بهداشت روان در مدارس
مقدمه
بهداشت روانی با نبود بیماری روانی متفاوت و از آن فراتر است. آنچه که سازمان بهداشت جهانی بر آن تاکید دارد تعریف سلامتی به عنوان حالتی از رفاه جسمی، روانی و اجتماعی و نه فقط نبود بیماری و یا ناتوانی است. بنابراین، بهداشت روان حالتی از رفاه است که در آن فرد توانایی هایش را باز می شناسد و قادراست با استرس های عادی و معمول زندگی، سازگاری داشته و از نظر شغلی مفید و سازنده باشد. از منظری دیگر بهداشت روانی را می توان توانایی سازگاری با دیدگاه های خود، دیگران و رویارویی با مشکلات روزمره زندگی، تعریف کرد.
بنابراین انجام کلیه اقداماتى که از شیوع و بروز بیمارى هاى روانى جلوگیرى نماید و سلامت کلی افراد را تامین کند مانند ایجاد فضاى نشاط انگیز و محیط فیزیکی، فردى و اجتماعى آرام و مناسب می تواند به ارتقای بهداشت روانی دانش آموزان و دیگر افراد کمک کند.
– معلمان و مربیان
معلم به عنوان یک الگو تاثیر زیادی بر رفتار دانش آموزان دارد. در واقع مسئولیت معلمان فقط در پرورش ذهن و آشنا ساختن شاگردان به مسائل اجتماعی و اخلاقی خلاصه نمی شود، بلکه آنان مسئول تغییر و اصلاح رفتارهای ناسازگار، تامین بلوغ عاطفی و سلامت روانی دانش آموزان هستند. تلاش معلم نباید تنها در جهت کسب بهترین نتیجه آموزشی و نمرات عالی باشد بلکه معلم باید بکوشد به هر فرد به اندازه توانایی او مسئولیت دهد و تا حد امکان به پرورش فکری، روانی و جسمانی کودک بپردازد. دانش آموزان در مدرسه فرصت تجربه کردن دوست داشتن و دوست داشته شدن را پیدا می کنند و مربیان با محبت و توجه می توانند آنان را در مسیری قرار دهند که چگونگی برقراری روابط درست عاطفی، سازگاری با دیگران، مسئولیت پذیری و… را یاد بگیرند. به بیان دیگر معلم با پذیرش کودک و احترام به او و ارج نهادن به توانایی هایش می تواند به سلامت روان او کمک کند و به عنوان فردی قابل اعتماد از طرف دانش آموزان مورد پذیرش قرار بگیرد. برخی از ویژگی های معلمانی که می توانند بهداشت روانی دانش آموزان را ارتقا دهند عبارت است از:
سالم بودن از لحاظ روانی
پذیرش، دوست داشتن و احترام به دانش آموزان
آگاهی از مسایل مرتبط با با رشد جسمی و روانی کودکان و و علایم اختلالات روانی
آگاهی از رابطه بهداشت روانی و برنامه های آموزشی و تربیتی
توانایی در حمایت دانش آموزان در مشکلات و مسایل عاطفی و خانوادگی
عوامل موثر در بهداشت روانی دانش آموزان
3- محیط آموزشی
محیط آموزشی، در سطوح مختلف ( کودکستان، دبستان، دبیرستان و دانشگاه) از عواملی است که تاثیر اساسی در بهداشت روانی افراد دارد. سلامت روانی دانش آموزان با پیشرفت تحصیلی آنان در ارتباط است و ایجاد شرایطی در محیط آموزشی که بهداشت روانی دانش آموزان را مدنظر قرار دهد برای رسیدن به اهداف آموزشی، تربیتی و داشتن جامعه ای سالم باید مورد توجه قرار بگیرد. نیاز به موفقیت و احساس ارزشمند بودن نیاز مهمی است که برخی کودکان از طریق پیشرفت تحصیلی، ورزشی و اجتماعی و برخی با پرخاشگری این نیاز خود آن را ارضا می کنند. اگر وظایف او خارج از حدود استعداد و علاقه اش باشد، دچار احساس ناکامی خواهد شد و این ناکامی می تواند با پرخاشگری یا افسردگی خود را نشان دهد. کودکان در محیط آموزشگاهها یاد می گیرند که چگونه رفتار اجتماعی داشته باشند و نقش خود را در اجتماع ایفا کنند. مدرسه یا محیط آموزشی می تواند به فرد در پذیرش مسئولیت، تصمیم گیری و حل مسائل زندگی بسیار کمک کند.
