تاثیر موسیقی بر مغز انسان

تاثیر موسیقی بر مغز انسان
مقدمه
آیا تا به حال به تاثیر موسیقی بر حالات خود فکر کرده اید؟ در زمان شادی، هیجان، ناراحتی و حتا در زمان خشم. موسیقی حتا در زمان بیماری می تواند موثر باشد. این جمله ای است که بارها در مجلات و مقالات روانشناسی با آن برخورد داشته ایم. موسیقی می تواند هیجان و شور درونی را به راحتی آزاد کند. می تواند آرامشی را که مدت ها به دنبال آن هستیم، برایمان فراهم کند. تاثیر موسیقی بر روان انسان از حقایقی است که نمی توان آن را انکار کرد. این تاثیر تا جایی است که امروزه روش های خاصی برای بهبود و درمان بسیاری از بیماری ها به وسیله موسیقی در جهان مورد توجه قرار گرفته است. استفاده از موسیقی به عنوان مکملی برای درمان بیماری ها به زمان ارسطو و افلاطون بازمی گردد. از آن زمان استفاده از اصوات و آهنگ ها برای درمان بیماری های مختلف به کار می رفته است. سیر استعمال موسیقی در قرن بیستم به صورت جدی تر مورد توجه قرار گرفت و تکامل بیشتری یافت و انجمن های متعددی در این زمینه آغاز به کار کردند. اولین برنامه آموزش موسیقی درمانی در جهان در سال 1944 در دانشگاه میشیگان آغاز شد. شروع فعالیت انجمن های موسیقی درمانی از سال 1950 بود و بعد از آن در 1971 انجمن موسیقی درمانی آمریکا یا AAMT آغاز به کار کرد. در 1985 فدراسیون جهانی موسیقی درمانی به ثبت رسید. در ایران انجمن موسیقی درمانی با هدف بالا بردن سطح آگاهی افراد از فرایند موسیقی درمانی و فواید آن و بالا بردن امکانات تخصصی برای استفاده از این روش کار خود را آغاز کرده است. موسیقی درمانی به طور کلی مانند هر گونه روش درمانی، از شیوه های به خصوصی برخوردار است. این روش ها را می توان به دو دسته تقسیم کرد: روش فعال و روش غیرفعال. در روش غیرفعال، فرد با گوش دادن و شنیدن موسیقی، مورد درمان قرار می گیرد، در حالی که در روش فعال موسیقی درمانی، همراه با خواندن، نواختن و حتا حرکات موزون فرد مورد درمان قرار می گیرد. طی این روش واکنش های عاطفی، ذهنی، جسمی و حرکتی تحریک و برانگیخته می شود. استفاده از این روش ها متناسب با نیاز افراد تنظیم و تدارک دیده می شود. محور اصلی برنامه های موسیقی درمانی شامل شنیدن موسیقی متناسب و آرام بخش و نواختن موسیقی در گروه های منظم و یا انفرادی، خواندن آوازها به صورت فردی یا گروهی می باشد. روش های موسیقی درمانی توسط هر فردی نمی تواند انجام گیرد. موسیقی درمانی مانند هر درمان دیگری توسط افراد متخصص که در زمینه های مختلف موسیقی و شاخه های درمانی آموزش دیده اند، انجام می گیرد. فرد متخصص با توجه به نوع بیماری و روش های مختلف درمان و نیز آشنایی با روانشناسی موسیقی، درمان را انجام می دهد. نوع موسیقی مورد نیاز در این درمان می تواند متفاوت باشد. در حقیقت تاثیر موسیقی های مختلف بر ذهن و سلامت انسان متفاوت است. در درمان به وسیله موسیقی، از موسیقی ای استفاده می شود که در ایجاد آرامش و نشاط روحی مناسب است. این نوع موسیقی باعث تجدید قوا شده و کارکرد مغز را بهبود می بخشد. این گونه موسیقی ها با تاثیر در روحیات و روان انسان فرایند بهبود را سرعت می بخشد. موسیقی درمانی را می توان در درمان بسیاری از بیماری ها به کار برد، اما به طور کلی موسیقی در درمان بیماری هایی که با مسایل روانی فرد در ارتباط هستند، می تواند نقش موثری داشته باشد و همچنین بیماری های جسمی ای که منشا روانی دارند، با این روش قابل درمان هستند. موسیقی کاملاً مانند اخبار می تواند بر فعالیت های مغز تاثیر گذارد. موسیقی حاوی انرژی است که علاوه بر تحریک مغز می تواند بر تمام اعضای بدن تاثیر گذارد. اما برخی از انواع موسیقی در ایجاد تحریکات مغزی کمتر تاثیر دارند یا به کلی بی اثرند. دلیل این امر را می توان به ساختار پیچیده مغز و تنوع علایق و رفتارهای انسان نسبت داد. در موسیقی ساختار مغزی انسان مشخص می کند که کدام نوع موسیقی می تواند فعالیت های مضر بیولوژیکی انسان را کاهش دهد، به دلیل ساختار پیچیده مغز انسان، یک نوع خاص از موسیقی نمی تواند در تمام افراد تاثیر مشابهی داشته باشد. در بسیاری از انسان ها موسیقی آرام می تواند در ایجاد آرامش موثر باشد اما در بسیاری دیگر موسیقی تند موثرتر است. موسیقی بر مغز و سیستم عصبی و عضلانی فرد اثر می گذارد که نتیجه این تاثیر به وجود آمدن حرکات موزون یا رقص است. در بسیاری از مردم این پدیده رخ نمی دهد؛ چراکه بین سیستم بدنی آنها و موسیقی در حال پخش ارتباط به وجود نمی آید. موسیقی علاوه بر تاثیر در تسریع درمان بسیاری از بیماری های روحی و جسمی، انجام بسیاری از فعالیت های روزمره را تسهیل می کند. موسیقی در رشد عاطفی و تعادل روحی کودکان تاثیر به سزایی دارد. بررسی ها نشان می دهد، گوش دادن به موسیقی های شاد و بدون کلام به تعادل روحی و عاطفی کودکان کمک می کند. با لذت بردن کودک از موسیقی، روحیه مثبت و شادی در او به وجود می آید و باعث افزایش توانایی های او می شود. موسیقی درمانی در کودکان می تواند باعث گسترش ارتباطات کودک، افزایش احساسات اجتماعی و افزایش هوش او شود. موسیقی درمانی کیفیت زندگی کودک را در عرصه های مختلف بالا می برد، مانند ارتباط کودک با کودک دیگر، کودک و خانواده و… این تاثیر زمانی بیشتر می شود که خود فرد لذت اجرای موسیقی را تجربه کند. موسیقی علاوه بر ایجاد شور و هیجان می تواند تحمل انسان را در برخورد با شرایط دشوار بالا برد و میزان تحمل درد در کودکان را در هنگام بیماری و یا استرس افزایش دهد. علاوه بر این، موسیقی باعث اجتماعی تر شدن کو
دکان می شود و توانایی آنها را در ابراز نظرات و احساسات و نیز برقراری ارتباط با دیگران افزایش می دهد. موسیقی در ایجاد هماهنگی بین فعالیت های دو نیم کره مغز موثر است، همچنین با ایجاد این هماهنگی می تواند در درمان لکنت زبان به کار رود. اثرات موسیقی در زندگی انسان بسیار بیشتر از مواردی است که بتوان به سادگی از آنها یاد کرد. در حقیقت موسیقی لذت زیستن را ملموس می کند، عشق را می آفریند، شور زندگی را در انسان بیدار می کند و امید به فردایی متفاوت را پدید می آورد. چگونه می توان ترنم زیبای زندگی را ناشنیده گرفت، در حالی که هر لحظه و همه جا همراه انسان است.
