بررسی کامل پرورش گوسفند و بز

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع:
پرورش گوسفند و بز
علوم دام
سال94

مقدمه
بز پستانداری است که به زیر راسته نشخوارکنندگان و جنس Capra تعلق دارد که حدود ٩٠٠٠ سال قبل اهلی شده است . بیشتر محققان احتمال می دهند که بز را برای اولین بار در فلات ایران اهلی کرده اند. چند گونه بز وحشی نیز وجود دارند که شبیه بز اهلی هستند و بیشتر در کوهستانهای آسیا و اروپا زندگی می کنند. بز کوهی ٬ که بز وحشی ایرانی نیز نامیده می شود بیشتر در منطقه های کوهستانی ایران و همچنین در قفقاز دیده می شود.

نشخوارکنندگانی هستند با اندازه متوسط. نرها در زیر چانه دارای یک دسته موی بلند ریش مانند هستند. دم کوتاه است ولی طول آن با موهای انتهایی از طول گوش بیشتر است. شاخ در نرهای بالغ خیلی بلند و به شکل خنجری یا مارپیچ است. ماده ها دارای شاخ هستند ولی شاخ در آنها خیلی از نرها کوچکتر است.

شکل ظاهری
بز شبیه گوسفند است اما معمولا اندکی کوچکتر از آن است. نر و ماده بیشتر نژادهای بز شاخ دارند. شاخ بزها ٬ بویژه در نرها ٬ خنجری یا شمشیری شکل و راست و مارپیچی است. بز در زیر چانه معمولا ریش کم و بیش بلندی دارد. دم بز کوتاه است و اغلب به سمت بالا ٬ راست می ایستد. زیر دم بزهای نر غده ای وجود دارد که در دوران زاد آوری ٬ ماده بدبویی از آن ترشح می شود. بز برخلاف گوسفند که دارای پشم است مو و کرک دارد و همچنین برخلاف گوسفند که معمولا حیوان آرامی است٬ چالاک ٬ پر جست و خیز و بازیگوش است.

شکل و اندازه گوش نژادهای بز اهلی گوناگون است. بیشتر بزهای آفریقایی و هندی گوشهای بزرگ ٬ دراز و آویخته دارند٬ اما بزهای اروپایی از جمله نژادهای سانن و توگن بورگ دارای گوشهای کوچک و کوتاه ایستاده هستند. اندازه بدن و وزن بز بستگی به نژاد آن دارد. مثلا بلندی بعضی از بزهای خیلی کوچک پاکستانی حدود 47.5 سانتیمتر از زمین تا شانه است و ٩ کیلوگرم نیز وزن دارند. وزن بعضی از بزهای نر نژاد سفید آلمانی تا ١١٠ کیلوگرم و بلندی قامت نژاد جمناپاری هند تا ١٢٢ سانتیمتر می رسد.

بدن بز از موهای صاف و گاهی مجعد ٬ به رنگهای مختلف سیاه ٬ قهوه ای ٬ خاکستری ٬ سرخ ٬ سفید و یا ترکیبی از این رنگها پوشیده شده است. بلندی و جنس مو و کرکی که در لابه لای موها می روید در نژادهای مختلف فرق می کند. در بعضی نژادها مثل آنقره موها بلند ٬ نرم ٬ لطیف و ابریشم مانند و در بعضی نژادها کوتاه ٬ زبر و خشن هستند.

دستگاه گوارش
در دهان بز در قسمت جلویی فک پایین ٨ دندان پیشین دیده می شود اما درفک بالا از دندانهای پیشین اثری نیست و در جای آنها یک لایه سفت و سخت وجود دارد. بز هنگام چریدن ٬ علف را بین این لایه و دندانهای پیشین فک پایین می گیرد و قطع می کند٬ سپس به داخل دهان می برد. بز در هر فک ١٢ دندان آسیا دارد که با ٨ دندان پیشین فک پایین ٬ در جمع دارای ٣٢ دندان است. بز حیوانی نشخوار کننده است با معده ای که ازچهار بخش تشکیل شده است. بز نخست علف را کمی با دندانهای آسیای خود می جود و فرو می دهد.

غذا از راه مری به شکمبه می رود و در آنجا ذخیره و انباشته می شود. سپس به نگاری می رود و در آن به شکل گلوله های کروی توپ مانند درمی آید. در زمان استراحت هر بار ٬ یک گلوله غذا از نگاری به دهان برمی گردد و به خوبی جویده می شود. این بار غذا مستقیما به هزارلا می رود. در هزارلا ٬ غذای جویده شده کاملا نرم می شود و قوام می یابد، سپس وارد شیردان می شود با شیره آن درهم می آمیزد و تا حدودی هضم می شود . سپس برای هضم کامل و جذب به رودهمی رود. درازای روده بز از ٢٢ تا ٤٣ متر است.

تولید مثل
فصل و سن زادآوری بز به آب و هوا ٬ نوع و میزان غذا و نژاد بستگی دارد. در مناطق گرمسیری استوایی بز در تمام طول سال می تواند زاد آوری کند. اما در مناطق معتدل و سرد فصل زاد آوری اواخر تابستان تا اواخر زمستان است. آغاز سن زادآوری بز معمولا از ٧ ماهگی تا ١٩ ماهگی است٬ اما اغلب بزها تقریبا در یک سالگی قادر به تولید مثل هستند.

عمر بز معمولا میان ٨ تا ١٢ سال و بطور متوسط ١٠ سال است. فصل تولید مثل بز در ایران معمولا اواخر تابستان و اوایل پاییز است. دوره آبستنی تقریبا پنج ماه است و بزغاله ها معمولا در اسفند ٬ فروردین و اردیبهشت متولد می شوند. بز یک تا دو و گاهی سه بزغاله می زاید. بزغاله بسیار چالاک و بازیگوش است و چند ساعت پس از تولد می تواند به همراه مادرش حرکت کند.

نژادهای بز
بز اهلی نژادهای گوناگون دارد که در سراسر جهان پراکنده اند و به احتمال زیاد منشاء آنها پازن یا بز وحشی ایرانی بوده است. امروزه بیش از ٣٠٠ نژاد بز اهلی ٬ با ویژگیهای مختلف ٬ در سراسر جهان دیده می شوند ٬ که شماری از آنها از نظر اقتصادی و زندگی انسان اهمیت فراوان دارد. مثلا نژادهای آنقره و کشمیر را برای تولید کرک و موی آنها و نژادهای سانن ٬ توگن بورگ و چند نژاد اصلی دیگر را برای تولید شیر فراوان و بعضی نژادها را برای تولید گوشت پرورش می دهند.

نوعی نژاد بسیار کوچک بز را در افریقا ٬ برای گوشت آن و در آمریکای شمالی به عنوان حیوان دست آموز خانگی پرورش می دهند و دانشمندان برای تحقیقات آزمایشگاهی از آن استفاده می کنند. در بخشهایی از آسیا و آفریقا طبق سنتهای رایج ٬ نگهداری گله های بزرگ بز را نشانه برکت و ثروت می دانند. بز تقریبا هر نوع گیاه ٬ حتی گیاهان تلخ مزه و خارهای بیابان را می خورد. از این رو گله داران بزرگ از بز برای پاکسازی مراتع خود از این گونه گیاهان بهره می گیرند.

اهمیت بز
بز حیوان پر طاقتی است که هم در منطقه های کوهستانی کم علف و هم در دشتهای پست ٬ بیابانها و منطقه هایی که دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک هستند به خوبی پرورش می یابد. بز هر گیاهی را می خورد و حتی از خوردن کاغذ و زباله رویگردان نیست. بز از شاخه و برگ درختان با ایستادن روی دو پای عقب خود نیز تغذیه می کند و در مراتع انواع علف را از سطح خاک قطع می کند. همین ویژگیها باعث شده است که بز را حیوانی زیان آور بدانند که باعث فقیر شدن و حتی از میان رفتن مراتع و جنگلها ٬ نابود شدن پوشش گیاهی ٬ افزایش فرسایش خاک و در نتیجه تخریب محیط زیست می شود.

اما در مراتع بز هنگامی زیان آور است که به روشهای سنتی و عشایری در مراتع می چرد. امروزه درکشورهای پیشرفته برای نگهداری و تغذیه بز محلهای مخصوصی تدارک دیده اند و به این ترتیب محیط زیست را از گزندهای احتمالی این جانور محافظت می کنند. بز را می توان با کمترین علوفه و خوراک به آسانی نگهداری کرد. پرورش و نگهداری آن در سراسر ایران رواج دارد. در ایران روستاهای بدون گاو ٬ اسب و حتی گوسفند دیده می شوند٬ اما روستای بدون بز وجود ندارد. یکی از حیوانات نشخوار کننده با ارزش و فراوان کشور ما بز است. بزها از علوفه٬ گیاهان خشک و چوبی شده و خار و خاشاک بیابان ها تغذیه می کنند. سپس آنها را به تولیدات با ارزش برای انسان تبدیل می کنند. شیر و گوشت٬ دو محصول مهم بزها هستند که همه شما با آنها آشنا هستید.
گروهی از بزها، علاوه بر شیر و گوشت، محصول دیگری هم تولید می کنند. این محصول (کرک) است. کرک بز خصوصیت هایی دارد که آن را با ارزش می کند. این کرک بدن را در سرما٬ گرم نگه می دارد. همچنین الیاف و رشته های آن زیبا و ظریف هستند. به همین سبب در بافت لباس، بخصوص لباس های زمستانی استفاده می شود.
در نتیجه برای کشور از نظر اقتصادی ارزش خوبی دارد. قیمت کرک بز در بازارهای جهانی بسیار زیاد است. به طوری که قیمت هر گرم کرک پس از عمل آوری٬ هزار تومان است.
شما می توانید با نگهداری و پرورش درست بزهای کرکی٬ از فروش کرک های آنها درآمد خوبی بدست آورید.

استفاده بیشتر و بهتر از دامپروری
دامداری حرفه و شغل پرزحمتی است. دامداران٬ عشایر پر تلاش و بیشتر روستاییان به این حرفه اشتغال دارند. در کشور ما میلیون ها راس گوسفند و بز پرورش داده می شود، با مقداری توجه و رعایت بعضی از دستورهای کارشناسی٬ می توانیم از دام های خود استفاده بیشتری به دست آوریم. رعایت اصول صحیح پرورش بز کرکی یکی از کارهای استفاده بهتر و بیشتر از دامپروری است.

کدام بزها کرک تولید می کنند؟
جمعیت و تعداد بزها در دنیا زیاد است و می توان گفت در همه کشورها بز وجود دارد. اما تنها تعداد کمی از آنها کرک تولید می کنند. در بعضی از جاهای دنیا، امکان پرورش این نوع بز٬ بیشتر وجود دارد. این بزها به نام بز کرکی یا بز کشمیر معروف هستند. مهمترین محل های پرورش آنها٬ قسمت هایی از ایران٬ افغانستان٬ چین٬ مغولستان و روسیه است.
بزهای کرکی٬ نژادهای مختلفی دارند٬ این نژاد از نظر شکل٬ قیافه و حتی رنگ با یکدیگر فرق دارند.
بز نژاد رایینی در کرمان٬ بزهای جنوب خراسان و بعضی از بزهای استان یزد٬ از مهمترین نژادهای بز کرکی در ایران هستند.

ارزش اقتصادی کرک
مهمترین استفاده کرک در تهیه لباس های زمستانی٬ کلاه٬ شال گردن٬ و مانند آن است. لباس ها و پوشاک تهیه شده از کرک بسیار زیبا٬ سبک٬ گرم و ظریف هستند. به همین سبب، مشتریان زیادی در کشورهای خارجی دارند. کرک خاصیت جذب رطوبت دارد. همچنین به آسانی شعله ور نمی شود. به همین دلیل در صنعت هم از آن استفاده می شود. خاصیت های کرک باعث بالا رفتن ارزش آن در دنیا شده است. کرک موکشی شده و تمیز، با قیمت های بسیار بالایی در دنیا خرید و فروش می شود.

بز کرکی در چه آب و هوایی پرورش پیدا میکند؟
بز کرکی در آب و هوای به خصوص پرورش پیدا می کند. به همین سبب این نوع بز در همه جای دنیا وجود ندارد. برای مثال در منطقه های مرطوب٬ هرگز نمی توان بز کرکی را پرورش داد. آب و هوای خشک و بدون رطوبت برای پرورش بز کرکی مناسب است. بنابراین منطقه های استوایی٬ حاشیه و قسمت های خشک کویری و حتی ناحیه های خشک سردسیر برای پرورش بز کرکی مناسب هستند.
برای بدست آوردن کرک مرغوب باید بزهای کرکی و ییلاق و قشلاق می کنند. نگهداری این نوع بزها برای مدت طولانی در زمین های جلگه ای٬ باعث نامرغوب شدن و ضخیم شدن کرک آنها می شود. پرورش بز کرکی در ناحیه های خشک کوهستانی موجب ظریف شدن کرک تولیدی می شود.
محل مناسب برای پرورش بز کرکی٬ آب و هوای خشک مانند منطقه های حاشیه کویر و ناحیه های خشک سردسیر است.

ارزش کرک به چه عامل هایی بستگی دارد؟
1- همه کرک و موی چیده شده از هر بز را بیده می گویند. هر قدر میزان کرک نسبت به مو در بیده بیشتر است٬ ارزش آن بیشتر است و پول بیشتری برای آن پرداخت می شود.
2- کرک هر قدر ظریف تر باشد و ضخامت تارهای آن کمتر باشد٬ ارزش بیشتری دارد.
3- ظریف بودن تارهای کرک به سه عامل بستگی دارد:
اول: ارثی است. یعنی یک جفت بز نر و ماده که کرک هایی با تارهای ظریف دارند٬ بزغاله هایی به وجود می آورند که تارهای کرک آنها ظریف است.
دوم: آب و هوای مناسب
سوم: تغذیه خوب و مناسب. بزها باید در طول سال از علوفه مرتع های ییلاقی و قشلاقی استفاده کنند. علاوه بر آن٬ در صورت کمبود علوفه٬ نباید بزها گرسنه بمانند بلکه با تغذیه دستی٬ کمبود علوفه را باید جبران کرد.
4- یکی از ویژگی های کرک خوب٬ بلندی آن است . هر قدر طول کرک بیشتر باشد٬ ارزش و قیمت آن بالا تر است.
5- رنگ کرک در قیمت آن اثر زیادی دارد. کرک سفید بالاتر ین قیمت را دارد. بعد از آن کرک های قهوه ای٬ خاکستر٬ آهویی و سیاه دارای ارزش هستند.
6- تمیز بودن کرک در قیمت آن اثر دارد. هرقدر بیده کرک کمتر به گرد و خاک٬ عرق و خار و خاشاک آلوده باشد٬ قیمت آن بیشتر می شود.
ارزش و قیمت کرک براساس مقدار کرک بیده٬ ظریف بودن آن٬ طول تارها٬رنگ کردن کرک و تمیز بودن مشخص می شود.

چگونه کرک بزها را مرغوب کنیم؟
اگر می خواهید کرک مرغوبی از بزهای خود به دست آورید٬ باید به گفته های کارشناسان توجه کنید و آنها را به کار ببندید. گفتیم که چه عامل هایی باعث بیشتر شدن ارزش کرک می شوند. بعضی از این عامل ها ارثی هستند و به اندازه و نژاد بستگی دارند. برخی هم به تغذیه٬ مدیریت و تلاش شما بستگی دارند.
رعایت بهداشت بزها در محل نگهداری آنها باعث می شود که گرد و خاک و خارو خاشاک کمتری با بیده کرک مخلوط شود. به علاوه برای رسیدن به نتیجه بهتر می توانید بزهای خود را اصلاح نژاد کنید.

اصلاح نژاد چیست؟
اصلاح نژاد به معنی بهتر کردن و بیشتر کردن تولیدات دام ها از راه های علمی است. می دانید بسیاری از ویژگی ها و صفت هایی که موجب بهتر شدن یا بیشتر شدن تولیدات دام ها می شوند٬ ارثی هستند. یعنی از پدر و مادر به فرزندان منتقل می شوند.

دام سالم٬ محصول سالم
بزهای کرکی هم مانند بقیه دام ها به مراقبت نیاز دارند تا سلامت بمانند. برای پیشگیری از بیماری در بزها٬ باید با مشورت دامپزشک٬ واکسن های لازم در زمان مناسب به آنها تزریق کرد.
وجود انگل های داخلی و خارجی در بدن بزها گاهی باعث تلفات آنها می شود. اگر هم بزها تلف نشوند٬ تولید کرک٬ مو٬ شیر و گوشت آنها کم می شود. در نتیجه ضررهای زیادی به دامدار می رسد. بنابراین خوراندن داروهای ضد انگل و حمام دادن دام ها برای از بین بردن انگل های خارجی و پوستی در سلامت دام های شما بسیار مهم است. این کارها از به هدر رفتن سرمایه شما جلوگیری می کند و در آمد شما را زیاد می کند.
برای تزریق واکسن به بزها و استفاده از داروهای ضد انگل های خارجی و داخلی با دامپزشکی منطقه خود مشورت کنید.

کرک را چگونه با ارزش تر کنیم؟
1- از به کار بردن رنگ های روغنی برای علامت گذاری روی بزها خودداری کنید.
2- کرکها را با (دوکارد) از بدن بزها جدا نکنید. برای این کار از شانه چوبی استفاده کنید. چون از بریده شدن کرک ها جلوگیری می کند و باعث کوتاه شدن طول آنها می شود.
3- پس از جمع آوری کرک٬ آنها را بر اساس رنگ جدا کنید و در کیسه های کنفی جداگانه بریزید.
4- موکشی یا جداسازی مو از کرک باعث بیشتر شدن قیمت آن می شود.
5- از نگهداری کرک ها در کیسه های پلاستیکی خودداری کنید.
6- تا آنجا که می توانید خاک٬ خاشاک و ماده های خارجی را از کرک جدا کنید.

خلاصه مطالب:
– تعداد کمی از بزها کرک تولید می کنند.
– بزهای کرکی ایران٬ در استان های کرمان٬خراسان٬ یزد و … وجود دارند.
– خاصیت ها و ارزش های کرک باعث افزایش قیمت و خرید و فروش آن در دنیا شده است.
– ناحیه های خشک کویری و خشک سردسیری برای پرورش بز مناسب هستند.
– کرک ظریف٬ با ضخامت تار کمتر٬ ارزش بیشتری دارد.
- تغذیه مناسب و خوب در تولید کرک ظریف تاثیر زیادی دارد.
- رنگ کرک٬ بلندی و تمیزی و بدون خارو خاشاک بودن کرک قیمت آن را افزایش می دهد.
- برای تولید کرک مرغوب٬ توصیه های کارشناسان را به کار ببندید.
- رعایت بهداشت محل نگهداری بزها٬ یک امر لازم برای تولید بهتر است.
- اصلاح نژاد بزهای کرکی٬ اقدامی لازم برای داشتن گله ای خوب است.
- مبارزه با انواع انگل ها و انجام واکسیناسیون بزها٬ سرمایه شما را حفظ می کند.
- از به کار بردن رنگ های روغنی برای علامت گذاری بزها خودداری کنید.
- کرک ها را با دوکارد نچینید و براساس رنگ٬ آنها را در کیسه های کنفی قرار دهید.
- موشکی کرک ها٬ قیمت آنها را افزایش می دهد.

چند نکته مفید:
- کرک در بازارهای جهانی دارای ارزش اقتصادی فراوانی است.
- از خاصیت های مهم کرک می توان به جذب رطوبت بالا و مقاومت در مقابل شعله ور شدن اشاره کرد.
- بهترین آب و هوا برای پرورش بز کرکی٬ آب و هوای خشک و بدون رطوبت است.
- ظرافت کرک به سه عامل ارثی٬ آب و هوای مناسب و تغذیه بستگی دارد.
- کیفیت مناسب رنگ٬ بلندی و تمیزی٬ از خصوصیات خوب به نسل های بعدی می شود.
- اصلاح نژاد موجب انتقال صفت ها و خصوصیات خوب به نسل های بعدی می شود.
- انگل های خارجی موجب آسیب پوست و کاهش ارزش کرک تولیدی می شود.
- حفظ کیفیت کرک تولیدی به روش چیدن و نگهداری کرک بستگی دارد.
بُز (نام علمی: Capra aegagrus hircus) حیوانی است اهلی از راسته زوج سُمان (Artiodactyla)، خانوادهٔ گاوسانان (Bovidae)، زیرخانواده بزیان (Caprinae)، جنس بزها (Capra).
به بچه بز یا بزِ خردسال، بُزغاله گویند به بزغاله شیرمست یا بزغاله شش ماهه کهره می گویند. بز نر بالغ نیز "پازن" و بز غالب(آلفا) گله تکشاد یا تَکّه نام دارد.
نخستین نشانه های اهلی سازی بز در ایران یافت شده که مربوط به حدود ۱۰٬۰۰۰ سال پیش از میلاد است
بز در ایران
اولین شواهد از اهلی سازی بز در ایران یافت شده (حدوداً ده هزار سال قبل از میلاد) که نشان دهنده پرورش سازمان یافته این حیوان است. گونه های والد Capra hircus aegagrus است که هنوز بطور وحشی (بز کوهی) از ترکیه تا بلوچستان یافت می شود.
بز در اوستا یاشت ۱۴٫۲۵ بعنوان یکی از اشکالی که Vərəθraγna اختیار می کند ذکر شده؛ در وندیداد ۵٫۵۲ شیر بز در زمره غذاهایی که زنانی که بچه مرده می زایند ممکن است مصرف کرده باشند آمده است. دو لفظ دیگر اوستایی، ازه "بز نر" و اسچانی "-بچه" در نیرنگستان و در دادستان ایک دنیگ در فهرست حیواناتی که قربانی می شوند و در پوندهیشن که گفته می شود کوجمترین گوسپند است ذکر شده. در بوندهیشن پنج سرده بز ذکر شده اند.
گونه های اهلی بز در جهان ایرانی در کل به طور سازمان یافته مورد مطالعه قرار نگرفته اند، و تلاشی در جهت بهبود ژنتیکی آنها هم صورت نگرفته است. به نظر می رسد همگی به یک نوع تعلق داشته باشند، و شاخ های شمشیرگونه داشته باشند. مقطع آن دراز یا قدری مقعر است و پشم بلند سیاه یا بندرت قهوه ای تیره ای دارد. واریاسیون های اصلی منطقه ای، که بازتاب دهندهٔ محیط زیست آنها (استپ یا کوه) هستند، درازی مو رنگ بندی سر و سم و فرم و درازی گوش ها و الی آخر هستند. وجود بزهای گونه آنکارا در ایران و افغانستان محتمل است ولی جایی ثبت نشده، مثالهای منزوی را ممکن است بتوان در نتیجه موتاسیون ها یافت ولی نه آن طور که در ترکیه رخ می دهد، از طریق تولید مثل گزینشی.
جمعیت بزها در ایران بین ۱۲٫۵ تا ۲۲ میلیون راس تخمین زده شده است. این ارقام گرچه غیرقابل اطمینانند ارقام بزرگیند و به وضوح اهمیت بز در جهان ایرانی را نشان می دهند. در واقع، گرچه این حیوان در بازار ایران کمتر از گوسفند ارزش دارد، در تمامی نواحی که از دامداری امرار معاش می کنند به دلیل گسترهٔ محصولاتش و آسانی نگهداری بسیار مورد توجه است. بزها چیزهایی را می خورند که گوسفند نمی تواند بخورد، حتی در اراضی تعریف نشده حومه شهرها، و نقش غیرقابل انکاری در مسیر سازی دارند. بدین ترتیب برای فقرا در ایران و افغانستان و بسیاری دیگر از مناطق خشک، بز نقش هم گاو و هم گوسفند را ایفا می کند
دام داری (انگلیسی: Pastoralism) شاخه ای از کشاورزی است که با پرورش دام سروکار دارد. تفاوت دامداری با دامپروی این است که در دامداری بیشتر از چراگاه های تازه و منابع آب طبیعی استفاده می شود و اینکه در دامپروری تلاش بر این است که با بهره گیری از علوم نوین بهره وری را افزایش داد، ولی دامداری بر سنت مبتنی است.
سابقه دامداری به انقلاب نوسنگی می رسد.
زمینه
هر موجود زنده ای چه گیاهی و چه حیوانی جهت زنده ماندن به انرژی نیازمند است. موجودات زنده انرژی لازم برای ادامه زندگی را یا از طریق فتوسنتز به دست می آورند و یا از طریق تغذیه مواد موجود در محیط پیرامون کسب می کنند.
بشر اولیه هم از ریشه و میوه گیاهان و هم از شکار بعضی از حیوانات آبزی -که به وسیله دست شکار می کرد- تغذیه می کرده است. اهلی کردن حیوانات توسط بشر، یکی از اقدام های اساسی و مهم بوده که سبب تحول غذایی و بهبود تغذیهٔ وی گردیده است.
سگ اولین حیوانی بوده که در حدود ۱۲٬۰۰۰ سال قبل و به دنبال آن، گوسفند در حدود ۱۱٬۰۰۰ سال پیش توسط بشر اهلی شده اند.
وابستگی
با پیشرفت تمدن، افزایش جمعیت و اطلاعات و دانش انسانی، بشر به حیوانات و تولید آن ها وابسته تر شده است؛ به طوری که امروزه دامپروری یکی از مهم ترین رشته های کشاورزی و تولیدات دامی یکی از عمده ترین و باارزش ترین فراورده های کشاورزی است و مردم به فراورده های دامی جهت تغذیه و تولید پوشاک بسیار نیازمند هستند. اهلی کردن حیوانات یکی از گام های عمده در پیشرفت زندگی از حالت بدوی به تمدن در بسیاری از طایفه های بشر اولیه است که سبب تبدیل زندگی ایلی و قبیله ای به زندگی شهری و شهرنشینی شده است. قبل از اهلی کردن حیوانات، بشر بدوی حیوانات را جهت استفاده از گوشت و پوست آن شکار می کرده است؛ پس از اهلی کردن سگ، از این حیوان جهت نگه بانی در شب و شکار استفاده نمود.
بزهای مختلفی در اصیل ترین نژادها امروزه توسط مراکز گوناگون پرورش می یابند که اغلب شان در نوع گوشتی و پرواری بوده و برای تولید گوشت بز بهترین گزینه و مناسب ترین نژاد از بزها می باشند.
بزها پستانداران و دام های اهلی بسیار سودآوری هستند که در نژاد های مختلف وجود دارند و برخی از آنها هنوز هم با وجود اقدامات اصلاح نژاد اصالت شان را حفظ کرده اند و با گونه های اصیل فاصله نگرفته اند.
برخی از این نژادهای اصیل در نوع پرواری و گوشتی اند و بهترین گزینه جهت پروار بندی محسوب می شوند و همچنین برای تولید گوشت قرمز بز در مراکز پرورشی متعددی در سرتاسر کشور نگهداری می شوند.
بزهای نژاد پرواری
یکی از مشهورترین بزهای گوشتی که در نوع پرواری می باشند بزهای پاتری هستند که وزن شان بسیار سنگین است و رنگی سفید دارند و همچنین گوشت ها و گردن اکثر بزهای پرواری پاتری قهوه ای است.
یکی از مشخصه های بارزی که تمامی این بزها دارند گوش های آویزان و پهن شان بوده و یک پوست آویزان و ریش مانند هم زیر چانه شان دارند.
بزهای پاتری اساساً پرواری و گوشتی هستند و برای پرواری بندی خوب نژادی بوده اما شیر باکیفیتی هم تولید می کنند و می توان به نوعی آنها را دومنظوره دانست.
بزهایی دیگر در نژاد گوشتی و پرواری هستند که به بوئر شناخته می شوند و معنای اسمشان به هلندی از مزرعه دار یا دامدار گرفته شده است و در اصل خاستگاه شان آفریقای جنوبی است.
جالب است بدانید که بزهای بوئر هنوز هم در نژاد اصیل یافت می شوند اما چندین میلیون از آنها طی اقدامات اصلاح نژاد اصلاح گردیده اند و در واقع این بزهای پرواری ترکیبی متشکل ا بزهای آفریقاریال اروپا، آنقوره و هندی می باشند و تنها مشخصه بارزشان رنگ شان است که از دیگر بزها متمایزشان کرده.
بزهایی همون مایتونی و کایکوی نیوزیلند هم نوعی دیگر از بزهای پرواری و گوشتی هستند که نگهداری و پرورش شان از سایر هم نوعان شان راحت تر و آسان تر می باشد و منبع درآمد خوبی برای دامداران به حساب می آیند چراکه در زمان کمی رشد و نمو دارند و با سخت ترین شرایط سازگارند.
چگونگی پرورش بز
یکی از حیوانات نشخوار کننده با ارزش و فراوان کشور ما بز است . بزها از علوفه ٬گیاهان خشک و چوبی شده و خار و خاشاک بیابان ها تغذیه می کنند . سپس آنها را به تولیدات با ارزش برای انسان تبدیل می کنند . شیر و گوشت٬دو محصول مهم بزها هستند که همه شما با آنها آشنا هستید . گروهی از بزها ٬علاوه بر شیر و گوشت ٬ محصول دیگری هم تولید می کنند . این محصول (کرک ) است . کرک بز خصوصیت هایی دارد که آنرا با ارزش می کند . این کرک بدن را در سرما ٬گرم نگه می دارد . همچنین الیاف و رشته های آن زیبا و ظریف هستند . به همین سبب در بافت لباس ٬بخصوص لباسهای زمستانی استفاده می شود . درنتیجه برای کشور از نظر اقتصادی ارزش خوبی دارد . قیمت کرک بز در بازارهای جهانی بسیار زیاداست . به طوری که قیمت هر گرم کرک پس از عمل آوری ٬هزار تومان است .شما می توانید بانگهداری و پرورش درست بزهای کرکی ٬از فروش کرکهای آنها درآمد خوبی بدست آورید . در این نشریه ٬ مطالب مفیدی رابرای بیشتر شدن آگاهی و اطلاعات شما درباره بز کرکی آورده ایم . امیدواریم بتوانید از این مطالب به خوبی استفاده کنید .استفاده بیشتر و بهتر از دامپروری :دامداری حرفه وشغل پر زحمتی است . دامداران٬ عشایر پر تلاش و بیشتر روستاییان به این حرفه اشتغال دارند . در کشور ما میلیون ها راس گوسفند و بز پرورش داده می شود با مقداری توجه و رعایت بعضی از دستورهای کارشناسی ٬می توانیم از دامهای خود استفاده بیشتری به دست آوریم . رعایت اصول صحیح پرورش بز کرکی یکی از کارهای استفاده بهتر و بیشتر از دامپروری است .کدام بز ها کرک تولید می کنند ؟جمعیت وتعداد بز ها در دنیا زیاد است و می توان گفت در همه کشورها بز وجود دارد . اما تنها تعداد کمی از آنها کرک تولید می کنند . در بعضی از جاهای دنیا ٬امکان پرورش این نوع بز ٬ بیشتر وجو دارد . این بز ها به نام بز کرکی یا بز کشمیر معروف هستند . مهمترین محل های پرورش آنها ٬قسمت هایی از ایران ٬ افغانستان ٬ چین ٬ مغولستان و روسیه است .بزهای کرکی ٬نژادهای مختلفی دارند ٬این نژاد از نظر شکل٬ قیافه و حتی رنگ با یکدیگر فرق دارند . بز نژاد رایینی در کرمان٬ بزهای جنوب خراسان و بعضی از بزهای استان یزد ٬از مهمترین نژادهای بز کرکی در ایران هستند .ارزش اقتصادی کرک :مهمترین استفاده کرک در تهیه لباسهای زمستانی ٬کلاه ٬ شال گردن ٬ و مانند آن است . لباسها و پوشاک تهیه شده از کرک بسیار زیبا٬ سبک٬ گرم وظریف هستند . به همین سبب ٬مشتریان زیادی در کشور های خارجی دارند . کرک خاصیت جذب رطوبت دارد . همچنین به آسانی شعله ور نمی شود. به همین دلیل در صنعت هم از آن استفاده می شود . خاصیت های کرک باعث باعث بالا رفتن ارزش آن در دنیا شده است . کرک موکشی شده و تمیز ٬ با قیمت های بسیار بالایی در دنیا خرید و فروش میشود .بز کرکی در چه آب و هوایی پرورش پیدا میکند ؟بز کرکی در آب و هوای به خصوص پرورش پیدا می کند . به همین سبب این نوع بز در همه جای دنیا وجود ندارد . به همین سبب این نوع بز در همه جای دنیا وجود ندارد . برای مثال در منطقه های مرطوب ٬هرگز نمی توان بز کرکی را پرورش داد . آب و هوای خشک و بدون رطوبت برای پرورش بز کرکی مناسب است . بنابراین منطقه های استوایی ٬حاشیه و قسمت های خشک کویری و حتی ناحیه های خشک سردسیر برای پرورش بز کرکی مناسب هستند برای بدست آوردن کرک مرغوب باید بزهای کرکی و ییلاق و قشلاق می کنند . نگهداری این نوع بز ها برای مدت طولانی در زمین های جلگه ای ٬باعث نامرغوب شدن و ضخیم شدن کرک آنها می شود . پرورش بز کرکی در ناحیه های خشک کوهستانی موجب ظریف شدن کرک تولیدی می شود .محل مناسب برای پرورش بز کرکی ٬آب و هوای خشک مانند منطقه های حاشیه کویر و ناحیه های خشک سردسیر است .ارزش کرک به چه عاملهایی بستگی دارد
۱- همه کرک و موی چیده شده از از هر بز را بیده می گویند . هر قدر میزان کرک نسبت به مو در بیده بیشتر است ٬ارزش آن بیشتر است و پول بیشتری برای آن پرداخت می شود .
۲- کرک هر قدر ظریف تر باشد و ضخامت تار های آن کمتر باشد ٬ ارزش بیشتری دارد .
۳- ظریف بودن تارهای کرک به سه عامل بستگی دارد :
اول : ارثی است . یعنی یک جفت بز نر و ماده که کرکهایی با تار های ظریف دارند ٬ بزغاله هایی به وجود می اورند که تارهای کرک آنها ظریف است .
دوم: آب و هوای مناسب
سوم : تغذیه خوب و مناسب .بز ها باید در طول سال از علوفه مرتع های ییلاقی و قشلاقی استفاده کنند . علاوه بر آن ٬ در صورت کمبود علوفه ٬ نباید بزها گرسنه بمانند بلکه با تغذیه دستی ٬ کمبود علوفه را باید جبران کرد .
۴- یکی از ویژگی های کرک خوب ٬ بلندی آن است . هر قدر طول کرک بیشتر باشد ٬ ارزش و قیمت آن بالا تر است .
۵- رنگ کرک در قیمت آن اثر زیادی دارد . کرک سفید بالاتر ین قیمت را دارد . بعد از آن کرک های قهوه ای ٬ خاکستر ٬ آهویی و سیاه دارای ارزش هستند .
۶- تمیز بودن کرک در قیمت آن اثر دارد . هرقدر بیده کرک کمتر به گرد و خاک ٬ عرق و خار و خاشاک آلوده باشد ٬ قیمت آن بیشتر می شود .
ارزش و قیمت کرک براساس مقدار کرک بیده ٬ ظریف بودن آن ٬ طول تارها ٬رنگ کردن کرک و تمیز بودن مشخص می شود .
چگونه کرک بزها را مرغوب کنیم ؟