مدرسه و محیطهای آموزشی کانون توجه صاحبنظران سلامت روان هستند. از این رو که این محیط با گروههای سنی که به عنوان گروههای حساس شناخته می شوند سروکار دارند. علاوه بر اینکه سنین دبستان و راهنمایی و دبیرستان به عنوان سنینی شناخته می شوند که پایه ریزی شخصیت افراد در بزرگسالی در این سنین روی می دهد.
مساله قابل توجه این است که این دسته از گروههای سنی بیشتر اوقات خود را در این مدارس و محیطها می گذرانند و روشن است که فضای این موقعیتها تاثیرات مهمی بر سلامت افراد در بزرگسالی دارد. بر این اساس صاحبنظران مسائل روانی در کنار توصیه به خانواده ها در جهت شناخت عوامل موثر در بهداشت روانی و تامین آن ، مراکز آموزشی و مدارس توجه خود قرار می دهند و ایجاد آشنایی و رعایت این عوامل را در مدارس اکیدا توصیه می کنند.
ضرورت بهداشت روانی در مدارس
رسیدن به اهداف آموزشی که مدارس به عنوان اهداف اساسی خود به آنها توجه دارند مستلزم تامین بهداشت روانی دانش آموزان است. تحقیقات متعدد نشان می دهد که سلامت روانی دانش آموزان با پیشرفت تحصیلی آنها رابطه دارد. و دانش آموزانی که به نحوی از مشکلات روانی یا از فقدان بهداشت روانی مناسب رنج می برند اغلب با افت تحصیلی مواجه هستند. بنابراین ضروری به نظر می رسد جهت تامین شرایط مناسب برای نیل به اهداف آموزشی ، تربیتی و تضمین سلامت افراد در جامعه در سنین مختلف اعمال شیوه های مناسب جهت تامین بهداشت روانی در مدارس مدنظر قرار گیرد.
محیط فیزیک مدرسه و بهداشت روانی
محیطی که در آن دانش آموزان به کسب علم و آموزش مشغولند همچون تمام محیطهای دیگر که بر رفتار فرد موثر است رفتار و سلامت روان آنها را تحت تاثیر قرار می دهد. روشن است محیط فیزیکی مدرسه از جمله شرایط ساختمانی ، نور ، رنگ ، بهداشت محیط در سلامت روان دانش آموزان تاثیر گذار است. از اینرو ضروریست که در جهت ارتقاء بهداشت روانی دانش آموزان تامین شرایط فیزیکی مناسب مورد توجه قرار گیرد و از آنجایی که قسمت عمده ساعات روزانه دانش آموزان در محیط مدرسه می گذرد شرایط نامناسب فیزیکی مثل ناکافی بودن نور ، سیستم گرمایش و سرمایش نامناسب ، امنیت ساختمان و … بسیار حائز اهمیت است.
بهداشت روانی مسئولین مدرسه
در تامین بهداشت روانی دانش آموزان ، توجه به بهداشت روانی مسئولین و کارکنان مدارس نیز حائز اهمیت است. علاوه بر تاثیر الگویی مسئولین مدرسه بر رفتار دانش آموزان نوع ارتباطی که با دانش آموزان برقرار می کنند می توانند سودمند یا بر عکس مخل بهداشت روانی دانش آموزان باشد. از اینرو لازم به نظر می رسد تامین بهداشت روانی مسئولین مدرسه و گزینش افراد سالم مورد توجه قرار گیرد.
نقش مشاور در تامین بهداشت روانی در مدرسه
مشاور نقطه مرکزی در تامین بهداشت روانی مدرسه به شمار می رود. مشاور با شناسایی عوامل مخل بهداشت روانی و عوامل ارتقا دهنده بهداشت روانی سعی در ایجاد فضایی سالم در مدرسه می نماید. علاوه بر نقش الگودهی ، مشاوره می تواند الگویی برای معلمان دیگر باشد با شناسایی دانش آموزان مشکل دار و کمک به رفع مشکل آنها و شناخت سایر عوامل و با استفاده از امکانات موجود به ارتقای سطح بهداشت روانی مدرسه می پردازد. مشاور معمولا مورد توجه معلمین و دانش آموزان بوده و اغلب به عنوان ارائه دهنده راه حلهای مفید برای اهداف آموزشی و تربیتی از او یاری جسته می شود. بکارگیری مشاورین فعال گامهای اساسی در بهبود شرایط و فضای روانی مدارس هستند.
