تاثیر مداخلات خانواده درمانی راهبردی بر اختلافات زناشویی



دانشگاه تربیت معلم تهران
واحد حصارک

پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی
در رشته مشاوره

موضوع:
تاثیر مداخلات خانواده درمانی راهبردی
بر اختلافات زناشویی

استاد راهنما:
جناب آقای دکتر رحال زاده

تهیه و تنظیم:
لیلا رستگار

سال تحصیلی:
زمستان 87
تقدیر و سپاس :
با تشکر و قدردانی از استاد ارجمند به جناب آقای دکتر رحال زاده که با بصیرت علمی و آگاهی و دقت نظر خاصشان مرا در به ثمر رساندن این رساله راهنمایی فرمودند.
تمام استاتید بزرگوار که در طول دوران تحصیل افتخار شاگردیشان را داشته ام بقای توفیقات ایشان را از خداوند متعالی آرزومندم.

اگر این رساله ارزشی داشت، آن را تقدیم می داشتم به :
مادر فداکارم که برایم هم پدر بود و هم مادر.
و همسفر جاودانه زندگیم، همسر عزیز و مهربانم که با روحی پاک، گذشت بی منتها و وجود دریایی اش نور امید برای لحظه به لحظه زندگی من است.

پیشگفتار:
به نام آن خدای، که نام او راحت روح است و پیغام او مفتاح فتوح است و سلام او در وقت صباح مومنان را صبوح است و ذکر او مرهم دل مجروح است.
الهی، در دلهای ما جز تخم محبت خود مکار و برتن و جانهای ما جز الطاف و مرهمت خود منگار و بر کشته های ما جز باران رحمت خود مبار.
خانواده این رکن مهم اجتماع، نهادی که در طول زمان دچار تغییر و تحولات کمی و کیفی گردیده و به تبع همین تغییرات مسایل و پدیده های جدید اجتماعی نیز حاصل شده است. در مورد خانواده ایرانی انتقاد بر این است که این نهاد در حال پی نمودن دوران گذار می باشد و در معرض تغییرات ساختاری قرار گرفته که همین امر روابط موجود در میان اعضای خانواده را دچار دگرگونی نموده است. به تبع این دگرگونی هنوز هنجارها به مثابه قواعد رفتاری که مورد پذیرش همگانی باشند، به صحنه اجتماعی نیامده اند و به همین علت رفتار در محیط خانوادگی پراکنده است.
تحولات اجتماعی و اقتصادی چند دهه گذشته، تاثیراتی بر نهاد خانواده به جای گذاشته است و ( این امر از بررسی آمار طلاق استنباط می گردد). تکته ای که از مقایسه میزان طلاق نسبت به ازدواج در استانهای کشور بدست می آید این است که در مناطقی که یکپارچگی فرهنگی و احترام به ارزشها و سنتهای خانوادگی بیشتر رعایت می شود، سازگاری و تفاهم در نظام خانواده بیشتر می باشد این امر آسیب پذیری کمتری را متوجه نظام و مکان خانواده خواهد کرد.
به عکس در مناطقی که به دلیل تحولات متفاوت از جمله مهاجرت، فاصله گرفتن از سنتها و ارزشهای معنوی و فرهنگی مورد احترام و در هم تنیدگی فرهنگها که عمدتاَ استحاله فرهنگها را به همراه خواهد داشت و نتیجه اش از دست رفتن اقتدار ارزشها و سنتهای مورد احترام می باشد سازگاری در نظام خانوادگی کاهش خواهد یافت.
پس شرایطی موجب ایجاد آسیبهایی در نظام خانواده می شود. طلاق – فروپاشی خانواده ضمن بر هم زدن تعادل روانی- عاطقی افراد خانواده و جامعه، منجر به بروز بسیاری از آسیبهای اجتماعی می شود.
با توجه به این معضل اجتماعی، در این پژوهش تلاش شده است که با روش خانواده درمانی راهبردی در رفع این مشکلات گام برداشته شود.

چکیده تحقیق :
پژوهش حاضر به بررسی تاثیر مداخلات خانواده درمانی راهبردی بر اختلافات زناشویی می پردازد به این منظور 39 زوج از زوجینی که برای حل اختلافات زناشویی سال 82 به مرکز مشاوره بهزیستی مراجعه کرده بودند، به طور تصادفی در دو گروه آزمایشی (21 زوج) و گواه ( 18 زوج) قرار گرفتند.
برای ارزیابی زوجین در این پژوهش از مصاحبه بالینی و آزمون رضایت زناشویی انریچ استفاده شد. ابتدا زوجین با آزمون رضایت زناشویی مورد ارزیابی قرار گرفتند، پس از آن برنامه مداخلات خانواده درمانی راهبردی در مورد گروه آزمایش اجرا گردید، در حالیکه گروه گواه در لیست انتظار بودند. بعد از شش هفته مجدداَ دو گروه مورد ارزیابی قرار گرفتند. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون t و تحلیل واریانس و آزمونهای تعقیبی استفاده شد.
نتایج بدست آمده نشان می دهد که مداخلات خانواده درمانی راهبردی نه تنها منجر به افزایش رضایت زناشویی در بین گروه آزمایش شده، بلکه تعارضات بین فردی آنان را نیز کاهش داده است، این مداخلات در زنان موثر بوده است همچنین نتایج پژوهش حاکی از این بودند که این مداخلات روی مشکلات ارتباطی نسبت به سایر مولفه های سبب شناسی اختلاف تاثیر بیشتری دارد.

فهرست مطالب
عنوان صفحه
پیشگفتار
چکیده تحقیق
فصل اول
1. مقدمه
2. بیان مسئله
3. ضرورت و اهمیت موضوع
4. اهداف پژوهش
5. فرضیه ها
6. اصطلاحات
فصل دوم: ادبیات تحقیق
– خانواده سالم و رشذ و تحول آن
– خاستگاه خانواده
– تاریخچه خانواده درمانی
– مذهوم خانواده درمانی
– خانواده درمانی راهبردی
– خانواده درمانی روان تحلیل گری
– خانواده درمانی تجربی
– مکتب خانواده درمانی ساختاری
– تحقیق در خانواده درمانی
فصل سوم
– طرح تحقیق
– جامعه آماری
– نمونه آماری و روش نمونه گیری
– روش جمع آوری اطلاعات
– روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
فصل چهارم
– جدول توزیع فراوانی سن روجین به تفکیک جنس
– نمودار توزیع فراوانی سن زوجین به تفکیک جنس
– جدول توزیع سطح تحصیلات زوجین به تفکیک جنس
– نمودار توزیع سطح تحصیلات زوجین به تفکیک جنس
– جدول توزیع فراوانی شغل زوجین به تفکیک جنس
– نمودار توزیع فراوانی شغل زوجین به تفکیک جنس
– جدول توزیع فراوانی مدت زندگی مشترک در دو گروه آزمایش و کنترل
– نمودار توریع فراوانی مدت زندگی مشترک در دو گروه آزمایش و کنترل
– جدول توزیع فراوانی تعداد فرزندان در دو گروه آزمایش و کنترل
– نمودار توزیع فراوانی تعداد فرزندان در دو گروه آزمایش و کنترل
– میانگین نمرات رضایت زناشویی گروه آزمایش و کنترل
– آزمون فرضیه ها
فصل پنجم
– بحث و نتیجه گیری
– محدودیتهای تحقیق
– پیشنهادات
– منابع و ماخذ

فصل اول

– مقدمه
– بیان مسئله
– ضرورت و اهمیت موضوع
– اهداف پژوهش
– فرضیه ها
– اصطلاحات

مقدمه
خانواده به عنوان یک واحد به ظاهر کوچک اجتماعی، از ارکان عمده نهادهای اصلی هر جامعه به شمار می رود. در واقع هر خانواده را باید خشت بنای جامعه و کانون اصلی حفظ سنت و رسوم از ارزشهای والا و مورد احترام و شالوده مستحکم مناسبات پایدار اجتماعی در روابط خویشاوندی، مبدا بروز و ظهور عواطف انسانی و کانون صمیمانه ترین روابط میان افراد و پرورش فکر و اندیشه و اخلاق و پرورش فکر و اندیشه و اخلاق و تعالی روح انسانی به شمار آورد. خانواده به عنوان واحد عاطفی – اجتماعی کانون رشد و تکامل، التیام بخش، تحول و تغییر، آسیبها و عوارضی است که هم بستر شکوفایی و هم فرونشانی آن روابط میان اعضایش می باشد. در نتیجه تاثیر بسزایی در تعادل روانی، عاطفی و اجتماعی داشته و به عنوان کوچکترین کانون اجتماعی شدن متضمن پذیرش نقشهای اجتماعی و همنوایی با هنجارهای اجتماعی می باشد. همچنین خانواده نهاد و شالوده اساسی در ساختار اجتماعی جوامع است که سلامت یا عدم سلامت آن قوام و اضمحلال جامعه را در بردارد.
خانواده سالم، نظامی باز است که اعضای آن در عین حالی که از روابط
عاطفی گرمی با هم برخوردارند، هویت فردی خود را حفظ می کنند. در این گونه خانواده، عشق به طور نامشروط می باشد و اعضاء پذیرای یکدیگر هستند. آستانه تحمل خانواده در برابر کشمکش و استرس بالاست و به هنگام نیاز، داوطلبانه درصدد یاری و خواهان آن می باشند. در این خانواده ها ائتلاف قوی و روشنی بین والدین وجود دارد و این قدرت بین والدین تقسیم می شود اعضاء خانواده با هم نزدیک و صمیمی هستند. با این حال حریم شخصی افراد حفظ می شود و استقلال و فردیت اشخاص مورد احترام است.
در مقابل خانواده مختل خانواده ای است که قادر به تامین نیازهای تکاملی اعضاء، حل مشکلات و تعارضات خود نیست. کارکرد او مختل است. مرزهای بین اعضاء نامشخص است، اعضاء استقلال رای ندارند لذا حمایت و همکاری رخ نمی دهد. نظام خانواده بستر و اعضای آن به لحاظ عاطفی سرد، جدا از هم و گسسته می باشند.
تمدن جدید که در پرتو تلاشهای بشری و دستاوردهای علوم تجربی حاصل شد چهره انسانی را تغییر داد. دستاوردهای مدنی و صنعتی و همچنین رنجهایی که غالباَ آنها از مدنیت جدید و مدرنیسم نشات می گیرد، هر روزه بر شمار بیماریهای روانی و نابهنجاریهای رفتاری افزوده می شود و متاسفانه در همین مسیر قویترین پیوند های انسانی را در مستحکم ترین قرارگاه آن یعنی نظام ریشه دار خانواده در معرض تهدیدی جدی قرار می دهد. روز به روز کارائی خانواده در تحقق و ظایفش کم رنگتر می شودو این سلامت جامعه را تهدید می کندزیرا اختلا ل در کارائی خانواده مشکلاتی را در منظومه خانواده ایجاد می کند و در صورت تشدید مشکلات خانواده را به سمت فرو پاشی سوق می دهد طلاق و فرو پاشی خانواده ضمن بر هم زدن تعادل روانی -عاطفی افراد خانواده و جامعه منجر به بروز بسیاری از آسیب های اجتماعی می شود.
اختلافات زناشویی از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. به همین دلیل پژوهش بنا دارد با نوعی رویکرد خانواده درمانی با عنوان راهبردی به مداخله در زمینه اختلافات زناشویی پرداخته، به نحوی در رفعاین مشکل خانمان بر اندار نقش داشته باشد.