اگر می خواهید کرک مرغوبی از بزهای خود به دست آورید ٬ باید به گفته های کارشناسان توجه کنید و آنها را به کار ببندید . گفتیم که چه عاملهایی باعث بیشتر شدن ارزش کرک می شوند . بعضی از این عاملها ارثی هستند و به اندازه و نژاد بستگی دارند . برخی هم به تغذیه ٬ مدیریت و تلاش شما بستگی دارند .
رعایت بهداشت بزها در محل نگهداری آنها باعث می شود که گرد و خاک و خارو خاشاک کمتری با بیده کرک مخلوط شود . به علاوه برای رسیدن به نتیجه بهتر می توانید بزهای خودرا اصلاح نژاد کنید .
اصلاح نژاد چیست ؟
اصلاح نژاد به معنی بهتر کردن و بیشتر کردن تولیدات دام ها از راه های علمی است . می دانید بسیاری از ویژگی هاو صفت هایی که موجب بهتر شدن یا بیشتر شدن تولیدات دام ها می شوند ٬ ارثی هستند . یعنی از پدر و مادر به فرزندان منتقل می شوند .
دام سالم ٬محصول سالم
بز های کرکی هم مانند بقیه دامها به مراقبت نیاز دارند تا سلامت بمانند . برای پیشگیری از بیماری در بزها ٬باید با مشورت دامپزشک ٬واکسن های لازم در زمان مناسب به آنها تزریق کرد .
وجود انگلهای داخلی و خارجی در بدن بزها گاهی باعث تلفات آنها می شود . اگر هم بزها تلف نشوند ٬ تولید کرک ٬ مو٬شیر و گوشت آنها کم می شود . در نتیجه ضررهای زیادی به دامدار می رسد . بنابراین خوراندن داروهای ضد انگل و حمام دادن دامها برای از بین بردن انگلهای خارجی و پوستی در سلامت دام های شما بسیار مهم است . این کارها از به هدر رفتن سرمایه شما جلوگیری می کند و در آمد شما را زیاد می کند .
برای تزریق واکسن به بزها و استفاده از داروهای ضد انگل های خارجی و داخلی با دامپزشکی منطقه خود مشورت کنید .
کرک را چگونه با ارزش تر کنیم ؟
۱- از به کار بردن رنگهای روغنی برای علامت گذاری روی بزها خودداری کنید .

۲- کرکها را با (دوکارد) از بدن بزها جدا نکنید . برای این کار از شانه چوبی استفاده کنید . چون از بریده شدن کرکها جلوگیری می کند و باعث کوتاه شدن طول آنها می شود .

۳- پس از جمع آوری کرک ٬ آنها را بر اساس رنگ جدا کنید و در کیسه های کنفی جداگانه بریزید .
۴- موکشی یا جداسازی مو از کرک باعث بیشتر شدن قیمت آن می شود .
۵- از نگهداری کرک ها در کیسه های پلاستیکی خودداری کنید .
۶- تا آنجا که می توانید خاک٬ خاشاک و ماده های خارجی را از کرک جدا کنید .
خلاصه مطالب :
· تعداد کمی از بزها کرک تولید می کنند .
· بزهای کرکی ایران ٬در استانهای کرمان٬خراسان٬ یزدو…..وجود دارند .
· خاصیت ها و ارزشهای کرک باعث افزایش قیمت و خرید و فروش آن در دنیا شده است .
· ناحیه های خشک کویری و خشک سردسیری برای پرورش بز مناسب هستند .
· کرک ظریف ٬ با ضخامت تار کمتر٬ ارزش بیشتری دارد .
· تغذیه مناسب و خوب در تولید کرک ظریف تاثیر زیادی دارد .
· رنگ کرک ٬ بلندی و تمیز ی و بدون خارو خاشاک بودن کرک قیمت آن را افزایش می دهد .
· برای تولید کرک مرغوب ٬توصیه های کارشناسان را به کار ببندید .
· رعایت بهداشت محل نگهداری بزها ٬ یک امر لازم برای تولید بهتر است .
· اصلاح نژاد بزهای کرکی ٬اقدامی لازم برای داشتن گله ای خوب است .
· مبارزه با انواع انگلها و انجام واکسیناسیون بزها ٬ سرمایه شما را حفظ می کند .
· از به کار بردن رنگهای روغنی برای علامت گذاری بزها خودداری کنید .
· کرکها را با دوکارد نچینید و براساس رنگ ٬آنها را در کیسه های کنفی قرار دهید .
· موشکی کرکها ٬قیمت آنها را افزایش میدهد .
چند نکته مفید :

· کرک در بازارهای جهانی دارای ارزش اقتصادی فراوانی است .
· از خاصیت های مهم کرک می توان به جذب رطوبت بالا و مقاومت در مقابل شعله ور شدن اشاره کرد .
· بهترین آب و هوا برای پرورش بز کرکی ٬ آب وهوای خشک و بدون رطوبت است .
· ظرافت کرک به سه عامل ارثی ٬ آب وهوای مناسب و تغذیه بستگی دارد .
· کیفیت مناسب رنگ٬ بلندی و تمیزی ٬ از خصوصیات خوب به نسلهای بعدی می شود .
· اصلاح نژاد موجب انتقال صفت ها و خصوصیات خوب به نسل های بعدی می شود .
· انگلهای خارجی موجب آسیب پوست و کاهش ارزش کرک تولیدی می شود .

پرورش گوسفند و بره یک سرمایه گذاری بی ضرر
پرواربندی گوسفند یکی از بهترین شغل ها در کشاورزی هست که ریسک آن بسیار کم بوده و در بدترین حالت اگر سود نرساند ضرری هم نمیزند. بنابراین گوسفند پرواری یک فرصت سرمایه گذاری مناسب به شمار می رود
در این تعریف چند نکته قابل توجه وجود دارد.
روش نگهداری و تغذیه دام های پرواری با سایر دام ها متفاوت است و توجه بیشتر را می طلبد.
۲- پرواربندی در یک زمان و دوره معین اعمال می شود.
۳- بدست آوردن حداکثر اضافه وزن مورد توجه است پس دام هایی که با سرعت بیشتری رشد می کنند برای پروار بندی مناسب تر اند.
۴- اصل توجه به حداکثر بازده با حداقل هزینه ایجاب می کند حدالامکان از نگهداری دام های مسن تر و بیمار که موجب ایجاد هزینه بیشتر و اتلاف مواد غذایی می شوند برای پروار بندی خودداری شود.
۵- هدف تامین پروتئین حیوانی است که عمدتاً در آنچه ما بنام عضله و گوشت می شناسیم وجود دارد. بنابراین در پرواربندی به پرورش دام هایی توجه می شود که با سرعت رشد بیشتر به ذخیره بافت های عضلانی در مقایسه با بافت های دیگر می پردازد.
مزایای پرواربندی:
مهمترین مزایای پرواربندی را می توان بدین صورت خلاصه کرد:
تولید گوشت: دام های لاغر و سبک وزن پس از یک سری عملیات تبدیل به دام های سنگین وزن شده و به عبارت دیگر به تولید افزوده خواهد شد.
مرغوبیت گوشت: گوشت دام های پروار دارای کیفیت بهتر از سایر دام هاست. هر قدر مقدار عضله در مجموع لاشه بیشتر باشد مرغوبیت گوشت بیشتر است و به همین دلیل دام هایی که چنین خصوصیتی را موجب می شوند برای نگهداری بهتراند و این دام ها عموماً جوان هستند.
حفظ مراتع کشور
استفاده از محصولات جنبی
ایجاد اشتغال

بررسی بازار
نیاز انسان به پروتئین موجب شده که دامهای اهلی توسط بشر نگهداری و پرورش یافته و بخشی از نیاز غذایی وی را تامین نمایند. گرچه در سالهای اخیر جایگزین هایی برای گوشت قرمز معرفی شده است ولیکن طعم ومزه گوشت کماکان این محصول را بدون رقیب نگه داشته است. با عنایت به اینکه جمعیت دامی یک کشور سرمایه ملی محسوب می گردد تداوم تولید و استفاده صحیح از فرآورده های آن حیاتی می باشد. بنابراین تولید گوشت قرمز باید چنان باشد که علاوه بر امکان تداوم تولید، صیانت از جمعیت دامی کشور را بعنوان یک سرمایه ملی و استفاده بهینه از فرآورده های آن را میسر سازد.
افزایش جمعیت کشور در سال های اخیر و به تبع آن افزایش مصرف فرآورده های غذایی موجب شده است که روش های سنتی استحصال مواد غذایی اعم از کشاورزی و دامداری کارآیی خود را از دست بدهند .از سوی دیگر با توجه به نیاز حیاتی انسان به پروتئین و همچنین سیاست های دولت جمهوری اسلامی مبنی بر لزوم خودکفایی و عدم وابستگی به بیگانگان در تامین مواد غذایی اساسی مورد نیاز شهروندان، درگام نخست و دستیابی به بازارهای خارجی منطقه ای و فرا منطقه ای، در گام بعدی، بکارگیری روش های علمی نوین اهمیت روزافزونی یافته است.
تغذیه گوسفند
مراتع و علوفه جزء ارزانترین منابع خوراکی برای تغذیه گوسفندان محسوب می شوند . در سیستم چرا ذخیره علوفه گونه هایی مانند : مخلوط علوفه شبدر و علوفه غلات مانند : علوفه چاودار ، یولاف و جو به منظور رفع نیاز مواد خوراکی در زمستان کاهش می یابد . در سیستم چرای گیاهان فرصت بیشتری برای تغذیه گوسفند وجود دارد . چرای بیش از حد می تواند بیشتر احتیاجات انرژی و پروتئین میش ها را فراهم کند و به عنوان تامین کننده انرژی برای تولید ، نگهداری و رشد جایگزین غلات شود .
در بسیاری از سیستم های مرسوم چرا ، حیوانات در تمام سال در منطقه ای خاص از مراتع نگهداری می شوند . در چنین سیستم هایی باید تعادل صحیح بین دام و مرتع حفظ شود .
در فصل زمستان باید علوفه خشک با کیفیت بالا و کنسانتره مناسب در جیره غذایی میش ها منظور شود . میش های خشک می توانند در مرتع به تنهایی نگهداری شده و هنگامی که با علوفه خشک تغذیه می شوند ممکن است طی 4 هفته آخر از بره زایی به مکمل های افزودنی احتیاج پیدا کنند .
اگر میش ها به منظور حداکثر شیر و افزایش سرعت بره زایی پرورش داده می شوند لازم است در تغذیه آنها علوفه خشک همراه با یک برنامه غذایی مناسب با توجه به وضعیت بدنی آنها منظور شود . رابطه مثبتی بین قابلیت هضم و خوراک و میزان مصرف آن در نیز افزایش می یابد. در واقع خوراک هایی که قابلیت هضم بالایی دارند ، منجر به تحریک مصرف در دام می شوند .
نمک ید دار باید در طول پرورش به صورت قابل دسترس در اختیار میش ها قرار گیرد . در سیستم پرورش میش ها به منظور سهولت و صرفه اقتصادی در امر شیر دوشی ، باید دستگاههای شیر دوشی در سالن های شیر دوشی وجود داشته باشد .
اهمیت تاثیر جیره متعادل در تغذیه گوسفند : میش هایی که به خوبی رشد کرده و از بره های خود تا پایان مرحله از شیر گیری پرستاری می کنند به یک جیره متعادل برای نگهداری نیاز دارند . علوفه به تنهایی نمی تواند تمام مواد مغذی ضروری را برای عملکرد مطلوب تامین نماید . لذا به منظور افزایش کیفیت در امر تولید ، مواد مغذی ضروری مورد نیاز است.
مطالعه ای به منظور تعیین تاثیر جیره متعادل بر رشد وکیفیت پشم میش ها بعد از سن 365 روزگی انجام شده است . در این تحقیق از 46 میش در مناطق مختلف نژاد گوسفند سر سیاه لیتوان در یک مزرعه واقع در لیتوا استفاده شده است. طی این مطالعه گوسفندان شاهد با یک غذای استاندارد حاوی افزودنی های معدنی تغذیه شدند و خوراک گوسفندان سایر گروههای آزمایشی مشابه گروه شاهد بوده است اما در جیره آنها خوراک جو با مقدار مشابه آن بدون پوشینه جایگزین شده است . نتیجه آزمایش نشان داد که وزن در هر 24 ساعت به طور معنی داری افزایش داشته و ترکیب جیره در این آزمایش بر جعد تار پشم و کیفیت آن بی تاثیر ولی وزن زنده میشها ، جعد تار پشم را تحت تاثیر قرار داده است . نتایج حاصل از این آزمایش نشان می دهد که جو بدون پوشینه به دلیل بالا بودن ارزش غذایی آن می تواند به عنوان منبع مناسب پروتئین در جیره غذایی گوشفند و دیگر نشخوارکنندگان استفاده شود .
توصیه های عمومی برای تغذیه میش ها :
1- میشهای خشک و میشهای در آغاز آبستنی :
– علوفه لگومینه یا علوفه مرتع با کیفیت بالا و به مقدار جزیی غلات .
– علوفه خشک لگومینه با کیفیت مناسب به میزان 1 / 6 تا 2 کیلوگرم در روز .
– یونجه و علوفه خشک شبدر به میزان 6 / 1 کیلوگرم در روز .
سیلوی ذرت به میزان 7 / 2 تا 1 / 3 کیلوگرم ، مکمل پروتئینی 9. / . تا 13 / . کیلوگرم سنگ آهک 18. / . کیلوگرم .
علوفه خشک لگومینه با کیفیت بالا به میزان 9 / . تا 1 / 1 کیلوگرم و سیلوی ذرت به میزان 3 / 1 تا 8 / 1 کیلوگرم .
2- میشها در اواخر آبستنی (4 تا 6 هفته آخر آبستنی):
این مراحل جز مراحل حساس برای میشها محسوب می شود و تامین مواد مغذی در این زمان امری حیاتی به شمار می آید .بطوری که اگر مواد مغذی مورد نیاز تامین نشود ممکن است بیماری آبستنی که نوعی از بیماری کتوز است ایجاد شود که در این صورت می توان به میزان زیادی با بالا بردن مصرف انرژی به وسیله افزایش تدریجی مصرف کنسانتره در 6 هفته آخر آبستنی از بروز این بیماری پیشگیری کرد .
جیره های غذایی در این مرحله همانند جیره های اشاره شده در توصیه شماره 1- است که باید 2 / . تا 3 / . کیلوگرم غلات به جیره آنها افزوده شود .
3- میشهایی که از بره ها پرستاری می کنند :
مواد مغذی مورد نیاز میشها به طور قابل توجهی در دوره شیر دهی به ویژه هنگامی که از چند بره پرستاری می کند افزایش می یابد و نیاز میش به پروتئین ، انرژی و مواد معدنی بالامی رود .
موارد ذیل نمونه هایی از جیره میش هایی است که از بره های پرستاری می کنند :
– علوفه لگومینه با کیفیت بالا یا چرادر مراتع علوفه غلات به طور محدود و نیز تغذیه به میزان 4 / . کیلوگرم غلات در روز به ازای هر راس میش.
– علوفه لگومینه با کیفیت بالا یا علوفه خشک لگومینه به میزان 4 / . تا 6 / . کیلوگرم در روزبه ازای هر راس میش.
– سیلوی ذرت به میزان7 / 2 تا6 / 3 کیلوگرم ، مکمل پروتئینی 13 / . تا 18 / . کیلوگرم ، غلات 4 / . تا 6 / . کیلوگرم و غلات خرد شده 18. / . کیلوگرم در روز به ازای هر راس میش.
– علوفه خشک لگومینه با کیفیت بالا به میزان 9 / . کیلوگرم ، سیلوی ذرت به میزان 8 / 1 تا 2 / 2 کیلوگرم ، مکمل پروتئینی 9. / . کیلوگرم و غلات 4 / . کیلوگرم در روز به ازای هر راس میش .
4- مدیریت تغذیه در میش ها:
مشکلات تغذیه ای میش ها در خیلی از موارد کمتر از سایر نشخوارکنندگان است زیرا در مدیریت تغذیه میش ها در مقایشه با سایر نشخوارکنندگان از علوفه خیلی بهتری استفاده می شود . تغذیه قبل از فصل جفتگیری ممکن است تاثیر قابل توجهی در تعداد بره های متولد شده داشته باشد . در این خصوص استفاده از سیستم فلاشینگ با افزایش مواد کنسانتره ای در زمان جفتگیری مفید است که در این صورت درصد دوقلو زایی در میش ها افزایش می یابد .
مدیریت تغذیه بره ها:
مواد ذیل نمونه ای از جیره بره ها است :
– غلات یا علوفه غیر لگومینه .
– ذرت زرد آسیاب شده 76 یا 83 درصد .
– کنجاله سویا (با 50 درصد پروتئین ) 12 یا 15 درصد .
– نمک یک درصد و پودر یونجه 10 درصد
– سنگ آهک آسیاب شده یک درصد .
– پروتئین خام 10 / 15 تا 56 / 15 درصد .
– مخلوط ویتامین (IU000 / 000 / 2 از ویتامین Aو 500 / 000 IU از ویتامین D وIU 000 / 35 از ویتامین E در هر تن غذا ) که به مشکلات بره ها که گاهی اوقات با شروع از شیر گیری با آن مواجه می شوند ، کمک می کند .
– در تنطیم دقیق جیره بره 15 درصد پروتئین کافی است .
بنابراین بره ها جیره مشابهی در هنگام از شیر گیری دارند و جیره آن ها در این مدت نباید تغییر پیدا کند .
هزینه تغذیه به ازای هر 45 کیلوگرم خوراک به میزان 12 / 8 تا 96 / 8 دلار است .
فروش بره ها هنگامی که وزن آن به 54 تا 59 کیلوگرم می رسد باید صورت گیرد .
خوراک دهی گله میش
مدیریت تغذیه یکی از مهمترین کارهای مدیریتی است که باید مورد توجه دامداران قرار گیرد . میشهایی که با رژیم مناسب تغذیه میشوند ٬ دارای باروری بیشتر و شیر بهتری بوده ٬ تعداد بره های بیشتری را شیر میدهند که سریعتر رشد میکنند . میشهایی که خوب تغذیه شده باشند نه تنها هرسال بره های زیادی تولید میکنند بلکه نسبت به میشهایی که تحت استرس تغذیه ای نبوده اند ٬ سالمتر و در برابر عفونتها و بیماریها مقاومتر هستند . اگر شما در زمینه گوسفندداری تجارت میکنید ٬ مدیریت تغذیه را باید مورد توجه قرار دهید.
بیشترین هزینه در دامداریهای پرورش گوسفند مربوط به غذا است. بنابراین ضروری است که دامدار منابع غذایی در دسترس را ارزیابی کرده و آنها را طوری تنظیم کند که جیره مناسبی در اختیار میشها قرار گرفته و به ازای هر میش درآمد خوبی کسب نماید. پنج ماده مغذی که برای دامها فراهم میسازیم
عبارتند از : آب٬ انرژی ٬پروتئین٬ ویتامینهاو مواد معدنی . معملاًعامل محدود کننده در دامداریها ٬انرژی است. انرژی در جیره ی روزانه مخلوط دانه غلات و علوفه بدست میآید . معمولاًهر گاه به گله ای کنسانتره کافی داده نشود٬ کم بودن جذب مواد مغذی بصورت بیماری بروز میکند . این مورد در نتیجه عدم ارزیابی کافی منابع غذایی و عدم محاسبه ی وضعیت بدن دام روی میدهد. در گوسفند داری ٬ این بیمار گونی عامل اصلی کاهش سوددهی است .
چگونه دامدار میتواند از تامین شدن مواد غذایی مورد نیاز دامهای خود آگاه گردد ؟
1- آزمایش کیفی خوراکی
2- اطلاع از تغییر نیازهای غذایی در طول چرخه ی تولید
3- محاسبه جیره روزانه
4- اندازه گیری وضعیت بدن دام
5- کافی بودن فضای آخور
6- مطمئن بودن از منابع آب پاکیزه
آزمایش کیفی خوراکها :
دامدار باید منابع غذایی در دسترس را شناسایی کند.
علوفه :علوفه خشک ٬تغییر پذیر ترین منبع غذایی در دامداری است . بدون انجام آزمایشهای دقیق٬ پی بردن از کیفیت علوفه مشکل است . کیفیت علوفه های خشک به ترکیب گونه ها (درصد لو گوم ٬درصد گراس)٬زمان برداشت(اواخر بهاریا اوایل تابستان)و حاصلخیزی خاک بستگی دارد .
به عنوان مثال در گیاه Timothy ٬دامنه پروتئین خام از 17% تا 8 / 7%و مجموع مواد غذایی گوارش پذیر (TDN) از 65%تا 50% ٬بسته به زمان برداشت ٬تغییر میکند . در مورد یونجه ٬پروتئین خام از 20%تا12%TDNاز 66%تا59%از اواخر مرحله ی رشد تا رشد کامل ٬متفاوت است . در علوفه ٬مرحله رشد بر درصد پروتئین خام و کمتر شدن مقدار درصد TDN گیاه ٬ اثر زیادی دارد. گونه گیاهی هم مقداری در این زمینه موثر است
مثال _ علوفه برداشت شده در میانه گلدهی :
نمونه 1
نمونه 2
75%یونجه + 25%تیموتی
25%یونجه+75%تیموتی
15%=CP %
11%=CP%
با توجه به اینکه تغییر پذیری زیادی در کیفیت علوفه وجود دارد ٬ علوفه باید تحت آزمایش قرار گیرد. دست کم٬علوفه را باید برای سنجش این مواد آزمایش نمود :پروتئین خام٬ ADF ٬کلسیم ٬ فسفر ٬ منیزیم ٬ پتاسیم و عناصر کم نیاز (مس٬ منگنز٬روی).
دانستن تغییر نیازهای غذایی در طول چرخه تولید :
با توجه به اینکه نیازهای غذایی گوسفندان برای مدیریت بهتر آنها ٬لازم است با چرخه تولیدی آنها آشنا بوده ٬ بدانیم هر گروه از میشها در کدام بخش از این چرخه قرار می گیرند تا آنها را جداگانه اداره نماییم . بدون توجه به نوع سیستم تولیدی هر تولید کننده (2 بار یا یکبار در سال ) کلید بدست آوردن سود٬تغذیه برای تولید (و دانستن اینکه میشهایی که تغذیه میکنید در کدام بخش از تولید قرار دارند)٬ به کف رساندن هزینه های خوراکدهی با پرهیز از تغذیه بیش از اندازه میباشد .
در چرخه تولیدی میش ٬میتوانیم 6 مرحله مهم را در نظر بگیریم :نگهداری ٬فلاشینگ٬جفتگیری٬اوایل بارداری ٬اواخر بارداری و اوایل شیردهی . اگر دامدار بخواهد محصول گله خوب بوده و بره هاای خوبی برای فروش داشته باشد٬ مدیریت عمومی وبویژه مدیریت تغذیه ای را در هر مرحله باید به نسبت تغییر دهد. احتیاجات تغذیه ای در دوره نگهداری و اوایل بارداری ٬ حداقل در اواخر بارداری و هنگام شیر دهی (بخصوص میشی که چند قلو حامله بوده و میشی که بره های دوقلو را شیر میدهد )حداکثر میباشد . نمودار زیر نمونه خوبی برای نشان دادن تغییرات احتیاجهای غذایی میش در مراحل مختلف تولید است .
مرحله نگهداری (16-0هفتگی)
در این مرحله تغذیه بصورتی است که وزن میش ثابت بماند . میش هیچ نوع تولیدی ندارد(شیر نمی دهد ٬باردار نیست )بنابر این در بقیه مراحل تولید ٬احتیاج باید بیشتر از مرحله نگهداری باشد .طول دوره نگهداری به سیستم تولید بستگی دارد . در سیستم هایی که تولید سریع در نظر گرفته باشد ٬طول این دوره کوتاه و به روز شروع نزدیک است ٬اما در سیستم یکبار زایش در سال٬ می تواند تا 16 هفته به طول انجامد . چون باید وزن میشها ثابت بماند ٬تغذیه با دانه غلات در این دوره لازم نیست.
مرحله جفتگیری و فلاشینگ
عمل افزایش جذب مواد مغذی قبل و در دورهءجفتگیری را فلاشینگ میگویند . هدف ازانجام آن٬ افزایش میزان تخمک اندازی و در نتیجه ٬افزایش میزان بره زایی است . واکنش به فلاشینگ به سن میش (میشهای بالغ نسبت به یکسالها جواب بهتری به فلاشینگ می دهند )٬نژاد ٬وضعیت بدن و مرحلهء جفتگیری بستگی دارد . بهترین نتیجه در اوایل و اواخر فصل جفتگیری بدست آمده است ٬در برابر فلاشینگ در اوج فصل جفتگیری که کمترین اثر را در افزایش درصد بره زایی دارد .
فلاشینگ بویژه برای میشهای لاغری که از دسترس شیر دهی پیشین بهبود نیافته اند ٬بسیار سودمند است .
فلاشینگ معمولاً با چرای علف تازه ٬علف های خشک مکمل٬ یا اضافه کردن روزانه حدکثر 450 گرم دانه غلات به ازاء هر میش است ٬که به عوامل محیطی (چه هنگامی از سال)موجود بودن علوفهء خشک و وضعیت بدن میشها بستگی دارد . این تغذیه ویژه 2 هفته قبل از جفتگیری شروع شده و دست کم 4-2 هفته در طول فصل جفتگیری ادامه می یابد اینکار باعث جایگزینی خوب رویان در دیواره رحم و کاهش مرگ زود هنگام رویانی می شود . فلاشینگ را نباید زیاد ادامه داد طولانی شدن این دوره باعث صرف هزینه غیر ضروری می شود و نیز باید از اضافه وزن در طول بارداری اجتناب کرد ٬ همانگونه که باید از کاهش شدید سطح تغذیه خودداری نمود. خوراکدهی باندازه 450-220 گرم با دانه غلات برای هر میش در هر روز خواهد بود .
اوایل بارداری (15 هفته)
در اوایل بارداری رشد رویانی بسیار کم است و کل احتیاجات میش در این دوره با احتیاجات آن در دوره نگهداری تفاوت چندانی ندارد .
بنابراین جیره ی روزانه به جیره نگهداری شبیه است ٬تنها با اندکی افزایش . تغذیه با دانه غلات در این دوره معمول نیست مگر آنکه علوفه بطور استثنایی بی کیفیت بوده ٬میشها هنوز لاغر باشند .
اواخر بارداری (4هفته آخر)
نزدیک به شیر دهی ٬ این دوره بیشترین نیاز غذایی را برای رشد رویانی و افزایش پتانسیل برای تولید شیر زیاد ٬ دارد . بیش از 80%درصد رشد رویان در 6 هفته آخر بارداری روی میدهد . تغذیه نامناسب در این دوره (بویژه از نظر انرژی) اثرات مضری بر تولید شیر ٬وزن هنگام تولید و توانایی (زنده مانی )بره خواهد داشت . در صورتی که درصد بره زایی در حد متوسط تصور میشود٬ جیره روزانه هر میش باید دارای335گرم و در صورتی که درصد بره زایی بیش از 200 درصد پیش بینی شود٬جیره روزانه باید دارای 785-675 گرم مخلوط دانه غلات به ازاءهر میش باشد .
دوره شیر دهی (12-6 هفته )
به طور معمول ٬پیک شیر دهی میش4-3 هفته بعداز زایمان است و 75%کل شیر دهی آن در 8 هفته اول شیر دهی تولید میشود . میشی که دوقلو زا زاییده٬ 40%_20% بیشتر از میش تک قلو زا تولید میکند . با توجه به اینکه نخست رشد بره بسیار مهم بوده و به تولید شیر میش بستگی دارد ٬ بهینه سازی تولید شیر بسیار حیاتی است . بسیار دیده شده که گله میش با توجه به تعداد بره هایی که تحت مراقبت قرار دهند از غذای کافی برخوردار نبوده اند . بیشتر این موارد شامل ناکافی بودن مقدار دانه غلات تغذیه شده و در 6-4 هفته اول شیر دهی است (کمبود انرژی جیره و بعضی موارد کمبود پروتئین ). تولید شیر در میش _ همانند گاو شیری واکنشی به جذب مواد غذایی است .
همراه با علوفه خشکی که از نظر کیفی متوسط تا خوب باشد ٬ میشهای تک زا به 675 گرم و میشهای دوقلو زا به 1300_900 گرم مخلوط دانه غلات در هر روز احتیاج دارند .
سیستم افزایش بره زایی
اطلاعات داده شده در بالا در مورد سیستم یکبار بره زایی در سال٬ چه وچرا و چه زمستانه ٬می باشد . تولید کنندگانی که سیستم دو بار زایش در سال را در گله خود دارند باید وزن میش را بیش از وضعیت متوسط نگه دارند . اگر دامدار قصد جفتگیری مجدد میش دارد ٬ وزن میش در طول دوره شیر دهی نباید کاهش یافته میشها باید در دوره زایش بره ها از شیر گیری و وزن از شیر گرفتن بره ها مورد توجه قرار گیرند .
فرمول نویسی جیره :
جیره روزانه باتوجه به منابع غذایی موجو در دامداری ٬ باقی نگاه داشتن وزن میش بالغ ٬میزان بره زایی مورد انتظار ٬مرحله تولید(نگهداری٬بارداری وغیره ) و محاسبه وضعیت بدن ٬تعیین میشود . جیره ها مقدار پیشنهادی خوراکدهی به گله در مراحل گوناگون تولید می باشد .
محاسبه وضعیت بدنی :
برای خوراکدهی خوب گله ٬باید وضعیت بدنی دامها را دانست . در این صورت دامدار در می یابد میشها چگونه به جیره غذایی عرضه شده به آنها٬ پاسخ می دهند. اگر اینکار انجام نگیرد ٬بررسی نمونه علوفه و فرمول نویسی جیره ٬بیهوده خواهد بود . دامدار باید تشخیص دهد گله چگونه به جیره خود واکنش نشان می دهد و گر نه خوراکدهی خوب گله انجام نخواهد شد .
فضای آخور :
فضای کافی آخور برای گله میش باید فراهم شود . اگر تمام میشها با هم تغذیه می کردند ٬ 46-40 سانتی متر طول آخور باید برای هر میش در نظر گرفته شود و گر نه میشهای کوچک و پر تولید ٬وضعیت بدنی خویش را از دست داده و از تولیدشان کاسته می شود . فضای کافی آخور دامدار را مطمئن می سازد که تمام میشها فرصتی برای مصرف جیره روزانه خود دارند .
آب :
در موارد بسیاری ٬آب ارزانترین ماده غذایی برای گله میش است . آب پاکیزه و تازه باید همیشه در دسترس میشها باشد . این مورد بویژه برای میشهای شیر ده و بره های جوان مهم است . میشهای شیر ده به مقدار زیادی آب برای شیر دهی مناسب نیاز دارند . میشهای خشک مقدار کمتری آب مصرف مینمایند . پیشنهاد میشود یک فوت مربع (093 / 0متر مربع )سطح آبخور برای هر میش در نظر گرفته میشود .
مدیریت قوچ
مورد مهم دیگری که پیش از مدیریت منابع غذایی موجود باید توسط دامدار تعیین شود٬ مرحله تولید مثلی گله است . اگر میشها در مرحله مشابهی از چرخه تولید مثلی نباشد ٬دامدار نمی تواند گله را بطور موثری با مواد خوراکی تغذیه نماید . برای مثال مشکل است بتوان نیاز های غذایی تمام میشها را برآورده ساخت وقتی قرار باشد تعدادی از میشها در اواسط دیماه زایمان کنند ٬در حالیکه دیگر میشها تا نیمه فروردین بره ای نخواهند زایید . بسته به مرحله تولیدی ٬نیازهای غذاییی متفاوت میباشد . برای اطمینان از اینکه تمام میشها در مرحله تولیدی مشابهی باشند ٬کنترل قوچها بسیار مهم است . برنامه آمیزشی گله ٬اینچنین پیشنهاد میشود :