تاثیر موسیقی بر سلامت انسان:
دکتر آلفرد توماتیس از سال ۱۹۵۰ شروع به تحقیق راجع به تاثیرات موسیقی روی انسان کرد.
او معتقد بود که موسیقی با قدرت نفوذی که در احساسات آدمی دارد می تواند روی سلامتی انسان تاثیرات مثبت داشته باشد. این متخصص گوش فرانسوی به تجربه ثابت کرد که موسیقی تاثیرات عمیقی در رفع استرس، اضطراب و حالت های depression از یک طرف و همچنین کمک به ایجاد آرامش، سرحال آوردن بدن و تقویت حافظه دارد.
او تحقیقات خود را ابتدا روی کودکانی که نارسایی های گفتاری و شنیداری داشتند شروع کرد و ثابت کرد که موسیقی موتزارت به خصوص سمفونی ها و کنسرتوهای ویلن های او نقش بسیاری در درمان این نارسایی ها دارد. به عقیده خیلی از محققین گوش دادن به موسیقی موتزارت باعث تقویت حافظه و باهوش تر شدن آدم می شود.
امروزه جای هیچ شک و تردیدی باقی نمانده که موسیقی توانایی های زیر را داراست:
تقویت حافظه انسان، کمک به برگرداندن سلامتی به انسان در هر شرایطی، کمک به عملکرد یکپارچه مغز انسان برای بهره گیری بهتر، کمک به حل نارسایی های گفتاری و شنیداری، کمک به حل بیماری های روحی و رفتاری، تقویت قدرت درک انسان هنگامی که با دریافت بصری توام باشد، کمک به رشد بهتر جنین در شکم مادر و…
متخصصین فیزیک و پزشکی امروزه معتقدند، هنگامی که بیدار نیستیم و در خوابیم یا حتی در وقتی که به دلیلی در کما قرارداریم، موسیقی به دلیل ارتعاشات خودش می تواند در اعماق سلول های بدن ما نفوذ کند و اثراتی را که لازم است، روی بدن بگذارد.

تاثیر موسیقی بر روان انسان :
موسیقی عینا مانند اخبار که توانایی تغییر آنتروپی مغز را دارد ، حاوی انرژی است و بالاتر از آن حتی انرژیی دارد که علاوه بر تحریک مغز پا فراتر گذاشته و می تواند در تمام اعضای بدن انسان تغییر آنتروپی ایجاد کند . همانگونه که هر خبری توانایی تغییر آنتروپی مغز را ندارد هر موسیقی ای هم این قدرت را برای هر فردی ندارد . دلیل آن به ساختار مغزی انسان که نتیجه آن علایق و رفتار انسان ها است برمی گردد
فردی ممکن است با خواندن یک مطلب علمی تغییر آنتروپی مغزی داشته باشد و فردی ممکن است با خواندن یک مطلب هنری و دیگری سیاسی . دقیقا در موسیقی هم ساختار مغزی و رفتاری انسان مشخص می کند که کدام نوع موسیقی می تواند آنتروپی این سیستم بیولوژیکی را کاهش دهد .
بدلیل تفاوت ساختار مغزی و ذهنی انسان ها یک نوع موسیقی توانایی کاهش آنتروپی مغز در همه انسان ها را ندارد . برای بسیاری از مردم موسیقی آرام توانایی ایجاد تغییرات شدید در آنتروپی مغز را دارا می باشد و برای بسیاری دیگر همان میزان تغییرات را ممکن است یک موسیقی تند یا حتی نوای یک پرنده ایجاد کند . سیستم های عصبی و یا ماهیچه های عضلات دست وپای بسیاری از مردم در اثر موسیقی تغییر آنتروپی پیدا می کنند که نتیجه آن چیزی جز بوجود آمدن حرکات موزون به نام رقص نیست ، در بسیاری از مردم هم این پدیده رخ نمی دهد چرا که بین سیستم بدنی آنها و موسیقیی که در حال پخش است هیچ گونه مسیری برای جریان یافتن سیال موسیقی پیدا نمی شود . آیا هیچ دقت کردید که وقتی صدای موسیقی را بلند می کنید د ربسیاری از موارد درک شما از موسیقی بیشتر می شود . این موضوع را می توان اینگونه معنی کرد که با بلند کردن صدا مقاومت میان منبع اطلاعاتی موسیقی و بدن شما کمتر شده و سیال راحت تر به جریان می افتد و آنتروپی منفی سریعتر به سیستم بدنی شما تزریق می شود .با گوش دادن به موسیقی آهنگسازان با توجه به میزان مقاومت در دریافت موسیقی ، پس از گذشت زمان سطح پتانسیل اطلاعاتی ما نسبت به یک قطعه خاص با آهنگ ساز آن یکی شده و دقیقا درک خواهیم کرد که او در زمان ساخت آهنگ چه احساسی داشته و پیامش چه بوده است ؟
یک رستوران مشهور انگلیسی از مهمانان دعوت می کند در هنگام صرف غذا به موسیقی گوش فرادهند ، زیرا سر آشپز آن معتقد است این کار طعم غذا را بهتر می کند .به نقل از مجله اسکوارمیل چاپ انگلیس رستوران فت داک در غرب لندن که در سرو غذاهای عجیب و غریب شهرت دارد از مشتری ها می خواهد با شنیدن صدای موسیقی از غذای خود لذت بیشتری ببرند.هستون بلومنتال سر آشپز این رستوران می گوید بر اثر سه سال تحقیق به همراه روانشناس مشهور چارلز اسپنس در دانشگاه آکسفورد به این نتیجه رسیده است

تاثیر موسیقی بر رشد عاطفی و تعادل روحی کودکان:
بررسی ها نشان می دهد که گوش دادن به موسیقی های خاص و شاد بدون کلام به تعادل روحی و عاطفی کودکان کمک می کند . در ضمن لذت بردن از موسیقی باعث افزایش روحیه و سرحال شدن کودکان و افزایش کوتاه مدت توانایی های آنها می شود .همچنین به گفته محققان نوع موسیقی که گوش داده می شود باید مورد پسند فردی که گوش می دهد باشد تا بتواند بر روحیه وی تاثیر مثبت بکذارد . با این وجود بهتر است از موسیقی هایی با نت مشخص و منظم استفاده شود
موسیقی درمانی برای کودکان. فواید موسیقی درمانی برای کودکان :
موسیقی درمانی بر رفتارهای کودکان تاثیر بسیار مثبتی دارد و با ایجاد یک سری تجربیات موسیقی در تسهیل گسترش ارتباطات کودکان ، احساسات اجتماعی ، اعصاب و افزایش هوش آنها بسیار موثر است .موسیقی درمانی می تواند کیفیت زندگی کودک را در عرصه های مختلف بالا ببرد ، نظیر ارتباط کودک با کودک دیگر ، کودک و خانواده ، ارتباط کودک و پزشک درمانگر یا معلم ، وغیره
بیشترین تاثیر این روش درمانی هنگامی است که کودک اجازه می یابد تا خود لذت اجرای موسیقی را تجربه کند .موسیقی در عین تهییج کنندگی می تواند آرامش دهنده نیز باشد .ثابت شده است که موسیقی می تواند میزان تحمل درد در کودکان را به هنگام بیماری یا موقعیت های شامل استرس افزایش دهد .موسیقی می تواند مشوق اجتماعی تر شدن کودکان شود و توانایی آنها را در نشان دادن نظرات و احساسات و نیز برقراری ارتباط با دیگران افزایش دهد .تاثیر موسیقی بر هر دو نیمکره مغز باعث می شود تا ارتباط این قسمت ها با یکدیگر تسهیل شده ، بهره لحظه ای هوشی بالا رود . این هماهنگی همچنین برای درمان لکنت کلام بسیار مفید است.
اثرات موسیقی بر درد و اضطراب واثرات روانی موسیقی:
در سال 1983 آقای wak تئوریی‏ را ارائه داد مبنی بر این که عدم تمرکز حواس بر روی درد می‏تواند درد را کاهش دهد و بعدها برای انجام این کار از موسیقی استفاده شد. هر چند که موسیقی درمانی علم جدیدی است ولی تاثیر موسیقی بر روح و جسم انسان قرنها پیش شناخته شده است.
گسترش روز افزون بیماریهای تمدن که عمده آنها جنبه سایکولوژیک دارند سبب ظهور روشهای درمانی نوینی شده است که شاید ساختار آنها بکلی با درمان داروئی متفاوت باشد. از این روشها می‏توان به موسیقی درمانی، یوگا درمانی، نیرو درمانی، هیپنوتیزم و … اشاره کرد، به طور کلی در علم پزشکی به این روشها Alternative Medicine یا طب حاشیه گفته می‏شود و پیشینه استفاده از موسیقی درمانی به حدود 2500 سال قبل بر می‏گردد.

یکی از آلات موسیقی که در این پروسه استفاده می‏شود آلت چنگ است. موسیقی چنگ در شنونده ایجاد آرامشی فراگیر می‏کند که باعث کاهش درد، کاهش فشارخون و … می‏شود. بطور کلی موسیقی دارای یک نوع کیفیت آرام بخش و دینامیکی بالا می‏باشد که هم در اشخاصی که بیماری سوماتیک دارند در تسکین درد موثر است و هم در بیماران روانی در تسریع و بهبود روند درمان مفید است.
ـ موسیقی نه تنها در افراد بزرگسال بلکه در بچه‏ ها و حتی در جنین هم اثرگذار است. ابتکاری که در این زمینه صورت گرفته است شامل بررسی عکس ‏العملهای جنین در هنگام شنیدن آوای آهنگین از قبیل صدای آواز خواندن مادر و … می‏باشد. با استفاده از تکنیکهای فیلمبرداری جنین در داخل رحم دیده شده است که در هنگام صحبت کردن یا آواز خواندن مادر یکسری حرکات خاص در جنین اتفاق می‏افتد که مبین این واقعیت است که جنین به آن محرک صوتی پاسخ می‏دهد. اگرچه این مطالعه به بررسی اثرات موسیقی در درد و اضطراب می‏پردازد، اما جا دارد که به اثر موسیقی در بهبودی بسیاری از بیماریهای آناتومیکی حرکتی از قبیل اختلالات عضلانی اندامها و نارسائیهای مغزی مثل آفازی هم اشاره کرد. فرد با شنیدن ریتم موسیقی، سعی می‏کند حرکات بدن خود را با آن هماهنگ نماید و این هماهنگی حاصل نمی‏شود مگر اینکه مراکز عصبی حرکتی مثل هسته ‏های قاعده‏ای ـ مخچه و نرونهای حرکتی نخاع با همدیگر تطابق و هماهنگی عملکرد داشته باشند که خود این امر در درمان بیماران مبتلا به اختلالات حرکتی مفید است.
متدولوژی:
این مطالعه بصورت مروری (Review Article) انجام گرفته است که تعداد 238 مقاله با استفاده از کلمات کلیدی Music therapy و Pain و Anxiety بدست آمد و از این میان تعداد 20 مقاله بصورت راندوم انتخاب گردید که عنوان کلی این مقالات در رابطه با درد و اضطراب و اثر موسیقی در کاهش آنها بود.