توصیه های برای ارتقا بهداشت روانی مدارس
· آگاه سازی مسئولین مدرسه و معلمین در اتخاذ شیوه های ارتباطی و تربیتی مناسب
· رفع عوامل مخل بهداشت روانی معلمین
· ارتباط مستمر با خانواده دانش آموزان
· به روز رسانی اطلاعات و آگاهیهای مشاوران و ارتقای توانمندیها و مهارتهای آنها
· بهبود شرایط فیزیکی مدارس
· برگزاری جلسات آگاه سازی برای دانش آموزان و در جهت آموزش مهارتهای زندگی ، کنترل استرس و تامین بهداشت روانی
· سلامت روان در مدرسه
· اگر یک کودک صرف نظر از آنچه در زندگی برایش رخ داده است، بتواند در مدرسه موفق عمل کند، برای موفقیت در زندگی شانس زیادی خواهد داشت. مسوولیت معلمان و دست اندرکاران مدرسه آن است که برای کودکان شرایط روانی را فراهم آورند تا آنها بتوانند با استفاده منطقی و عقلانی از توانایی های خدادادی شان به موفقیت دست یابند. کودکان در مدرسه نیازمندی های روانی بی شماری دارند. نیاز به مبادله عشق و محبت و نیاز به احساس ارزشمندی، از جمله این نیازها هستند. باید به کودکان کمک کرد تا بتوانند کسی را در دنیا بیابند که دوستش داشته باشند و در مقابل نیز شخصی یا اشخاصی را نیز دوست بدارند. محیط مدرسه باید به گونه ای ترتیب داده شود تا کودکان بتوانند و فرصت آن را بیابند تا به عاطفه و محبت دست پیدا کنند. برای احساس ارزشمندی، معلومات و قدرت تفکر لازم است.
اگر کودکی که به مدرسه رفته، در تحصیل معلومات، فراگیری شیوه تفکر و حل مشکلات شکست بخورد، بعید است که خانواده و اطرافیان او بتوانند شکست وی را جبران کنند. محیط مدرسه باید به گونه ای ترتیب داده شود که کودکان در خلال آموزش، مهارت های علمی اهدا و دریافت محبت و اعتماد به نفس کافی برای نشان دادن این احساسات به دیگران را بیاموزند. کودکان باید بیاموزند که چگونه در کوران مشکلات اجتماعی و آموزشی در مدرسه، حساسیت و دلسوزی داشته باشند و بتوانند به همسالان شان کمک کنند. اختصاص دادن برخی برنامه های مدارس به آموزش مهارت های اجتماعی و ارتباطی گامی موثر در راه رسیدن به این هدف است. جلسه های بحث و گفتگو میان دانش آموزان و معلم کلاس، فرصتی برای آموزش این مهارت ها در اختیار دانش آموزان قرار می دهد. معلمان طی این جلسات می توانند بلوغ و احساس ارزشمندی را در میان کودکان بارور سازند. آموزش تعهد داشتن به کودکان می تواند به آنها کمک کند که به همنوعان شان بی تفاوت نباشند و در قبال رفتارهای خود نسبت به دیگران دقت عمل بیشتری به خرج دهند. کودکان در این شرایط هیچ گاه احساس تنهایی نخواهند کرد و در ابراز محبت و کسب هویت موفق خواهند بود.
شاید برگزاری چنین کلاس هایی در مدارس غیرانتفاعی که تعداد کودکان کمتر است آسان تر باشد ولی می توان با اندکی ظرافت و دیدن نیمه پر لیوان، به فکر کودکان مدارسی نیز بود که هر کلاسی ۳۰ تا ۴۰ دانش آموز دارد. در این مدارس می توان کلاس را به چند گروه تقسیم کرد و برای هر گروه جداگانه این کارگاه های آموزشی را برگزار کرد. می توان حتی برای برگزاری این کلاس ها از کارشناسان بهداشت روان، مربیان پرورشی و حتی روان شناسان استفاده کرد و این کلاس ها را هرچه پربارتر برای کودکان فراهم نمود. در میان والدین کودکان یک کلاس و یا یک مدرسه افرادی پیدا می شوند که بتوان گاهی مسوولیت این کلاس ها را به آنها سپرد؛ افرادی که در این رشته ها تخصص و مهارت کافی را دارند
· نقش مدرسه در سلامت روان دانش آموزان
· مدارس همان گونه که در پرورش و شکوفایی استعداد دانش آموزان مهم ترین نقش را ایفا می کنند، در برقراری آرامش روانی، نشاط، سلامت روح و جسم آنان یا برعکس، افسردگی و گوشه گیری آنها نیز دخیل اند.