زمان آمیزش
زمان زایمان
اولین آمیزش
24 مرداد – ورود قوچ به گله

23 شهریور _خروج قوچ از گله
18 دیماه تا 19 بهمن
دومین آمیزش
29 آبان – ورود قوچ به گله

29 آذر – خروج قوچ از گله
27 فروردین تا 26 اردیبهشت
بر روی قوچهایی که در ماههای آبان و آذر وارد گله میشها شدند باید وسیله علامتگذاری وجود داشته باشد تا مشخص شود کدام میشها در نیمه دیماه زایمان می کنند .
سومین آمیزش
16 فروردین – ورود قوچ به گله

16 خرداد – خروج قوچ از گله

10 شهریور تا 10 آبان
· اگر دوبار زایش در سال مورد نظر باشد
این نوع برنامه ریزی گله را به گروههایی از لحاظ زمان زایمان تقسیم می کند .تمام مراحل بهبود تغذیه میش را باید باهم و بصورت هماهنگ انجام داد . انجام یک یا دو مرحله بتنهایی نمی تواند تاثیر چندانی در بهبود تغذیه گله داشته باشد . اگر بعضی از مراحل حذف شوند ٬بویژه محاسبه وضعیت بدن و فضای مناسب آخور ٬ آنگاه دامدار خود رادر وضعیتی خواهد یافت که پر تولید ترین میشهای گله در حال حذف شدن می باشند ٬چرا که قادر به حذف وضعیت بدن خود نیستند .با توجه به اینکه میشهای پر تولید به تغذیه بیشتری نیاز دارند بنابر این در صورت عدم دریافت کافی مواد غذایی ٬اندازه وضعیت بدنی خود را نسبت به بقیه گله ٬زودتر از دست میدهند .
بیشترین هزینه ای که دامدار متحمل میشود مربوط به تغذیه است . هزینه خوراک 80%هزینه مستقیم دامداری رادر بر میگیرد . برای مهیا کردن یک جیره مناسب دامدار باید منابع غذایی قابل دسترس را ارزیابی کند (تست غذا)٬ این منابع غذایی باید با احتیاجات غذایی گله مطابقت داده شود (فرمول جیره روزانه ) ٬ گله باید از سطح کافی تجهیزات آخور و آبخوری بهره مند باشد و وضعیت بدن میش باید مرتب محاسبه شود تا واکنش دام به برنامه خوراکی آن ٬معمول گردد . همچنین دامدار باید بتواند مراحل تولید مثلی گله که موثر ترین روش اینکار با مدیریت شایسته قوچها بدست می آید .
بعنوان یک قانون عمومی ٬دامدار باید علوفه خشک را برای رفع اشتهای گله٬ دانه غلات را برای رساندن بدن به وضعیت مطلوب و نمک ید دار٬ کبالت و دیگر مواد معدنی به صورت آزاد در اختیار گله پر تولید و مناسب رشد باشد٬باید روشهای گفته شده را باهم هماهنگ نماید تا تغذیه خوب گله با آزمایش از طریق محاسبه وضعیت بدنی و مدیریت قوچ بدست می آید .
پرواربندی گوسفند
پرواربندی یکی از روشهای مهم در بالابردن تولیدات گوشت قرمز بدون افزایش تعداد دام می باشد . در کشور سالیانه حدود 30 درصد از جمعیت دامی گوسفند شامل بره های نر ، گوسفندهای نازا و پیر کشتار می گردند و قسمت اعظم تولیدات پروتئینی کشور را تامین می کنند اگر عملیات پرواربندی به روش صحیح صورت پذیرد ، از وارد کردن گوشت قرمز به کشور بی نیاز خواهیم شد .
پرواربندی چیست ؟
پرواربندی عبارتست از چاق کردن دام و ازدیاد گوشت آن با استفاده از غذای مناسب و با رعایت مسایل بهداشتی .
مهمترین محاسن پرواربندی :

1- افزایش تولید گوشت قرمز و کاهش میزان واردات آن

2- اشتغال زایی و فعال شدن نیروهای غیر فعال و بیکار در روستاها

3- جلوگیری از فشار بر مراتع طبیعی و احیای آنها

4- ایجاد تعاونی و ارایه تسهیلات و امکانات به پرواربندان

5- آشنایی دامداران با مواد کنسانتره دامی و پی بردن به رزش غذایی آن ها

6- جلوگیری از کشتار بی رویه دامهای قابل پروار و بهره گیری از پتانسیل ژنتیکی آنها در سط کشور
عوامل اساسی در یک پرواربندی موفق :
برای انجام عملیات پرواربندی موفق نیاز به یک سری عوامل اساسی می باشد که در زیر به برخی از آنها اشاره شده است :

1- شناختن نژاد های مختلف گوسفندان به همراه مشخصات آنها

2- ایجاد جایگاه مناسب جهت پرواربندی

3- خرید دام مناسب جهت پرواربندی

4- تهیه علوفه مورد نیاز دام ها در طول دوره پرواربندی

5- قرنطینه و انجام امور بهداشتی بر روی دامهای خریداری شده قبل از پرواربندی

6- بکارگیری روشهای مناسب پرواربندی

7- رعایت اصول صحیح تغذیه در طول دوره پرواربندی

8- انجام توصیه های لازم

جایگاه مناسب جهت پراربندی :

هر چند گوسفند از نظر جا کم توقع است و به تاسیسات گرانی نیاز ندارد و در صورت داشتن تغذیه مناسب در برابر نا ملایمات جوی مقاوم و بردبار است ، ولی باید در احداث ساختمان نگهداری گوسفندان پرواری نکات فنی و بهداشتی را رعایت نمود . به طور کلی باید شرایط زمین ، درجه حرارت ، رطوبت و وضعیت آب منطقه بررسی شود ، چرا که گوسفندان از کوران باد و رطوبت زیاد رنج می برند .

در احداث جایگاه دام می بایست نیز رعایت گردد :

1- زمینی که برای احداث جایگاه دام انتخاب می شود ، از زمینهای اطراف بلندتر یا حداقل هم سطح باشد تا از ورود آب های جاری به محل دامها جلوگیری گردد .

2- جایگاه در مسیر وزش بادهای فصلی قرار نداشته باد و در غیر این صورت از باد شکن استفاده نمود .

3- جایگاه باید طوری ساخته شود که نور خورشید به مقدار زیاد در آن بتابد ، چون نور خورشید با داشتن اشعه ماورای بنفش موجب ضدعفونی شدن جایگاه و همچنین ایجاد ویتامین دی می گردد .

دیوار ، سقف و کف جایگاه باید از مصالحی مانند سنگ و آجر و سیمان ساخته شود تا امکان زندگی حشرات ، میکروبها و قارچ ها کمتر شود و ضدعفونی جایگاه هم به راحتی صورت گیرد . کف جایگاه باید محکم و با دوام و غیر قابل نفوذ باشد ، همچنین لغزنده نباشد و از شیب ملایم در حدود یک درصد برخوردار باشد تا آب و ادرار زیر پاهای دام ها جمع نشود زیرا گوسفند در برابر رطوبت حساس است .

مقدار رطوبت حداکثر 50 تا 75 درصد و فضای لازم برای هر بره پرواری به طور متوسط یک متر مربع است زیرا فضای بیشتر از این حد به بره ها فرصت حرکت بیشتری می دهد که در نتیجه میزان اتلاف انرژی افزایش می یابد . مصالحی که برای سقف مورد استفاده قرار می گیرند معمولاٌ در جایگاه بسته ، تیرآهن و آجر و در جایگاه نیمه باز ایرانیت و ورقه های فلزی می باشند . باید سعی نمود از ایجاد سقفهای هادی حرارت مانند حلبی و آهن سفید خودداری کرد چرا که این گونه سقفها گرما و سرما را به شدت منتقل می کنند ، اگر از ایرانیت برای سقف استفاده شود برای جلوگیری از ورود گرما به داخل جایگاه ، لازمست سقف با یک لایه کاهگل پوشانیده شود .

– ارتفاع جایگاه باید بین 8/2 الی 3 متر باشد .

– در جلو آغل باید بهاربند یا حیاط آغل وجود داشته باشد و مساحت آن دو برابر فضای مسقف در نظر گرفته شود .

– درب آغل باید نسبتاٌ وسیع و تقریباٌ به عرض 3/2 متر باشد . تا عبور گوسفندان به راحتی صورت پذیرد .

– خوراک خوری دام ممکن است به شکل ثابت یا متحرک و یا به صورت یک طرفه یا دو طرفه باشد که در نوع ثابت باید به وسیله مصالح ساختمانی در داخل جایگاه و کنار دیواره های اصلی یا میانی آغل ساخته شود .

– کف آخورها باید به صورت گرده ماهی ساخته شود تا مواد غذایی در کناره های آخور نمانده ، فاسد و کپک زده نشود و موجبات مسمومیت دامها فراهم نگردد .

– مکان غذا خوری گوسفند به دو شکل مدرن و سنتی ساخته می شود . در شکل مدرن باید محل غذا خوری بر دو نوع و شامل علف خور ( معلف ) و آخور باشد و علف ، کاه ، یونجه و خوراکهای پر حجم را در معلف و کنجاله و آرد جو و سایر مواد کنسانتره یا غذاهای فشرده شده ( پلت شده ) در آخور قرار داده شوند .

– ارتفاع دیوار جلو آخورها باید از سطح زمین 30تا 40 سانتی متر و ارتفاع دیوار عقب 1 تا 5/1 متر باشد تا حیوان هنگام تغذیه مواد خوراکی را با پوزه به بیرون آخور نریزد .

– پهنای لبه آبخورهای یکطرفه نباید نباید از 20 سانتی متر تجاوز کن ، چرا که گوسفندان به راحتی نمی توانند عمل تغذیه را انجام دهند .

– آخورها را باید درپایین و علف خورها را به صورت نرده ای در بالای آخورها احداث کرد .

– در بعضی از واحد های پرواربندی انواع آخورها و علف خورها را متحرک می سازند تا هر وقت بخواهند گوسفندان را در فضای باز و بهاربند علوفه بدهند .

– باید بالای آبخورها یک میله سرتاسری نصب گردد تا گوسفندان وارد آخور نشوند و با ادرار خود مواد خوراکی را آلوده نسازند .

– آخورهای متحرک را می توان با چوب یا فلز و حتی با لاستیک ماشین درست کرد .

– ابعاد لازم برای هر راس گوسفند 30*30 سانتی متر یا 40*40 سانتی متر است.

برای گوسفند و بز چه واکسن هایی تزریق می شود؟
دو واکسن آبله و شاربن هر سال یک بار برای گوسفند و بز تزریق می شود. واکسن بروسلوز دو نوع است که یک نوع آن برای بره بزغاله های زیر 6 ماه و نوع دیگر آن برای بالغین است. واکسن آنتروتوکسمی نیز حداقل سالی 2 بار و همچنین در زمان تغییر مرتع یا تغییر جیره باید تزریق شود. واکسن تب برفکی سالی یک بار در زمستان و در صورت وجود بیماری در گله های اطراف باید هر 4 ماه یک بار تزریق شود.سای واکسنها مانند آگالاکسی، قانقرایا و PPR در صورت وجود بیماری و به تشخیص دامپزشک قابل استفاده است .
بیماریها
گندیدگى سم ((Foot- Rot (pietin)

عامل بیمارى گندیدگى سم گوسفند میکروبى بى هوازى و بدون هاگ است، این میکروب باعث ناراحتى در سم و لنگش شدید دام مى گردد این میکروب در مکان هاى خشک بیش از ۲ هفته مقاومت نداشته و درصورتى که آغل مرطوب باشد، قادر است تا یک ماه زنده بماند. همچنین در لجنزارها و نقاط باتلاقى در تمام مدت زمستان زنده مى ماند. محل هاى گرم و مرطوب بهترین عامل جهت حفاظت این میکروب مى باشد.

تب برفکى(Foot and Mouth Disease)

عامل بیمارى ویروسى است که مقاومت آن در هواى خشک بسیار زیاد و در جایگاه ها و در میان تودهٔ علوفهٔ خشک حتى به مدت یک ماه مى تواند قدرت بیمارى زائى خود را حفظ نماید. این ویروس باعث جراحات شدید در دهان، پستان و دست و پاى حیوانات نشخوارکننده مى گردد. براى جلوگیرى از این بیماری، واکسیناسیون زیرجلدى تمام حیوانات مسنتر از ۶ ماه باید انجام بگیرد.

دام هائى که براى اولین بار تزریق مى شوند، تجدید واکسیناسیون بعد از یک ماه ضرورى است، هر ۶ ماه یکبار دام هاى سالم و غیرآلوده باید واکسیه شوند، از واکسیناسیون به خصوص در دوران باردارى و دام هاى کمتر از ۴ ماه باید جلوگیرى کرد.

در مواردى که این بیمارى در یک منطقه دیده مى شود لازم است حیوانات سالم از آلوده ها جدا گردیده و حیوانات آلوده علامت گذارى شوند. حیوانات سالم در منطقه اى که بیمارى در آن دیده شده است، نباید از محل خارج شوند مگر براى کشتار، از شیر و فرآورده هاى شیرى این حیوانات نباید استفاده شود. براى جلوگیرى از اشاعه بیمارى مى باید محل و لوازمى که با حیوان بیمار در تماس بوده اند، با محلول ۴ گرم در لیتر سود سوزآور ضدعفونى شوند.

آبله گوسفند (Sheep pox)

عامل بیمارى ویروسى است که در مقابل خشکى داراى مقاومت زیادى مى باشد، این ویروس در آغل هاى آلوده تا مدت ۶ ماه در مراتع تا ۲ ماه قدرت بیمارى زائى خود را حفظ مى کند بره ها و گوسفندان جوان به این ویروس حساس تر هستند.

گرد و غبار آلوده به وسیله تاول هائى خشک شده حاصله از بیماری، چراگاه و آغل آلوده، حمل و نقل پشم و گوسفندان بیمار باعث شیوع بیمارى در گله هاى سالم مى شود. بیمارى از طریق دستگاه تنفسى نیز انتشار مى یابد. پیشگیرى به وسیله واکسیناسیون سالى یک بار کافى است.

شاربن با سیاه زخم (Anthrax)

علائم بیمارى عبارتند از: افزایش درجهٔ حرارت بدن، بى اشتهائى مطلق، بى حالی، جارى شدن خون سیاهرنگ از تمام مجارى طبیعی، مرگ با حرکات تشنجى است و عامل بیمارى میکروب هوازى و هاگدارى به نام با سیلوس آنتراسیس (Antrasis) است که به وسیلهٔ غذاى آلوده و یا نیش حشرات انتقال مى یابد. براى جلوگیرى از بیماری، واکسیناسیون یک بار در سال، جدا کردن دام هاى آلوده، مانع از ریختن حیوان آلوده برروى زمین، وارد نکردن دام جدید، مگر اینکه واکسینه شده باشد. ضدعفونى کردن اماکن موثر خواهد بود.

آنتروتوکسیمى (Enterotoxemia)

عامل بیمارى میکروب بى هوازى و هاگدارى به نام کلستریدیوم ولشى (Clostridium Welchii)، است که به طور فراوان در خاک وجود دارد. بیمارى بیشتر در گوسفندان جوان دوماه تا یکساله و گاهى هم در گوسفندان پیر دیده مى شود. بیمارى در اثر جذب زهرابهٔ میکروبى از راه روده باریک حاصل مى شود. براى جلوگیرى از بیمارى بره هاى ۱ تا ۳ روز مایه کوبى شده و پس از یکماه دوباره تجدید شود. گوسفندان بالغ در دو نوبت و به فاصلهٔ ۳-۴ هفته مایع کوبى شوند.

بروسلوز

عامل بیمارى میکروبى (Briucellamelitensis) است که بیشتر در شیر حیوانات آلوده وجود دارد. بیمارى اکثراً در اثر جفتگیرى دام نر آلوده به حیوانات ماده انتقال مى یابد.

در اثر مصرف فرآورده هاى حیواناتى (شیر، گوشت، پنیر تازه) که به این بیمارى مبتلا هستند انسان به بیمارى (تب مالت) مبتلا مى شود. میکروب این بیمارى ممکن است در اثر تماس با ترشحات فرج، جفت جنین، بدن حیوان، جایگاه و لوازم آلوده، به انسان انتقال یابد. براى جفتگیرى باید حیوانات علیه این بیمارى واکسینه شوند و علاوه بر این، اقداماتى مثل جدا نگهداشتن حیوانات تازه وارد، استفاده از حیوانات نر سالم و عارى از بیماری، جدا کردن فورى حیواناتى که بچه مى اندازند و نمونه گیرى آنها، دفن کردن جنین و جفت در عمق زمین و ریختن آهک روى آن، جدا کردن نوزادان از مادرانى که احتمال آلودگى داده مى شوند و مراعات نکات بهداشتى در موقع زایش براى جلوگیرى از شیوع این بیمارى ضرورى هستند.
پرورش بره به صورت مصنوعی
فاکتورهای مهم پرورش گوسفند یکی قیمت بره در بازار و دیگری تعداد بره های از شیر گرفته شده به ازای هر راس گوسفند در سال می باشد.با انجام فعالیت های اصلاحی و سلکسیون ، گوسفندانی با دوقلوزایی ومیزان بره زایی بالا حاصل شده اند که علاوه بر مزیتی که دارد این افزایش مشکل پرورش بره ها را به وجود آورده است.
کافی نبودن شیر مادر به دلایل مختلف مانند سنگینی زایمان مرگ و میر بره ها را افزایش داده است.هزینه ،زمان، نیروی کاری که صرف کاهش میزان مرگ و میر بره ها که ناشی از گرسنگی بره و فقدان خصوصیات مادری میش است می شود از لحاظ اقتصادی مقادیر زیادی را شامل می شود. برای حل این مشکل پرورش مصنوعی بره ها به عنوان یک راه چاره برگزیده می شود.
پرورش دهندگان گوسفند به دلیل مراقبت های ویژه ، احتمال مرگ ، صرف نیروی کار و گران بودن غذای جایگزین از پرورش مصنوعی بره ها خودداری می کنند. اما امروزه با پیشرفت صنعت تولید خوراک دام،بهبود ویژگیهای کیفی،وجود سیستم های مختلف پرورش مصنوعی و وجود تجهیزات مدرن ، میزان نیروی کار کاهش یافته است.
درپرورش بره ها به صورت مصنوعی ،با از شیرگیری زودهنگام بره و تغذیه مناسب ورعایت اصول بهداشتی نتیجه پرورش مصنوعی بره ها به میزان زیادی بهبود یافته است.

پرورش اتوماتیک
می باشد.دراین روش امکان مصرف خوراک جایگزین به صورت مداوم و آزادانه برای بره ها مهیا می شود . دراین روش نیروی کار کاهش یافته و در مدت کوتاه تعداد زیادی بره پرورش می یابد.دراین روش واحدهای مکش شیر برای تعدادزیادی بره قابل استفاده است. پرورش دهندگان گوسفند باتوجه به تعداد بره ای که می خواهند به صورت مصنوعی پرورش دهند بایستی تعداد سطل مورد نیاز را خریداری نمایند و یا خودشان اقدام به ساختن آنها نمایند.

پرورش بره ها در محفظه یا اتاقک بره
بره ها با شروع تغذیه جایگزین شیرازهفته دوم به اتاقک بره آورده می شوند.غذایی که بعد از این بایستی به برها بدهیم خوش خوراک بوده و دارای حداقل ۲۰ درصد پروتئین باشد.کنجاله سویا به میزان ۵۰ درصد کل جیره برای تغذیه بره ها در این مرحله مناسب است.از آنجا که یونجه خشک باعث نفخ در بره ها می شود نباید زیاد مصرف شود. یونجه پربرگ نباید در دوهفته اول زیاد شود و همچنین آب مصرفی بره ها بایستی تمیز و تازه باشد.غذا و آب طوری قراردهده شود که بره ها نتوانند ریخت و پاش کنند.بدین منظور ظرف شیر را می پوشانند تا فضولات داخل غذا نشود و هر۲۴ ساعت یکبار غذای بره تعویض میشود.