نتایج:
در پژوهشی که در کالج پزشکی yale آمریکا انجام شد بیماران بالغی که تحت بیهوشی و عمل جراحی قرار می‏گرفتند بررسی شدند. 48 نفر از این افراد در گروه مداخله قرار گرفتند و به مدت 30دقیقه موزیکی را که خودشان انتخاب کرده بودند گوش دادند. گروه دوم شامل 45 نفر بودند که به موزیک گوش ندادند و فرآیند‏های روتین بخش برای آنها انجام شد. قبل و بعد از مداخله میزان اضطراب آنها توسط آزمون (State- trait Anexity Inventory) و نیز بخش فیزیولوژیک اضطراب از طریق سنجش HR (ضربان قلب) BP(فشارخون) و کورتیزول، اپی‏نفرین و نوراپی‏نفرین سرم اندازه‏گیری شد.
در گروه تحت موزیک درمانی سطح اضطراب به طور قابل ملاحظه‏ای کمتر از گروه کنترل بود (001/0P=) اضطراب در گروه مداخله بعد از موزیک در مقایسه با قبل از موزیک 16% کاهش یافته بود ولی از نظر شاخصهای خونی ارتباط معنی‏داری یافت نشد.
در مطالعه دیگری اثرات موزیک بر اضطراب را در بیمارانی که در انتظار کاتتریزاسیون قلبی بودند مورد بررسی قرار دادند. این مطالعه شبه experimental طراحی گردید. که در آن یک Pretest و یک Post test از 101 نفر انجام شد که 63 نفر از آنها مرد و 38 نفر زن بودند. این افراد در دو گروه مداخله و کنترل قرار گرفتند و گروه مداخله به مدت20 دقیقه به موزیک گوش دادند: در گروه مداخله کاهش اضطراب به صورت معنی‏داری (003/0P=) مشاهده شد و در مقایسه با گروه کنترل نیز با (004/0P=) ارتباط معنی‏داری بین موسیقی و کاهش اضطراب یافت شد. HR و BP در گروه مداخله کاهش یافته بود (در صورتی که در گروه کنترل هر دوی آنها افزایش داشتند)
مطالعات دیگری نیز در زمینه کاهش اضطراب ناشی از موسیقی در بیماریها و شرایط مختلف انجام شده است که باز همگی تاییدکننده تاثیر بسزای موسیقی بر کاهش اضطراب هستند. در یک مطالعه که در آمریکا انجام شد اثرات موزیک برکاهش اضطراب در20 بیمار که منتظر انجام بیوپسی پستان بودند بررسی گردید. این افراد به صورت یک در میان در گروه مداخله یا کنترل قرار گرفتند و هر فرد در گروه مداخله در اتاق انتظار اتاق عمل َ20 دقیقه موزیک گوش داد. و گروه کنترل نیز به صورت روتین به اتاق عمل فرستاده شدند. در نتیجه این مداخله RR و HR و فشارخون بعد از مداخله در گروه مداخله کاهش عمده‎ای نسبت به گروه کنترل داشتند. شبیه چنین مطالعه‏ای نیز در مردانی که منتظر رزکشن اورترال پروستات بودند انجام شد که نتایج جالبی در پی داشت.
موزیک درمانی همچنین بر کاهش اضطراب و درد ناشی از زایمان در زنان بسیار موثر بوده است و در تحقیقات انجام شده این مساله به اثبات رسیده است.
تاثیر موزیک درمانی بر افرادی که ناتوانی یادگیری دارند نیز جالب بوده است. در پژوهشی که در دانشکده پرستاری دانشگاه‎های انگلیس انجام شد موزیک درمانی در بیمارانی که ناتوانی یادگیری داشتند باعث کاهش رفتارهای آسیب به خود و نیز پرخاشگری شد و همچنین باعث افزایش ارتباط اجتماعی آنها و نیز بهبود نسبی در وضعیت سایکولوژیک آنان گردید. در بررسی تحقیقات انجام شده، موزیک درمانی بر مشکلات رفتاری نیز تاثیر داشته است.
در مطالعه دیگری نیز که در اوهایوی آمریکا انجام شد محققان دریافتند که موسیقی می‏تواند در کودکان ناآرام باعث بهترشدن رفتار اجتماعی، پاسخهای احساسی و تواناییهای گفتاری شود.
اثرات موسیقی بر درد:
طبق تحقیقات انجام شده موسیقی می‏تواند درد را کاهش دهد. در یک مطالعه، خانمی 56 ساله مبتلا به MS و درد شدید به صورت داوطلبانه تحت موزیک درمانی قرار گرفت. در این موزیک کلماتی که بیمار را تشویق به بهبودی و داشتن اعتقاد به بهبودی می‏کرد گنجانده شد و بیمار در حالت استراحت 30 دقیقه به آن گوش می‏کرد. بیمار بعد از شنیدن موسیقی اظهار می‏داشت که خواب راحتی داشته و دردش کمتر شده است.
اثرات موسیقی درمانی در کودکان مبتلا به سرطان نیز در بخش روانشناسی بیمارستان کودکان دانشگاه تورنتو کانادا مورد پژوهش قرار گرفت آنها از این پژوهش نتیجه گرفتند که موسیقی درمانی موجب بهتر شدن احساسات کودکان و بهبود فعالیتهای روز مره آنان می‏شود. این تاثیر در کودکان پیش دبستانی و بالغین وجود داشت اما در کودکان سنین مدرسه این تاثیر مشاهده نشد. محققان پیشنهاد کردند که مطالعات کاملتری به صورت RCT انجام شود.
در بخش انکولوژی بیمارستان مشترک چین و ژاپن نیز پژوهشی درمورد تاثیر موسیقی درمانی در درمان بیماران مبتلا به تومور انجام شد. در این مطالعه 162 بیمار مبتلا به تومور مورد بررسی قرار گرفتند که سنجش و ارزیابی آنان براساس Self Rating Depression Scale (SDS) ، (SAS) Self Rating Anxiety Scale و سنجش ایمونوهیستوشیمیایی لنفوسیتهای T و فعالیت NKC ضد تومور انجام گرفت. در میان این بیماران 46 نفر تحت موسیقی درمانی قرار نگرفتند و بعنوان گروه کنترل در نظر گرفته شدند. در نتیجه این مداخله میزان SDS, SAS در گروه درمان شده، بعد از درمان واضحاً از گروه کنترل کمتر بود. (01/0P< و 05/0P<).