مدارس همان گونه که در پرورش و شکوفایی استعداد دانش آموزان مهم ترین نقش را ایفا می کنند، در برقراری آرامش روانی، نشاط، سلامت روح و جسم آنان یا برعکس، افسردگی و گوشه گیری آنها نیز دخیل اند. معلمان باید مانند والدین کودک یا حتی مهربان تر از آنان باشند. دانش آموزی که متعلق به خانواده ای از هم گسیخته است، به یک تکیه گاه و پشتوانه مطمئن نیاز دارد. این چنین کودکی ممکن است به علت احساس فقدان امنیت به آسانی به کسی اطمینان نکند و ناراحتی خود را بروز ندهد. به این ترتیب یا به کودکی افسرده و منزوی تبدیل می شود یا با پرخاشگری و آزار و اذیت اطرافیان بر احساس درونی خویش غلبه می کند. در چنین مواردی فقط یک مربی مهربان، دلسوز و فداکار می تواند با جلب اطمینان کودک به خود، مشکل او را جویا شده و این موجود بی پناه را از سرگردانی، دلهره و اضطراب نجات دهد.
محیط مدرسه باید به گونه ای باشد که کودک در آن احساس امنیت کند و با میل و رغبت به آنجا قدم گذارد. باید توجه داشت در نظر گرفتن مدرسه تنها به عنوان یک محیط آموزشی با مجموعه ای از قوانین خشک انضباطی و تربیتی نمی تواند در برانگیختن انگیزه کودکان به سوی علم و دانش موثر واقع شود.
مدرسه و دانش آموز :
دانش آموزان پایه های متعدد تحصیلی از طبقات گوناگون اجتماع با فرهنگ ها، اعتقادات و آداب و رسوم خاص خانواده های خود به این مکان آموزشی قدم می گذارند. بالطبع شیوه برخورد و رفتار آموزگار و مربی با توجه به روحیات و خلق و خوی آنان، باید متفاوت باشد.
برای تشویق کودکان به فراگیری علم لازم است اخلاق نیکو و پسندیده نیز در کنار قوانین انضباطی مدرسه گنجانده شود. مهم ترین عاملی که سبب فساد اخلاقی کودک و انحطاط وی می شود، بی توجهی و طرد او از کانون خانواده و محیط مدرسه است. او هنگامی که خود را در میان انبوهی از انسان ها، تنها و بی کس احساس می کند ناگزیر می شود به افرادی روی آورد که برای او ارزش و اهمیتی قایل می شوند. در بیشتر موارد متوسل شدن به گروه های منحط جامعه و باندهای متعدد نتیجه همین سردرگمی و طردشدگی کودک است. وضع روانی کودک که حاصل تعامل و ارتباط متقابل او با محیط خانواده است، یکی از عوامل تعیین کننده وضع تحصیلی اوست. محیط خانواده چه از نظر اقتصادی و چه از نظر شیوه های تربیتی پدر و مادر، تاثیری انکارناپذیر در چگونگی حالت روانی و درنهایت وضع تحصیلی او خواهد داشت.
همه دانش آموزان از وضعیت اقتصادی مشابهی برخوردار نیستند. کودکی که به علت فقر مالی از حداقل امکانات رفاهی برخوردار است، احتمالا از لحاظ روحی و روانی نیز با مشکل مواجه می شود. بدون شک این امر از جمله مسایلی است که می تواند در افت تحصیلی وی تاثیر داشته باشد (به خصوص کودکانی که برای برطرف کردن احتیاجات خانواده ناگزیرند پس از مدرسه کار هم بکنند).
● رشد کودک، موفقیت تحصیلی
یک جنبه از تفاوت های فردی میان کودکان از حیث عملکرد تحصیلی، تفاوت آنها در رشد طبیعی و متعادل جسمی است. برای مثال چنان چه کودک از لحاظ بعضی جنبه های رشد جسمی عقب افتادگی داشته و یا دارای مشکلاتی باشد، طبیعی است که نمی توان انتظار داشت جریان تحصیلی خود را به طور عادی و طبیعی طی کند.
کودکی که چشم ضعیف یا شنوایی ناقص دارد یا از لحاظ بدنی دچار خستگی زودرس می شود و یا به علت کمبود غذایی از جسم سالمی برخوردار نیست، چگونه می تواند در امر تحصیل فرد موفقی باشد؟ در اینجاست که آموزگاران باید متوجه تفاوت های فردی میان دانش آموزان باشند. پس همان گونه که والدین نباید فرزند خود را با فرزندان دیگرشان یا با سایر کودکان مقایسه کنند، در مدرسه نیز مربیان نباید استعدادها و قابلیت های دانش آموزی را به دانش آموز دیگر متذکر شوند یا او را ملامت کنند.