بخش ها و تجهیزات مورد نیاز
بره هایی که به صورت مصنوعی پرورش می یابند باید به مقدار کافی از تحت شرایط تهویه و محیط مناسب از جایگزین شیر تغذیه نمایند.بره ها در چند هفته اول زندگی حرارت بدن خود را نمی توانند با محیط تطبیق دهند . بنابراین باید از تجهیزات گرمازا همانطور که در مورد جوجه های یکروزه استفاده می شود مانند مادر مصنوعی ،لامپها وغیره استفاده نماییم. طی تحقیقات انجام شده حرارت ۲۰ درجه سانتیگراد محیط ، بهترین شرایط دمایی برای رشد بره ها می باشد. اگر زمین خاکی و یا بتون باشد بایستی روی آن را باکاه و یا تراشه چوب بپوشانیم . برای بره های تازه به دنیا آمده میتوانیم از دربهای چوبی یا فلزی جمع شونده سیار استفاده نماییم. برای هربره ۰٫۹ مترمربع باکس چوبی سیار در سطح بتونی ۰٫۵ الی ۰٫۶ مترمربع تازمان اتمام شیرخوارگی کافی است.باکس های چوبی جمع شونده از لحاظ بهداشت و استفاده بهینه از سطح دارای مزیت می باشند. پستانک ها و سطلهای شیر مورد استفاده،دارای دونوع می باشند. نوع اول سیستم اتوماتیک و نوع دوم پستانک معمولی می باشد:
در سیستم اتوماتیک یک دگمه باز وبسته کردن وجود دارد که به کپسول پلاستیکی متصل است،وجوددارد.در سیستم پستانک ، رعایت بهداشت سخت تر بوده و خوردن شیر سردتر است . نوع دیگر پستانک متصل به کپسول پلاستیکی است که بره برای دریافت شیر بایستی فشار زیادی را با مکش به پستانک و کپسول وارد کند . در سیستم پستانک دار دو نوع سطل استفاده می شود:

پستانک-سطل نوع i : دارای یک لاستیک به طول یک متر که ازداخل شیر عبور کرده و پستانک در راس سطل قرار می گیرد.

پستانک – سطل نوعii: پستانک ها در اطراف قرار دارند و شیر با نیروی جاذبه زمین به داخل پستانک هاجاری می شود و بره ها آن را می خورند.شیر همیشه در پستانک قرار دارد و تغذیه بره ها را آسانتر می کند. درسیستم اتوماتیک ، هیچ افتی در میزان رشد بره ها نسبت به سیستم سطل وجود ندارد.پستانک های ازجنس لاتکس یا لاستیک برای این کار ایده آل هستند.

پستانک های لاستیکی دارای طول ۴-۳ سانتیمتر بوده و برا ی هر پستانک ۵-۳ راس بره در نظر گرفته می شود.برای پرورش مصنوعی بره ها دو یا سه قسمت در نظر گرفته می شود. اولین بخش، بخش عادت یا وفق دادن بره ها می باشد.بخش دوم مرحله عبور و بخش سوم بخش انفرادی است .
بره ها از بخش دوم (عبور) به بخش عادت پذیری آورده می شود.دراین بخش اگر بره ها به تغذیه مصنوعی عادت کنند دیگر نیازی به کمک ندارند. ۳-۲ روز بایستی نظارت انجام شود تا از عادت کردن بره ها به پستانک ها مطمئن شویم.بره ها تازمان از شیرگیری در بخش سوم می مانند. در آغول های فلزی و تخته ای،به ازای هر راس ۰٫۱۸ مترمربع و در آغولهای بتونی ۰٫۵۴ مترمربع سطح به ازای هر راس بره در نظر می گیریم . اگر در زمستان ، تعداد زیادی بره را بخواهیم به طور مصنوعی پرورش دهیم ، بایستی علاوه بر اینکه دمای محیط را بالاتر از ۱۵ درجه سانتیگراد نگهداریم،تهویه مناسب نیز انجام دهیم تا سرعت رشد بره ها در حد قابل قبولی بماند.

ترکیبات یک غذای جایگزین شیر برای تغذیه بره ها در جدول ۱ آورده شده است :پروتئین خام۲۴-۲۲% چربی۳۵-۲۵% خاکستر۸-۵% سلولز خام۱-۰٫۵% ویتامین a۲۰.۰۰۰ iu/kg ویتامین d۵۰۰۰ iu/kg ویتامین e۱۰۰-۵۰ iu/kg لاکتوز۲۵-۲۲%
چون خوراک جایگزین که به حالت پودر است دارای چربی بالا می باشد بایستی با آب ولرم مخلوط نماییم تا حل شود. محلول سرد شده در دمای ۴-۲ درجه سانتیگراد باید نگه داشته شود. با مکش مداوم خوراک جایگزین عوارض گوارشی ناشی از تغذیه مصنوعی به حداقل می رسد.خوراک جایگزین سرد بوده و از فعالیت میکروارگانیسم ها جلوگیری میکند. ظروف شیر و پستانک هارا هر ۲،۳ روز یکبار از هم جدا کرده و با آب و مایع ظرفشویی می شوییم و پستانک های پاره شده و خسارت دیده را تعوی می نماییم تا اتلاف شیر به حداقل برسد. خوراک جایگزین از یک روز قبل آماده شده و در یخچال نگهداری می شود.مصرف شیر با توجه به وزن زنده بره ها و سن بره ها به طور متوسط روزانه مصرف غذای جایگزین ۱٫۱-۱٫۵ و ۱٫۷کیلوگرم در روز و یا به طور متوسط ۰٫۹۳ کیلوگرم در روز می باشد.
انتخاب بره برای پرورش مصنوعی
پرورش مصنوعی به منظور پایین آمدن میزان مرگ و میر در بره ها اعمال می شود . بره های زیادی یا بره هایی که مادرش مرده است بایستی به میش پرشیر دیگر سپرده شود.در نوادهایی که دو قلوزایی بیشتری دارد مانند سقزی یا کردی پرورش مصنوعی اعمال می شود.عموما بره های با جثه بزرگ و پرحرکت برای پرورش مصنوعی انتخاب میشوند.بره های ضعیف را بایستی به مادر خود سپرد.اما برخی از تحقیقات اظهار می دارند که گوسفندهای حاصل از پرورش مصنوعی دقیق وزن زنده بالاتری نسبت به گوسفندهایی که به طور طبیعی پرورش یافته اند دارا می باشند.اگر گوسفند۳ یا۴ بره به دنیا آورد ۲ راس از بره ها را به منظور پرورش مصنوعی انتخاب می نماییم.این انتخاب را ۲ الی ۶ ساعت بعد از تولد باید انجام دهیم. با طولانی تر شدن زمان انتخاب بره ها به سوء تغذیه و عوارض متابولیکی دچار خواهند شد.

شروع پرورش مصنوعی
برای شروع پرورش مصنوعی باید مطمئن بود که بره ها در طی پرورش مصنوعی آغوز کافی دریافت نموده باشند.بدین منظور بره باید ۴ الی ۶ ساعت برای تغذیه از میش رها شود.میتوان آغوز مستقیما از پستان مادر یا ازطریق پستانک دریافت کند. برای اینکه بعد از خوردن آغوز بره ها قدرت مکش خوبی داشته باشند قبل از تغذیه با غذای جایگزین ۴ الی ۶ ساعت بایستی صبر کرد .اما اگر مدت دادن غذای جایگزین طول بکشد رغبت بره ها برای مکش کم می شود.برای جلوگیری از عارضه
عضله سفید
به بره ها به ازای هر ۰٫۵ کیلو وزن زنده بدن یک دز آمپول e- سلنیوم و یا سولفاست که حاوی ۰٫۲۵ میلی گرم سلنیوم است تزریق شود. سرپستانک را به دهان بره مالیده و به آرامی چانه پایین را باز کرده و در دهان بره قرار می دهیم تا شروع به مکش نماید.از پشت بره گرفته و به سمت پستانک هدایت می کنیم . این حرکات باید جایگزین حرکات طبیعی میش مادر در شیر دادن به بره را وانمود نماید.هر ۴ الی ۶ ساعت یکبار بره ها باید به مکیدن پستانک عادت داده شوند.
۲الی ۳ دفعه انجام این کار کفایت میکند.بره های بزرگتر از دوروزه برا یاینکه به پستانک مصنوعی عادت نمایند دست کم ۴ الی ۶ دفعه عادت پذیری لازم است. عادت دادن بره ها به منظور قطع نیاز به کمک انسانی انجام می شود. در ابتدا بایستی خوراک جایگزین سرد باشد.اصلا از خوراک ولرم استفاده نشود. برخی از بره ها گوسفندهای بزرگتر را به عنوان مادر خود می پندارند و سر خود را به شکم و پشت گوسفند می مالد که این بره ها به سختی به پرورش مصنوعی خو می گیرند و اغلب در اثر گرسنگی می میرند. بدین دلیل بره هایی که این رفتار را نشان می دهند از رمه دور می شوند.
اغلب بره ها ۱ الی ۲ روز در مرحله عادت پذیری می مانند و بعداز عادت انها به تغذیه شیر مصنوعی به سییستم اتوماتیک منتقل می کنیم.دراین بخشها باید دقت کنیم که با بره های دیگر قاطی نشود. تغذیه و بهداشت مناسب باعث می شود که هر بره روزانه ۳۰۰ الی ۳۷۵ گرم به وزن زنده خود بیافزاید.

ماده خام%ذرت۶۲٫۰ کنجاله سویا (۴۴%cp)۳۱.۰ ملاس۴٫۵ سنگ آهک (کربنات کلسیم)۲٫۰ مواد معدنی (مینرال)۰٫۵
بره های تازه به دنیا آمده هنوز مکانیسم نشخوار ندارند.بدین دلیل پروتئین مصرفی ازنوع npn نمی باشد و از منابع طبیعی پروتئینی تامین شده است.پیلت های مورد استفاده بایستی در قطعات بزرگ بریده شده باشند. بره های با سن کم هم شروع به مصرف کنسانتره در مقادیر کم می نمایند.بدین دلیل در ۲۱ الی ۳۰ روزگی بره ها ازشیر گرفته می شوند و به مصرف خوراکهای نرمال شروع می کنند. آخورها باید طوری ساخته شوند که حداقل ریخت و پاش ، حداقل پرت و حداقل آلودگی با فضولات را دارا باشند.
بایستی در محل پرورش سنگهای لیس زدنی معدنی برای تامین مینرال وجود داشته باشد.

از شیر گرفته شدن بره ها
به دلیل اینکه خوراک جایگزین گران است بره ها به زودی به مصرف علوفه عادت داده می شوند. البته قبل از اینکه بره ها کاملا از شیر گرفته شوند بایستی به غذاهای فیبردار عادت داده شوند.به خاطر اینکه بره ها در هنگام از شیرگیری استرسی نداشته باشند در ابتدا خوراک جایگزین را از محیط دور میکنیم. تا ۷ الی ۱۰ روز بعد از شیرگرفتن غذای کمتری را بره ها مصرف می کنندو در نتیجه لاغر می شوند.بره ها در ۱۵ الی ۲۰ روزازشیرگرفته می شوند. اما مهمترین مساله در زمان از شیرگیری بره ها وزن زنده بره می باشد.بهترین وزن ازشیرگیری ۹ کیلوگرم وزن زنده می باشد . بره ها به صورت گروهی از شیر گرفته می شوند(به خاطر کاهش استرس) و اگر در محیط جدید نیز غذای قبل ازشیرگیری باشد بره ها استرس خواهند داشت.
بره ها تا رسیدن به ۱۸ کیلوگرم بایستی از غذای حاوی ۲۰-۱۸% cp تغذیه نمایند. این باعث می شود عوارض ناشی از کمبود پروتئین در آینده که با غذاهای با فیبر بالا تغذیه میشوند به حداقل برسد.
بره ها بعد از مصرف ۱۲۰۰-۹۰۰ گرم غذای جایگزین شیر یا در حدود ۴ هفتگی از شیر گرفته می شوند. البته باید مطمئن بود که این بره ها دیگر می توانند از خوراکهای دارای فیبر تغذیه نمایند.

مراقبت و بهداشت
در بره هایی که به طور مصنوعی بزرگ شده اند بایستی واکسن
آنتروتوکسمی
تزریق شود . اولین بار در آغاز مصرف غذای جایگزین شیر و بار دوم سه هفته بعد از بار اول تزریق می شود.(مخصوصا در بره هایی که کمتر آغوز خورده اند
اگر در بره ها اسهال دیده شود بایستی بهداشت آب و حرارت و خاک محیط بررسی شود و در صورت پیشرفت عوارض به دامپزشک مراجعه شود.

اصولی که در پرورش مصنوعی بره ها بایستی رعایت شود:
۱- یک منبع شیر بایستی تامین شده و آغوز منجمد همیشه در دسترس باشد
۲- از بین بره های ضعیف و متعدد فعالترین آنها انتخاب شود.
۳- مطمئن شویم که در ۱۲ الی ۱۸ ساعت اول زندگی بره ها آغوز کافی خورده اند.
۴- برای هر ۰٫۵ کیلوگرم وزن زنده ۰٫۲۵ میلی گرم سلونیوم تزریق شود ( ضد عارضه عضله سفید
۵- غذای جایگزین بایستی مناسب با سیسیتم گوارشی بره ها باشد.
۶- به منظور پایین آمدن فعالیت میکروارگانیسم ها شیر مصنوعی بایستی در ۸ ال ۱۵ درجه سانتیگراد مصرف شود
۷- تا زمانی که بره ها خودشان بتوانند از پستانک مصنوعی تغذیه نمایند،بایستی به آنها کمک کنیم تا عادت نمایند
۸- ۳ الی ۵ روز اول مراقبت ویژه ای را روی نحوه تغذیه بره ها اعمال نماییم تا مطمئن باشیم بره ها به مکیدن شیر مصنوعی عادت کرده اند
۹- وسایل و تجهیزات تغذیه مصنوعی بایستی هر ۲ الی ۳ روز کنترل شود و کپسول و پستانک های خسارت دیده تعویض شود
۱۰- در هنگام از شیرگیری بره ها باید ۹ کیلوگرم وزن زنده داشته باشند.
۱۱- بره ها به آنتروتوکسمی نوع d و c حساسند و باید دوبار برعلیه آن واکسینه شوند
۱۲- وقتی بره ها به ۱۸ الی ۲۰ کیلوگرم رسیدند میزان بالای پروتئین جیره کاسته می شود.
۱۳- در مراتع باکیفیت چرا شوند و علوفه خوب مصرف کنند

پرورش بره ها به صورت مصنوعی با استفاده از جایگزین شیر
فاکتورهای مهم پرورش گوسفند یکی قیمت بره در بازار و دیگری تعداد بره های از شیر گرفته شده به ازای هر راس گوسفند در سال می باشد.با انجام فعالیت های اصلاحی و سلکسیون ، گوسفندانی با دوقلوزایی ومیزلن بره زایی بالا حاصل شده اند که علاوه بر مزیتی که دارد این افزایش مشکل پرورش بره ها را به وجود آورده است.
کافی نبودن شیر مادر به دلایل مختلف مانند سنگینی زایمان مرگ و میر بره ها را افزایش داده است.هزینه ،زمان، نیروی کاری که صرف کاهش میزان مرگ و میر بره ها که ناشی از گرسنگی بره و فقدان خصوصیات مادری میش است می شود از لحاظ اقتصادی مقادیر زیادی را شامل می شود. برای حل این مشکل پرورش مصنوعی بره ها به عنوان یک راه چاره برگزیده می شود.
پرورش دهندگان گوسفند به دلیل مراقبت های ویژه ، احتمال مرگ ، صرف نیروی کار و گران بودن غذای جایگزین از پرورش مصنوعی بره ها خودداری می کنند. اما امروزه با پیشرفت صنعت تولید خوراک دام،بهبود ویژگیهای کیفی،وجود سیستم های مختلف پرورش مصنوعی و وجود تجهیزات مدرن ، میزان نیروی کار کاهش یافته است.
درپرورش بره ها به صورت مصنوعی ،با از شیرگیری زودهنگام بره و تغذیه مناسب ورعایت اصول بهداشتی نتیجه پرورش مصنوعی بره ها به میزان زیادی بهبود یافته است.

پرورش بره ها با شیشه وپستانک یا سیستم های اتوماتیک
در یک واحد پرورش گوسفند،وقتی تصمیم به پرورش مصنوعی بره ها گرفته میشود اولین روشی که به ذهن پرورش دهندگان می رسد استفاده از شیشه و پستانک است . بره ها در ۵-۳ روز اول ، هر ۶ ساعت یکبار با استفاده از شیشه و پستانک تغذیه می شوند. بعد ازاین مدت بره ها هر روز ۳-۲ دفعه با جایگزین شیر تغذیه میشوند.در این روش مقدارمصرف جایگزین شیر را به سهولت می توان کنترل نمود.اگر باگذشت زمان و همراه با رشد بره مقدار خوراک جایگزین شیر و مدت تغذیه تغییر نکند پیش معده بره ها با گذشت زمان بزرگتر شده و عوارض ناخواسته حاصل از پرورش نامناسب به چشم خواهد خورد.در پرورش با شیشه و پستانک می توان از شیر میش های دیگر نیز به عنوان منبع شیر استفاده نمود.
یک روش دیگر،
پرورش اتوماتیک می باشد.دراین روش امکان مصرف خوراک جایگزین به صورت مداوم و آزادانه برای بره ها مهیا می شود . دراین روش نیروی کار کاهش یافته و در مدت کوتاه تعداد زیادی بره پرورش می یابد.دراین روش واحدهای مکش شیر برای تعدادزیادی بره قابل استفاده است. پرورش دهندگان گوسفند باتوجه به تعداد بره ای که می خواهند به صورت مصنوعی پرورش دهند بایستی تعداد سطل مورد نیاز را خریداری نمایند و یا خودشان اقدام به ساختن آنها نمایند.

بخش ها و تجهیزات مورد نیاز
بره هایی که به صورت مصنوعی پرورش می یابند باید به مقدار کافی از تحت شرایط تهویه و محیط مناسب از جایگزین شیر تغذیه نمایند.بره ها در چند هفته اول زندگی حرارت بدن خود را نمی توانند با محیط تطبیق دهند . بنابراین باید از تجهیزات گرمازا همانطور که در مورد جوجه های یکروزه استفاده می شود مانند مادر مصنوعی ،لامپها وغیره استفاده نماییم. طی تحقیقات انجام شده حرارت ۲۰ درجه سانتیگراد محیط ، بهترین شرایط دمایی برای رشد بره ها می باشد. اگر زمین خاکی و یا بتون باشد بایستی روی آن را باکاه و یا تراشه چوب بپوشانیم . برای بره های تازه به دنیا آمده میتوانیم از دربهای چوبی یا فلزی جمع شونده سیار استفاده نماییم. برای هربره ۰.۹ مترمربع باکس چوبی سیار در سطح بتونی ۰.۵ الی ۰.۶ مترمربع تازمان اتمام شیرخوارگی کافی است.باکس های چوبی جمع شونده از لحاظ بهداشت و استفاده بهینه از سطح دارای مزیت می باشند. پستانک ها و سطلهای شیر مورد استفاده،دارای دونوع می باشند. نوع اول سیستم اتوماتیک و نوع دوم پستانک معمولی می باشد:
در سیستم اتوماتیک یک دگمه باز وبسته کردن وجود دارد که به کپسول پلاستیکی متصل است،وجوددارد.در سیستم پستانک ، رعایت بهداشت سخت تر بوده و خوردن شیر سردتر است . نوع دیگر پستانک متصل به کپسول پلاستیکی است که بره برای دریافت شیر بایستی فشار زیادی را با مکش به پستانک و کپسول وارد کند . در سیستم پستانک دار دو نوع سطل استفاده می شود:

پستانک-سطل نوع I : دارای یک لاستیک به طول یک متر که ازداخل شیر عبور کرده و پستانک در راس سطل قرار می گیرد.

پستانک – سطل نوعII: پستانک ها در اطراف قرار دارند و شیر با نیروی جاذبه زمین به داخل پستانک هاجاری می شود و بره ها آن را می خورند.شیر همیشه در پستانک قرار دارد و تغذیه بره ها را آسانتر می کند. درسیستم اتوماتیک ، هیچ افتی در میزان رشد بره ها نسبت به سیستم سطل وجود ندارد.پستانک های ازجنس لاتکس یا لاستیک برای این کار ایده آل هستند.

پستانک های لاستیکی دارای طول ۴-۳ سانتیمتر بوده و برا ی هر پستانک ۵-۳ راس بره در نظر گرفته می شود.برای پرورش مصنوعی بره ها دو یا سه قسمت در نظر گرفته می شود. اولین بخش، بخش عادت یا وفق دادن بره ها می باشد.بخش دوم مرحله عبور و بخش سوم بخش انفرادی است .
بره ها از بخش دوم (عبور) به بخش عادت پذیری آورده می شود.دراین بخش اگر بره ها به تغذیه مصنوعی عادت کنند دیگر نیازی به کمک ندارند. ۳-۲ روز بایستی نظارت انجام شود تا از عادت کردن بره ها به پستانک ها مطمئن شویم.بره ها تازمان از شیرگیری در بخش سوم می مانند. در آغول های فلزی و تخته ای،به ازای هر راس ۰.۱۸ مترمربع و در آغولهای بتونی ۰.۵۴ مترمربع سطح به ازای هر راس بره در نظر می گیریم . اگر در زمستان ، تعداد زیادی بره را بخواهیم به طور مصنوعی پرورش دهیم ، بایستی علاوه بر اینکه دمای محیط را بالاتر از ۱۵ درجه سانتیگراد نگهداریم،تهویه مناسب نیز انجام دهیم تا سرعت رشد بره ها در حد قابل قبولی بماند.

آغوز و خوراک جایگزین شیر
برای بره های تازه به دنیا امده مصرف آغوز دارای اهمیت ویژه ای است. هم برای بره هایی که توسط مادر خود تغذیه می شوند و هم برای بره هایی که به طور مصنوعی تغذیه می شوند آغوز باعث افزایش قدرت زنده مانی و منبع اجزای غذائی ویژه می باشد . علاوه براین که از لحاظ انرژی و پروتئین غنی می باشد،دارای آنتی کورها و گولوبولینهای مورد نیاز بره است.
بره ها بایستی در ۲۴-۱۸ ساعت اول زندگی آغوز مصرف نمایند.۳۶-۲۴ ساعت بعد از تولد میزان جذب مواد حیاتی آغوز از روده از روده باریک به میزان قابل توجهی کاهش می یابد . به بره هایی که می خواهیم بهصورت مصنوعی پرورش دهیم بایستی توسط شیشه و پستانک آغوز خورانده شود و یا اجازه دهیم تا در ۶ ساعت اول زندگی از مادر خود تغذیه نماید.
بره های تازه به دنیا آمده به مصرف ۲۰ میلی لیتر آغوز به ازای هر ۰.۵ کیلوگرم وزن زنده بدن نیازمندند.این مقدار در ۴ دفعه با فواصل مساوی داده می شود.می توان آغوز اضافی را منجمد نموده و برای مصارف آینده نگهداری نماییم. اگر از گوسفندان آغوز کافی برای تغذیه بره تامین نشود این کمبود را می توان از آغوز گاو تامین نمود برای اینکه آنتی کورهای موجود در آغوز منجمد دناتوره نشوند بایستی به صورت غیرمستقیم گرما داده شود و بدین طریق با حفظ آنتی کورهای آغوز به آرامی ذوب نموده و به مصرف بره برسانیم.
آغوز منجمد را داخل کیسه داخل آب گرم قرار می دهیم . برروی کیسه حاوی آغوز به آرامی آب گرم می ریزیم و تا ذوب آغوز منجمد ادامه می دهیم.خوراک های آماده شده به عنوان جایگزین شیر بایستی صرفا برای بره ها آماده شده باشند و خوراک جایگزین تولید شده ب شیر گاو برای بره ها مناسب نمی باشد زیرا ذرات چربی موجود درشیر آماده شده برای بره ها بایستی در اندازه های مساوی (هموژن) باشند. شیر گاو به علت وجود لاکتوز زیاد می تواند باعث اسهال و درنتیجه مرگ و میر بره ها شود.
ترکیبات یک غذای جایگزین شیر برای تغذیه بره ها در جدول ۱ آورده شده است :
پروتئین خام
۲۴-۲۲%
چربی
۳۵-۲۵%
خاکستر
۸-۵%
سلولز خام
۱-۰.۵%
ویتامین A
۲۰.۰۰۰ IU/kg
ویتامین D
۵۰۰۰ IU/kg
ویتامین E
۱۰۰-۵۰ IU/kg
لاکتوز
۲۵-۲۲%
چون خوراک جایگزین که به حالت پودر است دارای چربی بالا می باشد بایستی با آب ولرم مخلوط نماییم تا حل شود. محلول سرد شده در دمای ۴-۲ درجه سانتیگراد باید نگه داشته شود. با مکش مداوم خوراک جایگزین عوارض گوارشی ناشی از تغذیه مصنوعی به حداقل می رسد.خوراک جایگزین سرد بوده و از فعالیت میکروارگانیسم ها جلوگیری میکند. ظروف شیر و پستانک هارا هر ۲،۳ روز یکبار از هم جدا کرده و با آب و مایع ظرفشویی می شوییم و پستانک های پاره شده و خسارت دیده را تعوی می نماییم تا اتلاف شیر به حداقل برسد. خوراک جایگزین از یک روز قبل آماده شده و در یخچال نگهداری می شود.مصرف شیر با توجه به وزن زنده بره ها و سن بره ها به طور متوسط روزانه مصرف غذای جایگزین ۱.۱-۱.۵ و ۱.۷کیلوگرم در روز و یا به طور متوسط ۰.۹۳ کیلوگرم در روز می باشد.

انتخاب بره برای پرورش مصنوعی
پرورش مصنوعی به منظور پایین آمدن میزان مرگ و میر در بره ها اعمال می شود . بره های زیادی یا بره هایی که مادرش مرده است بایستی به میش پرشیر دیگر سپرده شود.در نژادهایی که دو قلوزایی بیشتری دارد مانند سقزی یا کردی پرورش مصنوعی اعمال می شود.عموما بره های با جثه بزرگ و پرحرکت برای پرورش مصنوعی انتخاب میشوند.بره های ضعیف را بایستی به مادر خود سپرد.اما برخی از تحقیقات اظهار می دارند که گوسفندهای حاصل از پرورش مصنوعی دقیق وزن زنده بالاتری نسبت به گوسفندهایی که به طور طبیعی پرورش یافته اند دارا می باشند.اگر گوسفند۳ یا۴ بره به دنیا آورد ۲ راس از بره ها را به منظور پرورش مصنوعی انتخاب می نماییم.این انتخاب را ۲ الی ۶ ساعت بعد از تولد باید انجام دهیم. با طولانی تر شدن زمان انتخاب بره ها به سوء تغذیه و عوارض متابولیکی دچار خواهند شد.

شروع پرورش مصنوعی
برای شروع پرورش مصنوعی باید مطمئن بود که بره ها در طی پرورش مصنوعی آغوز کافی دریافت نموده باشند.بدین منظور بره باید ۴ الی ۶ ساعت برای تغذیه از میش رها شود.میتوان آغوز مستقیما از پستان مادر یا ازطریق پستانک دریافت کند. برای اینکه بعد از خوردن آغوز بره ها قدرت مکش خوبی داشته باشند قبل از تغذیه با غذای جایگزین ۴ الی ۶ ساعت بایستی صبر کرد .اما اگر مدت دادن غذای جایگزین طول بکشد رغبت بره ها برای مکش کم می شود.برای جلوگیری از عارضه
عضله سفید به بره ها به ازای هر ۰.۵ کیلو وزن زنده بدن یک دز آمپول e- سلنیوم و یا سولفاست که حاوی ۰.۲۵ میلی گرم سلنیوم است تزریق شود. سرپستانک را به دهان بره مالیده و به آرامی چانه پایین را باز کرده و در دهان بره قرار می دهیم تا شروع به مکش نماید.از پشت بره گرفته و به سمت پستانک هدایت می کنیم . این حرکات باید جایگزین حرکات طبیعی میش مادر در شیر دادن به بره را وانمود نماید.هر ۴ الی ۶ ساعت یکبار بره ها باید به مکیدن پستانک عادت داده شوند.
۲الی۳دفعه انجام این کار کفایت میکند.بره های بزرگتر از دوروزه برا یاینکه به پستانک مصنوعی عادت نمایند دست کم ۴ الی ۶ دفعه عادت پذیری لازم است. عادت دادن بره ها به منظور قطع نیاز به کمک انسانی انجام می شود. در ابتدا بایستی خوراک جایگزین سرد باشد.اصلا از خوراک ولرم استفاده نشود. برخی از بره ها گوسفندهای بزرگتر را به عنوان مادر خود می پندارند و سر خود را به شکم و پشت گوسفند می مالد که این بره ها به سختی به پرورش مصنوعی خو می گیرند و اغلب در اثر گرسنگی می میرند. بدین دلیل بره هایی که این رفتار را نشان می دهند از رمه دور می شوند.
اغلب بره ها ۱ الی ۲ روز در مرحله عادت پذیری می مانند و بعداز عادت انها به تغذیه شیر مصنوعی به سییستم اتوماتیک منتقل می کنیم.دراین بخشها باید دقت کنیم که با بره های دیگر قاطی نشود. تغذیه و بهداشت مناسب باعث می شود که هر بره روزانه ۳۰۰ الی ۳۷۵ گرم به وزن زنده خود بیافزاید.