1-1- بیان مسئله
بر صاحب نظران علمو انسانی و افرادی که به کار تخصصی با خانواده مشغول میباشند پوشیده نیست که خانواده ایرانی به ویژه خانواده های شهرنشین با بحرانهای زیادی روبرو هستند این بحرانها از سویی بازتاب دگرگونی عظیم ساختاری- عملکردی در ساخت خانواده است و از سوی دیگرعدم توانایی در برخورد علمی در تدوین راهبردهای عملی و ارائه راه حل های مناسب را به نمایش می گذارد چشم بر تافتن از این بحرانها و پناه بردن به مکانیسم های کتمان سازی در ترویج آنها ابتدا ساده ترین اما در عین حال زیان بارترین رویکردی است که می توان به پیش گرفت زیرا حاصل جز انباشت بحران نهایتاَ غیر قابل کنترل شدن آنها را در بر خواهد داشت.
البته در همین جا باید اشاره کرد که بحران در خانواده و تردید در کارآیی پاروایی از عمکردها، وظایف و نقش آفرنی ها به مقوله ای جهانی تبدیل گشته و منحصر به جامعه خاصی نمی باشد با این حال شتاب دگرگونی و عوامل بحران زای اجتماعی در جوامع مختلف تابع متغیرهایی است که ماهیت بومی – فرهنگی به خود گرفته اند.
بزرگترین تحول ساختاری در خانواده ایرانی در چند دهه اخیر تبدیل خانواده گسترده به خانواده هسته ای شهر نشین بوده است این تغییرات بنیادین تاثیرات خود را در همه زمینه ها ی ممکن نظیر نحوه ارتباط خانواده با یکدیگر اهمیت عاطفی اعضای خانواده برای هم معنی و مفهوم مقوله خانواده عملکرد اقتصادی خانواده و نیز نقش جنسیت ها بر جای گذارده است. در دوران گذشته تشکیل یک خانواده نو بنیاد حلقه ای از دایره ارتباطاتی فرا گیر یعنی خانواده گسترده بشمار می رفت و خانواده هسته ای در اصل به عنوان جزئی از یک نظام کلی محسوب میء شود در سایه آن زیست می کرد. محور اصلی زندگی بر پایه روابط والدین- فرزندان استوار شده بود و زوجین قطب عاطفی اصلی یکدیگر نبودند اما خانواده هسته ای امروزین بر محور رابطه زوجی استوار گردید و کانون اصل ارتباطات اعضای آن محسوب می گردد به بیان روشنتر اگر خانواده در گذشته از برخی مکانیسم های جمعی غلبه بر بحران و یا از ذخایر عاطفی – تجربی اطرافیان سود می جست امروز این خود خانواده هسته ای و قبل از هم زوجین هستند که باید راهکارهای غلبه بر بحران را در فرآیند تعامل و ارائه پیشنهادهای مشخص عملی بیابند اما تحقق این امر با موانع جدی روبرو ست. زیرا افراد از ابزار و مهارتهای ارتباطی کا فی برخوردار نبوده و نتیجتاَ مکانیسم های افکار در خانواده غالب می گردند که پیامد های مخرب دراز مدتی نظیر از خود بیگانگی، سرخوردگی، تخریب متقابل بر جای خواهند گذاشت. در بعد عاطفی باید متذکر شدکه اعضای خانواده های نوبنیاد امروز نسبت به گذشته در برآورده کردن نیازهای عاطفی یکدیگر نسبت به هم وابستگی بیشتری دارند زیرا محدود شدن دایره زیست خانواده امکان ارضای جانشینی نیازهای عاطقی را از اعضای آن صلب کرده است.
بالاخره خانواده امروز به کانون هدف دسته جمعی اعضاء تبدیل گردیده که باید پاسخگوی نیازهای اقتصادی خود باشد همچنین حضور پیش از پیش زنان کشور در عرصه های علمی و حرفه ای نقشهای سنتی و مانوس درباره جنس را شدیداَ دستخوش تحول کرده است این وضعیت جدید، ذهنیت تازه و قواعد رفتار فردی – اجتماعی فراخور خود را می طلبذ. افراد بر الگوهای رفتاری کلیشه ای و عدم تجدید نظر جدی در این زمینه مانع دستیابی به مکانیسم پویا متعادل و پایدار است و نهایتاَ ارمغانی جز تشدید تنشهای خانوادگی و اجتماعی به همراه نخواهد داشت.
بنابراین ایجاد و استحکام فرهنگ تبادل نظر و گفتمان و نیز تدوین راهبردهای عملی در راستای یافتن راه حلهای مشخص و ممکن در شرایط بحرانی مهمترین چالش در زندگی خانوادگی به شمار می رود. بدین لحاظ شناخت مسائل و مشکلات زوجین که در زندگی مشترک دچار بحران شده اند و یا در آستانه طلاق قرار گرفته اند از اهمیت ویژه ای برخوردار است و گام بعدی در ارائه راهکارهای درمانی با استفاده از شیوه های خانواده درمانی است که می تواند زمینه های سازش و حفظ و انسجام خانواده را فراهم آورد.
هدف از درمان راهبردی تسهیل حل مشکل و انجام آن با کارآمد ترین و اخلاقی ترین شیوه ممکن می باشد با شرایط اغلب تمرکز اصلی روی حل تعاملات مشکل زاست.
بنابراین در این پژوهش می خواهیم بدانیم که آیا خانواده در مانی راهبردی می تواند در تغییر اختلافات زناشویی موثر واقع شود؟ و آیا این تاثیر نسبت به مولفه های سبب شناسی متفاوت است یعنی با توجه به مشکلات فی ما بین زوجین، آیا این درمان در بعضی مشکلات موثرتر است یا خیر؟
و آیا خانواده درمانی راهبردی در تعارض بین فردی زوجین می تواند نقش ایفا کند و موجب تقلیل تعارضات بین فردی گردد؟
سوال آخر این که با توجه به تفاوتهای فردی زن و مرد، آیا این نوع مداخلات در دو جنس تاثیر یکسانی دارد یا این نوع مداخلات در یکی از زوجین موثر است؟

1-2- ضرورت و اهمیت موضوع
طلاق خواه به عنوان یکی از علل یا معلول نانهنجاریهای اجتماعی به نوبه خود معلول تعاملهای نامناسب بین زوجهاست بروز طلاق یک شکل جهانی محسوب می شود و در فرهنگ اسلامی یکی از مبقوض ترین ملالها به شمار می رود.پیامد های سود طلاق بر پیکر اجتماع و پدید آیی نابسامانی متعاقب آن برای زن و شوهر و فرزندان و نیز کسانی که به نوعی با آنان مرتبط می باشند در ابعاد مختلف روانی ، اقتصادی و اجتماعی حائز اهمیت است و ضرورت و اهمیت خاص بررسی عوامل زمینه ساز پدیده طلاق و ارائه راهبردهایی برای مداخله در این امررا نمایان می سازد.
پدیده طلاق یک پدیده چند جانبه و دارای علل متعدد می باشد یعنی دارای ابعاد درون فردی و بین فردی و علل روانشناختی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و…..می باشد.
از طرف دیگر عوارض جانبی طلاق برای کودکان و نوجوانان بسیار شدید بوده بطوریکه تطابق و سازگاری آنان با این عوارض تا پنج سال طول می کشد و در یک سوم موارد به یک ضربه روحی دیر پا می انجامد به طور کلی تفاهم خانوادگی زمینه ساز رفتار بهنجار کودک و آشفتگی و فروپاشی
خانواده علل بزهکاری رفتار ضد اجتماعی و جامعه ستیزی کودکان می باشد.
طلاق و فروپاشی خانواده ضمن برهم زدن تعادل روانی ، عاطفی افراد و جامعه منجر به بروز بسیاری از آسیب های اجتماعی مانند فحشاء، انحراف اجتماعی، انحرافات جنسی ، خودکشی، فرار از منزل، سرقت ، اعتیاد، تکدی، ولگردی، خیابان گردی، و…می گردد. باتوجه به آسیب های اجتماعی پیامدهای طلاق و آثار سوئی که طلاق برای سلامت روانی ،عاطفی افراد خانواده خصوصاَ کودکان دارد باید تدابیر لازم برای حفظ و انسجام خانواده بکار رود از مجموعه تدابیر علمی و تخصصی برای کاهش آن استفاده نمود.
از آنجایی که زوجهای درمانده و تحت فشار مشکلاتی را در حیطه ارتباطهای خود تجربه می کنند و ارزیابیها و واکنشهای نامناسب خود با عوامل تنش زا در ارتباط هستند بدنه بسیاری از مشکلات خانوادگی و زناشویی بدفهمی ناشی از ارتباط غیر موثر است لذا ارائه راهکار های درمانی برای ایجاد زمینه های تفاهم را می توان بعنوان فعالیتی ضروری برای پیشگیری از فروپاشی خانواده ها شناسایی عوامل موثر بر کارآئی خانواده و سهم عوامل متعدد در وقوع طلاق و تدوین برنامه هایی برای پیشگیری از ا فزایش طلاق ضروری است.
1-3- اهداف پژوهش.
هدف اصلی این پژوهش بررسی تاثیر روش خانواده درمانی راهبردی بر کاهش اختلافات زناشویی است و اهداف فرعی این پژوهش در گستره نظری و کاربردی مطرح می گردد.
گستره نظری
– شناسایی موءلفه های سبب شناسی اختلاف.
– شناخت میزان رضایت زوجین از زندگی زناشوئی
– شناخت میزان تعارضات بین فردی در زوجین دارای مشکل.
– گستره کار بردی.
ارائه و اجرای راهکارهای مداخله ای موثر در حل مشکلات و ایجاد تفاهم و نهایتاَ نظم وانسجام خانواده.