در ایران نیز تحقیقاتی در این زمینه انجام شده است که یک نمونه آن به بررسی تاثیر موسیقی بر میزان دردهای مزمن بیماران مبتلا به سرطان بستری در بیمارستان سانترال تهران می‏پردازد که توسط آقای علی یوسفی‏نژاد نوشته شده است، در این مقاله 40 بیمار مبتلا به سرطان در سنین 70-18 سال قرار داشتند که به دو گروه الف و ب تقسیم شدند. روند کار این بود که میزان درد در سه روز اول صبح و عصر تعیین گردید و در سه روز دوم موسیقی برای گروه الف و در سه روز سوم موسیقی برای گروه ب پخش گردید، آنگاه طی سه روز چهارم میزان درد تعیین گردیده و با میزان درد قبل از ارائه موسیقی مقایسه گردید. یافته‏ها با آزمون تی و ویلکاکسون بررسی شدند، نتایج دال بر این بود که میزان درد و تعداد مسکن قبل و بعد از پخش موسیقی اختلاف معنی‏داری دارد. (645/1Z= و 021/2T=).
12 مقاله بصورت Clinical Trial و 8 مقاله به صورت مروری تالیف شده بودند.
بحث:
موسیقی درمانی پروسه‏ای است که نحوه عملکرد آن در تخفیف درد و اضطراب محل بحث و مطالعه است. اگرچه توجیهاتی منطقی در این خصوص وجود دارد ولی تا بحال دلیلی قطعی برای آن ارائه نشد ه است. اما آنچه مسلم است این است که موسیقی تاثیری مثبت در کاهش درد و اضطراب دارد که طبق تحقیقات انجام شده این اثر مثبت هم در بیماریهای سو ماتیک و هم سایکولوژیک مشاهده می‏شود. اینکه چه ملودیهایی با چه ریتم و آهنگ خاصی استفاده شود امری سلیقه‏ای است و تاکنون در تمام مطالعات استاندارد مشخصی را بکار نگرفته‏اند، اما عمدتاً از موسیقی‏های بی‏کلام استفاده شده است. نکته جالبی که طی برخی مطالعات مشخص شده این است که موسیقی درمانی فعال (Active music therapy) یعنی اینکه خود فرد با یک آلت موسیقی آهنگی هر چند غیر اصولی و غیر حرفه‏ای بزند، از دریافت غیرفعال موسیقی بصورت شنیداری اثر بهتری دارد همانطور که اشاره شد. یکی از آلاتی که تقریباً در بسیاری از مطالعات استفاده شده آلت چنگ می‏باشد، که تاکنون هیچ توجیه علمی خاصی برای این استفاده مطرح نشده است و منحصراً از طریق مشاهدات تجربی این نتیجه حاصل شده است.

تئوریهائی که در مورد فیزیولوژی اثر موسیقی مطرح است شامل موارد زیر می‏باشد:
– برخی روانپزشکان معتقدند که گوش دادن به موزیک باعث ترشح اندورفین‏ها در بدن می‏شود که این مولکولها باعث تسکین درد می‏شوند. همچنین موزیک با انرژی‏زائی در بدن از طریق تاثیر بر نرونهای مغزی می‏تواند بر تعداد تنفس و ضربان قلب که خود نمودی فیزیولوژیک از آرامش یا استرس هستند اثر بگذارد.
– در سال 1983 ، دو محقق به نامهای Melzain و Wall در تئوری خود اعلام کردند که احساس درد و پردازش آن یک روند پیچیده از ارسال و پردازش سیگنال هایی است که در طی یکسری نرون خاص به مغز می‏رسند. آنها این مسیر را تحت عنوان دروازه درد نامیدند، حال اگر این دروازه باز باشد، یک محرک دردآور می‏تواند باعث ایجاد احساس درد شود، اما یکسری مکانیسمها وجود دارند که با این مسیر پردازش تداخل پیدا می‏کنند و در اصطلاح دروازه درد را به صورت کامل یا ناقص می‏بندند و موسیقی هم با این مکانیسم باعث ساپرشن درد می‏شود.
-موسیقی در طرف چپ مغز یعنی همانجایی که محل پردازش زبان است، درک می‏شود. موزیک با اثر بر روی سیستم لیمبیک باعث تنظیم و اداره احساسات فردی می‏شود و به علاوه بعضی از مسائل فیزیولوژیک غیرارادی از قبیل یاس، احساس درد، فشارخون، را هم تنظیم می‏کند.

این تئوری که به نظر قانع کننده ‏تر است براساس Centry Fugal Control استوار است یعنی تمرکزی که از CNS به یک امر خاص می‏شود سبب مهار اطلاعات رسیده از محرکهای دیگر و تشدید ایمپالسهای آن محرک مورد توجه می‏گردد. افرادی که درد دارند اگر بر روی درد خود تمرکز کنند، گذر زمان را کمتر احساس میکنند و به نظر آنها زمان ایستاده است که این امر در تشدید درد آنها فوق ‏العاده موثر است. موسیقی با جلب کردن حواس فرد به خود، و خود فرد نیز با تمرکز ارادی و عمدی روی موسیقی می‏تواند با توجه به مکانیسم ذکر شده سبب کاهش درد شود.
با توجه به مسائل ذکر شده، پیشرفت سریع موسیقی درمانی در دو دهه اخیر امری دور از ذهن نیست و توجه بیشتر به این شاخه طب حاشیه می‏تواند نتایج بسیار خوبی داشته باشد.
راه هایی برای مقابله با استرس:
استرس پاسخ طبیعی بدن ما نسبت به تغییرات محیط بوده و حالتی است که توان سازگاری با این تغییرات را در انسان ایجاد می کند. چنانچه استرس از حالت عادی و طبیعی خود خارج گردد عوارض خطرناک و جبران ناپذیری را بر بدن ما، زندگی ما، روابط ما و آینده ما میگذارد. امروزه به دلیل تعدد عوامل استرس زا و کاهش توان مقابله افراد با آنها نقش ویرانگر استرس بیشتر خودنمایی میکند. از این رو آگاهی از روش های موثر برای مقابله با آن ضروری به نظر می رسد.
راهبردهای مقابله با استرس (بالا بردن توان عمومی مقابله)
1- محیط فیزیکی خود را تنظیم کنید: نور، رنگ و سر و صدا عناصری هستند که بر حواس ما اثر گذاشته و می توانند فشارآفرین بوده ، یا برعکس کاهنده ی استرس باشند.
2- خودتان را تشویق کنید: خیلی وقتها آدم ها تحت فشار قرار می گیرند چون خودشان را سرزنش می کنند، حتی زمانی که مقصر نیستند. در چنین مواردی بزرگترین خطای فرد خودگویی های منفی است، چون استرس آفرین است.