غذای مکمل و آب
درسیستم اتوماتیک به بره ها به طور آزادانه امکان نوشیدن شیر داده می شود.بر اساس ماده خشک غذای حاوی ۱۸الی ۲۰ درصد پروتئین بایستی داده شود .این غذا که یک جیره استارتر برای بره ها می باشد در جدول ۲ آمده است:
ماده خام
%
ذرت
۶۲.۰
کنجاله سویا (۴۴%CP)
۳۱.۰
ملاس
۴.۵
سنگ آهک (کربنات کلسیم)
۲.۰
مواد معدنی (مینرال)
۰.۵

بره های تازه به دنیا آمده هنوز مکانیسم نشخوار ندارند.بدین دلیل پروتئین مصرفی ازنوع NPN نمی باشد و از منابع طبیعی پروتئینی تامین شده است.پیلت های مورد استفاده بایستی در قطعات بزرگ بریده شده باشند. بره های با سن کم هم شروع به مصرف کنسانتره در مقادیر کم می نمایند.بدین دلیل در ۲۱ الی ۳۰ روزگی بره ها ازشیر گرفته می شوند و به مصرف خوراکهای نرمال شروع می کنند. آخورها باید طوری ساخته شوند که حداقل ریخت و پاش ، حداقل پرت و حداقل آلودگی با فضولات را دارا باشند.
بایستی در محل پرورش سنگهای لیس زدنی معدنی برای تامین مینرال وجود داشته باشد.

از شیر گرفته شدن بره ها
به دلیل اینکه خوراک جایگزین گران است بره ها به زودی به مصرف علوفه عادت داده می شوند. البته قبل از اینکه بره ها کاملا از شیر گرفته شوند بایستی به غذاهای فیبردار عادت داده شوند.به خاطر اینکه بره ها در هنگام از شیرگیری استرسی نداشته باشند در ابتدا خوراک جایگزین را از محیط دور میکنیم. تا ۷ الی ۱۰ روز بعد از شیرگرفتن غذای کمتری را بره ها مصرف می کنندو در نتیجه لاغر می شوند.بره ها در ۱۵ الی ۲۰ روزازشیرگرفته می شوند. اما مهمترین مساله در زمان از شیرگیری بره ها وزن زنده بره می باشد.بهترین وزن ازشیرگیری ۹ کیلوگرم وزن زنده می باشد . بره ها به صورت گروهی از شیر گرفته می شوند(به خاطر کاهش استرس) و اگر در محیط جدید نیز غذای قبل ازشیرگیری باشد بره ها استرس خواهند داشت.
بره ها تا رسیدن به ۱۸ کیلوگرم بایستی از غذای حاوی ۲۰-۱۸% CP تغذیه نمایند. این باعث می شود عوارض ناشی از کمبود پروتئین در آینده که با غذاهای با فیبر بالا تغذیه میشوند به حداقل برسد.
بره ها بعد از مصرف ۱۲۰۰-۹۰۰ گرم غذای جایگزین شیر یا در حدود ۴ هفتگی از شیر گرفته می شوند. البته باید مطمئن بود که این بره ها دیگر می توانند از خوراکهای دارای فیبر تغذیه نمایند.

مراقبت و بهداشت
در بره هایی که به طور مصنوعی بزرگ شده اند بایستی واکسن
آنتروتوکسمی تزریق شود . اولین بار در آغاز مصرف غذای جایگزین شیر و بار دوم سه هفته بعد از بار اول تزریق می شود.(مخصوصا در بره هایی که کمتر آغوز خورده اند).
اگر در بره ها اسهال دیده شود بایستی بهداشت آب و حرارت و خاک محیط بررسی شود و در صورت پیشرفت عوارض به دامپزشک مراجعه شود.

اصولی که در پرورش مصنوعی بره ها بایستی رعایت شود:
۱- یک منبع شیر بایستی تامین شده و آغوز منجمد همیشه در دسترس باشد
۲- از بین بره های ضعیف و متعدد فعالترین آنها انتخاب شود.
۳- مطمئن شویم که در ۱۲ الی ۱۸ ساعت اول زندگی بره ها آغوز کافی خورده اند.
۴- برای هر ۰.۵ کیلوگرم وزن زنده ۰.۲۵ میلی گرم سلونیوم تزریق شود ( ضد عارضه عضله سفید )
۵- غذای جایگزین بایستی مناسب با سیسیتم گوارشی بره ها باشد.
۶- به منظور پایین آمدن فعالیت میکروارگانیسم ها شیر مصنوعی بایستی در ۸ ال ۱۵ درجه سانتیگراد مصرف شود
۷- تا زمانی که بره ها خودشان بتوانند از پستانک مصنوعی تغذیه نمایند،بایستی به آنها کمک کنیم تا عادت نمایند
۸- ۳ الی ۵ روز اول مراقبت ویژه ای را روی نحوه تغذیه بره ها اعمال نماییم تا مطمئن باشیم بره ها به مکیدن شیر مصنوعی عادت کرده اند
۹- وسایل و تجهیزات تغذیه مصنوعی بایستی هر ۲ الی ۳ روز کنترل شود و کپسول و پستانک های خسارت دیده تعویض شود
۱۰- در هنگام از شیرگیری بره ها باید ۹ کیلوگرم وزن زنده داشته باشند.
۱۱- بره ها به آنتروتوکسمی نوع D و C حساسند و باید دوبار برعلیه آن واکسینه شوند
۱۲- وقتی بره ها به ۱۸ الی ۲۰ کیلوگرم رسیدند میزان بالای پروتئین جیره کاسته می شود.
۱۳- در مراتع باکیفیت چرا شوند و علوفه خوب مصرف کنند.

پرورش بز
یکی از حیوانات نشخوار کننده با ارزش و فراوان کشور ما بز است . بزها از علوفه ٬گیاهان خشک و چوبی شده و خار و خاشاک بیابان ها تغذیه می کنند . سپس آنها را به تولیدات با ارزش برای انسان تبدیل می کنند . شیر و گوشت٬دو محصول مهم بزها هستند که همه شما با آنها آشنا هستید . گروهی از بزها ٬علاوه بر شیر و گوشت ٬ محصول دیگری هم تولید می کنند . این محصول (کرک ) است . کرک بز خصوصیت هایی دارد که آنرا با ارزش می کند . این کرک بدن را در سرما ٬گرم نگه می دارد . همچنین الیاف و رشته های آن زیبا و ظریف هستند . به همین سبب در بافت لباس ٬بخصوص لباسهای زمستانی استفاده می شود . درنتیجه برای کشور از نظر اقتصادی ارزش خوبی دارد . قیمت کرک بز در بازارهای جهانی بسیار زیاداست . به طوری که قیمت هر گرم کرک پس از عمل آوری ٬هزار تومان است .
شما می توانید بانگهداری و پرورش درست بزهای کرکی ٬از فروش کرکهای آنها درآمد خوبی بدست آورید . در این نشریه ٬ مطالب مفیدی رابرای بیشتر شدن آگاهی و اطلاعات شما درباره بز کرکی آورده ایم . امیدواریم بتوانید از این مطالب به خوبی استفاده کنید .

استفاده بیشتر و بهتر از دامپروری :
دامداری حرفه وشغل پر زحمتی است . دامداران٬ عشایر پر تلاش و بیشتر روستاییان به این حرفه اشتغال دارند . در کشور ما میلیون ها راس گوسفند و بز پرورش داده می شود با مقداری توجه و رعایت بعضی از دستورهای کارشناسی ٬می توانیم از دامهای خود استفاده بیشتری به دست آوریم . رعایت اصول صحیح پرورش بز کرکی یکی از کارهای استفاده بهتر و بیشتر از دامپروری است .

کدام بز ها کرک تولید می کنند ؟

جمعیت وتعداد بز ها در دنیا زیاد است و می توان گفت در همه کشورها بز وجود دارد . اما تنها تعداد کمی از آنها کرک تولید می کنند . در بعضی از جاهای دنیا ٬امکان پرورش این نوع بز ٬ بیشتر وجو دارد . این بز ها به نام بز کرکی یا بز کشمیر معروف هستند . مهمترین محل های پرورش آنها ٬قسمت هایی از ایران ٬ افغانستان ٬ چین ٬ مغولستان و روسیه است .

بزهای کرکی ٬نژادهای مختلفی دارند ٬این نژاد از نظر شکل٬ قیافه و حتی رنگ با یکدیگر فرق دارند . بز نژاد رایینی در کرمان٬ بزهای جنوب خراسان و بعضی از بزهای استان یزد ٬از مهمترین نژادهای بز کرکی در ایران هستند .

ارزش اقتصادی کرک :

مهمترین استفاده کرک در تهیه لباسهای زمستانی ٬کلاه ٬ شال گردن ٬ و مانند آن است . لباسها و پوشاک تهیه شده از کرک بسیار زیبا٬ سبک٬ گرم وظریف هستند . به همین سبب ٬مشتریان زیادی در کشور های خارجی دارند . کرک خاصیت جذب رطوبت دارد . همچنین به آسانی شعله ور نمی شود. به همین دلیل در صنعت هم از آن استفاده می شود . خاصیت های کرک باعث باعث بالا رفتن ارزش آن در دنیا شده است . کرک موکشی شده و تمیز ٬ با قیمت های بسیار بالایی در دنیا خرید و فروش میشود .

بز کرکی در چه آب و هوایی پرورش پیدا میکند ؟

بز کرکی در آب و هوای به خصوص پرورش پیدا می کند . به همین سبب این نوع بز در همه جای دنیا وجود ندارد . به همین سبب این نوع بز در همه جای دنیا وجود ندارد . برای مثال در منطقه های مرطوب ٬هرگز نمی توان بز کرکی را پرورش داد . آب و هوای خشک و بدون رطوبت برای پرورش بز کرکی مناسب است . بنابراین منطقه های استوایی ٬حاشیه و قسمت های خشک کویری و حتی ناحیه های خشک سردسیر برای پرورش بز کرکی مناسب هستند .

برای بدست آوردن کرک مرغوب باید بزهای کرکی و ییلاق و قشلاق می کنند . نگهداری این نوع بز ها برای مدت طولانی در زمین های جلگه ای ٬باعث نامرغوب شدن و ضخیم شدن کرک آنها می شود . پرورش بز کرکی در ناحیه های خشک کوهستانی موجب ظریف شدن کرک تولیدی می شود .

محل مناسب برای پرورش بز کرکی ٬آب و هوای خشک مانند منطقه های حاشیه کویر و ناحیه های خشک سردسیر است .

ارزش کرک به چه عاملهایی بستگی دارد ؟

۱- همه کرک و موی چیده شده از از هر بز را بیده می گویند . هر قدر میزان کرک نسبت به مو در بیده بیشتر است ٬ارزش آن بیشتر است و پول بیشتری برای آن پرداخت می شود .

۲- کرک هر قدر ظریف تر باشد و ضخامت تار های آن کمتر باشد ٬ ارزش بیشتری دارد .

۳- ظریف بودن تارهای کرک به سه عامل بستگی دارد :

اول : ارثی است . یعنی یک جفت بز نر و ماده که کرکهایی با تار های ظریف دارند ٬ بزغاله هایی به وجود می اورند که تارهای کرک آنها ظریف است .

دوم: آب و هوای مناسب

سوم : تغذیه خوب و مناسب .بز ها باید در طول سال از علوفه مرتع های ییلاقی و قشلاقی استفاده کنند . علاوه بر آن ٬ در صورت کمبود علوفه ٬ نباید بزها گرسنه بمانند بلکه با تغذیه دستی ٬ کمبود علوفه را باید جبران کرد .

۴- یکی از ویژگی های کرک خوب ٬ بلندی آن است . هر قدر طول کرک بیشتر باشد ٬ ارزش و قیمت آن بالا تر است .

۵- رنگ کرک در قیمت آن اثر زیادی دارد . کرک سفید بالاتر ین قیمت را دارد . بعد از آن کرک های قهوه ای ٬ خاکستر ٬ آهویی و سیاه دارای ارزش هستند .

۶- تمیز بودن کرک در قیمت آن اثر دارد . هرقدر بیده کرک کمتر به گرد و خاک ٬ عرق و خار و خاشاک آلوده باشد ٬ قیمت آن بیشتر می شود .

ارزش و قیمت کرک براساس مقدار کرک بیده ٬ ظریف بودن آن ٬ طول تارها ٬رنگ کردن کرک و تمیز بودن مشخص می شود .

چگونه کرک بزها را مرغوب کنیم ؟

رعایت بهداشت بزها در محل نگهداری آنها باعث می شود که گرد و خاک و خارو خاشاک کمتری با بیده کرک مخلوط شود . به علاوه برای رسیدن به نتیجه بهتر می توانید بزهای خودرا اصلاح نژاد کنید .

اصلاح نژاد چیست ؟

اصلاح نژاد به معنی بهتر کردن و بیشتر کردن تولیدات دام ها از راه های علمی است . می دانید بسیاری از ویژگی هاو صفت هایی که موجب بهتر شدن یا بیشتر شدن تولیدات دام ها می شوند ٬ ارثی هستند . یعنی از پدر و مادر به فرزندان منتقل می شوند .

دام سالم ٬محصول سالم

بز های کرکی هم مانند بقیه دامها به مراقبت نیاز دارند تا سلامت بمانند . برای پیشگیری از بیماری در بزها ٬باید با مشورت دامپزشک ٬واکسن های لازم در زمان مناسب به آنها تزریق کرد .

وجود انگلهای داخلی و خارجی در بدن بزها گاهی باعث تلفات آنها می شود . اگر هم بزها تلف نشوند ٬ تولید کرک ٬ مو٬شیر و گوشت آنها کم می شود . در نتیجه ضررهای زیادی به دامدار می رسد . بنابراین خوراندن داروهای ضد انگل و حمام دادن دامها برای از بین بردن انگلهای خارجی و پوستی در سلامت دام های شما بسیار مهم است . این کارها از به هدر رفتن سرمایه شما جلوگیری می کند و در آمد شما را زیاد می کند .

برای تزریق واکسن به بزها و استفاده از داروهای ضد انگل های خارجی و داخلی با دامپزشکی منطقه خود مشورت کنید .

کرک را چگونه با ارزش تر کنیم ؟

۱- از به کار بردن رنگهای روغنی برای علامت گذاری روی بزها خودداری کنید .

۳- پس از جمع آوری کرک ٬ آنها را بر اساس رنگ جدا کنید و در کیسه های کنفی جداگانه بریزید .

۴- موکشی یا جداسازی مو از کرک باعث بیشتر شدن قیمت آن می شود .

۵- از نگهداری کرک ها در کیسه های پلاستیکی خودداری کنید .

۶- تا آنجا که می توانید خاک٬ خاشاک و ماده های خارجی را از کرک جدا کنید .

خلاصه مطالب :

· تعداد کمی از بزها کرک تولید می کنند .

· بزهای کرکی ایران ٬در استانهای کرمان٬خراسان٬ یزدو…..وجود دارند .

· خاصیت ها و ارزشهای کرک باعث افزایش قیمت و خرید و فروش آن در دنیا شده است .

· ناحیه های خشک کویری و خشک سردسیری برای پرورش بز مناسب هستند .

· کرک ظریف ٬ با ضخامت تار کمتر٬ ارزش بیشتری دارد .

· تغذیه مناسب و خوب در تولید کرک ظریف تاثیر زیادی دارد .

· رنگ کرک ٬ بلندی و تمیز ی و بدون خارو خاشاک بودن کرک قیمت آن را افزایش می دهد .

· برای تولید کرک مرغوب ٬توصیه های کارشناسان را به کار ببندید .

· رعایت بهداشت محل نگهداری بزها ٬ یک امر لازم برای تولید بهتر است .

· اصلاح نژاد بزهای کرکی ٬اقدامی لازم برای داشتن گله ای خوب است .

· مبارزه با انواع انگلها و انجام واکسیناسیون بزها ٬ سرمایه شما را حفظ می کند .

· از به کار بردن رنگهای روغنی برای علامت گذاری بزها خودداری کنید .

· کرکها را با دوکارد نچینید و براساس رنگ ٬آنها را در کیسه های کنفی قرار دهید .

· موشکی کرکها ٬قیمت آنها را افزایش میدهد .

چند نکته مفید :

· کرک در بازارهای جهانی دارای ارزش اقتصادی فراوانی است .

· از خاصیت های مهم کرک می توان به جذب رطوبت بالا و مقاومت در مقابل شعله ور شدن اشاره کرد .

· بهترین آب و هوا برای پرورش بز کرکی ٬ آب وهوای خشک و بدون رطوبت است .

· ظرافت کرک به سه عامل ارثی ٬ آب وهوای مناسب و تغذیه بستگی دارد .

· کیفیت مناسب رنگ٬ بلندی و تمیزی ٬ از خصوصیات خوب به نسلهای بعدی می شود .

· اصلاح نژاد موجب انتقال صفت ها و خصوصیات خوب به نسل های بعدی می شود .

· انگلهای خارجی موجب آسیب پوست و کاهش ارزش کرک تولیدی می شود .

· حفظ کیفیت کرک تولیدی به روش چیدن و نگهداری کرک بستگی دارد

تغذیه گوسفند (1)
مراتع و علوفه جزء ارزانترین منابع خوراکی برای تغذیه گوسفندان محسوب می شوند . در سیستم چرا ذخیره علوفه گونه هایی مانند : مخلوط علوفه شبدر و علوفه غلات مانند : علوفه چاودار ، یولاف و جو به منظور رفع نیاز مواد خوراکی در زمستان کاهش می یابد . در سیستم چرای گیاهان فرصت بیشتری برای تغذیه گوسفند وجود دارد . چرای بیش از حد می تواند بیشتر احتیاجات انرژی و پروتئین میش ها را فراهم کند و به عنوان تامین کننده انرژی برای تولید ، نگهداری و رشد جایگزین غلات شود .
در بسیاری از سیستم های مرسوم چرا ، حیوانات در تمام سال در منطقه ای خاص از مراتع نگهداری می شوند . در چنین سیستم هایی باید تعادل صحیح بین دام و مرتع حفظ شود .
در فصل زمستان باید علوفه خشک با کیفیت بالا و کنسانتره مناسب در جیره غذایی میش ها منظور شود . میش های خشک می توانند در مرتع به تنهایی نگهداری شده و هنگامی که با علوفه خشک تغذیه می شوند ممکن است طی 4 هفته آخر از بره زایی به مکمل های افزودنی احتیاج پیدا کنند .
اگر میش ها به منظور حداکثر شیر و افزایش سرعت بره زایی پرورش داده می شوند لازم است در تغذیه آنها علوفه خشک همراه با یک برنامه غذایی مناسب با توجه به وضعیت بدنی آنها منظور شود . رابطه مثبتی بین قابلیت هضم و خوراک و میزان مصرف آن در نیز افزایش می یابد. در واقع خوراک هایی که قابلیت هضم بالایی دارند ، منجر به تحریک مصرف در دام می شوند .
نمک ید دار باید در طول پرورش به صورت قابل دسترس در اختیار میش ها قرار گیرد . در سیستم پرورش میش ها به منظور سهولت و صرفه اقتصادی در امر شیر دوشی ، باید دستگاههای شیر دوشی در سالن های شیر دوشی وجود داشته باشد .
اهمیت تاثیر جیره متعادل در تغذیه گوسفند : میش هایی که به خوبی رشد کرده و از بره های خود تا پایان مرحله از شیر گیری پرستاری می کنند به یک جیره متعادل برای نگهداری نیاز دارند . علوفه به تنهایی نمی تواند تمام مواد مغذی ضروری را برای عملکرد مطلوب تامین نماید . لذا به منظور افزایش کیفیت در امر تولید ، مواد مغذی ضروری مورد نیاز است.
مطالعه ای به منظور تعیین تاثیر جیره متعادل بر رشد وکیفیت پشم میش ها بعد از سن 365 روزگی انجام شده است . در این تحقیق از 46 میش در مناطق مختلف نژاد گوسفند سر سیاه لیتوان در یک مزرعه واقع در لیتوا استفاده شده است. طی این مطالعه گوسفندان شاهد با یک غذای استاندارد حاوی افزودنی های معدنی تغذیه شدند و خوراک گوسفندان سایر گروههای آزمایشی مشابه گروه شاهد بوده است اما در جیره آنها خوراک جو با مقدار مشابه آن بدون پوشینه جایگزین شده است . نتیجه آزمایش نشان داد که وزن در هر 24 ساعت به طور معنی داری افزایش داشته و ترکیب جیره در این آزمایش بر جعد تار پشم و کیفیت آن بی تاثیر ولی وزن زنده میشها ، جعد تار پشم را تحت تاثیر قرار داده است . نتایج حاصل از این آزمایش نشان می دهد که جو بدون پوشینه به دلیل بالا بودن ارزش غذایی آن می تواند به عنوان منبع مناسب پروتئین در جیره غذایی گوشفند و دیگر نشخوارکنندگان استفاده شود .
توصیه های عمومی برای تغذیه میش ها :
1- میشهای خشک و میشهای در آغاز آبستنی :
– علوفه لگومینه یا علوفه مرتع با کیفیت بالا و به مقدار جزیی غلات .
– علوفه خشک لگومینه با کیفیت مناسب به میزان 1 / 6 تا 2 کیلوگرم در روز .
– یونجه و علوفه خشک شبدر به میزان 6 / 1 کیلوگرم در روز .
سیلوی ذرت به میزان 7 / 2 تا 1 / 3 کیلوگرم ، مکمل پروتئینی 9. / . تا 13 / . کیلوگرم سنگ آهک 18. / . کیلوگرم .
علوفه خشک لگومینه با کیفیت بالا به میزان 9 / . تا 1 / 1 کیلوگرم و سیلوی ذرت به میزان 3 / 1 تا 8 / 1 کیلوگرم .
2- میشها در اواخر آبستنی (4 تا 6 هفته آخر آبستنی):
این مراحل جز مراحل حساس برای میشها محسوب می شود و تامین مواد مغذی در این زمان امری حیاتی به شمار می آید .بطوری که اگر مواد مغذی مورد نیاز تامین نشود ممکن است بیماری آبستنی که نوعی از بیماری کتوز است ایجاد شود که در این صورت می توان به میزان زیادی با بالا بردن مصرف انرژی به وسیله افزایش تدریجی مصرف کنسانتره در 6 هفته آخر آبستنی از بروز این بیماری پیشگیری کرد .
جیره های غذایی در این مرحله همانند جیره های اشاره شده در توصیه شماره 1- است که باید 2 / . تا 3 / . کیلوگرم غلات به جیره آنها افزوده شود .
3- میشهایی که از بره ها پرستاری می کنند :
مواد مغذی مورد نیاز میشها به طور قابل توجهی در دوره شیر دهی به ویژه هنگامی که از چند بره پرستاری می کند افزایش می یابد و نیاز میش به پروتئین ، انرژی و مواد معدنی بالامی رود .
موارد ذیل نمونه هایی از جیره میش هایی است که از بره های پرستاری می کنند :
– علوفه لگومینه با کیفیت بالا یا چرادر مراتع علوفه غلات به طور محدود و نیز تغذیه به میزان 4 / . کیلوگرم غلات در روز به ازای هر راس میش.
– علوفه لگومینه با کیفیت بالا یا علوفه خشک لگومینه به میزان 4 / . تا 6 / . کیلوگرم در روزبه ازای هر راس میش.
– سیلوی ذرت به میزان7 / 2 تا6 / 3 کیلوگرم ، مکمل پروتئینی 13 / . تا 18 / . کیلوگرم ، غلات 4 / . تا 6 / . کیلوگرم و غلات خرد شده 18. / . کیلوگرم در روز به ازای هر راس میش.
– علوفه خشک لگومینه با کیفیت بالا به میزان 9 / . کیلوگرم ، سیلوی ذرت به میزان 8 / 1 تا 2 / 2 کیلوگرم ، مکمل پروتئینی 9. / . کیلوگرم و غلات 4 / . کیلوگرم در روز به ازای هر راس میش .
4- مدیریت تغذیه در میش ها:
مشکلات تغذیه ای میش ها در خیلی از موارد کمتر از سایر نشخوارکنندگان است زیرا در مدیریت تغذیه میش ها در مقایشه با سایر نشخوارکنندگان از علوفه خیلی بهتری استفاده می شود . تغذیه قبل از فصل جفتگیری ممکن است تاثیر قابل توجهی در تعداد بره های متولد شده داشته باشد . در این خصوص استفاده از سیستم فلاشینگ با افزایش مواد کنسانتره ای در زمان جفتگیری مفید است که در این صورت درصد دوقلو زایی در میش ها افزایش می یابد .
مدیریت تغذیه بره ها:
مواد ذیل نمونه ای از جیره بره ها است :
– غلات یا علوفه غیر لگومینه .
– ذرت زرد آسیاب شده 76 یا 83 درصد .
– کنجاله سویا (با 50 درصد پروتئین ) 12 یا 15 درصد .
– نمک یک درصد و پودر یونجه 10 درصد
– سنگ آهک آسیاب شده یک درصد .
– پروتئین خام 10 / 15 تا 56 / 15 درصد .
– مخلوط ویتامین (IU000 / 000 / 2 از ویتامین Aو 500 / 000 IU از ویتامین D وIU 000 / 35 از ویتامین E در هر تن غذا ) که به مشکلات بره ها که گاهی اوقات با شروع از شیر گیری با آن مواجه می شوند ، کمک می کند .
– در تنطیم دقیق جیره بره 15 درصد پروتئین کافی است .
بنابراین بره ها جیره مشابهی در هنگام از شیر گیری دارند و جیره آن ها در این مدت نباید تغییر پیدا کند .
هزینه تغذیه به ازای هر 45 کیلوگرم خوراک به میزان 12 / 8 تا 96 / 8 دلار است .
فروش بره ها هنگامی که وزن آن به 54 تا 59 کیلوگرم می رسد باید صورت گیرد .

خوراک دهی گله میش
مدیریت تغذیه یکی از مهمترین کارهای مدیریتی است که باید مورد توجه دامداران قرار گیرد . میشهایی که با رژیم مناسب تغذیه میشوند ٬ دارای باروری بیشتر و شیر بهتری بوده ٬ تعداد بره های بیشتری را شیر میدهند که سریعتر رشد میکنند . میشهایی که خوب تغذیه شده باشند نه تنها هرسال بره های زیادی تولید میکنند بلکه نسبت به میشهایی که تحت استرس تغذیه ای نبوده اند ٬ سالمتر و در برابر عفونتها و بیماریها مقاومتر هستند . اگر شما در زمینه گوسفندداری تجارت میکنید ٬ مدیریت تغذیه را باید مورد توجه قرار دهید.
بیشترین هزینه در دامداریهای پرورش گوسفند مربوط به غذا است. بنابراین ضروری است که دامدار منابع غذایی در دسترس را ارزیابی کرده و آنها را طوری تنظیم کند که جیره مناسبی در اختیار میشها قرار گرفته و به ازای هر میش درآمد خوبی کسب نماید. پنج ماده مغذی که برای دامها فراهم میسازیم
عبارتند از : آب٬ انرژی ٬پروتئین٬ ویتامینهاو مواد معدنی . معملاًعامل محدود کننده در دامداریها ٬انرژی است. انرژی در جیره ی روزانه مخلوط دانه غلات و علوفه بدست میآید . معمولاًهر گاه به گله ای کنسانتره کافی داده نشود٬ کم بودن جذب مواد مغذی بصورت بیماری بروز میکند . این مورد در نتیجه عدم ارزیابی کافی منابع غذایی و عدم محاسبه ی وضعیت بدن دام روی میدهد. در گوسفند داری ٬ این بیمار گونی عامل اصلی کاهش سوددهی است .
چگونه دامدار میتواند از تامین شدن مواد غذایی مورد نیاز دامهای خود آگاه گردد ؟
1- آزمایش کیفی خوراکی
2- اطلاع از تغییر نیازهای غذایی در طول چرخه ی تولید
3- محاسبه جیره روزانه
4- اندازه گیری وضعیت بدن دام
5- کافی بودن فضای آخور
6- مطمئن بودن از منابع آب پاکیزه آزمایش کیفی خوراکها :
مدیریت قوچ
مورد مهم دیگری که پیش از مدیریت منابع غذایی موجود باید توسط دامدار تعیین شود٬ مرحله تولید مثلی گله است . اگر میشها در مرحله مشابهی از چرخه تولید مثلی نباشد ٬دامدار نمی تواند گله را بطور موثری با مواد خوراکی تغذیه نماید . برای مثال مشکل است بتوان نیاز های غذایی تمام میشها را برآورده ساخت وقتی قرار باشد تعدادی از میشها در اواسط دیماه زایمان کنند ٬در حالیکه دیگر میشها تا نیمه فروردین بره ای نخواهند زایید . بسته به مرحله تولیدی ٬نیازهای غذاییی متفاوت میباشد . برای اطمینان از اینکه تمام میشها در مرحله تولیدی مشابهی باشند ٬کنترل قوچها بسیار مهم است . برنامه آمیزشی گله ٬اینچنین پیشنهاد میشود :

زمان آمیزش
زمان زایمان
اولین آمیزش
24 مرداد – ورود قوچ به گله

23 شهریور _خروج قوچ از گله
18 دیماه تا 19 بهمن
دومین آمیزش
29 آبان – ورود قوچ به گله

29 آذر – خروج قوچ از گله
27 فروردین تا 26 اردیبهشت

بر روی قوچهایی که در ماههای آبان و آذر وارد گله میشها شدند باید وسیله علامتگذاری وجود داشته باشد تا مشخص شود کدام میشها در نیمه دیماه زایمان می کنند .