4-1 فرضیه ها
خانواده درمانی راهبردی منجر به کاهش اختلافات زناشوئی می شود.
خانواده درمانی راهبردی باعث کاهش تعارضات بین فردی می شود.
خانواده درمانی راهبردی در زنان تاثیر بیشتری دارد.
اصطلاحات:
خانواده: واحد اساسی جامعه شامل دو نسل که باازدواج، خون، فرزند خواندگی به هم پیوسته اند و از نظر عاطفی به یکدیگر متکی هستند و عهده دار مسئولیت رشد، ثبات و حفظ خود هستند.
تعارض: تعارض در زوجین یک عملکرد طبیعی اختلاف است تعرض می تواند نتیجه تنش حاصله از نیروی خارجی به زوجین باشد.
طلاق: در لغت به معنی رها شدن از عقد نکاح و فسخ کردن عقد بوده و پدیده ای است قراردادی که به زن و مرد امکان می دهد تا تحت شرایطی پیوند زناشوئی خود را گسیخته و از یکدیگر جدا شوند.
خانواده در مانی: شکلی از درمان کل خانواده به عنوان یک گروه که توسط یک یا دو درمانگر انجام می شود.
خانواده درمانی راهبردی: این روش از تئوری ارتباطات و ملاحظات عمدی نشات گرفته شده است، درمانگر مسئولیت تربیت یک استراتژی برای حل مشکل فعل را به عهده دارد. ملاحظات مشوق فرایند تعامل است. درمانگر راهبردی مشکل فعل را به صورتی قابل حل تعریف می کند. اهداف کاهش مشکل خاص را به روشنی تبیین می کند درمان به طور دقیق طرح ریزی می شود. درمانگر برای تغییر شکل تنها روی جنبه هایی که باعث لقاء آن رفتار مشکل یا علامتی در نظام خانواده می شود تاکید دارد.
رضایت زناشویی: رضایت زناشویی در واقع نگرش مثبت و لذت بخشی است که زن و شوهر از جنبه های مختلف روابط زناشویی دارند و دراین پژوهش میزان رضایت زناشویی زوجین نمره ای است که از آزمون رضایت زناشویی انریچ می گیرند.

فصل دوم
ادبیات تحقیق

– خانواده سالم و رشد و تحول آن
– خاستگاه خانواده
– تاریخچه خانواده درمانی و بررسی نظریه ها
– مفهوم خانواده درمانی چیست؟
– خانواده درمانی راهبردی
– خانواده درمانی روان تحلیل گری
– خانواده درمانی تجربی
– مکتب خانواده درمانی ساختاری
– تحقیق در خانواده درمانی

خانواده سالم و رشد و تحول آن :
ما در جامعه ای چند وجهی زندگی می کنیم که در آن به تعریف خانواده نمونه یا حتی طبیعی مشکل است. با این همه معیارهای ویژه ای وجود دارد که می توانیم از آنها در تعیین سلامت خانواده استفاده کنیم. مهمترین ملاک چارچوب، تامین نیازهای مادی، عاطفی و روانی اعضای خانواده است. حتی این معیار نسبتاَ بنیادی نیز قابل تفسیر است. تصمیم گیری در این مورد که چه موقع نیازهای اعضای خانواده به حد کافی برآورده شده است، مشکل بوده و در حقیقت هرگونه مرزبندی در این رابطه به ناچار قراردادی است.
هرگاه بخواهیم یک خانواده " طبیعی" را تعریف کنیم به موضوعات پیچیده ای که نویسندگان مختلف با دیدگاههای متفاوت در کتاب " فرایندهای خانواده طبیعی" مطرح کرده اند، روبه رو می شویم و شاید جامعترین تعریف را فورماوالش بیان می کند که درفرایندهای اساسی شامل پاگرفتن. نگهداری و شکوفایی واحر خانواده، در رابطه با فرد و نیز نظامهای اجتماعی است این که چه چیز طبیعی، نمونه و یا مطلوب به شمار می آید در زمینه های عرفی و اجتماعی توصیف می شود و متناسب با خواسته های متفاوت داخلی و خارجی خانواده که احتیاج به انطباق با چرخه زندگی خانواده دارد تغییر می کند.
درجامعه غرب مخصوصاَ از زمان انقلاب صنعتی گرایش به هسته ای بودند خانواده یعنی مجموعه ای شامل شوهر. همسر و بچه ها به عنوان خانواده طبیعی وجود داشته است.
درایران هم در حدود سه دهه اخیر، تمایل به هسته ای بودن خانواده گسترش پیدا کرده یعنی خانواده ای که افراد آن از خانواده هسته ای بیشتر باشند.

خاستگاه خانواده:
در تمام فرهنگها، الگوی خوب را خانواده به اعضایش می دهد. احساس هویت انسان دو رکن دارد :
حس تعلق و حس مجزا بودن. آزمایشگاهی که در آن دو جزء با هم مخلوط و نسخه پیچی می شود خانواده یعنی خاستگاه هویت است. در مراحل اولیه اجتماعی شدن، خانواده، رفتار و حس هویت کودک را قالب ریزی و برنامه ریزی می کند. حس تعلق از برون ریزی کودک با گروه خانواده و مفروضات او در مورد الگوی مراوده ای در ساخت خانواده سرچشمه می گیرد که طی وقایع مختلف زندگی ثبات و استمرار دارد. حس مجزا بودن و تفرد از راه مشارکت در زیر منظومه های مختلف خانواده در زمینه های متفاوت خانوادگی حاصل می شود و همین طور هم از راه مشارکت در گروه های "برون خانگی " طی رشد توانایی کودک و خانواده، برون سازی خانواده با نیازهای کودک باعث بسط حدود خود- مختاری کودک می شود که همان "مجزا بودن" است. اما حس هویت هر فردی تحت تاثیر حس تعلق او به گروههای مختلف است. اگرچه خانواده خاستگاه تکامل روان – اجتماعی اعضای خویش است. اما خود باید با جامعه برون سازی کرد و یکنواختی خود را با فرهنگ جامعه تا حدی حفظ کند. زیرا که تغییر همیشه از جامعه به طرف خانواده می رود. این حرکت هرگز از واحد کوچک به واحد بزرگتر نیست. خانواده تغییر می کند، اما باقی می ماند زیرا بهترین واحد انسانی برای جامعه هایی است که سریعاَ در حال تغییرند. هرچه جامعه انتظار انعطاف و انطباق پذیری بیشتری از اعضای خود داشته باشد. خانواده به عنوان خاستگاه و رفع تکامل روان – اجتماعی اهمیت بیشتری پیدا می کند. وقتی خانواده به طور اعم با شرایط تاریخی تغییر و تطابق پیدا کند. تک خانواده هم همواره تطبیق پیدا می کند خانواده یک نظام باز در حال تحول است، یعنی دائماَ داده هایی را از " برون خانواده" می گیرد و به آن می دهد و خود را با
تقاضاهای مختلف مراحل تکامل خود تطبیق می دهد.
چون خانواده بهنجار را نمی توان بنا به فقدان مشکلات از خانواده نابهنجار تفکیک کرد. درمانگر باید یک طرح ادراکی از عملکرد خانواده داشته باشد تا او را در کار تحلیل خانواده کمک کند. طرحی که خانواده را نظامی تلقی کند که در چارچوب شرایط اجتماعی خاص عمل می کند. این طرح دارای سه جزء است. اول در ساخت خانواده، عبارت از یک نظام اجتماعی باز و در حال دگرگونی است. دوم، خانواده تکامل می یابد یعنی مراحل را پشت سر می گذارد که مستلزم باز سازی است. سوم، خانواده با شرایط، تغییر و تطابق پیدا می کند تا تداوم خود را حفظ کند و رشد روان اجتماعی هر یک از اعضای خود را افزایش دهد.

تاریخچه خانواده درمانی و بررسی نظریه ها:
آغاز نهضت خانواده درمانی مقارن اواخر دهه 1940 و اوایل دهه 1950یعنی بعد از جنگ جهانی دوم و گردهایی مجدد اعضای خانواده بعد از جدائی هاست. با این حال نظرات درباره ریشه ها و سرچشمه های این نهضت به قبل از این دوران بر می گردد. ناتان کرن می گوید: ماهیت التیام دهندگی خانواده همگام قوانین اساسی کردار انسان بود. و احتمالاَ قدمت آن به اندازه خود خانواده است. خانواده درمانی و التیام بخشندگی خانواده، فصل مشترکهای متعدد دارند. التیام دهندگی خانواده به عنوان یک پدیده طبیعی. شامل کلیه فرایندهائی است که خودبخود در چارچوب خانواده در جهت التیام رخ می دهد.
خانواده درمانی درام یا صحنه برخوردهای انسانی است. جستجوی حقایق انسانی بشری است و بالاتر از هم در پی التیام زخمها و ضعفهای خانواده است. لذا مسئولیت عمده خانواده درمانی از این قرار است. بالا بردن احساس همبستگی و وحدت خانواده، فعال کردن نقش طبیعی خود شفا بخشی خانواده و بالاخره تجربه ای است که راه رسیدن به یک گروه طبیعی و واقعی باز می کند.
به نظر کریستان بینز از جمله ریشه ها و سرچشمه های خانواده درمانی " مردم شناسی" و دوران تحلیل گری است تحت تاثیر مارگارت مید و همکاری روانپزشکان. مشاهده دقیق فرایندهای اجتماعی به ظهور پیوست. گروه گریگوری بیتسون مردم شناس بزرگ و همسر سابق خانم سیر. بن بست مضاعف را به عنوان فریضه ای برای علت شناسی اسکیزوفرنی طرح کرد که نقطه اوج همکاری مردم شناسی با روان درمانی خانواده. و الگویی برای تحقیق در بیماری شناسی " ارتباط" است. بیتسون استاد فقید دانشگاه استنفورد و یکی از بزرگترین فلاسفه علم در عصر حاضر است. کارهای او در جهت روشن شدن اثرات ارتباط اعضای خانواده بر پیدایش بیماری روانی واجد اهمیت خاص است. از سوی دیگر، بسیاری از بنیان گذاران نهضت خانواده درمانی جزء تربیت یافتگان مکتب روان تحلیل گری و یا متاثر از نظریه و روشهای آن بوده اند. آکرمن، بوئن، و لیرز و مینوچین و سایرین از آن جمله اند. ناتان آکرمن از پیشگامان سرشناس این گروه بود و انتشار کتاب او تحت عنوان پویایی های روان زندگی خانوادگی نقطه عطف مهمی در توسعه خانواده درمانی به شمار می رود.
مددکاران اجتماعی نیز در این مسیر گامهایی برداشته اند. ویرجینیاساتیر
یکی از جذابترین و شناخته شدهترین چهره های خانواده درمانی است. او به موسسه جکسون ملحق شد وکتابی به نام " خانواده درمانی" نوشت او بر ارتباط احساسات تاکید داشت وبه نحوه همسر گزینی افراد بسیار علاقمند بود و می خواست بدانند چگونه عزت نفس آنها بر این فرایند تاثیر می گذارد.
درمانگران مکاتب خاص بطور فزاینده ای از مفاهیم، ایده های نظری و قبول دیگر سرباز میزنند. هر چند برخی از درمانگران همچون آکرمن تا آخر موضع روان تحلیلگری خود را حفظ کرد و همین موضع او مانع ترسیم سریع یک نظریه خانواده بود و نتیجتاَ شکل دادن به یک روش مداخله بالینی را برایش دشوار می کرد. برخی دیگر خصوصاَ مینوچین کار خود را با یک زمینه روان تحلیلگری شروع کردند ولی مبنای نظری خود را به نظریه سیستمها تغییر دادند.
پروژه ارتباطات بیستون که بعدها توسط جکسون، هی لی و ساتیر شکوفا شد برای توصیف اختلالات خانواده از " ارتباطات" و مدل " شناختی" استفاده می کرد ماحصل کار اولیه " درمان استراتژیک" و" درمان شناختی" خانواده بود.
اکنون به نظر می رسد خانواده درمانی جایگاه مطمئنی در بین شیوه های
درمانی بدست آورد. روش رویکرد منظم واصول برای حل مشکلات ارزش خود نشان داده است تا این زمان تاریخچه خانواده درمانی شواهد فراوانی بدست داده است مبنی بر اینکه درنظر گرفتن و اصلاح تعاملات افراد، به هر وسیله ای می تواند راهی ارزشمندی در درمان انواع مشکلات باشد.