بعضی از آموزگاران درباره دانش آموزان خود به طور ناصحیح و اشتباه قضاوت می کنند. همان طور که پیش از این نیز یادآوری شد کودکان از خانواده های متعدد با روحیات متفاوت به مدرسه قدم می گذارند. اگر کودکی در درسی ضعیف است یا هنگام بیان مطالب با لکنت زبان مواجه می شود، این امر همیشه دلیل بر عقب ماندگی او نیست.
این دسته از کودکان به محبت و رسیدگی بیشتر نیازمندند. به وجود آوردن پیوند دوستی میان آموزگار و دانش آموز موجب می شود که کودک به راحتی مشکل خود را با مربی مطرح کرده و از او راهنمایی بخواهد. در این صورت معلم نیز به علت واقف بودن به ناراحتی کودک می تواند در صدد کمک به او برآمده و با تشویق او به درس خواندن و شرکت در فعالیت های درسی او را در زمره شاگردان زرنگ کلاس قرار دهد.
● مشق شب
در محیط کلاس بار درسی شاگردان باید براساس توان و کشش کودکان تنظیم شود. دادن تکالیف سنگین و پرحجم به همه دانش آموزان کلاس به طور مساوی، نتیجه توجه نکردن به تفاوت های فردی کودکان است.
بعضی از معلمان معتقدند که دادن تکالیف سنگین درسی به دانش آموزان موجب می شود که آنان بیشتر دقت خود را صرف نوشتن کرده، در نتیجه فرصت کمتری برای بازیگوشی و شیطنت به دست آورند! باید دانست دانش آموزی که بیشتر وقت خود را به نوشتن تکلیف اختصاص می دهد نه تنها از نظر جسمی دچار خستگی می شود بلکه از لحاظ زمانی نیز با کمبود وقت مواجه شده و نمی تواند درس های خود را فرا گیرد.
تکالیف درس و مشق شب باید به اندازه ای باشد که کودک ضمن پرداختن به آنها هم مطالب را بیاموزد و هم بتواند به سایر درس هایش رسیدگی کند و فقط برای انجام وظیفه و سلب مسوولیت تن به انجام آن ندهد. از طرفی، بازی و تفریح از جمله نیازهای ضروری کودک است که لازم است اولیا و مربیان گرامی به آن توجه داشته باشند. بعضی از معلمان دوره راهنمایی، علاوه بر درس های کلاسی، تکالیف فوق برنامه نیز به دانش آموزان می دهند. البته این کار برای ارتقا و بالا بردن دانش و فرهنگ شاگردان بسیار موثر است ولی باید در نظر داشت که به سایر درس های آنان لطمه ای وارد نشود. به طور کلی وظیفه یک مربی فقط تدریس و رسیدگی به تکلیف درسی کودکان نیست. زیرا او باید نیمی از شخصیت کودک را نیز شکل دهد.
● نتیجه
برای برطرف کردن مشکلات عاطفی و درسی دانش آموزان باید میان والدین کودک و مربیان مدارس، همکاری متقابل وجود داشته باشد. تحقق چنین امری مستلزم انجام اقدامات زیر است:
· والدین باید وضعیت روحی، اخلاقی و اجتماعی کودک در محیط منزل و سایر محیط های غیر آموزشی دیگر را برای مربی او شرح دهند تا ضمن مطابقت دادن آ ن با رفتار وی در مدرسه به یک نتیجه کلی دست یابند. اگر بنا به دلایلی مانند از هم گسیختگی خانواده، امکان دسترسی به والدین کودک وجود نداشته باشد، بهتر است پرونده شخصی و محرمانه کودک در اختیار آموزگار قرار داده شود تا ضمن بررسی آن، با مشکلات کودک بهتر و بیشتر آشنا شده و درصدد کمک به او برآید.
منبع:
http://salamatbirjand.blogfa.com/post-
فهرست مطالب
مقدمه 1
– معلمان و مربیان 1
3- محیط آموزشی 2
ضرورت بهداشت روانی در مدارس 3
محیط فیزیک مدرسه و بهداشت روانی 4
بهداشت روانی مسئولین مدرسه 4
· نقش مدرسه در سلامت روان دانش آموزان 7
مدرسه و دانش آموز : 8
● رشد کودک، موفقیت تحصیلی 8
● مشق شب 10
● نتیجه 11
منبع: 11
12