شگفتی مغز انسان
کار مغز چیست؟
مغزِ انسان یکی از اجزای اصلی سیستم عصبی است و همراه با نخاع، سیستم عصبی مرکزی را تشکیل می دهد.
مغز، بیشتر فعالیت های بدن را کنترل می کند. به طور کلی این ارگان، اطلاعاتی را که از اندام های حسی دریافت و سپس پردازش، یکپارچه سازی و هماهنگ می کند و در نهایت در مورد دستورالعمل های ارسال شده به بقیه بدن تصمیم می گیرد. مغز درون ساختمان جمجمه قرار گرفته و توسط آن محافظت می شود.
ساختار جمجمه
کارکرد جمجمه استخوانی، محافظت از مغز در برابر آسیب و ضربه است. در مجموع ۲۲ استخوان، جمجمه را تشکیل می دهند که این استخوان ها شامل قسمت جلویی ، جداری، گیجگاهی، اسفنوئید، پس سری و اتموئید هستند. درون ساختار برخی از استخوان های سر و صورت حفرات تو خالی هوایی به نام «سینوس» وجود دارند.
غیر از مفصل فکی گیجگاهی که تنها مفصل متحرک جمجمه است، بقیه استخوان های جمجمه از طریق مفاصل لیفی یا «رشته ای»Fibrous به یکدیگر متصل هستند. از ۲۲ استخوان، ۸ عدد کاسه سر و ۱۴ عدد صورت را تشکیل داده اند که عبارتند از:
استخوان فک بالا
استخوان فک پایین
«استخوان گونه» Zygomatic Arch
«استخوان بینی» Nasal Bone
«استخوان کامی» یا استخوان پالاتین Palatine one
«استخوان اَشکی» یا لاکریمال Lacrimal Bone
استخوان قاعده بینی
استخوان «خیش»Vomer
وزن مغز چند گرم است؟
مغزِ انسان بین مهره دارانی با جثه مشابه، بزرگترین اندازه را دارد. ساختار مغزِ زنده بسیار نرم و ژله مانند و وزن مغز بالغ به طور متوسط حدود 1/2 تا 1/4 کیلوگرم، یعنی تقریباً 2٪ از کل وزن بدن است. مغزِ مردان حدود 1260 و در زنان حدود 1130 سانتی متر مکعب حجم دارد. ۸۵٪ وزن مغز را مخ در بر می گیرد.
آناتومی مغز انسان چگونه است؟
مغزِ انسان از سه بخش اصلی تشکیل شده است:
«ساقه مغز» Brainstem
« مخ » Cerebrum
«مخچه» Cerebellum
لایه های قشری نورون ها یا سلول های عصبی، قسمت اعظم ماده خاکستری مغزی را تشکیل می دهند. نواحی زیر قشر و عمیق تر مغز ماده سفید قرار دارد که نیمی از مغز را ساخته و حاوی آکسون های میلین دار است.
ساقه مغز
ساقه مغز، در ابتدای ناحیه مغز میانی به مخچه متصل شده و از آن خارج می شود. ساقه مغز به زیر نخاع ادامه پیدا می کند و توسط ستون مهره ها محافظت می شود. ده عدد از دوازده جفت اعصاب جمجمه ای مستقیماً از ساقه مغز خارج می شوند. همچنین این قسمت از مغز، شامل بسیاری از هسته های عصبی جمجمه، هسته های اعصاب محیطی و هسته هایی است که در تنظیم بسیاری از فرآیندهای اساسی از جمله تنفس، کنترل حرکات چشم و تعادل نقش دارند.
ساخت شبکه ای یا تشکیلات مشبک، از مدارهای عصبی و بیش از ۹۰ هسته تشکیل شده است که در داخل و امتداد ساقه مغز، وجود دارند. بسیاری از این هسته ها در فرایندهای مهمی همچون تنفس، کنترل حرکات چشم و تعادل نقش دارند. ساقه مغز، دارای آکسون های فراوانی مربوط به سلول های عصبی محیطی است، بسیاری از ریشه های عصبی که اطلاعات را از قشر مغز به بقیه بدن منتقل می کنند، از ساقه مغز می گذرند.
مخ چیست؟
مخ بزرگترین قسمت مغز انسان و خود دارای دو قسمت یا دو نیمکره چپ و راست است که با یک شکاف عمیق از یکدیگر جدا شده اند. قشر مخ یک لایه خارجی ماده خاکستری است که هسته ماده سفید را پوشانده است. قشر یا کورتکس مخ، بخش خاکستری مغز را تشکیل می دهد و بخش سفید مغز را در بر گرفته است. ضخامت قشر خاکستری مخ 2 تا 4 میلی متر و به صورت لایه لایه است و برای جای گرفتن در جمجمه ساختاری به شدت پیچ خورده دارد. کورتکس مخ به دو بخش تقسیم می شود:
«نئوکوتکس» Neocortexبخش بزرگتر مخ است و از ۶ ناحیه عصبی تشکیل می شود.