3- افراد موفق را انتخاب کنید: روابط بین فردی محتاج سرمایه گذاری عاطفی فراوانی است. افراد منفی باف، انتقادگر، یا منزوی، بر استرس وارده بر افراد دیگر می افزایند و بر عکس افراد خوش بین که خودباوری بالاتری دارند، استرس زیادی در اطرافیان خود وارد نمی آورند.
4- به خودتان جایزه بدهید: جایزه و تشکر در قبال انجام کاری، یک بخش حیاتی مدیریت استرس است چون اندورفین یا اوپیوئیدهای درونزاد بدن را آزاد می سازد (درست همان موادی که فرد برای کاهش استرس آنها را به شکل مصنوعی موجود در مواد مخدر مصرف می کند). منظور از جایزه هر چیزی است که برای فرد لذت بخش است و باعث لبخند زدن وی می شود. یک توصیه اساسی این است که هر فردی دست کم یک کار لذت بخش را برای خودش در طول روز برنامه ریزی کند.
5- رسم و قاعده ای برای خود مقرر کنید: افراد پر مشغله استرس زیادی را تحمل می کنند چون سیستم، الگو یا قاعده ی خاصی را برای زندگی روزمره خود تعیین نمی کنند در حالی که داشتن رسوم یا عادت های خاص هم صرفه جویی در وقت است (چون لازم نیست هر روز برای زندگی برنامه ریزی نمود) هم در شرایط افزایش استرس به فرد کمک می کند، چرا که فرد احساس می کند علیرغم استرس فراوان یا پیش بینی ناپذیر، چیزی وجود دارد که در زندگی ثابت است (برنامه ی کلاسی منظم، برنامه امتحانی غیرقابل تغییر هم صرفه جویی در انرژی روانی است).
6- به زندگی معنوی خود غنا ببخشید: داشتن یک اعتقاد مذهبی، افق دید ما را وسیع می کند، به ما سعه ی صدر می دهد و در شرایط استرس های عمیق بسیار کمک کننده است
7- دفتر یادداشت روزانه داشته باشید: اینکه فردی همه روزه احساس های ناخوشایند خود را در یک دفتر روزانه یادداشت نماید (مخصوصاً کسانی که به سختی می توانند درباره مشکلاتشان صحبت کنند، یا گوش شنونده ای در اختیار ندارند)، به فرد کمک می کند تا هنجارهای منفی اش را بیرون ریخته یا به عبارتی از خود دور سازد.
8- از کمال گرایی روی برگردانید: اگر از آنهایی هستید که کارهایشان را به تاخیر می اندازند چون نمی دانند چگونه باید آنها را به عالیترین شکل ممکن انجام داد یا اگر از دسته افرادی هستید که کار انجام شده را چندین و چند بار مرور و ویرایش می کنند، تا اینکه بالاخره از مهلت مقرر می گذرند و کار تمام نمی شود، این توصیه شامل حالتان می شود. شاید بهترین راه مدیریت زمان باشد.
9- بچه شوید. یک راه خیلی خوب مقابله با استرس انجام کارهای بچه گانه است، امتحان کنید. وقتی تحت فشار قرار می گیرید، یک مداد شمعی بردارید و نقاشی کنید، یک فیلمی را که در کودکی دوست داشتید تماشا کنید.
10- از سرعت خود بکاهید: کسانی که کار را با آرامش بیشتر و به آهستگی انجام می دهند، کمتر تحت فشار استرس قرار می گیرند.
11- همواره برای تغییر آماده باشید: شک و عدم اطمینان را به حداقل برسانید. در شرایط بی تصمیمی، هر تصمیمی بهترین تصمیم است.
12- به تعطیلات بروید: تعطیل از ریشه عطل است یعنی خالی، بدون کار. هر فردی باید اوقاتی را در زندگی اش داشته باشد که خالی از تمامی سرنخ ها و نشانه های روزمره گی باشد.
13- یک سرگرمی برای خودتان درست کنید: یعنی یک کاری که مزدی برایش نمی گیرید، آن کار را انجام می دهید چون از آن لذت می برید. از کجا بفهمیم سرگرمی واقعی چیست؟ سرگرمی واقعی این است که وقتی به آن مشغولید، متوجه گذر زمان نمی شوید. وقتی آن را انجام می دهید استرس را فراموش می کنید و به نهایت آرامش می رسید.مرکز تحقیقات غدد درونریز و متابولیسم (دانشگاه علوم پزشکى شهید بهشتى)
با موسیقی به آرامش می رسم
از روزی که انسان به آواز آهنگین یک پرنده گوش داد، نقش موسیقی و تاثیر قابل ملاحظه‎ ی آن به رسمیت شناخته شد. برای لحظه ‎ای چشمانتان را ببندید و به ترانه ‎ی مورد علاقه ‎تان فکر کنید. بگذارید صدای موسیقی در ذهنتان طنین ‎انداز شود. آگاهانه به آن توجه کنید و احساس کنید که بدنتان چگونه نسبت به آن واکنش نشان می‎دهد. بدون تردید، تحریک شنوایی ناشی از موسیقی، می‎تواند روی حالات جسمانی و احساسی ما تاثیر بگذارد. موسیقی، از توانایی انگیزه ‎بخشی برخوردار است. قرن‎های متمادی از صدای موسیقی به شکل طبل و کوس و دهل برای پیش بردن جنگ‎ها و پیروز شدن در آن‎ها استفاده شده است. اخیراً نیز در حوادث و مسابقات ورزشی، برای رسیدن به پیروزی، از موسیقی استفاده می‎شود. اما موسیقی به همین اندازه می‎تواند آرام‎بخش و مسکن نیز باشد. به یاد نواهای آهنگینی بیفتید که از آن‎ها برای خواباندن بچه‎ ها استفاده می‎شود.