مفهوم خانواده درمانی چیست؟
خانواده درمانی مفهومی است که به مراتب گسترده تر از صرف دیدن اعضاء خانواده با یکدیگر است آنچه خانواده درمانی را از انواع دیگر روان درمانی متفاوت می سازد شیوه اندیشیدن درباره ماهیت و علل اختلالات عاطفی و رفتاری است.
درمانگران خانواده معتقدند که درک و شناخت رفتار فرد بدون درک وشناخت زمینه ای که رفتار در آن رخ داده است غیر ممکن می باشد.
تعامل خانواده، مجموعه ای از واکنشهای زنجیره ای بی پایان است و درمانگر در شناخت الگوهای تکراری که در آن رفتار صورت می گیرد تمرکز می کند. بنابراین هدف یا فتن یک رفتار یا وا قعه که موجب پیدایش رفتار شده باشد نیست بلکه مداخله در پیشگیری از تکرار آن الگوی رفتاری است. ممکن است از همه اعضاء خانواده ویا تعدادی از آنها خواسته شود که رفتارشان را تغییر دهند حتی یک تغییر کوچک رفتاری می تواند اثری عمیق بر خانواده برجای گذارد. مهم است که بخاطر داشته باشیم زمان الگو را تقویت می کند، بنابراین هر تغییری باید در طول زمان اتفاق بیفتد تا الگوی جدید ثبت شود. کلیه خانواده ها طبق قوانین و قواعد و مقررات عمل می کنند. برخی از قواعد آشکار است مانند: زمان خوابیدن، انتظارات زناشویی مرد و زن از یکدیگر و علاوه بر این قواعد پنهانی بسیار نیرومندی نیز در خانواده وجود دارد که هرگز درباره آنها آشکارا سخن به میان
نمی آید. هر اندازه قواعد پنهانی تر باشند نیرومندتر و کنترل کننده تر هستند بنابراین بسیار حائز اهمیت است که به خانواده ها در جهت شناخت و درک اثرات این قواعد به ویژه در تعارضها و اختلافات خانوادگی کمک شود. از آنجا که این قواعد خارج از سطح آگاهی است ا فراد به شدت آسیب می بینند و یا ا فسرده می شوند بدون آنکه نسبت به علت آن آگاه باشند.
هدف خانواده درمانی کمک به ا فراد در یافتن شیوه های جدید تعامل با اعضاء خانواده به منظور افزایش استقلال در عین وابستگی های شدید عاطفی است. هر چند تمرکز اولیه ممکن است روی یک فرد باشد که احساس نومیدی و یا شکست می کند و هنگامی که آن فرد و یا دیگران در خانواده تغییر کنند طبیعتاَ الگوهای تمایل در آن خانواده تغییر می یابد و همه اعضاء خانواده از فرایند تغییر اثر می پذیرند.
ویرینگ معتقد است که کارکرد بر زوجها وخانواده ها معلول ناتوانی در حل مسئله است. بدین معنی که آنها فاقد مهارتهای تصمیم گیری، برخورد و اقدام در درازمدت هستند به بیان دیگر حوره خانواده درمانی باید شامل برنامه های آموزشی مهارتها باشد اثر درمان را افزایش داده و کامل می سازد.
بنابراین هدفهای درمان دو وجه دارند.
1- از سوی درمانگر مهارتهای ارتباط زوجین و خانواده آموزش داده شود( فرایند).
2- زوجها و خانواده باید بر مواردی که مورد نیاز آنها است تمرکزکنند(محتوا).