«آلوکورتکس» Allocortexبخش کوچکتر که دارای ۳ یا ۴ ناحیه عصبی است.
قشر مخ
قشر مخ از نظر عملکردی به دو ناحیه تقسیم می شود:
قشر حرکتی: آکسون ها از این ناحیه به سمت نورون های حرکتی در ساقه مغز و نخاع می روند. قسمت عقب لوب پیشانی، درست در مقابل ناحیه حس قرار دارد.
قشر حسی: در لوب آهیانه قرار دارد و از طریق هسته های رله در تالاموس از اعصاب حسی و مجاری، سیگنال دریافت می کنند. نواحی حسی اولیه عبارتند از:
قشر بینایی
لوب پس سری
قشر شنوایی در قسمت هایی از لوب گیجگاهی
قشر اینسولا یا «قشر اینسولار» Insular Cortexعملکرد آن شامل موارد زیر است:
آگاهی
اعمال مرتبط به هیجانات
تنظیم همئوستازی
ادراک
کنترل حرکت
خود آگاهی
عملکرد شناختی
تجربه بین فردی
باقی نواحی قشر مخ را مناطق ارتباطی می نامند که از مناطق حسی و قسمت های انتهایی مغز اطلاعات حسی را دریافت می کنند و در فرآیندهای شناختی پیچیده، ادراک، تفکر و تصمیم گیری نقش دارند.
مخچه چیست؟
مخچه توسط ساقه مغز، به نخاع متصل می شود. ساقه مغز از مغزِ میانی، «پل مغز» (Pons) و مدولا یا «بصل النخاع»Medulla Oblongata) ) تشکیل شده است. مخچه توسط یک جفت ساقه مخچه ای، به ساقه مغز، متصل می شود. درون مخچه سیستم بطنی متشکل از چهار بطن به هم پیوسته قرار دارند که مایع مغزی نخاعی در آن ها تولید می شود و به جریان در می آید. در زیر قشر مغز، چندین ساختار مهم وجود دارند از جمله:
تالاموس
اپیتالاموس
غده صنوبری
هیپوتالاموس
غده هیپوفیز
ساب تالاموس
ساختارهای لیمبیک از جمله:
آمیگدالا
هیپوکامپ
کلاستروم claustrum
هسته های گانگلیون پایه
ساختارهای پیشین مغز پایه
سه اندام دورانی
لوب های مغز
هر نیمکره مغز، به طور معمول به چهار لوب تقسیم می شود:
لوب پیشانی (Frontal): این لوب با عملکردهای اجرایی از جمله کنترل خود، برنامه ریزی، استدلال و تفکر انتزاعی مرتبط است.
لوب گیجگاهی (Temporal): لوب گیجگاهی حافظه شنیداری، بینایی، زبان و برخی عملکردهای شنوایی و گفتاری را کنترل می کند.
لوب آهیانه (Parietal): لوب آهیانه ای بخش بالایی و وسط نیم کره مغز است که بین لوب پیشانی و لوب پس سری و بالای لوب گیجگاهی قرار دارد. کارکردهای این لوب عبارتند از:
حس لامسه (بساوایی)
ادراک فضایی
ادراک دیداری
بازشناسی اندازه ها، رنگ و اشکال از یکدیگر
احساس درد
لوب پس سری Occipitalکوچک ترین لوب مغز است که وظایف اصلی آن عبارتند از:
دریافت اطلاعات بصری
پردازش بصری – مکانی
حرکت
تشخیص رنگ
مرکز بینایی
نیمکره های مغز
مغز انسان به دو نیمکره چپ و راست تقسیم می شود و با دسته ای از فیبرهای عصبی به نام جسم پینه ای با هم مرتبط اند که اطلاعات را بین این دو نیمکره منتقل می کند. در هر لوب، نواحی قشری با عملکردهای خاصی مانند مناطق حسی، حرکتی و نواحی وابسته، با یکدیگر مرتبط هستند. اگرچه نیمکره راست و چپ مغز، از نظر شکل و عملکرد مشابهت دارند اما، برخی عملکردها تنها با یکی از این دو بخش در ارتباط هستند. به طور مثال مرکز زبان در نیمکره چپ و مرکز بینایی در نیمکره راست قرار دارند.
نیمکره چپ مغز
این بخش از مغز در گفتار و زبان، محاسبات ریاضی و بازیابی اطلاعات نقش دارد. در ۹۲٪ ازا فراد، فعالیت نیمکره چپ مغز برای صحبت کردن و استفاده از دست غالب است.
نیمکره راست مغز
در پردازش بینایی، شنوایی، مهارت های فضایی و توانایی هنری، فعالیت های غریزی یا خلاقانه تر نقش دارد.