از این رو می‎توان گفت که موسیقی، به روش‎های مختلف، بر شرایط انسان تاثیر می‎گذارد و می‎تواند روی آرمیدگی نیز موثر واقع شود. درست است که قرن‎هاست که از این امر مطلعیم، اما در روزگار ما و به شکل علمی، خاصیت التیام بخشی موسیقی به اثبات رسیده است. در زمینه ‎ی موسیقی درمانی، دو مکتب فکری متفاوت وجود دارد. در مکتب فکری اول، صدای آواز یا صدای ادوات موسیقی می‎توانند تاثیرات التیام بخش داشته باشند. در این مکتب فکری، موسیقی درمانی کاربرد منظم و به قاعده ‎ی موسیقی به وسیله ‎ی موسیقی درمانگر، برای ایجاد تغییرات احساسی یا ایجاد التیام جسمانی در بیمار است. در مکتب دوم به تاثیرات آرامش بخش موسیقی اشاره می‎شود. بدین مفهوم، موسیقی درمانی را می‎توان توانایی تجربه کردن حالتی تغییر یافته از انگیختگی جسمانی و روحی، به کمک نواها، ضرب آهنگ‎ها و لحن‎های ناشی از ادوات موسیقی تعریف نمود. در این مقاله، بیشتر به این جنبه‎ از موسیقی درمانی اشاره کرده ‎‎ایم.
امروزه، موسیقی درمانی روشی پرطرف‎دار برای رسیدن به آرامش و آرمیدگی است. در جریان یک بررسی که در سال 1991 انجام شد، 75 درصد کسانی که مورد پرسش قرار گرفتند، گوش دادن به موسیقی را، اقدامی برای کاستن از استرس بیان کردند. در حالی که موسیقی درمانی، روشی مناسب برای افزایش آرامش و آرمیدگی محسوب می‎شود، از توانایی یک اقدام مقابله ‎ای نیز برخوردار است. گوش دادن به برخی از انواع موسیقی، به قدرت پذیرندگی ذهن می ‎افزاید. از آن گذشته، این گونه بیان می‎شود که موسیقی، بر خلاقیت اشخاص می‎افزاید و تصورات ذهنی را تقویت می‎کند.
سابقه ‎ی تاریخی:
قدما معتقد بودند که موسیقی، شیطان را فراری داده، سبب التیام می‎گردد. یونانیان باستان، و از جمله ‎ی آن‎ها، افلاطون، ارسطو و فیثاغورث، به قدرت التیام بخش موسیقی معتقد بودند و اظهار می‎داشتند که اگر اشخاص، همه روزه به موسیقی گوش بدهند، به سلامتی خود کمک می‎کنند. ارسطو معتقد بود که نوای فلوت بر احساسات انسان تاثیر می‎گذارد. افلاطون نیز می‎گفت که موسیقی، موجب هماهنگی و رضایت روح ‎شده، اخلاقیات مردم را افزایش می‎دهد و بالاخره اعتقاد فیثاغورت این بود که موسیقی به انسان هماهنگی می‎دهد. به باور او، از دست رفتن هماهنگی در انسان، موجب مرض می‎شود.
پادشاهان قرون وسطی، برای رهایی از احساس تکدّر خاطر و افسردگی و تب، در قصرهای خود موسیقی پخش می‎کردند. بعد از آن، بسیاری از موسیقیدانان کلاسیک و از جمله باخ، پاشل بل و موزارت، با کمک اشراف و سلاطین، به تصنیف آهنگ‎هایی بدین منظور تشویق شدند. اما تنها طبقات بالای جامعه نبودند که از موسیقی استفاده و از آن لذت می‎بردند. مدت‎ها قبل از آن که نوار ضبط و سی – دی و رادیو و ویدیو وجود خارجی داشته باشند، دسته‎ های مختلف مردم دور هم جمع می‎شدند تا به نوای موسیقی و آواز، گوش فرا دهند.
در بسیاری از آیین‎های قبیله ‎ای در سرتاسر دنیا، از موسیقی استفاده کرده ‎اند. آفریقاییان، قرن‎هاست که در برنامه‎ های مختلف خود از موسیقی استفاده کرده ‎اند.
در سال 1877، اختراع فنوگراف سبب شد تا مردم اقصی نقاط زمین، با موسیقی آشناتر شوند. موسیقی، در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم برای اختلالات ذهنی وسیله‎ای درمانی گردید. اما تا قبل از سال 1926، موسیقی هم‎چون ابزاری علمی، برای درمان بسیاری از اختلالات بالینی مورد تایید قرار نگرفت. با آن که ملل مختلف در گذشت سال‎های متمادی، از موسیقی برای رسیدن به آرامش استفاده کرده ‎اند، اما تا سال 1946 طول کشید که در آمریکا آن را ابزاری التیام بخش به حساب آورده درباره ‎ی آن بررسی‎های بیشتری کنند.
در اواخر دهه ‎ی 1970 و اوایل دهه ‎ی 1980 که موضوع استرس برای مردم از اهمیتی خاص برخوردار شد، موسیقی جدیدی برای التیام استرس مورد استفاده قرار گرفت تا بر میزان آرامش و آگاهی‎ های اشخاص بیفزاید.

از صدا به سروصدا و موسیقی:
صدا، نوعی از انرژی است که به گوش می‎رسد. صدا می‎تواند خوشایند و یا ناخوشایند، دلنشین و یا آزارنده باشد. صدای ناخوشایند و آزارنده را به اصطلاح سروصدا می‎نامیم. امواج صوتی را با "هرتز"، اندازه می‎گیریم. شدت صدایی که گوش تحمل می‎کند 20 تا 20000 هرتز است که این، البته، به کیفیت صدا بستگی دارد. بعضی از صداها را نیز از طریق پوست و استخوان جذب می‎کنیم.
در حالی که ارتعاشات به وسیله ‎ی هرتز اندازه ‎گیری می‎شوند، صداها با معیاری به نام "دسیبل" ارزیابی می‎گردند. گفته می‎شود که یک دسیبل، ملایم‎ترین صدایی است که گوش انسان آن را می‎شنود. جدول زیر فهرستی از صداهای محیطی را در مقیاس دسیبل نشان می‎دهد.
تاریخچه پیدایش موسیق درمانی :

تاریخچه استفاده از موسیقی به عنوان روشی برای درمان به زمان ارسطو و افلاطون باز می گردد. از آن زمان به بعد رگه هایی از استفاده از اصوات و آهنگها برای درمان بیماریهای مختلف بکار رفته است. اما در قرن بیستم فکر رسمی استفاده از موسیقی برای درمان مصدومین جنگ جهانی اول آغاز شد و هر چند استفاده از این روش درمانی با مشکلاتی همراه بود که با قدمهایی که برداشته شد، بتدریج این شاخه درمانی تکامل یافت و انجمنهای متعددی تشکیل گردید. بطوری که در سال 1944 اولین برنامه آموزش موسیقی درمانی در جهان در دانشگاه میشیگان آغاز شد.