خانواده درمانی راهبردی.
ریشه این نوع درمان در خانواده درمانی میلتون اریکسون است
تفاوتهایی با رویکرد اولیه دارد اما دارای ویژگیهای اصلی مشترک است. اولین مرحله مسولیتی است که درمانگر برای برنامه ریزی یک استراتژی برای حل مشکل به عهده میگیرد.درمانگر اهداف روشنی که شامل شیوه های حل مشکل تنظیم می کند تاکید روی بکار گیری برای همه مراجعین نیست بلکه طراحی یک استراتژی برای حل مشکل خاص است در حایکه تمرکز درمان روی زمینهاجتماعی مشکل انسان است وظیفه درمانگر طراحی مداخلاتی در موقیعت اجتماعی مرافع است.
یکدسته از اهداف خانواده درمانی را هبردی کمک به افراد برای گذشتن از مراحل بحرانی به مرحله بعدی زندگی خانوادگی است این مراحل از دیدگاه هی لی عبارتند از 1- مرحله خواستگاری
3- مرحله ازدواج3- تولد کودک و رفتار کودک 4- میانه ازدواج
5-ترک والدین توسط بچه ها
6- بازنشستگی و کهنسالی.
توجه خاصی در این مراحل به وهله ای است که ا فراد جوان خانواده را ترک می کنند. آسیب های شدید( اسکیزوفرنی، اعتیادو….)اغلب در این مرحله اتفاق می ا فتد که به عنوان مشکلی در عبور از این سیکل زندگی است.در حقیقت در طبقه بندی تشخیصی انتحال درک زمینه موفقیت خانواده فردکه بعنوان مشکلی در فرآیند عبور از مرحله چرخه زندگی به مرحله دیگر مطرح است قابل مشاهده است.
مشکل به عنوان رفتار که بخشی از فرآیند فعالیت بین افراد متعدد راتشکیل می دهند قابل تعریف می شود درمانگر نیز از زمانی که این مشکل را تعریف میکندشامل این روابط می شود بر حسب نهادن یکی به عنوان اسکیزوفرنی یا مانیک پرسیو مشارکت در ایجاد مشکلی است که درمانگر به حل آن بپردازد بسیاری اوقات برچسب مشکلی خاق می کند که حل آن بسیار دشوار است این رویکرد در مورد تمایز بین (1) شناسایی مشکل درونی شده در درمان (2) ایجاد یک مشکل را بکارگیری یک تشخیص یا بوسیله ویژگیهای فردی یا خانوادگی شیوه ای وا قعی تاکید دارد مقایسه های تشخیص روانپزشکی بندرت بکار می روند و اولین وظیفه درمانگر تعریف مشکل حاضر به شیوه ایست که قابل حل باشد.
این رویکرد بسیار حساس است و شبکه های اجتماعی وسیعتری از خانواده را در بر می گیرد و شامل همه متخصصین می شود که بنحوی بر فرد دارای مشکل تاثیر دارند وقتی جوانی در بیمارستان بستری است واحد اجتماعی برای درمانگر نه فقط فرد جوان و خانواده او بلکه همه متخصصینی که در ادامه دارو و درمان، بستری شدن و مرخص شدن او نقش دارند.
توجه در درمان معمولاَروی تغییر مقیاسها و استعاره هاست بعنوان مثال اریکسون قیاس بیمار را بیان داستانی که شبیه مشکل مراجع است تغییر می دهد.
هدف درمان مقدمتاَ جلوگیری از تکرار روند اختلال، معدفی پیچیدگیها ی زیاد و شقوق دیگر است برای مثال یک روند متداول در هنگامیکه والدین تهدید به جدایی می کنند مشکلات تحولی کرده است والدین در کنار هم باقی می مانند برای اینکه به رفع مشکل فرزند بپردازند و کودک هم رفتارش کاملاَ طبیعی می شود. دوباره تهدید جدایی منجر به مشکلات رشدی کودک می شود وظیفه درمانگر تغیر این روند برای بهبود کودک بنحوی است که بهبود کودک با جدایی والدین و عدم جدایی آنان مرتبط باشد.
بار حصول اهداف درمان درگامهایی طراحی می شود هر مشکل معرفی شده حداقل شامل دو یا سه نفر می شود.درمانگر تصمیم میگیرد که چه کسی در مشکل فعلی درگیر است و چگونه.
بعد درمانگر روی ملاحظاتی که می تواند در روی نظام خانواده دهد تا مشکل فعلی رفع شود تعمیم می گیرد. معمولاَتغییرات در مراحلی طرح ریزی می شود که تغییر در یک موقعیت از روابط به تغییرات دیگری منجر که خود موجب تغییر روابط شده تا وقتی که کل موقعیت تغییر پیدا کند. مداخلات برای درگیرکردن اعضاء خانواده با یکدیگر و یا از قید رها کردن اعضاء خانواده از یکدیگر طراحی می شود، اغلب درمانگران اول تلاش می کنند مشکل جدیدی ایجاد و به حل آن بپردازند به نحوی که این تغییر منجر به حل مشکل ا صلی که توسط خانواده ایراد شده بشود.
در مکتب راهبردی خانواده همچون منظومه پیچیده ای که از حیث سلسله مراتب به زیر منظومه های مختلفی متمایز میشوند ناکارآیی در یک زیر منظومه می تواند به طریق مشابه در زیر منظومه دیگری متجلی شود. بخصوص می توان سازمان اعضاء خانواده را در حول نشانه مرضی متجلی مشابهی از ساختمان مختل تلقی کردبا آرایش مجدد به سازمان خانواده حول نشانه مرضی
درمانگری می تواند موجب تغییرات همگون و همسازی در کل منظومه خانواده شود.
خانواده درمانی روان تحلیل گری.
هر چند نظریه روان تحلیل گری با شدت و ضعف توسط خانواده درمانگر بسیاری مورد استفاده قرار می گیرد تا در فهم آنچه در گروههای خانوادگی می گذرد به آنها کمک کند.تعریف مکتب روان تحلیلگری خانواده درمانی با شیوه های درمانی خاص آن آسان نیست، به هر جهت به نظر می رسد هدف عمده خانواده درمانگر پیرو مکتب روان تحلیل گری کمک به اعضاءخانواده برای کسب بینش نسبت به خود و رفتارمتقابل آنها باشد. اعتقاد خانواده به" تداعی آزاد" تشویق می شوند یعنی به افکار خود اجازه می دهند آزادانه و بدون سانسور، هشیارانه جریان پیدا کنند این افکار را بر زبان می آورند.
در این درمان روی فرد تمرکز می شود به تنهایی و یا در جمع خانواده ، درمانگر روی خاطرات گذشته جزء اعضاء خانواده احساسات مرتبط با افراد و انگیزشها و…..متمرکز می شودتاکید روی شیوه خاص است همچنین روی گذشته بعنوان علت شکل توجه می شود.روان تحلیل گران فرض می کنند که علائم بدلیل تجارب گذشته رخ می دهد این تجارب واپس زده پشت آگاهی است. در مانگرهای گذشته برای آوردن افکاروتجارب به خودآگاه تاکید می کند.شیوه این درمان تفسیری است مصاحبه به فردو یا کل خانواده انجام می گیرد.
در این روش مداخله فعالانه ترکمتری صورت می گیرد واز دادن پند و از کنترل فعالانه خانواده هایی که تحت درمان قرار دارند اجتناب می شود در این رویکرد دستور العمل داده نمی شود و درمانگر مسئولیتی در قبال آنچه در خارج از جلسات اتفاق می ا فتد بعهده نمی گیرد. تاکید روی فرآیند بلند مدت با هدف کمک به فرد برای رشد و نمو تسلط بر مشکل کنونی است.
تاکید بر شیوه خاص با هر خانواده به شیوه مشابه است و شیوه به مشکل ربطی ندارد و کل خانواده بطور معمول یکبار در هفته در جلسات یکساعتی با درمانگر ملاقات می کنند نظر به تمرکز روی یک نفر و خانواده معمولاَ بعنوان یک مجموعه فردی توصیف می شود که عواطف و افکار را سرکوب کرده است. سلسله مراتب مورد توجه نیست و درمان قیاسی با استفاده از مفاهیمی درباره معانی تجربه است. هدف کسب بصیرت و در کنار ابراز عواطف است.
خانواده درمانی تجربی
درمانگر متعددی که اساساَ ارزش زیادی یرای نظریه ای که بر طبق آن کار کنند قائل نیستندیا حداقل اغلب نظر یه شان به این ایده کمک به تغییر خانواده ها به وسیله وارد شدن در تعاملات نزدیک به آنها امکان پذیر نیست محدود می شوداز اصطلاح " تجربی" استفاده کرده اند.
ویتا کر در مقاله ای تحت عنوان" مانع نظریه در کار بالینی بیان می کند که در تظریه ها مفربند"
و این که نظریه کوشش است در جهت قابل فهم کردن چیزی را غیر قابل فهم -ویتا کریک رویکرد (غیر نظری) ولی عملی رابرای خانواده ها بکار می برد .و بر تجربه کردن و بیان عواطف تاکیدی می ورزد، گرایش بهرشد طبیعی خانواده را ترغیب می کند و به مبارزه بین خود مختاری و تعلقات بین فردی در درون گروه خانواده کاملاَ توجه دارد. خانواده درباره چگونگی زندگی کردن نیاز به تصمیم گیری دارد زندگی تصمیمات و مبارزات درگیر است.
درمانگر نمی تواند این کار را برای آنان انجام دهد بلکه آنها خود باید در این زمینه برای خود کار کنند در مانگر باید شخصی صادق باشد تا اثر شخصی اش روی خانواده حرکتی در درمان ایجاد کند آن چیزی که درمان می شود بینش نیست، بلکه این است که مراجع در فرآیند درمان چه چیزی را تجربه می کند که باعث تغییر او می شود.تاکید زیاد روی حالت و تدارک جدید در جلسات می باشد.
واحد درمانی متشکل از یک نفر است و تمرکز روی تجارب جدید کنونی فرد با دیگران است. بر روی یک فرد درمانگر به تاکید احساسات خانواده نسبت به یکدیگر می پردازد صدا قت و ارتبا و اشفاف برای حل مشکلات تعا ملی اهمیت دارد .به سلسله مراتب اهمیت نمی دهند این گروه درمانگران اعتقاد دارند که موقعیت فعل شکل است و فرض نمی کنند که فهم موقعیت علت را تغییر می دهد پس به تفسیر نمی پردازد.

مکتب خانواده درمانی ساختاری:
مکتب خانواده درمانگری ساختاری، ایده های ارتباطی بسیاری برای درمان با خانواده های طبق پایین که درمان سنتی نمی توانست به آنها کمک کند اتخاذ کرده است این رویکرد توسط مینو چین و همکارانش در کلینیک(راهنمایی کودک) فیلادلفیا در دهه 1970 شکل گرفت.این رویکرد از بسیاری از ایده های منتج از نظریه نظامها که از سوی ون برتالانفی ابداع
شده، بهره می گیرد.
خانواده درمانگران ساخت گرا متوجه الگوهای نظام فرعی خانواده ها مرز بین نظام های فرعی مختلف و همین طور مرزهای نظام خانواده و محیط بزرگتر با بافت محیطی هستند. در این رویکرد توجه روی سلسله مراتب است و از والدین انتظار می رود متصدی بچه ها باشند و خانواده به عنوان یک سازمان دارازی بشمار نمی رود. اعضای خانواده از زیر مجموعه ای زن – شوهر- مادر- فرزند وخواهر و برادر تشکیل شده است. رویکرد قیاسی است و تاکید روی حال است نه گذشته واحد معمولاَ سه تایی است. تمرکز اصلی درمان روی تفاوت گذاری زیر مجموعه هاست.
در خانواده درمانی ساختاری، توجه به زمان حال و آینده معطوف است، براساس این نظریه، تاریخچه خانواده در زمان حال آشکار می شود. بنابراین از طریق اقدامات درمانی در اینجا و اکنون قابل دسترسی است انسانها موجودات اجتماعی هستند و باید به عنوان یک کل در زمینه نظام اجتماعی خود در نظر گرفته شوند عوامل محیطی بر عوامل ارثی ترجیح و اولویت دارند.
همچنین تاکید بیشتر بر فرایند است تا محتوا. ساختار خانواده شامل
مجموعه ای از تبادلهای خانوادگی است. این تبادلها تعیین می کند که چگونه اعضای خانواده با یکدیگر مرتبطند. در ضمن این ارتباطات ممکن است کلامی یا غیر کلامی شناخته شده یا ناشناخته باشند.

تحقیق در خانواده درمانی:
اولین کارها در حوزه خانواده درمانی عمدتاَ توصیفی بودند، پشگامان خانواده ها را از نقطه نظرهای گوناگون بررسی می کردند و آنچه را که در آنها می دیدند توصیف می نمودند. در عین حال در این مورد که چطور ممکن است کارکرد خانواده علایمی را در اعضاء خود ایجاد کند و تداوم بخشد، اظهار نظرهایی می کردند. این امر باعث شد که آنها برای مداخله در خانواده ها راههایی تدبیر کنند وبه نظر می رسید گاهی اوقات این تدابیر وضع خانواده را بهتر می کرد. البته مطالعات اولیه آنها به ناچار آزمایش و کاوشگرانه بود. به گفته وین در سالهای 1950 خانواده درمانی و تحقیقات خانوادگی را افراد یکسانی انجام دادند، در واقع در ابتدا تحقیق مطرح بود و اساساَ درمان یک فعالیت ثانوی محسوب می شد.
نیاز به تحقیق در خانواده درمانی را الان گارمن به خوبی مطرح کرده
است و مشکل روش شناختی آنرا نیز فروید نمایانده است علی رقم اتخاذ نگرشهای جدید نسبت به مشکلات آدمی از طرف بسیاری از درمانگران "طلایه دار" یا به توصیف گارمن آنهایی که از معرفت شناسی های جدید بهره می برند، گارمن از پایبندی به رویکردهای تحقیق سنتی طرفداری می کند.

فصل سوم

– طرح تحقیق
– جامعه آماری
– نمونه آماری و روش نمونه گیری
– روش جمع آوری اطلاعات
– روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

طرح تحقیق :
پژوهش حاضر تاثیر مداخلات خانواده درمانی راهبردی در اختلافات زناشویی را مورد بررسی قرار می دهد. در این پژوهش 39 نفر به طور تصادفی انتخاب و مشکل این خانواده ها که به مراکز مشاوره مراجعه نموده بودند مشکلات خانوادگی تشخیص داده شده بود. گروه نمونه انتخاب شدند و به طور تصادفی در گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. گروه آزمایش برای اندازه گیری اثر متغیر مستقل در مداخلات خانواده درمانی راهبردی بر متغیر وابسته در حقایق زناشویی تعارضات بین فردی ، در معرض متغیر مستقل قرار گرفت و بعد مداخلات درمانی، مجدداَ مورد سنجش قرار گرفت. گروه کنترل در لیست انتظار درمان قرار گرفت و بعد از شش هفته مجدداَ آزمون شد.