سومین آمیزش
16 فروردین – ورود قوچ به گله

16 خرداد – خروج قوچ از گله

10 شهریور تا 10 آبان

· اگر دوبار زایش در سال مورد نظر باشد
این نوع برنامه ریزی گله را به گروههایی از لحاظ زمان زایمان تقسیم می کند .تمام مراحل بهبود تغذیه میش را باید باهم و بصورت هماهنگ انجام داد . انجام یک یا دو مرحله بتنهایی نمی تواند تاثیر چندانی در بهبود تغذیه گله داشته باشد . اگر بعضی از مراحل حذف شوند ٬بویژه محاسبه وضعیت بدن و فضای مناسب آخور ٬ آنگاه دامدار خود رادر وضعیتی خواهد یافت که پر تولید ترین میشهای گله در حال حذف شدن می باشند ٬چرا که قادر به حذف وضعیت بدن خود نیستند .با توجه به اینکه میشهای پر تولید به تغذیه بیشتری نیاز دارند بنابر این در صورت عدم دریافت کافی مواد غذایی ٬اندازه وضعیت بدنی خود را نسبت به بقیه گله ٬زودتر از دست میدهند .
بیشترین هزینه ای که دامدار متحمل میشود مربوط به تغذیه است . هزینه خوراک 80%هزینه مستقیم دامداری رادر بر میگیرد . برای مهیا کردن یک جیره مناسب دامدار باید منابع غذایی قابل دسترس را ارزیابی کند (تست غذا)٬ این منابع غذایی باید با احتیاجات غذایی گله مطابقت داده شود (فرمول جیره روزانه ) ٬ گله باید از سطح کافی تجهیزات آخور و آبخوری بهره مند باشد و وضعیت بدن میش باید مرتب محاسبه شود تا واکنش دام به برنامه خوراکی آن ٬معمول گردد . همچنین دامدار باید بتواند مراحل تولید مثلی گله که موثر ترین روش اینکار با مدیریت شایسته قوچها بدست می آید .
بعنوان یک قانون عمومی ٬دامدار باید علوفه خشک را برای رفع اشتهای گله٬ دانه غلات را برای رساندن بدن به وضعیت مطلوب و نمک ید دار٬ کبالت و دیگر مواد معدنی به صورت آزاد در اختیار گله پر تولید و مناسب رشد باشد٬باید روشهای گفته شده را باهم هماهنگ نماید تا تغذیه خوب گله با آزمایش از طریق محاسبه وضعیت بدنی و مدیریت قوچ بدست می آید .

پرورش گوسفند قره گل

یکی از برکتها و نعمت های خداوند برای ما انسانها گوسفند است. گروهی عقیده دارند که ایران اولین سرزمین پرورش گوسفند در جهان است. سپس از این منطقه گوسفند ها به همه قسمتهای جهان پراکنده شده اند. در کشور ما بیشتر از 25 نوع و نژاد گوسفند وجود دارد. زیرا گوناگونی آب و هوا، در قسمت های مختلف کشور ما زیاد است و هر نوع گوسفندی با آب و هوای به خصوصی سازگاری دارد.به طور معمول گله داران انتظار دارند که گوسفندان همه نوع محصولی مثل گوشت، شیر، پشم، پوشت و غیره تولید کنند.
یکی از برکتها و نعمت های خداوند برای ما انسانها گوسفند است. گروهی عقیده دارند که ایران اولین سرزمین پرورش گوسفند در جهان است. سپس از این منطقه گوسفند ها به همه قسمتهای جهان پراکنده شده اند. در کشور ما بیشتر از 25 نوع و نژاد گوسفند وجود دارد. زیرا گوناگونی آب و هوا، در قسمت های مختلف کشور ما زیاد است و هر نوع گوسفندی با آب و هوای به خصوصی سازگاری دارد.به طور معمول گله داران انتظار دارند که گوسفندان همه نوع محصولی مثل گوشت، شیر، پشم، پوشت و غیره تولید کنند. بیشتر نژادهای گوسفند هم این محصولات را تولید می کنند، اما هر نژادی در تولید یک محصول استعداد بیشتری دارد . بنابر این گوسفندان را بر این اساس تقسیم بندی می کنند.
یک گروه از گوسفندان ایرانی، گوسفند پوستی هستند. یعنی پوست بره بسیار زیبایی را تولید می کنند. این گروه، سه نژاد مهم دارند: 1- نژاد قره گل خراسان 2- نژاد کبوده شیراز 3- نژاد زندی.

پوست بره قره گل چه فرقی با پوست دیگر بره ها دارد ؟
به طور معمول در همه نژاد های گوسفند، موهای روی پوست بره هایی که تازه به دنیا آمده اند، دارای پیچیدگی و حتی گل هایی است. تعدادی از این نوع پوست ها هم وارد بازار تجارت می شود. اما پوست بره قره گل ویژگی هایی دارد که در پوست بره های دیگر دیده نمی شود.پوست بره قره گل پر پیچ و گل است. در پوست این نوع بره، موها طوری قرار گرفته اند و به هم تابیده اند که نقش و نگارهایی را روی پوست بوجود می آورند. به علاوه کشش موو درخشندگی و زیبایی پوست در این بره ها با نژادهای دیگر به طور کلی فرق می کند. به همین سبب از سالهای دور تا کنون، تجارت پر سود پوست بره قره گل در تمام جهان وجود داشته است. پوست بره قره گل ارزش زیادی دارد. کشورهای اصلی تولید کننده پوست این نوع بره ایران، افغانستان و ازبکستان هستند. به دلیل ارزشمندی این نوع پوست جدود 50 کشور دیگر هم چند سال است که در حال پرورش این نژاد هستند.
نکته: موهای روی پوست بره های قره گل، نظم به هم پیچیدگی و درخشندگی به خصوص و زیبایی دارد.

ویژگی های یک گوسفند قره گل خوب
هر دامدار برای انتخاب گوسفند باید از ویژگی های آن نژاد آگاهی داشته باشد. گوسفند اصیل قره گل که با نژاد دیگری آمیخته نشده باشد، یعنی آنرا (دوبر ) نکرده باشند، این ویژگی ها را دارد:
– تا حدودی درشت اندام با بدنی کشیده و دست ها و پاهای نازک، بلند، کشیده و خشک است.
– سر آن معمولاً کشیده است و برجستگی کمی روی پیشانی و بینی دارد.
– گوشها پهن، دراز و آویخته است.
– به جای دنبه، دارای دم پهنی است و انتهای آن حالت برگشته دارد.
– در این نژاد، قوچ ها شاخدار میشها بدون شاخ هستند.

رنگ بدن گوسفند قره گل
رنگ اصلی گوسفندان قره گل از زمانی که بره هستند، مشخص است. بیشتر گوسفندان قره گل خراسان، سیاه رنگ هستند که به آنها (طوس) هم گفته می شود. تعداد بسیار کمی از آنها به رنگ خاکستری یا (چال) و قهوه ای یا (سور) دیده می شوند. بره های قره گل سیاه از تولد تا حدود یک سالگی، سیاه یکدست هستند. با بالا رفتن سن، رنگ تنه کم کم خاکستری می شود. بعد از دو سالگی، سیاهی رنگ فقط در ناحیه سر و انتهای دست و پا باقی می ماند.

منطقه پرورش گوسفندان قره گل
گوسفند قره گل، دام بسیار مقاوم و پر تحرکی است. منطقه های پرورش این گوسفند، دشت خشک و گرمی است که مقدار بارندگی در آنجا کمتر از 250 میلی متر در سال باشد. این گوسفندان می توانند در تابستان در گرمای 45 درجه سانتی گراد در مراتع چرا کنند و در زمستان هم تا 30 درجه سانتی گراد زیر صفر سرما را تحمل کنند. گوسفندان قره گل می توانند در مراتع های فقیر که کم علوفه هستند، چرا کنند.
به طور کلی محل زندگی و پرورش گوسفند قره گل، منطقه های گرم و سوزان، صحراهای کم آب و علف با رطوبت بسیار کم است. این منطقه زمستانهای سرد ویا یخبندانی دارند. منطقه پرورش قره گل سیاه در ایران، در شمال شرق استان خراسان در منطقه سرخس است. این منطقه دنباله صحرای خشک و بی آب و علف قره قوم است.
نکته: گوسفند قره گل در منطقه های کم آب و علف، گرم و سوزان، پرورش پیدا می کند.

پرورش پوست مناسب در بره قره گل
گله داران عزیز، مرغوب بودن و زیبایی پوست بره قره گل به خالص بودن گله بستگی دارد. به علاوه، خصوصیت هایی که از پدر و مادر بره می رسد نیز در مرغوب بودن و زیبایی پوست نقش زیادی دارد. بهترین پوست آنهایی هستند که نازک، درخشنده و دارای موهای کوتاه و گلهای مرتب باشند. رنگ پوست هم در قیمت آن بسیار موثر است. پوست هایی که رنگ های طلایی، نقره ای و رنگ های گوناگون دیگر هستند، ارزش بیشتری دارند. برای بدست آوردن پوست با گلهای مناسب، بره های نوزاد را تا دو سه روز پس از تولد ذبح می کنند. زیرا با بزرگ شدن بره کم کم گلها شکفته و باز می شوند. درنتیجه زیبایی خود را از دست می دهند.
نکته :بهترین پوست بره قره گل، پوستی است که نازک، دارای موهای کوتاه و گلهای مرتب و درخشنده باشد.

چه کار کنیم تا یک گله قره گل مناسب داشته باشیم؟
دامدار گرامی، برای داشتن یک گله مناسب، ابتدا باید کار خالص کردن گله را انجام دهید. برای این کار، تمام میشهای دوبر و آنهایی که شکل ظاهری قره گل را ندارند از گله خارج کنید. به علاوه گوسفندان پیر، بیمار و قصر را باید از گله خارج کرده و فروخته شوند. کار بعدی، انتخاب قوچهای اصلاح شده خوب برای جفتگیری با میشها ی گله است. زیرا قوچ قره گل اصلاح شده، بره هایی با پوست های مرغوب تولید می کند. گله داران با سابقه، بره های نر با پوست زیبا و مرغوب را انتخاب و نگهداری می کنند. یا از گله های دیگر می خرند. به این ترتیب، بعد ها از این بره ها در بارور ساختن گله استفاده می کنند. ایستگاه پرورش و اصلاح نژاد گوسفند قره گل در شهرستان سرخس، بهترین قوچها و شیشک های اصلاح شده را تولید می کند. این ایستگاه بهترین گوسفند قره گل را در اختیار گله داران قرار دهد.
نکته: قوچهایی که برای بارور ساختن کله انتخاب می شوند، نقش مهمی در اصلاح نژاد گوسفندان دارند.

به گوسفندان اهمیت بدهید
با استفاده از مطالبی که گفتیم، می توانید یک گله بسیار خوب قره گل داشته باشید. برای این که گوسفندان گله شما تولید مناسبی داشته باشند، باید سالم نگهداری شوند. می دانید که انگل های خارجی وداخلی به گوسفندان آسیب های زیادی وارد می کنند. در نتیجه تولید آنها کم می شود. با مشورت دامپزشکی منطقه در زمان مناسب به گوسفندان، داروهای ضد انگل بدهید. برای از بین بردن انگلهای خارجی هم برای دام ها از حمام ضد کنه استفاده کنید. با تزریق واکسن از برخی بیماریها مانند بروسلوز، آبله، پرخوری، سیاه زخم و تب برفکی می توان پیشگیری کرد.
نکته: پیشگیری بهتر از درمان است. واکسن های لازم را با مشورت دامپزشکی به گوسفندان تزریق کنید.

خلاصه مطالب:
– ایران اولین سرزمین پرورش گوسفند در جهان بوده است.
– بیشتر از بیست و پنج نژاد در کشور ما وجود دارد.
– گوناگونی آب و هوا در کشور ما وجود دارد.
– گوناگونی آب و هوا در کشور ما باعث شده که نژادهای مختلف گوسفند داشته باشیم.
– گوسفندان پوستی کشور، قره گل خراسان، کبوده شیراز و زندی هستند.
– موهای روی پوست بره قره گل دارای نظم، به هم پیچیدگی، درخشندگی، نقش و نگار و گلهای زیبایی است.
– در گوسفند قره گل، دست و پا ظریف و نازک، بدن کشده و دم کوتاه است.
– رنگ بدن در بره قره گل سیاه است و هرچه سن بالا می رود خاکستری می شود.
– پوست های رنگی قره گل ارزش بیشتری دارند.
– منطقه پرورش گوسفند قره گل، منطقه های بیابانی و کم آب و علف است.
– پوست مرغوب بره قره گل نازک، درخشنده، با موهای کوتاه و گلهای مرتب است.
– با استفاده از قوچهای اصلاح شده قره گل بره های بهتر به دست می آید.
– تزریق واکسن در زمان مناسب به گوسفندان، موجب پیشگیری از بیماریها می شود.

نکته های مفید:
– پوست بره قره گل نظم، درخشندگی و نقش و نگار زیبایی دارد.
– گوسفند قره گل در بیابان های کم آب و علف پرورش می یابد.
– با استفاده از قوچ های اصلاح شده قره گل، بره های بهتری به دست می آید.
– پوستهای رنگی بره قره گل ارزش بیشتری دارد.
– برای داشتن گله مناسب، به سلامتی و تغذیه گوسفندان خود اهمیت بدهید.
– تزریق واکسن در زمان مناسب، موجب پیشگیری از بیماری ها می شود.
– گوسفندان قره گل به رنگ های سیاه، خاکستری و قهوه ای هستند.
– گوسفندان قره گل در برابر سرما و گرما مقاوم هستند.
تغذیه گوسفند (Feeding of sheep)
◊ تغذیه بره ها از زمان از شیرگیری تا فروش
◊ تغذیه بره های یتیم Orphan (بی مادر)
◊ تغذیه بره از تولد تا از شیرگیری
◊ تغذیه بره میش های جایگزینی
◊ تغذیه در دوران شیردهی (Lactation feeding)
◊ تغذیه و آماده کردن قوچ (Ram)
◊ مواظبت از بره ها از زایش تا از شیرگیری
مدیریت یک گله گوسفند مستلزم داشتن اطلاعات کافى در امور مختلف گوسفنددارى است. چراگاه و یا سایر منابع علوفه، غذاى اصلى و عمده براى گله گوسفندان در دوران آبستنى است. علوفهٔ خشک با کیفیت خوب، سیلو و یا علوفه را پس از چیدن مى توان در تغذیه گوسفند به کار برد. مى توان علوفهٔ خشک لگومینوزها، گرامینه ها و یا مخلوط این دو، سیلوى ذرت و یا سیلوى سایر علوفه ها را مورد استفاده قرار داد. اگر قرار است از سیلو در تغذیهٔ گوسفند استفاده بشود در موقع تهیه مى باید علوفه ریزتر از سیلوئى که در تغذیهٔ گاو مورد استفاده قرار مى گیرد خرد بشود. پس چرا مزارع را مى توان جهت چراى گوسفندان در نظر گرفت.
اگر مرتع و یا چراگاه وسعت بیشترى دارد، توصیه مى شود که به قسمت هاى مختلف تقسیم شده و به صورت چرخشى مورد استفاده قرار گیرد زیرا چرانیدن به طور متناوب، سبب قطع سیکل زندگى انگل هاى داخلى مى شود. مراتع باید به فاصله هر دو الى سه هفته یک بار مورد استفاده قرار گیرند که بستگى به کیفیت و نوع مرتع دارد مراتع نباید مورد چراى بیش از حد قرار گیرند، زیرا این امر سبب تخریب مرتع مى شود. به خصوص در مورد گوسفند که چون این حیوان خیلى نزدیک به زمین علوفه را قطع مى کند، تخریب سریع تر و بیشتر خواهد بود. تعداد گوسفندى که در واحد زمان در واحد سطح مرتع در نظر گرفته مى شود به نوع و کیفیت مرتع بستگى دارد.
در مرتع براى ازدیاد بازدهى و استفاده بیشتر حیوان لازم است آب کافى، سایهٔ مناسب، نمک و سایر مکمل هاى معدنى فراهم شده باشد. جابه جا کردن آبشخوار، نمک و مکمل معدنى سبب مى شود که قسمت هاى مختلف مرتع به خوبى مورد استفاده قرار بگیرد و حیوان براى دسترسى به آب در طول چرا انرژى کمترى را مصرف کند. در موردى که مرتع یا چراگاه فقیر باشد مى توان هم زمان با چرا در مرتع از علوفه خشک در تغذیه گله گوسفند استفاده کرد. در تحت چنین شرایطى روزانه ۵/۱ الى یک کیلوگرم یونجه خشک احتیاجات میش را برطرف مى کند. مى توان به جاى یونجهٔ خشک از دو الى سه برابر سیلو ذرت استفاده کرد. زیرا احتیاجات غذائى میش براى تکامل جنین و بافت هاى پستانى خود حیوان افزایش مى یابد. میش هائى که بیش از یک بره آبستن هستند مخصوصاً در مراحل آخر آبستنی، اندازه شکمبه آنها کوچک مى شود؛ زیرا مقدارى از فضا توسط رحم اشغال مى شود. این موضوع سبب مى شود که به جاى مقدارى از علوفه خشبى از کنسانتره استفاده بشود. تغذیه میش با کنسانتره به تکامل نهائى جنین و آماده کردن میش براى تولید شیر که گوساله نیاز مبرمى به آن خواهد داشت، کمک مى کند. نتایج تغذیه خوب در اواخر دوران آبستنى در موقع بره زائى و بعد از آن مشاهده مى شود. بدین ترتیب که عمل زایمان به راحتى صورت خواهد گرفت، بره ها در هنگام تولد قوى خواهند بود، وزن آنها از بره میش هائى که به خوبى تغذیه نشده اند، به طور قابل توجهى بیشتر خواهد بود و میش شیر بیشتر و دوران شیروارى طولانى تر خواهد داشت. در نتیجه بره ها قویتر، رشد آنها سریع تر و تلفات بره ها و میش ها کمتر خواهد بود. توصیه مى شود در آخرین ۶ هفتهٔ آبستنى به میش ها مقدارى مخلوط کنسانتره داده شود. دانهٔ ذرت، دانهٔ گندم، سورگوم، یولاف، جو و سبوس گندم از اجزائى هستند که معمولاً در مخلوط کنسانتره مورد استفاده قرار مى گیرند.
در مواردى که مرتع و یا یونجهٔ خشک از کیفیت پائینى برخوردار باشد میش به مکمل پروتئینى نیاز خواهد داشت. در تحت چنین شرایطى مى توان از کنجالهٔ سویا، کنجالهٔ بذرک و یا سایر مکمل هاى پروتئینى استفاده کرد. با توجه به ارزانى قیمت مى توان از اوره در جیرهٔ گوسفند به عنوان منبع ازتى استفاده نمود که در تحت چنین شرایطى نبایستى بیش از یک سوم پروتئین جیره از اوره تامین شده باشد.
براساس مطالعات انجام گرفته، افزون آنتى بیوتیک از مرگ و میر بره ها مى کاهد، دادن آئورمایسین روزانه به مقدار ۶۰ میلى گرم به ازاء هر میش به مدت ۸۰ روز قبل از زایش به مقدار قابل محسوسى از مرگ و میر بره ها مى کاهد. با این عمل مى توان نسبت تلفات بره ها را از ۵/۱۴ تا ۹/۳ درصد کاهش داد. میش هاى آبستن بایستى تغذیهٔ آزاد داشته باشند که این امر سبب کم شدن هزینهٔ کارگرى و افزایش مصرف علوفه با کیفیت پائین مى شود.
جیره اى که در تغذیهٔ میش هاى آبستن به کار برده مى شود، بایستى به مقدار زیادى علوفهٔ خشبى داشته باشد. مهم ترین مسئله در تغذیهٔ میش هاى آبستن جلوگیرى از چاقى زیاد میش ها است.
تغذیه در دوران شیردهى (Lactation feeding)
میش هائى که در هفته هاى آخر آبستنى به خوبى تغذیه و مراقبت شده باشند، پس از زایمان از شرایط بدنى خوبى برخوردار خواهند بود و مقدار زیادى شیر تولید خواهند کرد. ماکزیمم تولید شیر در میش ها در حدود ۲ هفته پس از زایمان است. جهت ادامهٔ تولید شیر زیاد، میش ها باید تغذیهٔ کافى داشته باشند تا علاوه بر تامین نیاز غذائى براى نگهدارى میش، نیاز غذائى براى تولید شیر را هم فراهم کند.
افزایش کنسانتره جیره سبب تحریک میش براى تولید شیر زیاد خواهد شد، باید مطمئن بود که حیوان به آب سالم و تمیز به مقدار کافى دسترسى داشته باشد.
میش هائى که به بره هاى دوقلو شیر مى دهند، در مقایسه با میش هائى که به تک بره شیر مى دهند؛ به کنسانتره بیشترى نیاز دارند. به نظر مى رسد میش هائى که دوقلو زائیده اند، مى توانند بیشتر از میش هائى که تک بره زائیده اند، شیر تولید بکنند، این امر ممکن است بدین علت باشد که بره هاى دوقلو در هر موقع شیر خوردن پستان را خالى مى کنند و این کار سبب تحریک بیشتر پستان و تولید بیشتر شیر مى شود.
میش هاى نژاد سنگین در مقایسه با نژادهاى سبک به غذاى بیشترى نیاز دارند. اگر کیفیت علوفه اى که مورد استفاده قرار مى گیرد پائین باشد، باید به مقدار کنسانتره جیره افزوده شود. در این قبیل موارد جهت تغذیهٔ بهتر گله و بازدهى خوب مکمل هاى پروتئینى و معدنى مورد نیاز خواهند بود. تا حدود یک هفته قبل از شیرگیرى بره ها مقدار آب و غذاى میش ها را کاهش دهید. این کاهش آب و غذاى میش سبب کاهش تولید شیر حیوان مى شود و بره اجباراً کنسانتره بیشترى مصرف مى کند و در نتیجه موقع از شیرگیری، بره کمتر دچار مشکل مى شود.
مواظبت از بره ها از زایش تا از شیرگیرى
قطع دنبه یکى از اولین کارهائى است که بعد از زایش انجام مى گیرد. این عمل بین سه روزگى تا ده روزگى انجام مى گیرد. بره اى که دمش کوتاه شده باشد کمتر دچار انگل مى شود، زیرا دم طویل در اکثر موارد سبب جمع شدن فضولات در زیر دم و مانع از خروج فضولات از روده مى شود؛ علاوه بر این، در اثر جمع شدن فضولات در ماه هاى گرم تابستان، بوى آنها مگس ها را جلب مى کند و آنها روى کپل حیوان تخم مى گذارند. لاروهائى که از این تخم ها خارج مى شوند روى گوشت حیوان زندگى مى کنند و مى توانند سبب مرگ حیوان شوند.
بره هاى نر را باید موقعى که سن آنها کم و جوان هستند، اخته کرد. توصیه مى شود از هنگام تولید تا سن دو هفتگى عمل اخته کردن را انجام داد. در این سن کاهش رشد بره (به علت استرس ناشى در موقع اخته کردن و بعد ازآن) حداقل است. عمل اخته کردن را مى توان با استفاده از بوردیزو، چاقو و یا اخته کردن (Castrator) انجام داد. توصیه مى شود بعد از عمل اخته کردن به گوش بره ها نراخته علامت گذاشته شود. نشانه گذارى در گوش سبب شناسائى زودتر قوچ اخته از میش مى شود. اگر هر سال شماره هاى متفاوتى در گوش به کار گرفته شود سبب شناسائى میش ها با سنین مختلف مى شود. پشم چینى بره هاى مسن سبب مى شود که حیوان در تابستان راحت باشد، پشم چینى را در موقع از شیر گرفتن انجام دهید.
تغذیه بره از تولد تا از شیرگیرى
بره بایستى بلافاصله بعد از تولد از کلستروم مادر استفاده بکند. کلستروم بره را از عفونت محافظت مى کند. کلستروم همچنین حاوى پروتئین، مواد معدنی، انرژى و ویتامین هائى است که بره نیاز دارد. بعد از ۱۰-۱۴ روزگى علاوه بر شیر بره مى تواند از کنسانتره هم استفاده بکند. غذاى کنسانتره معمولاً به صورت (C.F (Creep feeling در اختیار بره ها قرار داده مى شود. (C.F عبارت است از روشى است که غذاى کنسانتره در محلى طورى قرار داده مى شود که بره مى تواند وارد شده و خارج بشود ولى میش نمى تواند وارد آن محل بشود). یونجه با کیفیت خوب باید همیشه در دسترس بره باشد. غذاى کنسانترهٔ بره باید در حدود ۱۴-۱۶% پروتئین داشته باشد. بره هائى که زودتر از شیر گرفته مى شوند، باید جیرهٔ آنها حداقل ۱۸ % پروتئین داشته باشد. افزودن ملاس سبب خوشمزه شدن جیره مى شود. بره ها معمولاً در ۳ ماهگى از شیر گرفته مى شوند. افزودن آنتى بیوتیک در دوران شیرخوارگى از تلفات بره ها مى کاهد. در موقع از شیرگیرى بره ها باید حداقل ۹ هفته سن و ۱۸ تا ۵/۲۲ کیلوگرم وزن داشته باشند. تولید شیر بعد از ۴ هفته کاهش پیدا مى کند، دادن کنسانتره در جریان شیرخوارى سبب در افزایش وزن بره خواهد شد، در نتیجه بره را زودتر مى توان فروخت. بره هائى که زودتر از شیر گرفته مى شوند از غذا بیشتر استفاده مى کنند و به ازاء یک واحد افزایش وزن به غذاى کمترى نیاز دارند.
تغذیهٔ بره هاى یتیم Orphan (بى مادر)
در هر دورهٔ زایش بنا به عللى (عدم قبول میش، مردن بعضى میش ها، نداشتن و یا کمى شیر میش، ورم پستان و زخم بودن پستان) در گله تعدادى برهٔ بى مادر وجود دارد.
در مواردى عدم قبول میش با قرار دادن بره و میش در یک آغل کوچکى کنار هم پس از مدتى میش به بوى بره خود عادت کرده و آن را قبول مى کند؛ یا اینکه مى توان با مالیدن ترشحات پوست بدن بره به اطراف بینى مادر و یا مالیدن شیر میش به اطراف ناحیهٔ ران بره به قبول کردن بره توسط مادر کمک کرد. در بعضى موارد مشاهده مى شود که میش برهٔ خود را قبول مى کند ولى از دادن شیر امتناع مى کند؛ در این قبیل موارد مى توان در موقع شیردادن میش را ثابت نگهداشت و یا آن را بست تا بره بتواند از شیر آن استفاده کند.
بره هاى یتیم را مى توان به وسیلهٔ میش هائى که برهٔ خود را از دست داده اند، تغذیه کرد و اگر این بره ها به وسیله میش هاى دیگر مورد قبول نشدند، مى توان به وسیلهٔ پستانک و شیشه آنها را تغذیه نمود. فاکتورى که در مورد این نوع بره ها باید در نظر گرفته شود، گرم نگاه داشتن و خورانیدن شیر به آنها است. براى زیاد کردن شانس زنده ماندن آنها و افزایش مقاومت آنها لازم است مقدارى کلستروم به بره داده شود. در این قبیل موارد مى توان از کلستروم میش هاى دیگر استفاده کرد. بعضى از گوسفندداران با تجربهٔ زیادى کلستروم را منجمد مى کنند که در این صورت همیشه به کلستروم دسترسى خواهند داشت.
در مواردى هم مى توان براى تغذیهٔ بره هاى یتیم از شیر گاو استفاده کرد. ولى ترکیب شیر گاو با ترکیب شیر میش مقدارى فرق مى کند. اگر از شیر گاو استفاده مى کنید توصیه مى شود به ازاء هر یک لیتر شیر یک قاشق چایخورى روغن مایع (ترجیحاً روغن ماهی) اضافه کنید.
این شیر را باید به اندازهٔ درجه حرارت بدن حیوان گرم کنید. ولى نجوشانید. وسایلى که براى تغذیه استفاده مى کنید تمیز نگهدارید. در هر سه ساعت در حدود ۱۰۰ گرم از این شیر به حیوان بدهید.
بره ها را دسته بندى کرده و از سرما محافظت کنید. جایگاه بره ها باید خشک بوده و از بستر خوب پوشیده شده باشد؛ در مواردى که هوا سرد باشد، مى توان از وسیلهٔ گرم کننده استفاده کرد. آب تمیز و علوفهٔ مرغوب باید در دسترس بره ها باشد. تغذیه کنسانتره را هرچه زودتر شروع کنید، از ۲ هفتگى به تدریج مخلوط کنسانتره مغذى و خوش خوراک را مى توان به بره ها خورانید، اگر بره ها از کنسانترهٔ خوب تغذیه مى کنند، مى توان آنها را در سن ۴-۶ هفتگى از شیر گرفت. در سن ۴-۵ هفتگى مى توان بره ها را به چراگاه محصورى که داراى سایبان است فرستاد.
تغذیهٔ بره ها از زمان از شیرگیرى تا فروش
بره هاى پروارى را با غذاى با کیفیت خوب تغذیه کنید؛ جیره غذائى این نوع بره ها را به تدریج عوض نمائید؛ در موقعى که شروع به تغذیه آزاد با کنسانتره مى کنید، بره ها را علیه بیمارى آنتروتوکسیمى (بیمارى پر خوری) واکسینه کنید. اگر بره ها تغذیه و افزایش وزن خوبى دارند و وزن آنها بیشتر از ۱۸ کیلوگرم است، نباید در مرتع قرار داده شوند که این امر سبب کند شدن رشد بره ها مى گردد. اگر قرار است به علت بالا بودن کیفیت مرتع، بره ها به مرتع برده شوند، باید قبل از اینکه به مرتع فرستاده شوند، داروى ضدانگلى خورانیده شوند. براى جلوگیرى از انگل هاى داخلى مى توان از فنوتیازین، تیابندوزول، هالوکسون و یا تترامیزول استفاده کرد.
تا اتمام دورهٔ پروارى مى توان بره ها را به پرواربندى برد و یا آنها را در مرتع قرار داد. موقعى که بره ها به پرواربندى و یا مرتع رسیدند، سعى کنید که از استرس آنها کاسته شود، اجازه بدهید تا استراحت بکنند، علوفه و آب سالم براى آنها فراهم کنید، بره هاى مریض را جدا بکنید. در صورت نیاز براى از بین بردن انگل هاى خارجى سمپاشى کنید و یا از حمام گنه استفاده نمائید. بره هاى کم وزن در مقایسه با سنگین وزن ها در مرتع رشد بیشترى مى کنند. اگر از مراتع براى پرواربندى استفاده مى کنید، با توجه به موقعیت بازار و کیفیت مرتع، بره ها را تا زمانى که شرایط آب و هوائى اجازه مى دهد، در مرتع نگهدارید و روزانه به ازاء هر راس مقدار ۴۵۰ گرم کنسانتره بدهید.
تغذیه بره میش هاى جایگزینى
بره هاى ماده اى که جایگزین میش هاى حذفى خواهند شد، مى باید به خوبى تغذیه شده و در موقع جفتگیرى به اندازهٔ کافى رشد کرده باشند. در جیرهٔ غذائى این نوع بره ها مى توان از علوفهٔ خشبى و دانه استفاده کرد و نسبت علوفهٔ خشبى در جیره را مى توان با توجه به کیفیت بدنى و رشد حیوان تعدیل نمود.
تغذیه و آماده کردن قوچ (Ram)
تا قبل از جفتگیرى، علوفهٔ مرتع احتیاجات غذائى قوچ احتیاجات غذائى قوچ را برطرف مى کند، در فصل جفتگیرى اگر قوچ ضعیف باشد، مى بایست روزانه ۴/۰-۷/۰ کیلوگرم دانهٔ ذرت و یا مخلوط دانه هاى دیگر خورانیده شود. بره قوچ ها به مقدار بیشترى مواد دانه اى نیاز دارند. در خلال زمستان باید روزانه ۶/۱ تا ۳/۲ کیلوگرم یونجه به بره قوچ ها داده شود. بره هاى نر سنگین بیشتر از این نیاز دارند. ولى باید دقت کرد که در موقع جفتگیرى قوچ زیاد چاق نباشد.
با شروع فصل جفتگیرى باید قوچ ها را از نظر سلامت عمومى و وضعیت پاها بررسى کرد. در هواى گرم توصیه مى شود که اگر قوچ در مزرعه است، مزرعه داراى سایبان باشد. قبل از رها کردن قوچ در گله، با مادهٔ رنگى شکم و درست جلو آلت تناسلى قوچ را رنگ کنید، این عمل سبب مى شود که زمان جفتگیرى میش را تشخیص داده و کارهاى مدیریتى گله را بهتر و به آسانى انجام دهید.
اگر در گله از یک قوچ استفاده مى کنید، توصیه مى شود براى کنترل قدرت بارورى قوچ رنگ به کار برده را هر ماه عوض کنید و اگر بیش از یک قوچ استفاده مى کنید، براى قوچ ها از رنگ هاى مختلفى استفاده کنید و هر روز مادهٔ رنگى قوچ را امتحان کنید و در صورت لزوم تجدید نمائید.
قوچ هاى جوان ممکن است براى مدتى فعالیت جنسى خوبى نداشته باشند، براى تشویق این نوع قوچ ها مى توان قوچ ها را با میش پیرى که فحل شده است در یک محل نگه داشت.
میش به خوبى مى ایستد و قوچ جوان به راحتى با آن جفتگیرى مى کند. رها کردن قوچ محرک (Teaser ram) در گله سبب مى شود که میش ها به فحل شدن تشویق شده و در نتیجه وقتى که قوچ در گله رها مى شود مى تواند با تعداد زیادى میش در مدت زمان کوتاهى جفتگیرى کند.
با توجه به اینکه چندقلوزائى یک صفت توارثى است؛ بنابراین، قوچ مى تواند چندقلوزائى گله را تحت تاثیر قرار دهد. بدین جهت در موقع انتخاب قوچ این صفت را باید در نظر گرفت. قبل از فصل جفتگیرى قوچ ها باید از نظر غیر بارور بودن آزمایش بشوند، براى گرفتن نتیجهٔ خوب از جفتگیرى ۶-۸ هفته قبل از جفتگیرى قوچ ها را پشم چینى کنید.