در سال 1950 انجمن موسیقی درمانی آغاز به کار کرد. در سال 1971 انجمن موسیقی درمانی آمریکا یا AAMT آغاز به کار کرد. در سال 1985 فدراسیون جهانی موسیقی درمانی در سطح بین المللی به ثبت رسید. انجمن موسیقی درمانی ایرانی با اهداف بالا بردن سطح آگاهی افراد از فرآیند موسیقی درمانی و فواید آن و بالا بردن امکانات تخصصی برای استفاده از این شیوه درمانی فعالیت خود را آغاز کرده است.

روشهای موسیقی درمانی :

در موسیقی درمانی دو روش اساسی وجود دارد: روش فعال و روش غیر فعال ، روش غیر فعال شامل شنیدن موسیقی است که بیماری با گوش دادن و شنیدن موسیقی که در حال نواخته شدن است، مورد درمان قرار می گیرد. در این روش بیشترین تاثیر عملکرد در جهت برانگیختن و تاثیر واکنشهای عاطفی و ذهنی است. در حالی که در روش موسیقی درمانی فعال که نواختن ، خواندن و حرکات موزون اساس کار است. واکنشهای مختلف عاطفی ، ذهنی ، جسمی و حرکتی تحریک و برانگیخته می شوند. برنامه ها و روشهای موسیقی درمانی متنوع و متناسب با نیاز افراد تنظیم و تدارک دیده می شود. محورهای اصلی برنامه های موسیقی درمانی شامل شنیدن موسیقی متناسب و آرام بخش و نواختن موسیقی در گروههای منظم و یا انفرادی خواندن آوازها ، ترانه های فردی و یا گروهی می باشد.

موسیقی درمانگر کیست؟

انجام و ارائه روش درمانی توسط هر فردی جایز نیست. موسیقی درمانگرها افرادی متخصص هستند که در زمینه های مختلف موسیقی و شاخه های درمانی ، آموزش دیده اند. بلکه آنهایی صلاحیت دارند که با اساس بیماریها ، درمانهای مختلف آنها ، روانشناسی موسیقی و … آشنا هستند و شایستگی فردی و تخصصی لازم را در این زمینه دارا هستند.
در موسیقی درمانی از چه نوع موسیقی استفاده می شود؟
موسیقی انواع مختلف دارد، برخی آرام و برخی تند هستند. در هر حال تاثیر موسیقی های مختلف بر ذهن و سلامت انسان متفاوت است. برخی از انواع موسیقی نه تنها نقش بهبود دهنده ندارند، بلکه معمولا برای کارکردهای مختلف مغز و روح انسان نیز مضر به شمار می روند و در صورت تداوم به گوش دادن یا نواختن آنها مشکلاتی را برای فرد بوجود خواهد آورد. در فرآیند درمان با موسیقی از نواحی از موسیقی استفاده می شود که القاء آرامش و نشاط ذهنی را به همراه دارند و باعث تجدید قوا و بهبود کارکردهای مغز می شوند. این دسته از موسیقی ها با ایجاد تاثیرات مختلف از جمله تقویت اراده و روحیه بیماران فرآیند درمان را سرعت می بخشند.
چه نوع بیماریهایی با موسیقی درمانی درمان می شوند.
طیف وسیعی از بیماریها در طی فرآیند درمان بهبود پیدا کرده اند. این بیماریها طبقات مختلف با علل مختلف را در بر می گیرند. بطور کلی عمدتا بیماریهایی که به نحوی با مسائل روانی فرد در ارتباط هستند یا حالات روانی می تواند نقش موثری در بهبود آنها داشته باشند، در پاسخ مثبت به موسیقی درمانی شناخته شده هستند. همچنین بیماریهای جسمی که منشا روانی دارند با این روش بهبود پیدا می کنند
طبیعت احساسی موسیقی میتونه باعث خود اگاهی، بینش و تعیین احساسات بشه. موسیقی تداعی ها، تصورات و تمایلات رو جوری تحریک می کنه که با فرآیندهای کلامی و روانکاوی ممکن نیست. موسیقی درمانی گروهی صحیح در درمان افراد پرخاشگر، شیدا و مجنون اثر بخش بوده.
امروزه در خیلی از امکانات رواندرمانی موسیقی درمانی به عنوان بخشی از اونا مورد استفاده قرار می گیره. در بیماریهای زیر موسیقی درمانی میتونه به خوبی مکمل یا حتی جایگزین درمان سنتی بشه:
جنون جوانی- اختلالات خلقی (مثل افسردگی و شیدایی) – اختلالات شخصیت- اختلالات اضطرابی- اختلالات جسمی مغز- سوء استفاده از مواد (میشه گفت همون اعتیاده)- اختلالات خوردن و اختلالات روحی دوران کودکی.
بسته به اینکه مشکل بیمار چی باشه از انواع مختلف موسیقی استفاده میشه. البته مهارت رواندرمان هم در انتخاب نوع موسیقی اثر داره. موسیقی درمانی یه روش انعطاف پذیر و سازش پذیره. این روش حتی در افراد غیر بیمار هم میتونه کیفیت زندگی رو بالا ببره. موسیقی درمانی میتونه احساس خوشحالی رو بیشتر کنه، استرس ها رو کم کنه، درد رو تسکین بده، به بیان احساسات کمک کنه، حافظه رو بهتر کنه، ارتباط با دیگران رو بهبود ببخشه و باعث باز توانی جسمی بشه.

فهرست مطالب
مقدمه 1
تاثیر موسیقی بر سلامت انسان: 4
تاثیر موسیقی بر روان انسان : 5
تاثیر موسیقی بر رشد عاطفی و تعادل روحی کودکان: 7
موسیقی درمانی برای کودکان. فواید موسیقی درمانی برای کودکان : 7
اثرات موسیقی بر درد و اضطراب واثرات روانی موسیقی: 8
متدولوژی: 10
نتایج: 10
اثرات موسیقی بر درد: 12
بحث: 14
راه هایی برای مقابله با استرس: 16
راهبردهای مقابله با استرس (بالا بردن توان عمومی مقابله) 17
با موسیقی به آرامش می رسم 19
سابقه ‎ی تاریخی: 21
از صدا به سروصدا و موسیقی: 22
تاریخچه پیدایش موسیق درمانی : 23
روشهای موسیقی درمانی : 24
موسیقی درمانگر کیست؟ 24

27