جامعه آماری:
جامعه آماری شامل گروهی از افراد است که یک یا چند صفت مشترک دارند که این صفات مورد توجه محقق می باشد. جامعه ممکن است همه افراد یک نوع خاص یا عده محدودتری از همان گروه را در بر بگیرد. جامعه آماری مورد نظر در این پژوهش عبارت است از تعدادی از زوجین که در سال 82 به مراکز مشاوره مراجعه کرده و نوع مشکل آنها خانوادگی و زناشویی تشخیص داده شده بود که مجموعاَ 120 نفر بودند.

نمونه آماری و روش نمونه گیری:
نمونه آماری، شامل گروه کوچکی از جامعه آماری است که برای مشاهده و تجزیه و تحلیل انتخاب شده است با مشاهده مشخصات نمونه آماری می توان از مشخصات کل جامعه آماری استنتاج معینی به عمل آورد.
نمونه آماری در این پژوهش زوجینی بودند که دارای اختلافات زناشویی و متقاضی طلاق بودند که در چند ماه اول 82 به مراکز بهزیستی مراجعه کرده، پس از اجرای پیش آزمون به طور تصادفی به دو گروه آزمایش(30 زوج) و کنترل (30زوج) تقسیم شدند. در طول پژوهش تعدادی با کاهش تنش، درمان را تا انتها ادامه نداده و مراجعه نکردند یا در آزمون نهایی شرکت نکردند و از گروه حذف شدند و در نهایت تعداد 21 زوج گروه آزمایش و 18 زوج گروه کنترل نمونه پژوهش حاضر را شامل می شوند.

روش جمع آوری اطلاعات:
پس از انتخاب گروه نمونه، ابتدا تمام آزمودنیها مورد مصاحبه بالینی و اجرای پیش آزمون با تست رضایت زناشویی قرار گرفتند، سپس به دو گروه تقسیم شدند. گروه آزمایش تحت مداخلات خانواده درمانی قرار گرفتند، در حالی که گروه کنترل هیچ مداخله ای را دریافت نکردند و در لیست انتظار قرار داشتند. در پایان اجرای متغیر مستقل در گروه آزمایش، مجدداَ در گروه با آزمون رضایت زناشویی مورد آزمایش قرار گرفتند و در پایان نتایج دو گروه مقایسه شد.

ابزار جمع آوری اطلاعات:
پرسشنامه رضایت زناشویی انریچ.
برای بررسی میزان رضایت زناشویی از پرسشنامه انریچ، پربار سازی و تقویت رابطه، ارتباط و خشنودی انتخاب شده است. این پرسشنامه به عنوان یک ابزار تحقیق معتبر در تحقیقات متعددی برای رضایت زناشویی مورد استفاده قرار گرفته است.

روش تجزیه وتحلیل اطلاعات:
در این پژوهش با بهره گیری از دو روش به تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته شده است. در بخش توصیفی(شاخصهای مرکزی وپراکندگی نمرات، فراوانی) به توصیف برخی از ویژگیهای نمونه ها با جداول نمودارها مناسب پرداخته شده است.
در بخش استنباط جهت بررسی فرضیه های پژوهش از آزمون t ، تحلیل واریانس و میانگین استفاده شده است.

فصل چهارم

– مقدمه
– جدول توزیع فراوانی سن زوجین به تفکیک جنس
– نمودار توزیع فراوانی سن زوجین به تفکیک جنس
– جدول توزیع سطح تحصیلات زوجین به تفکیک جنس
– نمودار توزیع سطح تحصیلات زوجین به تفکیک جنس
– جدول توزیع فراوانی شغل زوجین به تفکیک جنس
– نمودار توزیع فراوانی شغل زوجین به تفکیک جنس
– جدول توزیع فراوانی مدت زندگی مشترک در دو گروه آزمایش و کنترل
– نمودار توزیع فراوانی مدت زندگی مشترک در دو گروه آزمایش وکنترل
– جدول توزیع فراوانی تعداد فرزندان در دو گروه آزمایش و کنترل
– نمودار توزیع فروانی تعداد فرزندان در دو گروه آزمایش و کنترل
– میانگین نمرات رضایت زناشویی گروه آزمایش و کنترل در دو موقعیت پیش آزمون و پس آزمون
– آزمون فرضیه ها

مقدمه
در فصل سوم روی آورد تحلیلی داده ها بیان شد. در این فصل به ارائه و تجزیه و تحلیل داده های پژوهشی پرداخته می شود. نخست اطلاعات جمعیت شناسی گروه نمونه ارائه خواهد شد و از شاخصه های مرکزی، پراکندگی و نمایش هندسی استفاده می شود. سپس برای پیگیری فرضیه های تحقیق آزمونهای آماری اجرا و مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند.
توصیف ویژگی های گروه نمونه
1-1 جدول توزیع فراوانی سن زوجین به تفکیک جنس.
طبقه سنی
جنس
فراوانی
درصد

زن
مرد

24-20
29-25
34-30
39-35
44-40
49-45
54-50
59-55
69-65
74-70
10
8
6
2
7
4
–
–
2
–
4
7
10
4
4
3
3
2
1
1
14
15
16
6
11
7
3
2
3
1
9/17
2/19
5/20
7/7
1/14
9
8/3
6/2
8/3
3/1
مجموع
39
39
78
100
در این جدول که بر حسب رده های سنی به تفکیک جنسی آورده شده است بیشترین فراوانی در رده 24-20بین خانمها با فراوانی 10 نفر و رده سنی 34-30 با فراوانی 10 نفر بین آقایان مشاهده می شود.
رده سنی 29-25 در زنان و مردان نیز فراوانی قابل توجهی برخوردار است. اجمالاَ باید گفت که اختلاف زناشویی در گروه جوان به علت عدم انطباق بیشتر است و این نشانگر آسیب پذیری این گروه است.
2-1 نمودار توزیع فراوانی سن زوجین به تفکیک جنس.

جدول 3-1 جدول توزیع سطح تحصیلات زوجین به تفکیک جنس.
سطح تحصیلات
جنس
فراوانی
درصد

زن
مرد

ابتدایی
راهنمایی
متوسطه
دیپلم
فوق دیپلم
لیسانس
فوق لیسانس
دکتری
2
1
3
17
6
7
3
–
3
1
4
9
4
14
2
2
5
2
7
26
10
21
5
2
4/6
6/2
9
3/33
8/12
9/26
4/6
6/2
مجموع
39
39
78
100

در بین نمونه های مورد بررسی میزان تحصیلات بسیار متنوع بود. در بین نمونه ها سطح تحصیلات از ابتدایی تا تحصیلات دکتری یافت می شد.
بیشترین فراوانی سطح تحصیلات در زنان دیپلم با فراوانی 17 و در مردان لیسانس در سطح لیسانس با فراوانی 14 به چشم می خورد. کمترین فراوانی در دو سطح راهنمایی و دکتری به چشم می خورد و بیشترین میزان تحصیلات از دیپلم تا لیسانس در دو جنس مشاهده می شود.

نمودار 4-1 توزیع سطح تحصیلات زوجین به تفکیک جنس.
5-1 جدول توزیع فراوانی شغل زوجین به تفکیک جنس.
شغل
جنس
فراوانی
درصد

زن
مرد

بیکار
خانه دار
شغل آزاد
کارمند
کارگر
مشاغل فنی
مهندسی
دبیر
بازنشسته
–
33
–
3
–
–
–
3
–
2
–
8
9
2
4
8
8
4
2
33
8
12
2
4
8
5
4
6/2
3/42
3/10
4/15
6/2
1/5
3/10
4/6
1/5
مجموع
39
39
78
100
همانطور که ملاحظه می شود تنوع شغل در بین خانمها کم، بیشتر خانمها خانه دار هستند با فراوانی 33 نفر این مسئله حائز اهمیت است زیرا نمایانگر آسیب پذیری این قشر خانمها است و این مسئله لزوم برنامه ریزی هدفمند برای پیشگیری از مشکلات را محرز می کند. درحالیکه در بین مردان مورد مطالعه وضعیت شغلی بسیار متنوع بود و مشاغل اداری و مهندسی بیشترین فراوانی را دربین مردان تشکیل می دهند.
6-1نمودار توزیع فراوانی شغل زوجین به تفکیک جنس.

7-1 جدول توزیع فراوانی مدت زندگی مشترک در دو گروه آزمایش و کنترل.

مدت زندگی مشترک به سال
گروهها
فراوانی
درصد

آزمایش
کنترل

4-0
10
8
18
2/46
9-5
2
2
4
3/10
14-10
–
2
2
1/5
19-15
2
2
4
3/10
24-20
4
2
6
4/15
29-25
1
2
3
7/7
34-30
1
–
1
6/2
39-35
1
–
1
6/2
مجموع
21
18
39
100
بیشترین زوجین که بعلت مشکلات زناشویی مراجعه کرده بودند که در فاصله یک تا چهار سال زندگی مشترک قرار گرفته بودند 100 زوج گروه آزمایش و 8 زوج گروه کنترل سالهای اولیه زندگی مشترک را می گذرانند و در این سالها و در بدو زندگی انطباق و عدم سازش زیاد مشاهده می شود و این مساله نیاز به حمایت سنجیده زوجین را در سالهای اولیه زندگی مشترک نشان می دهد.
جالب است ک محدوده زمانی 24-20 سال زندگی مشترک نیز از فراوانی نسبی جالبی نیز برخوردار است، یعنی در دوره میانسالی نیز که در چرخه زندگی شاهد رفتن فرزند ازخانه هستیم نیز می تواند بحرانها تشدید شود و سابقه زندگی طولانی نیز ضامن عدم اختلاف و انطباق کافی نمی باشد.
8-1 نمودار توزیع فراوانی مدت زندگی مشترک در دو گروه آزمایش و کنترل.
9-1 جدول توزیع فراوانی تعداد فرزندان در دو گروه آزمایش وکنترل.
تعداد فرزندان
گروهها
مجموع
درصد

آزمایش
کنترل

1
8
5
13
3/33
2
3
5
8
5/20
3
3
4
7
9/17
4
4
3
7
9/17
5
4
–
4
1/5
6
1
–
1
6/2
0
0
1
1
6/2
مجموع
21
18
39
100

همانطور که جدول 7-1 نشان می دهد با افزایش تعداد فرزندان مشکلات زناشویی نیز کاهش می یابد. بنابراین وجود فرزند خود مانعی است در رشد مشکلات زناشویی و خانواده های فا قد فرزند در معرض بحران و تشدید مشکلات زناشویی قرار دارند و آسیب پذیرترند و در نتیجه عنایت توجه بیشتری را می طلبد.
10-1 نمودارتوزیع فراوانی تعداد فرزندان در گروه آزمایش و کنترل.
میانگین نمرات رضایت زناشویی گروه آزمایش و کنترل در دو موقعیت پیش آزمون و پس آزمون.
گروهها
حجم نمونه
پیش آزمون
پس آزمون
تفاضل دو نمره
آزمایش
42
83/30
26/37
43/6
کنترل
36
50/30
22/38
28/0-
همانگونه که در جدول بالا نشان داده می شود نمرات پیش آزمون در دو گروه آزمایش و کنترل در پیش آزمون تفاوت بسیارکمی دارند اما نمرات پس آزمون گروه آزمایش افزایش چشمگیری داشته در حالیکه نمرات پس آزمون گروه کنترل کاهش انندکی داشته است.
آزمون فرضیه ها. در آزمون فرضیه ها پژوهش حاضر از آزمونهای پرامتری که از موثرترین آزمونها هستند استفاده شده اما شرایط استفاده از این آزمونها رعایت پیش فرضهای اساسی آنهاست این پیش فرض ها بر چگونگی توزیع جامعه بر روش استفاده از مقیاس که برای به کمیت درآوردن داده ها به کار می رود یا فتنی است.
تعیین معنی دار بودن تفاوت بین میانگین نمرات دانش آموزان و گروه گواه و آزمایش و پس آزمون گروه گواه و آزمایش از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا میانگین نمره های پیش آزمون این گروه مبنایی برای مقایسه ننتایج در پایان مداخله خواهد بود.