اصول تغذیه قوچهای مولد

تغذیه قوچهای مولد باید به نحوی باشد که استفاده طولانی مدت پرورشی ٬ با پتانسیل بالاوکیفیت مطلوب اسپرم را تضمین کند . تغذیه کمتر از حد نیاز یا مازاد بر احتیاج ٬ روی تولید مثل اثر منفی دارد . در مورد انرژی موجود در جیره بره های نری که جایگزین میشوند ٬تغذیه ناقص بر چگونگی تولید مثل لطمه وارد میکند وممکن است تا 30 درصد قدرت باروری کاهش پیدا کند ٬ روی این اصل کاهش وزن قوچ نقش عمده ای در باروری اسپرم آن دارد .البته فقر مواد غذایی بره نر بر روی بیضه ها اثر کرده و باعث غیر طبیعی شدن اسپرم ها می شود ٬این عامل بر روی قوچ پس از بلوغ اثر نمی گذارد . روی این اصل باید به تغدیه بره های نر جا یگزین توجه ویژه ای را مبذول داشت .

تجربه نشان داده است حجم اسپرم قوچهایی که با جیره حاوی پروتئین در حدود طبیعی تغذیه شده باشند ٬بیشتر از قوچهایی است که با جیره حاوی پروتئین کم تغذیه شده اند به همین ترتیب درصد بره زایی و دو قلو زایی در گله هایی که با جیره غذایی محتوی دانه های پروتئین دار تغذیه شده اند نیز بیشتر است .

تامین پروتئین و مواد معدتی به اندازه کافی بر انجام وظایف جنسی وکیفیت اسپرم تاثیر زیادی دارد. بصورت طبیعی 70-80 گرم پروتئین خام قابل هضم و 850-750 واحد نشاسته ای برای هر حیوان در نظر می گیرند . در طول جفتگیری باید در روزانه 60 گرم پروتئین خام قابل هضم و 120 واحد نشاسته ای اضافه نیز عرضه شود و در صورتیکه دفعات جفتگیری از 3 بار در روز تجاوز کند مقایر فوق دو برابر افزایش پیدا می کند . نقش کلسیم و فسفر در تولید اسپرم بیش از سایر عناصر معدنی موثر است . کاهش این عناصر در ماده غذایی می تواند معمولاً با کاهش پروتئین توام باشد . بنابراین در هنگام قوچ اندازی دقت های لازم در این موارد باید انجام گیرد. علاوه بر این باید توجه شود که ویتامین های E-D-A در تو لید اسپرم نقش عمده ای دارند و به وسیله دستگاه گوارش گوسفند ساخته نمی شوند . کمبود ویتامین A کمتر محسوس است . زیرا دامها هنگام باروری معمولا از علوفه سبز که محتوی بتا کارتون است استفاده می کنند و اگر جیره غذایی از نظر ویتامین A فقیر باشد تعداد اسپرم های مرده زیاد می شود . ویتامین E بطور طبیعی در جیره نشخوار کنندگان یافت می شود و نقش عمد ه ای در تولید اسپرم دارد .

به قوچ های مولد علاوه بر غذای پایه می باید کنسانتره اضافه نیز داده شود . مصرف یولاف به عنوان کنسانتره درنتایج پرورشی اثر مثبت دارد روی این اصل بهتر است که روزانه مقداری یولاف در حدود 500 گرم به حیوان داده شود . برای خنثی کردن فشارهای ناشی از جفتگیری مکرر علاوه بر تامین انرژی کافی باید نسبت به تامین پروتئین اضافی نیز اقدام کرد . اگر قوچ های بطور عادی برای جفتگیری مورد استفاده قرار گیرند باید متناسب با احتیاج اضافی این دوره به هر راس قوچ روزانه 150 گرم کنجاله سویا داده شود . 4 هفته قبل از شروع جفتگیری به مقدار کنسانتره به تدریج اضافه می شود تا قوچ های برای استفاده پرورشی آماده شوند . به منظور جبران ضعف ناشی از جفتگیری 2-3 هفته بعد ا ز پایان دوره جفتگیری نیز همان مقدار کنسانتره اضافه به قوچ ها داده می شود.

در تغذیه بره های جوان می باید علاوه بر علوفه پایه مقداری کنسانتره متناسب با اضافه وزن به آنها داده شود. برای بدست آوردن افزایش وزن توصیه شده 181-136 گرم در روز بره قوچ های جایگزین شونده 59 کیلو گرمی یا قوچ های 2-1 ساله 100 کیلوگرمی به ترتیب نیاز به 2.5-2.3 و 3-3.2 کیلوگرم غذا دارند . چراگاه تابستانه تنها کافی نیست اما چرا گاه های مرغوب تابستانه نیاز به علف خشک مکمل را به میزان 50 درصد کاهش می دهند تغذیه غلات می باید تا پایان دوره جفتگیری ادامه پیدا کند .

قوچ های بالغ را در تمام طول سال به استثنا 45-30 روز قبل از دوره جفتگیری با یک جیره نگهداری (چراگاه ) تغذیه می کنند . درخلال دوره جفتگیری قوچ ها باید 227-136 گرم افزایش وزن روزانه داشته باشند . این مقدار افزایش وزن از طریق جیره های حاوی 65 درصد یونجه پلت شده و 35درصد غلات بدست می آید .
خوراکهای مکمل برای گوسفند
در غرب استرالیا بیشتر پروش دهندگان گوسفند مکمل های غذایی را زمانی مورد استفاده قرار میدهند که خوراکها ی مزرعه بیشتر شامل کاه غلات با کیفیت پایین و علوفه ی خشک باشد , در حالیکه این خوراکها نمیتوانند نیازهای غذایی بره ها یا میشهای مرحله آخر آبستنی یا در شیر دهی را تامین کنند .
هدف از تغذیه خوراکهای مکمل اطمینان از آن است که حیوان بتواند تا حد امکان خوراک خشک دریافت کند در حالی که این خوراک مکمل را با کیفیت برتر جهت نگهداری و رشد دریافت می دارد . خوراکهای مکمل میتوانند دیگر مواد مغذی که موجب افزایش بهره وری استفاده از خوراک میشوند را نیز تامین کند .

تمام این اقدام ها باید با توجه به خوراکهای موجود در منطقه و قیمت آنها باشد.

انتخاب خوراکهای مکمل :

مکمل های مهمی که در دسترس پرورش دهندگان می باشد شامل آجرهای لیسیدنی ٬ دانه غلات (یولاف جو و گندم )لوپن ٬ علوفه ٬ غلات ٬ علوفه مرتع و کاه غلاتی که ممکن است برای بهبود کیفیت فر آوری شده باشد . در این مقاله مزایا و معایب نسبی هر کدام از این اقلام بررسی میشود .

بلوکهای لیسیدنی :

بیشتر بلوکهای لیسیدنی برای تامین اوره و مینرالها برای حیواناتی که خوراکهای کم پروتئین مراتع را مصرف میکنند ساخته شده است تا آمونیاک شکمبه ای لازم برای فعالیت جمعیت میکروبی فراهم شود .

در غرب استرالیا دامهایی که کاه غلات را با مکمل بلوکها ی لیسیدنی مورد استفاده قرار میدهند افزایش وزن بیشتری دارند .

آزمایشهای ایستگاههای تحقیقاتی نشان داده است که در سالهای متعادل با مقداری باران تابستانه گوسفندانی که از بلوکهای لیسیدنی همراه با کاه استفاده میکرده اند سرعت کاهش وزن کمتری در مقایسه با گوسفندانی که که از این مکمل استفاده نمیکرده اند ٬ داشته اند . این در حالی است که گوسفندان تغذیه شده با لوپن اضافه وزن داشته اند .

استفاده از بلوکهای لیسیدنی راحت است ٬ براحتی حمل میشود و تنها باید هر 2تا 3 هفته یک بار مورد استفاده قرار داد . ولی قیمت نسبتا بالای مواد مغذی در این بلوکها باعث میشود که این مکملهای خوراکی گران تمام شوند .

دانه های غلات :

دانه ی غلات بیشترین و گسترده ترین شکل خوراکهای مکمل در دسترس هستند که معمولاً از بلوکها و شبدر ارزانترند .همچنین براحتی میتوان آنها را حمل و نقل و انبار کرد . اما دانه ٔغلات حاوی مقادیر بالای بالای نشاسته می باشند . در ابتدای تغذیه با آنها با احتیاط و دست کم هفته ای دو بار تغذیه شوند تا از مسمومیت ناشی از آنها جلوگیری شود .

محققان به وضوح نشان داده اند که تغذیه نشاسته (بصورت دانه های غلات )همراه با جیره های بر پایهٔکاه موجب کاهش میزان گوارش سلولز (فیبر ) تا 50%میشود . دامهایی که فقط با کاه تغذیه شدند٬ در 6 هفتهٔابتدایی آزمایش تغییر وزنی مشابهی با دامهایی داشتند که همراه با کاه تا 40% کل جیره نشاستهٔ گندم دریافت میکردند .

برای آنکه مقادیر اقتصادی دانهٔ غلات توسط گوسفند استفاده شود باید با افزودن مواد اضافی مقدار مصرف آن را محدود کرد . نشان داده شده که مخلوط سنگ آهن با جو (در حالی که 30 % جیره را تشکیل دهد)موجب محدود کردن مصرف جو تا 200 گرم در راس در هر روز میشود . خوراندن چنین مخلوطی به میشهای آبستن در طول تابستان و پاییز موجب ثابت ماندن وضعیت آنها شده است .

البته به نظر میرسد که چند اشکال فنی در مخلوط کردن سنگ آهک با جو وجود دارد . ماده ی خشک سنگ آهک باید نسبتا پایین و ثابت باشد تا مخلوط به راحتی تشکیل شود .

همچنین سنگ آهگ ممکن است درون تانکهای ذخیره یا هاپر سولفید شود که خود مستلزم صرف نیرو و کارگر برای شکستن آن است .

حالت سفت شدن همچنین ممکن است در لبه دهانه خوراک ریزها به وجود آید که باید دست کم دوباره در هفته تمیز شوند . این مشکلات باید در کنار مسائل مربوط به تجهیزات مخلوط کردن و تغذیه کردن مخلوط مورد توجه باشد .

لوپن :

دانه لوپن معمولا در مقادیر مساوی به ازای هر تن گرانتر از دانه غلات است ولی با افزایش دانسته های ما از ارزش این مکمل غذایی به نظر می آید که شاید حتی با قیمت بیشتر خرید این خوراک از لحاظ اقتصلدی به صرفه باشد . این دانه مقدار اندکی نشاسته دارد لذا موجب اسیدوز نمی شود . به همین دلیل نیازی نیست که فقط دوبار در هفته تغذیه شود .

به نظر میرسد که دست کم 6 هفته تغذیه با خوراک های حاوی نشاسته ی بالا مثل گندم و جو نیاز است که این خوراکها بابازدهی مناسب توسط حیواناتی که علوفه کم اهمیت می خورند مورد استفاده قرار می گیرد . کیفیت یولاف بسته به محل کشت متغیر است ومیتواند عملکرد حیوان را بشدت تحت تاثیر قرار دهد

تاثیر این خوراکها مکمل بر میزان رشد پشم حیوان نیز باید مورد توجه قرار گیرد .

لوپن پروتئین را همچون انرژی تامین میکند .

کاه غنی شده :

کاه عمل آوری شده یک جایگزین برای استفاده از دانه های مکمل یا بلوکهای لیسیدنی ٬ عمل آوری کاه کم کیفیت غلات است که موجب افزایش گوارش پذیری آن میشود .

در این خصوص باید هزینه های برداشت کاه ٬ بسته بندی و در کنار هزینه های ناشی از عمل آوری مورد توجه قرار گیرد . تغذیه با کاه عمل آوری شده همچنین متضمن استفاده از مقادیر زیاد خوراکها برای تولید جیره کامل می باشد . مهمترین مزیت این راهکار استفاده از مواد خام (کاه غلات )ارزان قیمت است و گوسفندان در مراتع محدود شده افزایش مقدار خوراک مرتعی در ابتدای پاییز در پی خواهد داشت .

آ – آلکالاژ :

این کارباافزودن هیدروکسید سدیم به کاه برای افزایش هضم پذیری آن انجام میشود . در این پروسه کاه بر روی هم انباشته میشود یا در یک حفره سیلو می گردد . سپس مخلوطهای معدنی بدان افزوده میشود این پروسه باعث افزایش هضم پذیری کاه میشود که هنگامی که به گاوها داده شود٬ افزایش وزن بهتری در مقایسه با کاه ساده دارد . اگر چه هنگامی که کاه آلکالاژ به گوسفند داده میشود مقدار رشد متغیر تر است .

ب – اوره :

روش دوم استفاده از اوره که در بیشتر نقاط جهان انجام میشود . اگر چه بر خلاف افزایش هضم پذیری بعد از عمل آوری ٬ عملکرد گوسفندانی که کاه عمل آوری شده دریافت کردند به طور معنی داری از آنهایی که کاه ساده همراه با 250 گرم دانه لوپن دریافت کردند٬ کمتر بود .

نتیجه :

به نظر میرسد دانه لوپن مناسبترین خوراک مکمل باشد ولی استفاده از آن محمدود است . وارد کردن خوراک باعث افزایش ریسک ناشی از تخم علف های هرز میشود . پرورش دهندگانی که خود یولاف و جو می کارند ترجیح میدهند که هزینه های ناشی از حمل و نقل خرید لوپن را نداشته باشند .

نوع و مقدار خوراکهای مکمل بر اساس خوراکهای در دسترس وضعیت حیوان و اهداف پرورش متغییر است . نتایج مربوط به مقدار رشد پشم و تغیر وزن با توجه به نوع و مقدار خوراکهای مکمل و در سیستم های چرای مشابه٬ راهکارهایی برای پرورش دهندگان در جهت اتخاذ سیاستهای مدیریتی بوجود می آورد .
پرواربندی گوسفند

پرواربندی یکی از روشهای مهم در بالابردن تولیدات گوشت قرمز بدون افزایش تعداد دام می باشد . در کشور سالیانه حدود 30 درصد از جمعیت دامی گوسفند شامل بره های نر ، گوسفندهای نازا و پیر کشتار می گردند و قسمت اعظم تولیدات پروتئینی کشور را تامین می کنند اگر عملیات پرواربندی به روش صحیح صورت پذیرد ، از وارد کردن گوشت قرمز به کشور بی نیاز خواهیم شد .
پرواربندی چیست ؟

پرواربندی عبارتست از چاق کردن دام و ازدیاد گوشت آن با استفاده از غذای مناسب و با رعایت مسایل بهداشتی .

مهمترین محاسن پرواربندی :

1- افزایش تولید گوشت قرمز و کاهش میزان واردات آن

2- اشتغال زایی و فعال شدن نیروهای غیر فعال و بیکار در روستاها

3- جلوگیری از فشار بر مراتع طبیعی و احیای آنها

4- ایجاد تعاونی و ارایه تسهیلات و امکانات به پرواربندان

5- آشنایی دامداران با مواد کنسانتره دامی و پی بردن به رزش غذایی آن ها

6- جلوگیری از کشتار بی رویه دامهای قابل پروار و بهره گیری از پتانسیل ژنتیکی آنها در سط کشور

عوامل اساسی در یک پرواربندی موفق :

برای انجام عملیات پرواربندی موفق نیاز به یک سری عوامل اساسی می باشد که در زیر به برخی از آنها اشاره شده است :

1- شناختن نژاد های مختلف گوسفندان به همراه مشخصات آنها

2- ایجاد جایگاه مناسب جهت پرواربندی

3- خرید دام مناسب جهت پرواربندی

4- تهیه علوفه مورد نیاز دام ها در طول دوره پرواربندی

5- قرنطینه و انجام امور بهداشتی بر روی دامهای خریداری شده قبل از پرواربندی

6- بکارگیری روشهای مناسب پرواربندی

7- رعایت اصول صحیح تغذیه در طول دوره پرواربندی

8- انجام توصیه های لازم

جایگاه مناسب جهت پراربندی :

در احداث جایگاه دام می بایست نیز رعایت گردد :

2- جایگاه در مسیر وزش بادهای فصلی قرار نداشته باد و در غیر این صورت از باد شکن استفاده نمود .

– ارتفاع جایگاه باید بین 8/2 الی 3 متر باشد .

– در جلو آغل باید بهاربند یا حیاط آغل وجود داشته باشد و مساحت آن دو برابر فضای مسقف در نظر گرفته شود .

– درب آغل باید نسبتاٌ وسیع و تقریباٌ به عرض 3/2 متر باشد . تا عبور گوسفندان به راحتی صورت پذیرد .

– آخورها را باید درپایین و علف خورها را به صورت نرده ای در بالای آخورها احداث کرد .

– آخورهای متحرک را می توان با چوب یا فلز و حتی با لاستیک ماشین درست کرد .

– ابعاد لازم برای هر راس گوسفند 30*30 سانتی متر یا 40*40 سانتی متر است.

– برای گوسفندان باید حتماٌ آبشخور احداث نمود . چرا که لازم است در طول 24 ساعت ( شبانه روز ) آب در اختیار گوسفندان باشد . در دسترس بودن همیشگی آب برای دام ها موجب هضم و جذب بهتر مواد غذایی در دستگاه گوارش می شود و گوسفندان کمتر به سوء هاضمه مبتلا شده ، سلامت آنها به خطر نمی افتد . معمولاٌ برای هر 15 راس گوسفند باید 45 سانتی متر آبشخور در نظر گرفت
عامل بیمارى میکروبى (Briucellamelitensis) است که بیشتر در شیر حیوانات آلوده وجود دارد. بیمارى اکثراً در اثر جفتگیرى دام نر آلوده به حیوانات ماده انتقال مى یابد.

در اثر مصرف فرآورده هاى حیواناتى (شیر، گوشت، پنیر تازه) که به این بیمارى مبتلا هستند انسان به بیمارى (تب مالت) مبتلا مى شود. میکروب این بیمارى ممکن است در اثر تماس با ترشحات فرج، جفت جنین، بدن حیوان، جایگاه و لوازم آلوده، به انسان انتقال یابد. براى جفتگیرى باید حیوانات علیه این بیمارى واکسینه شوند و علاوه بر این، اقداماتى مثل جدا نگهداشتن حیوانات تازه وارد، استفاده از حیوانات نر سالم و عارى از بیماری، جدا کردن فورى حیواناتى که بچه مى اندازند و نمونه گیرى آنها، دفن کردن جنین و جفت در عمق زمین و ریختن آهک روى آن، جدا کردن نوزادان از مادرانى که احتمال آلودگى داده مى شوند و مراعات نکات بهداشتى در موقع زایش براى جلوگیرى از شیوع این بیمارى ضرورى هستند.
بیماری زبان آبی
اهمیت:
زبان آبی یکی از بیماریهای ویروسی نشخوارکنندگان است که توسط حشرات منتقل می شود. در بین حیوانات اهلی، بیماری بالینی اغلب در گوسفند با واگیری معناداری دیده می شود. اروزیون و اولسر روی غشاهای مخاطی، سختی تنفس و لنگش ناشی از نکروز ماهیچه و التهاب باندهای کروناری سم در گوسفندان درگیر دیده می شود. بعضی گوسفندها پوست سم شان کنده می شود و پشم های قسمتی یا کل بدنشان را از دست می دهند.
بعضی سویه های ویروس درصد مرگ و میر بالا تا 70% را در گوسفندان حساس ایجاد می کنند. محدوده پراکندگی جغرافیایی ویروس زبان آبی اخیراٌ گسترش یافته است در صورتیکه قبل از سال 1998 این ویروس به ندرت در اروپا دیده می شد. هر چند بعضی سروتیپ ها هم اکنون بطور عادی در کشورهای اروپای جنوبی وجود دارند و ممکن است در این مناطق آنزئوتیک باشند. در سال 2006 سروتیپ 8 ویروس، که احتمالاً از آفریقا آمده بود، باعث شیوع بیماری در آلمان، بلژیک و هلند گردید. بدلیل سازش پذیری ناقل ویروس (پشه کولیکوئیدس dewulfi) با شرایط آب و هوایی اروپا این سروتیپ ویروس قابلیت انتشار در شمال اروپا را نیز دارد.
اتیولوژی:
بیماری زبان آبی ناشی از ویروس زبان آبی از جنس اوربی ویروس و خانواده رئوویریده است. 24 سروتیپ از ویروس در جهان شناخته شده که 6 سروتیپ از آنها (1،2،10،11،13،17) در نشخوارکنندگان اهلی و وحشی ایالات متحده گزارش شده اند. ویروس های زبان آبی با گروه سرمی EHD (بیماری هموراژیک اپی زئوتیک) قرابت زیادی دارند.
گونه های حساس:
ویروس زبان آبی تعداد زیادی از نشخوارکنندگان اهلی و وحشی از جمله گوسفند، بز، گاو، بوفالو، آهو، بز کوهی، گوسفند شاخ بلند و گوزن آمریکای شمالی را بیمار می کند. علائم بالینی اغلب در گوسفند، گاهی در بز و بندرت در گاو دیده می شوند. بیماری شدید همچنین در بعضی از نشخوارکنندگان وحشی از جمله آهوی دم سفید (odocoileus virginiamus) گوزن شاخ چنگالی (Antilocapra americana) و گوسفند بیابانی شاخ بلند (ovis Canadensis) نیز اتفاق می افتد. در آفریقا بعضی سگ سانان بزرگ آنتی بادی زبان آبی را دارند و در آمریکا نیز یک واکسن آلوده باعث چندین سقط و مرگ و میر در سگهای آبستن گردید.