خانواده درمانی را هبردی منجر به کاهش اختلا فات زناشویی می شود.
منابع آماری مورد نظر برای بررسی فرضیه فوق جدول ذیل ارائه شده است.
مقایسه نمرات رضایت زناشویی پیش آزمون گروه آزمایش و کنترل.
گروهها
حجم نمونه
میانگین
انحراف استاندارد
t
آزمایش
42
83/30
15/7

91/1
کنترل
36
50/30
28/8

مقایسه نمرات رضایت زناشویی پیش آزمون گروه آزمایش و کنترل.
گروهها
حجم نمونه
میانگین
انحراف استاندارد
t
آزمایش
42
26/37
91/6
976/3
کنترل
36
22/30
72/8

مقایسه تغییرات نمرات رضایت زناشویی در گروه آزمایش و کنترل.
گروهها
حجم نمونه
میانگین
انحراف استاندارد
t
آزمایش
42
43/6
19/5
758/3
کنترل
36
28/0-
48/1

مقایسه پس آزمون رضایت زناشویی گروه آزمایش و کنترل از طریق آزمون t مستقل حاکی از آن است که تفاوت معنی دار بین دو گروه آزمایش و گواه وجود دارد و توجه به جملگی واریانسها در پیش آزمون تفاوت ایجاد شده حاصل مداخلات خانواده درمانی است.
با توجه به مشاهده همه تفاوت معنی دار بین میانگین نمرات پس آزمون و پیش آزمون در گروه کنترل و آزمایش نشان می دهد که اعمال متغیر مستقل در گروه آزمایش منجر به اختلاف معنی دار در نتایج این گروه شده و تفاوت حاصل تصادفی نمی باشد و این حاکی از اثر بخشی روش خانواده درمانی راهبردی در بالا بردن رضایت زناشویی و کاهش اختلافات زناشویی بوده در حالیکه در گروه کنترل این مساله مشاهده نمی شود و با توجه به منابع آماری و معنی دار بودن تفاوت در گروه در تفاضل نمرات پیش آزمون از پس آزمون فرضیه اول تایید می شود. خانواده درمانی راهبردی باعث تقلیل تعرضات بین فردی می شود.
مقادیر میانگین انحراف استاندارد و نمره حل تعارض بین فردی گروه آزمایش در پس آزمون و پیش آزمون.

موقعیت ها
حجم نمونه
میانگین
انحراف استاندارد
t
پیش آزمون
42
26/13
53/3
30/9-
پس آزمون
42
71/17
09/4

با توجه به نتایج این جدول نشان می دهد مداخلات خانواده درمانی در گروه آزمایش موجب تغییرات معناداری در نتایج پس آزمون گروه آزمایش گردید. نمرات مربوط به حل تعارضات آنها افزایش پیدا کرده است.
به عبارت دیگر مداخلات خانواده درمانی راهبردی منجر به حل تعارضات بین فردی زوجین گردیده و در نتیجه تعارضات بین فردی زوجین کاهش یا فته است.
مقادیر میانگین و انحراف استاندارد متغیر حل تعارض در پس آزمون و پیش آزمون گرو ه آزمایش و کنترل.
گروهها
حجم نمونه
میانگین
انحراف استاندارد
t
آزمایش
42
26/13
53/3
27/1
کنترل
36
25/12
48/3

تغییر نمرات حل تعارض در گروه آزمایش و کنترل.
گروهها
حجم نمونه
میانگین
انحراف استاندارد
t
آزمایش
42
71/17
09/4
175/6
کنترل
36
31/12
56/3

مقایسه نمرات پس آزمون تعارض در گروه آزمایش و کنترل از طریق آزمون t نشان می دهد که تفاوت معنی دار دو گروه آزمایش و کنترل وجود دارد و با توجه به همگنی واریانسها در پیش تست تفاوت ایجاد شده حاصل از مشاهدات است.
به عبارت دیگر مداخلات در گروه آزمایش اثر گذاشته و تعارض بین فردی کاهش داده ولی گروه کنترل که در معرض متغیر مستقل قرار گرفته در نمره پس آزمون متغیر معنی دار وجود ندارد.
خانواده درمانی راهبردی در زنان تاثیر بیشتری دارد.
میانگین تغییرات نمرات رضایت زناشویی پس از مداخله در زنان و مردان گروه.
جنس
حجم نمونه
میانگین
انحراف استاندارد
t
زن
21
05/9
13/5
093/8
مرد
21
81/3
80/3

نتایج حاکی از این است که در حالیکه مداخلات خانواده درمانی راهبردی روی زوجین موجب تغییرات معناداری در میزان رضایت آنان شده است اما مداخلات در مورد زنان گروه آزمایش موثر تر است و تغییرات معنی دارتری نسبت به آقایان ایجاد کرده است به عبارت دیگر مداخلات خانواده درمانی
راهبردی در زنان بازده و اثر بخشی بیشتری داشته است.
در این روش با استفاده از خانواده درمانی راهبردی به درمان زوجین دچار مشکل زناشویی گروه آزمایش پرداخته و نتایج اثرات متغیر مستقل در گروه آزمایش با گروه کنترل مورد آزمون قرار گرفته نتایجی که از رهگذر این تجزیه و تحلیل به دست آمده عبارتند از:
1- برنامه مداخلات خانواده درمانی راهبردی روی گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل سبب افزایش معنا دار میزان رضایت زناشویی زوجین دچار مشکلات زناشویی شده است.
2- برنامه خانواده درمانی راهبردی اجرا شده و روی گرو ه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل سبب افزایش معنادار حل تعارضات بین فردی زوجین گردیده است.
3- برنامه خانواده درمانی راهبردی در زنان موثرتر از مردان است.

فصل پنجم

– بحث و نتیجه گیری
– محدودیتهای تحقیق
– پیشنهادات

بحث و نتیجه گیری
این پژوهش بر خانواده درمانی تمرکز دارد به بیان کشیدن کل خانواده بعنوان عاملی در بهداشت روانی هر خانواده درمانگری به معنی پیوستن به جمع یک خانواده و تجربه و ا قعیت ها آنگونه که اعضای خانواده آنرا تجربه می کنند و نیز شرکت در مراوده های مکرری است که ساختار خانواده شیوه رفتار و تفکر و تعمل افراد خانواده را شکل می دهد خانواده درمانی مفهومی به مراتب گسترده تر از صرف دیدن اعضاء خانواده با یکدیگر است. آنچه خانواده درمانی را از انواع دیگر روان درمانی متفاوت می کند. شیوه اندیشیدن درباره ماهیت و علل اختلالات عاطفی و رفتاری است، درمانگر ان خانواده معتقدند که درک وشناخت رفتار بدون درک و شناخت زمینه ای که در آن رفتار رخ داده است غیر ممکن است.
بنابراین نمی توان شرایط منطقه ای و ویژگیهای فرهنگی ملل مختلف را نادیده انگاشت و برای تمام بشریت رهنمودی واحد ارائه داد. پس لازم است با در نظر داشتن این تفاوتها برای هر منطقه نسخه ویژه ای فراهم ساخت. براین مبنا در این پژوهش تلاش شد از شیوه ای برای خانواده استفاده شود که در کار با فرهنگهای مختلف نتایج مثبتی به بار آورد و چون روش خانواده درمانی راهبردی در کار با خانواده های آسیایی نتایج مطلوبی داشته و همچنین شکل کنونی و حل آنرا مورد توجه قرار می دهد، از این روش مداخله در این پژوهش بکار گرفته می شود و خوشبختانه نتایج پژوهش حاکی از اثر بخشی این روش در زوجینی بود که مورد درمان قرار گرفته بودند و این نتایج حاکی از کار آیی شیوه خانواده درمانی راهبردی در فرهنگ ایرانی است هنگامی که خانواده توان کمک به خود توسط خود و با منابع اطرافش را ندارد با جلساتی مواجه می شود که با همدلی مشکل خاص آنها و حل آنرا مورد توجه قرار می دهند. این درمان را بخوبی پذیرا می شود از آنجا که اغلب زوجین ایرانی بر خلاف بعضی از فرهنگهای غربی( که فرد محورند) دیگرمحورند و به روابط درون فردی حساس می باشند و نسبت به خانواده احساس وظیفه شناسی بالایی دارند با روند درمان همکاری می کردند و وقتی که مشاهده می نمودند که با انجام تکالیف گام به گام، تعاملات بهبود یافته و این امکان را می یافتند که توانائیهای خود را بروز دهند و از تعاملهای خود بخصوص در زندگی زناشویی احساس رضایت و خرسندی می کنند با توجه به اینکه علت بسیاری از اختلافات زناشویی مشکلات ارتباطی است پژوهشها علت اختلاف بین زوجین را مشکلات ارتباطی بیان کرده است و این حاکی از عدم یادگیری مهارتهای ارتباطی موثر برای شروع زندگی مشترک است تاکید روی این بعد مهم قبل از ازدواج نقش ارزنده ای در جلوگیری از مشکلات آتی زندگی مشترک دارد و این مهم را می توان در تعالیم مذهبی خود بیابیم تاکید روی تعامل اعضاء خانواده در محیط خانواده و همچنین صفت پسندیده صله رحم احساس تعلق به گروه را افزایش داده در نتیجه افزایش رضایتمندی و آرامش را بدنبال خواهد داشت احیاء و ترویج ارزشهای مذهبی و معنوی می تواند به ایجاد فضای آرام محیط خانواده کمک کند ابراز عواطف مثبت به صورت کلامی و غیر کلامی نسبت به هم ایفای نقش مناسب و متعادل توسط اعضای خانواده مبتنی بر شیوه های رفتاری مطلوب درک و تلقی متقابل و احترام آیی والدین و فرزندان تقویت معیارهای الگو سازی در خانواده ها می تواند بر جاذبیت تعامل و در کنار هم زیستن بیافزاید و در این گذر جوان نه تنها از آسیب های روانی اجتماعی ناشی از وقت گذرانی خارج از مدار خانواده در امان می ماند بلکه نحوه تعامل صحیح با دیگران را آموخته مهارتهای ارتباطی لازم برای شروع زندگی مشترک را کسب می نماید و این می تواند مهمترین گام برای تضمین یک زندگی مشترک با ثبات باشد.

محدودیتهای تحقیق:
– یکی از مشکلات جدی عدم شناخته شدن م0راکز مشاوره بعنوان مراکزی برای حل مشکلات است.
– تعداد زوجینی که مشترکاَ برای حل مشکل به مراکز مراجعه می کنند بسیار محدودند و اکثریت را خانمها تشکیل می دهند.
– از آنجا که نمونه گیری به طور تصادفی میان ا فراد صورت گرفت دامنه تعمیم یا فته ها را به این جمعیت آماری محدود نمی نمود.
– عدم وجود تحقیقات مشابه است و محدودیت منابع و ابزار تحقیق.
– کمبود کتاب و منابع و ماخذ معتبر و یا نشرهای علمی در این زمینه.
– عدم همکاری دلسوزانه و صمیمانه در تکمیل پرسشنامه و تستها.
– مشکلات رفت و آمد به دانشگاههای تهران
پیشنهادات
پیگیری نتایج مداخلات خانواده درمانی به منظور حصول از ثبات نتایج از مسایلی است که در غنای یافته ها موثر خواهد بود.
بررسی درجه تاثیر روشهای خانواده درمانی متفاوت به منظور دستیابی به موثرترین روش خانواده درمانی ممکن است نتایج جالبی در برداشته باشد.
تدوین برنامه سازمان یافته که بر اساس آن زوجین در بدو مراجعه به دادگاههای خانواده موظف به مراجعه به مراکز مشاوره برای حل مشکل خود شوند و بعد در صورت عدم حل مشکل به دادگاه مراجعه نمایند.
از آنجا که نتایج تحقیقات قبلی و تحقیق اخیر حاکی از این مهم است که بیشتر مشکالات بین زوجین مشکلات ارتباطی است تاکید روی این بعد مهم قبل از ازدواج نقش ارزنده ای در جلوگیری از مشکلات آتی زندگی مشترک دارد و نقش ارزنده ای در پیشگیری از اختلافات زناشویی دارد.

فهرست منابع
– دکتر با قر ثنایی (1379) مقیاسهای سنجش خانواده و ازدواج – انتشارات بعثت، تهران.
– ساروخانی، با قر (1376) طلاق و پژوهشی در شناخت واقعیت و عوامل آن- انتشارات دانشگاه تهران
– مینوچین سالوادور(1381) متون خانواده درمانی . ترجمه فرشاد بهاری و فرح سیا انتشارات رشد- تهران
– مینوچین سالوادور(1380) خانواده و خانواده درمانی – ترجمه با قر ثنایی (چاپ سوم) انتشارات ا میر کبیر ، تهران
– جی هی لی (1379) روان درمانی خانواده . ترجمه باقر ثنایی – انتشارات امیر کبیر، تهران
– نوابی نژاد، شکوه (1379) مشاوره ازدواج و خانواده درمانی ( چاپ سوم) انتشارات سازمان انجمن اولیاء و مربیان، تهران
– برنشتاین فیلیپ(1377)- شناختت و درمان اختلافات زناشویی، ترجمه حمید رضا سهرابی، انتشارات جیحون تهران
– استریت مادی(1376)، مشاور خانواده، ترجمه مصطفی تبریزی- علوی نیا. انتشارات فرا روان، تهران
– جوتر، الزا، (1378) درمان سیستم های خانواده ترجمه فرزین رضاعی. انتشارات ارجمند، تهران،
– سبت، جان، روشهای تحقیق در علوم رفتاری، حسن پاشا شریفی، نرگس طالقانی، انتشارات رشد، تهران

پرسشنامه رضایت زناشویی ENRICH
این پرسشنامه دارای جملاتی درباره جنبه های مختلف زندگی شماست که ممکن است با آن موافق یا مخالف باشید هر جمله را با دقت بخوانید و سپس میزان موافقت یا مخالفت خود را با علامت(*) مشخص کنید. توجه داشته باشید جواب صحیح یا غلط وجود ندارد سعی نمایید حتی الامکان از پاسخ به مورد، نه موافق، نه مخالف خودداری کنید فقط وقتی این مورد را علامت بزنید که در موافق یا مخالف بودن خود نسبت به یک جمله کاملاَ شک و تردید داشته باشید.

جملات
کاملاً موافقم
موافقم
نه موافق نه مخالف
مخالفم
کاملاً مخالفم
1-من و همسرم یکدیگر را کاملاً درک می کنیم .

2-همسرم خلق و خوی را کاملاً درک می کند و با آن سازگاری دارد .

3-هرگز حتی برای یک لحظه از رابطه با همسرم تاسف نخورده ام .

4-از ویژگیهای شخصیتی و عادات شخصی همسرم راضی نیستم .

5-از اینکه در زندگی مشترکمان مسئولیت های خود را خوب ایفا می کنیم ، خوشحالیم .

6-رابطه با همسرم رضایت بخش نیست و احساس می کنم وی مرا درک نمی کند.

7-از نحوه تصمیم گیریها در مورد چگونگی حل و فصل اختلافات بسیار خشنود هستم.

8-از وضعیت اقتصادی خانواده و نیز شیوه تصمیم گیریهای مربوط به آن راضی نیستم .

9-از نحوه برنامه ریزی بری اوقات فراغت و نیز صرف اوقات در کنار همسرم بسیار خشنود هستم .

10-از نحوه ابراز عشق و احساسات و نیز رابطه جنسی با همسرم بسیار خشنود هستم .

11-از نحوه ایفای نقش و مسئولیت خود و همسرم به عنوان والدین راضی نیستم .

12-گاهی اوقات همسرم قابل اطمینان نیست و همیشه خط و مشی خود را دنبال می کند .

13-همسرم گاهی اوقات حرفهایی می زند که باعث تحقیر می شود .

14-هنگام در میان گذاشتن مشکلات با همسرم معمولاً فکر می کنم که او مرا درک نمی کند .

15-در تصمیم گیریهای مالی مشکل داریم .

16-از اینکه نمی توانم بدون اجازه همسرم پول خرج کنم باعث آزارم .

17-تا زمانیکه همسرم در کنارم نباشد به من خوش نمی گذرد .

18-از اینکه همسرم نزدیکی را به صورت غیرمنصفانه قبول یا رد می کند ناراحت می شوم.

19-اختلاف نظر راجع به اینکه تا چه اندازه باید به فرزندمان برسم برای ما بصورت مشکلی درآمده است .

20-من احساس می کنم والدینمان مشکلاتی را در زندگی زناشویی ما بوجود می آورند.

جملات
کاملاً موافقم
موافقم
نه موافق نه مخالف
مخالفم
کاملاً مخالفم
21-من و همسرم در اینکه چگونه به اعتقادات مذهبی مان عمل می کنیم اختلاف نظرداریم.

22-گاهی اوقات همسرم خیلی کله شق است .

23-گاهی اوقات می ترسم نیاز خود را از همسرم درخواست کنم .

24-گاهی اوقات درباره مسائل جزئی ، جر و بحث های جدی داریم .

25-از نحوه تصمیم گیری راجع به میزان پس اندازمان بسیار راضی هستیم .

26-به نظر می رسد من و همسرم به مهمانیها و فعالیتهای اجتماعی یکسانی علاقمند باشیم.

27-از میزان ابراز عشق و محبت (پیش از نزدیکی) از سوی همسرم راضی هستم .

28-من و همسرم در چگونگی کنترل رفتار فرزندانمان توافق داریم .

29-ما بقدر کافی با اقوام و دوستانمان وقت صرف می کنیم .

30-من معتقدم که در زندگی زناشوئیمان دچار اختلاف عقیدتی هستیم .

31-دیرآمدن همسرم به منزل مرا آزار می دهد .

32-ای کاش همسرم بیشتر مایل بود مرا شریک احساساتش کند .

33-برای اجتناب از درگیری همسرم دست به هر کاری می زنم .

34-من و همسرم هر دو از بدیهای اصلی مطلعیم و در نتیجه آنها برای مشکل جدی بشمار نمی آیند .

35-تصور نمی کنم همسرم برای تفریح و گذراندن اوقات بیکاریش همراه من فرصت یا توان کافی داشته باشد .

36-ما به دنبال یافتن راهنمایی هستیم تا از طریق آن بتوانیم روابط جنسیمان را جالبتر و لذت بخش تر سازیم .

37-به نظر می رسد که بچه ها علت اصلی ایجاد مشکلات در روابط ما هستند .

38-از اینکه وقتم را با بعضی از بستگان همسرم صرف کنیم ، لذت نمی بریم.

39-من و همسرم درباره بعضی از آموخته های ذهبی من توافق نداریم .

40-گاهی اوقات همسرم خیلی مستبد است .

41-گاهی اوقات باور کردن تمام حرفهای همسرم برایم مشکل است .

42-گاهی اوقات فکر می کنم کشمکش های بین من و همسرم همچنان ادامه دارد و پایان نخواهد داشت .

43-از اینکه همسرم علائق و سرگرمیهای شخصی کافی ندارد ، نگران هستم.

44-هنگام صحبت راجع به مسائل جنسی با همسرم کاملاً احسای راحتی می کنم .

45-از زمانیکه صاحب فرزند شده ایم بعنوان یک زوج برای با هم بودن بندرت فرصت کافی داریم .

46-همسرم زیادی وقتش را با دوستان و اقوامش می گذراند .

47-من و همسرم بخاطر اعتقادات مذهبی مان احساس محدودیت می کنم .

19

3