انتشار جغرافیایی:
ویروس زبان آبی در قسمت های مختلفی از دنیا از جمله آفریقا، اروپا، آسیای میانه، استرالیا، اقیانوس آرام جنوبی، آمریکای شمالی و جنوبی و بخش هایی از آسیا دیده شده است. ویروس در بعضی مناطق بدون بروز علائم کلینیکی حضور دارد. در ایالات متحده، پراکنش ناقل، عفونت را به مناطق جنوبی و غربی محدود کرده است.
انتقال:
ویروس زبان آبی توسط ریز پشه های گزنده جنس کولیکوئیدس منتقل می شود. کولیکوئیدس واری پنیس واریته sonorensis ناقل اصلی در ایالات متحده است. کولیکوئیدس brevitarsis در استرالیا، کولیکوئیدسimicola در آفریقا، آسیای میانه و اروپای جنوبی ناقل اصلی هستند. کولیکوئیدس dewulfi در شیوع سال 2006 در شمال اروپا عامل اصلی انتقال بود. سایر گونه های کولیکوئیدس نیز ویروس را منتقل می کنند که بیشتر به صورت منطقه ای و محلی مطرح هستند.
کنه ها ناقل مکانیکی هستند اما احتمالاً اهمیت کمتری در انتقال بیماری دارند. گاوها بزرگترین میزبان تقویت کننده بیماری هستند که این به علت ویرمی طولانی مدت آنها و استعداد آلودگی با بسیاری از گونه های کولیکوئیدس می باشد. زبان آبی یک بیماری واگیردار نیست هر چند که ویروس می تواند به صورت مکانیکی از طریق سر سوزن و تجهیزات جراحی منتقل شود. انتقال مقاربتی و از طریق منی نیز ممکن است صورت بگیرد اما بعنوان راه اصلی عفونت مطرح نیست.
دوره کمون:
در گوسفند دوره کمون معمولاً 10-5 روز است. ویرمی در گاو 4 روز پس از عفونت مشاهده می شود اما بندرت علائم بیماری دیده می شوند. حیوانات به طور معمول تا چند هفته برای ناقل عفونی هستند.
علائم کلینیکی:
تعداد زیادی از عفونت های زبان آبی از لحاظ کلینیکی غیر آشکار هستند. در درصدی از گوسفندهای عفونی و بندرت سایر نشخوارکنندگان بیماری شدید ممکن است بروز کند. علائم بالینی در گوسفند شامل تب، افزایش ترشح بزاق، کسلی، سختی تنفسی و له له زدن است. حیوان در ابتدا ترشح شفاف از بینی دارد اما بعداً ترشحات موکوسی چرکی شده و بصورت یک کبره خشک در اطراف سوراخ های بینی جمع می شوند. پوزه، لب ها و گوش ها پرخون بوده و لب ها و زبان متورم هستند. زبان ندرتاً سیانوزه و از دهان بیرون آمده است. سر و گوش ها نیز ادماتوز می باشد.
اغلب اروزیون و اولسر در دهان دیده می شود که ممکن است گسترش پیدا کرده و سطوح مخاطی حالت نکروزه و پوسته پوسته پیدا می کنند. باندها کروناری سم اغلب پرخون بوده و سم ها دردناک هستند. لنگش شایع است و در صورت پیاده روی حیوان سم ها ممکن است کنده شوند. میش های آبستن نیز سقط کرده یا بره های نارس بدنیا می آورند. سایر علائم بالینی شامل کج شدن گردن، استفراغ، پنومونی یا کونژکتیویت است.
درصد مرگ و میر بسته به سویه ویروس متفاوت است. 4-3 هفته پس از بهبودی بعضی از گوسفندها قسمتی یا کل پشم های خود را از دست می دهند. عود مجدد علائم کلینیکی در گوسفند گزارش شده است که احتمالاً ناشی از عفونت های پایدار در لنفوسیت های ᵞᵟ T گوسفندی می باشد.
عفونت در گاو معمولاً تحت بالینی است و اغلب تنها علامت بیماری تغییر تعداد لکوسیت ها و تغییر دمای رکتوم می باشد. بندرت گاوها هایپرمی خفیف، وزیکول و اولسر در دهان، هایپرمی اطراف با ند کروناری، هایپراستازی، درماتیت وزیکولار یا اولسراتیو دارند. ممکن است در پوست بخصوص در ناحیه گردن چین های ضخیمی تشکیل شود. ناباروری موقت در گاو نر دیده می شود. گاوهای آلوده گوساله هایی با کیست مغذی و هیدروآنسفالی بدنیا می آورند. گاوهایی که بیماری کلینیکی واضح دارند ممکن است تا هفته ها بعد از عفونت شکافهای شدیدی در سم شان ایجاد شود که در بعضی موارد با گندیدگی سم دنبال می شود. عفونت در بز معمولاً تحت بالینی است و شبیه بیماری در گاو است.
اگر چه تعداد زیادی از عفونتها در نشخوارکنندگان وحشی غیر آشکار هستند اما در بعضی گونه ها بیماری شدید نیز اتفاق می افتد. در بز کوهی، گوزن شاخ چنگالی و آهوی دم سفید بارزترین علامت بیماری خونریزی و مرگ ناگهانی است.
علائم کالبد گشایی:
در گوسفند صورت و گوشها اغلب ادماتوز هستند. اگزودای خشک و کبره ای در سوراخهای بینی دیده می شود. باندهای کروناری سم ها اغلب پرخون هستند. خونریزیهای اکیموتیک و پتشی ممکن است دیده شود که تا شاخ می توانند گسترش یابند. پتشی، اولسر و اروزیون در محوطه دهانی بخصوص روی زبان و بالشتک دندانی شایع است و غشاهای مخاطی دهان نکروزه و سیانوزه هستند. مخاط بینی و حلق ادماتوز و سیانوزه بوده و نای پرخون است و در آن تجمع خون وجود دارد. بعضی اوقات در نای کف و در حفره سینه مایعات تجمع می یابند. پرخونی و بندرت زخم در نگاری و هزارلا دیده می شود. پتشی، اکیموز و نقاط نکروز در قلب نیز ممکن است مشاهده شود. در بعضی موارد هایپرمی، خونریزی و ادم روی ارگانهای داخلی دیده می شود. خونریزی در قاعده سرخرگ ریوی چهره شاخص این بیماری است. بعلاوه ماهیچه های اسکلتی نیز دچار خونریزیهای نقطه ای و نکروز بوده و سطوح فاسیای بین ماهیچه ای توسط مایعات ادمی پر شده است.
در آهو پایدارترین ضایعه خونریزیهای پتشی تا اکیموتیک گسترده می باشد. بیشتر آهوهایی که عفونت مزمن دارند، اولسر و آثار نکروزه در حفره دهان و همچنین ضایعاتی از جمله شکاف های شدید و پوسته پوسته شدن روی سم ها دارند.
واگیری و کشندگی:
در گوسفند شدت بیماری بسته به نژاد گوسفند، سویه ویروس و استرس های محیطی متغییر است. درصد واگیری بیماری در گوسفند تا 100 درصد و مرگ و میر معمولاً 30-0 درصد است اما در گوسفند های خیلی حساس مرگ و میر بالای 70 درصد نیز می باشد. درصد واگیری و مرگ و میر مشابهی در گوسفند های شاخ بلند دیده می شود.
بیماری زبان آبی معمولاً در آهوی دم سفید و بز کوهی شاخ چنگالی شدید است و واگیری 100 % و مرگ و میر 90-80 % دارد. بیشتر عفونتها در گاو، بز و گوزن آمریکای شمالی بدون علامت هستند. در گاو بالای 5% حیوانات بیمار می شوند اما مرگ و میر نادر است و در بعضی حیوانات لنگش و ضعف تا مدتها باقی می ماند.
تشخیص بالینی:
در فصل فعالیت حشرات در صورت مشاهده علائم بالینی شاخص باید به بیماری زبان آبی مشکوک شد. تاریخچه تلفات در گله و گندیدگی سم تشخیص بیماری را تقویت می کند.
تشخیص تفریقی:
بیماری زبان آبی را باید از بیماریهای تب برفکی، تورم دهان پاپولی، طاعون نشخوارکنندگان کوچک، حساسیت به نور گیاهی، تب نزله ای بدخیم، اسهال ویروسی گاو، رینوتراکئیت عفونی گاو، پارا آنفلوآنزا 3، اکتیمای واگیردار (درماتیت پوستولی واگیردار)، آبله گوسفند، گندیدگی سم و آلودگی با استروس اویس تشخیص تفریقی داد. در گاو و آهو EHD می تواند علائم مشابهی ایجاد کند.
تست های آزمایشگاهی:
زبان آبی با جداسازی ویروس روی تخم مرغ جنین دار یا کشت سلول تشخیص داده می شود. مناسبترین کشت سلولها Vero, BHK-21, Mouse L (کلیه میمون سبز آفریقایی) و سلولهای (AA)Aedes albopictus می باشند.
جداسازی ویروس زبان آبی در تخم مرغ جنین دار حساس تر از جداسازی در کشت سلول است. این ویروس با تزریق به گوسفند و بعضی اوقات همستر یا موش شیرخوار نیز قابل جداسازی است. تلقیح به حیوان از جداسازی ویروس در کشت سلولی حساستر است و بخصوص زمانیکه تیتر ویروس بسیار پایین است، می تواند با ارزش باشد.
ویروس زبان آبی تا سطح گروه سرمی با ایمونوفلورسنت، الایزای جستجوی آنتی ژن و immunospot test قابل تشخیص است. این ویروس ها با تست های خنثی سازی ویروس (نوترالیزاسیون) تعیین سروتیپ می شوند. تکنیک PCR بطور گسترده در تشخیص ویروس زبان آبی از نمونه های بالینی کاربرد دارد. این تکنیک تشخیص سریع را ممکن نموده و گروه سرمی و سروتیپ را می تواند مشخص کند.
گاهی اوقات از سرولوژی برای تشخیص استفاده می شود. آنتی بادیهای ضد ویروس 14-7 روز پس از عفونت ظاهر شده و معمولاًً دائمی و پایدارند. تست های سرولوژی در دسترس از جملهAGID (آگار ژل ایمونودیفیوژن)، الایزای رقابتی و تست خنثی سازی می باشند. AGID و الایزای غیر مستقیم می توانند آنتی بادیهای گروههای سرمی خاص را تشخیص دهند. روش جدید الایزای رقابتی بر مبنای آنتی بادیهای منوکلونال می تواند آنتی بادیهای گروه سرمی زبان آبی را از آنتی بادیهای گروه سرمی EHD تشخیص دهد. تست های خنثی سازی (نوترالیزاسیون) ویروسی می توانند سروتیپ های خاصی از آنتی بادیها را مشخص نمایند اما این تست ها پر زحمت هستند. تست تثبیت کمپلمان که هنوز در بعضی کشورها استفاده می شود در حال حاضر با تست های دیگر جایگزین شده است.
نمونه گیری:
یک مورد عفونت انسانی با این ویروس در یک آزمایشگاه گزارش شده است. پس در حین کار با این ویروس حتماً احتیاط لازم را به عمل آورید. نمونه خون (برای جداسازی ویروس) و سرم بلافاصله پس از عفونت باید از چند حیوان زنده جمع آوری شود. خون باید در لوله حاوی ضد انعقاد جمع گردد. طحال و مغز استخوان یا هر دو نمونه های انتخابی در کالبد گشایی هستند. از بره هایی که بیماری مادرزادی دارند باید خون و سرم تهیه کرد. طحال، ریه و بافت مغز نیز در این موارد باید ارسال شوند (درصورت وجود). همه نمونه ها باید در دمای سرد به آزمایشگاه منتقل شوند و نباید یخ بزنند.
کنترل:
زبان آبی توسط ناقلین حشره منتقل شده و تماس اتفاقی در این امر مهم نیست. ضد عفونی کننده ها از انتقال ویروس بین حیوانات پیشگیری نمی کنند هر چند که ضد عفونی با هیپوکلریت سدیم یا هیدروکسید سدیم 3 درصد موثر است. کنترل حشرات در محدود کردن انتشار بیماری بسیار مهم است. پیرتروئیدهای سنتتیک و ارگانوفسفاتها علیه کولیکوئیدس موثر هستند. انتقال حیوانات به طویله در عصر ریسک عفونت را کاهش می دهد.
هر چند ویروس زبان آبی اسب سانان را بیمار نمی کند اما اسب ها و اصطبل ها باید در برنامه کنترل و پیشگیری مد نظر قرار گیرند چون پشه های کولیکوئیدس از اسب ها تغذیه کرده و توده های کود اسب محل بسیار مناسب تولید مثل این پشه ها می باشند.
در کشورهایی که زبان آبی آندمیک است واکسن برای کنترل بکار می رود. واکسن های تخفیف حدت یافته در بعضی کشورها از جمله ایالات متحده استفاده می شود که بطور کلی اختصاصی سروتیپ هستند. واکسن زنده چند گانه ای نیز در آفریقای جنوبی بفروش می رسد. در طول فصل فعالیت پشه ها، ویروس واکسنهای تخفیف حدت یافته می تواند به حیوانات غیر واکسینه منتقل شده و با سویه های فیلد بازآرایی ژنتیکی شود و تولید سویه های جدید ویروس را کند. بعلاوه واکسنها می توانند باعث ناقص الخلقگی جنین در میش های آبستن شوند.

ارزیابی کیفیت خوراک دام
تولید کنندگان کوچک خوراک دام و دامدارانی که خوراک دام مورد نیاز خود را تهیه می کنند، قادر به داشتن یک آزمایشگاه کنترل کیفی برای خودشان نیستند. با این حال این افراد می توانند با استفاده ار چند روش ساده و سریع کنترل کیفی مواد غذایی که در داخل مزرعه قابل اجراست، کیفیت خوب خوراک دام خود را حفظ کنند.
تولید جهانی خوراک دام در سال 2001 میلادی حدود 1200 میلیون تن بوده، که این مقدار شامل غذای تولیدی در مزارع یا کارخانه های کوچک تولید خوراک دام نمی شود. با فرض براینکه50% مواد غذایی دیگر هم به این صورت تولید می شود،کل مقدار خوراک دام تولیدی برای کلیه حیوانات (شامل خوراک آبزیان و حیوانات خانگی) به 1800 میلیون تن می رسد.
ترکیبی از تست های آزمایشگاهی و آزمایش های مزرعه ای (نسبت به استفاده از هر کدام به تنهایی)، بهترین کنترل کیفی را به ما ارائه می دهد. به علاوه تکنیک های ارزیابی خوراک دام در مزرعه باعث کمک به خرید مواد خام و همچنین انتخاب تست های آزمایشگاهی صحیح می شوند.
روش های مزرعه ای عمدتاً براساس ارزیابی حسی با استفاده از حواس پنچ گانه لامسه، چشایی، بینایی، بویایی و شنوایی است. افزون بر آزمایش های حسی، آزمایش های ساده ای را هم می توان در مزرعه انجام داد.رزیابی با حس لامسه:
با بکار بردن وسایل ساده می توان نتایج ساده اما موثری را بدست آورد. با لمس دانه های غلات چه چیزی مشخص می شود؟ ابتدا دست خود را در عمق کیسه حاوی دانه ها فرو کنید. اگر دانه ها به صورت مناسب خشک شده باشند، شما هیچ تفاوت دمایی را بین داخل و خارج کیسه احساس نخواهید کرد. اگر میزان رطوبت بالا باشد، دانه هایی که در عمق داخل کیسه قرار دارند در زمستان سردتر و در تابستان گرم تر خواهند بود.
یک قاشق تراشه برنج ، سبوس برنج یا سبوس روغن کشی شده برنج را کف دست چپ خود قرار دهید. با انگشتان خود آنرا فشار داده و کف دست بمالید. اگر بسیار زبر و خشن بود ممکن است چنین نتیجه گیری شود که تقلب صورت گرفته و پوسته شلتوک نکوبیده به آن اضافه شده است. یک مشت پر از تراشه برنج را در دست گرفته و فشار دهید و سپس به آهستگی انگشتان خود را باز کنید. اگر کیفیت تراشه برنج خوب باشد اثر فشار انگشتان شما روی ان باقی می ماند، در حالیکه در موارد تقلبی پس از باز کردن مشت دست این توده فرو خواهد ریخت. از طرف دیگر اگر در غذای آردی 1 (vi ) طیور چنین فشردگی هایی دیده شود نشانگر میزان بالای رطوبت است، زیرا اگر سطح رطوبت آن به صورت طبیعی باشد، به سادگی می شکند.
پودر ماهی که میزان رطوبت آن زیاد باشد، داغ و بسیار تیه رنگ بوده و هنگام لمس انعطاف پذیرتر و مرطوب احساس می شود.
ارزیابی با حس چشایی:
با چشیدن می توان تازگی خوراک و اجزاء خوراکی تازه دارای یک طعم مطلوب می باشند.در طول مدت ذخیره خوراک دام ، چربی یا روغن ترشیده شده و باعث بوجود آمدن یک طعم سوختگی غیر مطلوب ناشی از وجود اسیدهای چرب آزاد می شود. خوراک های مانده دارای یک بوی کهنگی و مزه کپک زدگی می باشند.
با گاز زدن و چشیدن نواله های روغنی می توان تازگی، ترشیدگی، کپک زدگی، کهنگی و هر گونه تقلب را مشخص نمود. در حال حاضر به صورت تقلبی به بیشتر نواله های روغنی ، سبوس برنج، دانه کرچک، دانه کائوچو ، دانه درخت ابریشم و یا دیگر بذرهای روغنی ارزانتر اضافه می کنند. با مشاهده میکروسکوپی و همچنین جویدن ، چشیدن و بررسی رنگ و بوی خوراک دام می توان بیشتر این تقلب ها را مشخص کرد.
یک نفر می تواند با لیسیدن و چشیدن یک نمونه کوچک از پودر ماهی، میزان نمک آنرا معین کند. مزه نمک آن قابل مقایسه با مزه شوری یک ترشی با حدود 5% نمک و همچنین قابل مقایسه با خوراک های معمولی است که ممکن است 2 تا 3% نمک داشته باشند.
سبوس برنج یا تراشه برنج که به صورت تقلبی به آن پوسته شلتوک نکوبیده اضافه شده باشد، بدون مزه بوده و سوزاننده گلو است بطوری که باعث می شود شخص بلافاصله آنرا از دهان بیرون اندازد.
با گاز گرفتن و جویدن دانه های غلات و نواله های روغنی ، تعیین رطوبت آنها آسان تر خواهد بود. یک خوراک دام خشک، ترد و سخت بوده و هنگام گاز گرفتن شکننده احساس می شود.
اگر به پودر سائیده شده ماهی و خرده برنج، به صورت تقلبی شن و سنگریزه اضافه شده باشد، این خوراک را به دندان ها صدمه زده و جویدن آنها مشکل است و برای شکستن آنها باید فشار زیادی را وارد کنید.
ارزیابی با حس بینایی:
ارزیابی کیفیت خوراک دام با چشم بهترین نوع ارزیابی در بین آزمایش های حسی است و این نوع ارزیابی کاربردهای وسیع تری هم دارد. یک شخص با تجربه می تواند با آزمایش های چشمی در مورد کیفیت خوراک ها ، خصوصاً دانه های غلات ، سبوس ها ، نواله های روغنی و ماهی با دقت نسبتاً خوب قضاوت کند.
بررسی اجزاء خوراک دام از نظر داشتن رنگ های طبیعی ، استحکام و وجود موارد خارجی ، رشد کپک ها ، تجمع مواد خوراکی به صورت قالبی یا توده ای شکل شدن ، وجود شپش و دیگر موارد غیر طبیعی را می توان از طریق حس بینایی انجام داد. تهیه خوراک دام با استفاده از اجزاء خوراکی فاسد یا غذای کپک زده قالب شکل شده ، منجر به کاهش تولید و مرگ و میر بالا خواهد شد.
دانه های کپک زده خصوصاً در قسمت راس دانه (قسمت زاینده) تغییر رنگ داده و رنگ های سبز ، خاکستری یا سیاه در آنها ایجاد می شود. ذخیره مواد غذایی به صورت نامناسب و یا طولانی مدت و یا انبار کردن در مکان هایی با رطوبت بالا منجر به توده ای و قالبی شکل شدن این مواد غذایی شده و ضمن رشد قارچ ها در آن، ظاهر سوخته مانند پیدا می کند (سوختن خود به خودی.
تقلب به صورت استفاده از سبوس برنج یا انواع نواله های روغنی ارزان تر به جای نواله روغنی بادام زمینی؛ و یا بکاربردن سر میگو ، خرچنگ ، صدف و موارد دیگر به جای ماهی را می توان با بررسی دقیق چشمی (به خوبی بررسی خوراک با میکروسکوپ) تعیین نمود. ماهی سفید به دلیل داشتن مقدار کم روغن و حفظ بهتر کیفیت ، نسبت به ماهی تیره ارج است.
چه زمانی چشم ها کفایت نمی کنند؟
بررسی خوراک دام با میکروسکوپ بهتر از آزمایش چشمی آن است. در این مورد خوراک ها و اجزاء آنها با یک میکروسکوپ صفحه گسترده بررسی می شوند. این کار عمدتاً برای تعیین تقلب ها ، اجسام خارجی و ناخالصی ها در خوراک های آسیا شده و اجزاء خوراک دام بکار می رود. تقلب های مختلف مثل استفاده از پوست شلتوک ، نیام ، سنگ ها ، اجسام خارجی و جایگزینی مواد ارزان تر را می توان به سادگی بوسیله بررسی آنها با میکروسکوپ تشخیص داد. همانطور که در جدول 1 نشان داده شده بر اساس رنگ خوراک ها می توان این نوع تقلبات را شناسایی کرد.
بررسی رنگ ذرات مواد خوراکی کار برد محدودی دارد ، زیرا فقط یک نظر آزمایشی یا یک احتمال را در مورد یک جزء در یک نمونه ناشناخته ارائه می دهد. با این حال کاربرد آن برای اجزاء خوراکی شناخته شده معقول است.
می توان از تکنیک های میکروسکوپی غذایی برای شناسایی انواع گسترده تقلب ها و استفاده از مواد ارزان تر مثل سنگریزه ، پوست شلتوک ، نیام ، دانه های خرد شده و موارد دیگر استفاده کرد. با این روش می توان وجود پودر مو یا پودر چرم در پودر گوشت و پودر ماهی؛ وجود کنجاله دانه کرچک یا کنجاله دانه درخت پنبه در کنجاله کنجد و کنجاله آفتاب گردان و یا جایگزینی مواد مشابه ارزان تر را تشخیص داد.
ارزیابی با حس بویایی:
می توان ترشیدگی ناشی از ذخیره طولانی مدت و نامناسب تراشه برنج ، ماهی روغنی ، دانه های روغنی ، پودر گوشت ، پودر شفیره کرم ابریشم ، چربی ، روغن و دیگر اجزاء خوراکی غنی از روغن را تشخیص داد. استفاده از چنین اجزاء خوراکی ترشیده در غذای حیوانات منجر به تخریب ویتامین های محلول در چربی می شود. بعلاوه طعم نامناسب چنین اجزاء خوراکی منجر به مصرف کمتر غذا توسط دام و زیان تولید می شود. همچنین بوی کپک زدگی نیز توسط استشمام قابل درک است. گاهی با کسب تجربه بیشتر می توان بوهای نامتعارف ناشی از فساد و ماندگی اجزاء خوراکی را تشخیص داد. ولی به هر حال دامنه اثر این نوع تشخیص چندان عمیق و گسترده نمی باشد.
امید است ارائه این مطالب بتواند شما را در جهت تشخیص بهتر مواد خوراکی و اطمینان از سلامت آنها تا حد زیادی کمک نماید.

پرورش گوسفند به روش پرواربندی

منظور از پروار بندی یعنی چاق کردن و کسب حداکثر اضافه وزن یا تولید لاشه جهت تامین گوشت است.
پرواربندی به دو روش انجام می شود.
الف- پروار بندی در محیط محسور ب – پروار بندی در محیط ازاد و مرتع
روش اول یعنی پروار بندی در مکان های محصور و محدود به دو دسته زیر تقسیم می شود. 1- نگهداری گوسفند پرواری در مکانهای مسقف که به صورت اغل یا سایه بان و حفاظ می باشد
2- نگهداری گوسفند پرواری در محیط بدون سقف اما محسور که طبعا هزینه کمتری دارد
روش دوم یعنی پروار بندی در محیط ازاد احتیاج به کارگر کمتری دارد ، کود دام میتواند مستقیما به مرتع باز گردد ، اما طبیعی است که میزان اضافه وزن کمتر باشد و مقداری انروی و مواد مغذی که باید در دام ها ذخیره گردد در راهپیمایی هدر می رود.
پروار بندی یکی از بهترین و مهمترین روش های تولید گوشت در تمام دنیا و از جمله کشور ماست پروار بندی عبارت است از مدیریت و تغذیه مناسب دام ها جهت بدست اوردن اضافه وزن در یک مدت یعنی با حد اقل هزینه. هدف از اضافه وزن تامین پروتئین حیوانی مورد نیاز انسان است

در این تعریف چند نکته قابل توجه وجود دارد.
1- روش نگهداری و تغذیه دام های پرواری با سایر دام ها متفاوت است و توجه بیشتر را می طلبد
2- در یک زمان و دوره معین اعمال می شود
3- بدست اوردن حد اکثر اضافه وزن مورد توجه است پس دام هایی که با سرعت بیشتری رشد می کنند برای پروار بندی مناسب تر اند
4- اصل توجه به حد اکثر بازده با حداقل هزینه ایجاب می کند حدالامکان از نگهداری دام های مسن تر و بیمار که موجب ایجاد هزینه بیشتر و اتلاف مواد غذایی می شوند برای پروار بندی خود داری شود.

5- هدف تامین پروتئین حیوانی است که عمدتا در ان چه ما بنام عضله و گوشت می شناسیم و جود دارد بنابراین در پروار بندی به پرورش دام هایی توجه می شود که با سرعت رشد بیشتر به ذخیره بافت های عضلانی در مقایسه با بافت های دیگر می پردازد

مزایای پرواربندی:
مهمترین مزایای پرواربندی را می توان بدین صورت خلاصه کرد:

1- تولید گوشت : دام های لاغر و سبک وزن پس از یک سری عملیات تبدیل به دام های سنگین وزن شده و به عبارت دیگر به تولید افزوده خواهد شد
2- مرغوبیت گوشت: گوشت دام های پروار دارای کیفیت بهتر از سایر دام هاست . هر قدر مقدار عضله در مجموع لاشه بیشتر باشد مرغوبیت گوشت بیشتر است و به همین دلیل دام هایی که چنین خصوصیتی را موجب می شوند برای نگهداری بهتر اند و انها دام های جوان هست اند.
3- برگشت اص سرمایه و سود ان در کوتاه مدت: دوره پرار بندی حدود 2 تا 4 ماه است .پس از فروش دامهای پرواری کل سرمایه و سود به سرمایه گزار بر می گردد .
4- حفظ مراتع کشور
5- استفاده از محصولات جنبی
6- ایجاد اشتغال

انواع پرواربندی:
1- پروار بندی بره های شیری 2- پروار بندی به روش مرتع 3- پرواربندی بره های جوان : ( معمولترین روش پرواربندی در ایران همین روش است) 4- پروار بندی گوسفندان پیر

نکات قابل توجه در پروار بندی :
1- تهیه و خرید دام مناسب در صورت امکان انتخاب نوع بره برای پروار بندی بره نواد هایی انتخاب شوند که از نظر مقدار رشد و سرعت رشد قابلیت بالایی دارند مثل نواد ها ی مغانی کردی و شال
2- رعایت نکات بهداشتی از جمله حداقل دو هفته قبل از شروع پروار بندی به بره ها داروهای ضد انگلی داده می شود همچنین در همین زمان بر علیه بیماری های انتروتوکسمی و اکسینه گردند .
3- مخارج تغذیه همیشه بالاترین رقم هزینه را تشکیل می دهد لذا قبل از شروع پروار بندی مواد غذایی تهیه شده باشند
4- هرگونه تغییر یا اضافه کردن مواد پرانروی یا با کیفیت و ماهیت متفاوت در جیره بره های پرواری نیز باید به تدریج و بنایی باشد.
5- مدتی پس از پرواربندی بره هایی که رشد خوبی ندارند بایداز گله حذف شوند و به جای انها بره های جدیدجایگزین شوند.
6- مهمترین مسئله در پرواربندی تنظیم جیره و تغذیه با جیره تنظیمی در برنامه صحیح است.

ساختمان و تاسیسات:
پرورش گوسفند و بز نیاز به جایگاه و تجهیزات زیاد و پر خرج در مقایسه با گاو و طیور ندارد. با این که سیستم های پرورش گوسفند متنوع و متعدداند اما به طور کلی در هر سیستم پرورشی ضرورت دارد گوسفند از تاثیر سو عوامل نا مساعد اب و هوایی محافظت گردد.
اصول جایگاه :
1- قبل از احداث جایگاه باید اطلاعات کافی از شرایط جغرافیایی منطقه بدست اورد و محلی را انتخاب کرد که از زمین های اطراف بلند تر باشد
2- گوسفند حیوانی است که حساسیت شدید به باد و کوران دارد لذا برای اسایش حیوان و نیز برای جلوگیری از انتشار بیماری ها باید جهت جایگاه حیوان بر خلاف وزش باد های موسمی منطقه و رو به افتاب باشد .
3- جایگاه باید به گونه ای احداث شود که بتوان رطوبت ودرجه حرارت ان را کنترل نمود زیرا گوسفند در برابر هوای گرم و مرطوب حساس است و در نتیجه میل به تغذیه در اوکاهش می یابد.
4- به دلیل الودگی فاضلاب جایگاه گوسفند ، فضولات و نیز بیماری های مشترک بین انسان و دام لازم است جایگاه پرورش گوسفند دور از محل سکونت انسان ها باشد.
5- محل جایگاه باید به گونه ای انتخای شود که به راحتی به انبار علوفه دست رسی داشته باشد.
باید جایگاه را با مصالحی ساخت که به منظور مبارزه با افات و امراض گوسفند قابل ضد عفونی کردن باشد
مشخصات گوسفند پرواری:
چون هدف از پرواربندی، تولید کم هزینه و اقتصادی گوشت است، لذا باید به موارد زیر توجه شود
1 -نژادهای سنگین وزن مانند نژاد مهربانی برای پرواربندی مناسب بوده زیرا قدرت رشد بیش تری دارند.
2-گوسفند های کوتاه اندام برای پرواربندی بسیار مناسب می باشند. این گروه دارای سینه ای عریض و مربعی شکل بوده و دست و پای آن ها کوتاه و نزدیک به زمین است.
3-بهترین سن برای شروع پرواربندی سن 4 تا 5 ماهگی و پایان آن 8 تا 9 ماهگی است . دراین محدوده سنی ، گوسفندان بهترین بازده تغذیه ای را دارند.

خصوصیات گوسفند نژاد مهربان:
این نژاد جزء گوسفندان سنگین وزن کشور وزادگاه اصلی آن، منطقه کبودرآهنگ دراستان همدان است. بدن این گوسفند بجز درناحیه زیر گلو وزیر شکم پوشیده از پشم وعمدتاً رنگ آن قهوه ای تا خرمایی می باشد. استخوان بینی برآمده، چشم ها مورب، سوراخ بینی گود و نزدیک، به هم، گوش لاله ای شکل و دنبالچه دوکی شکل با دنبه پیوسته از مشخصات ظاهری این نژاد است.
تغذیه گوسفند پرواری نژاد مهربان:
گوسفند پرواری برای زنده ماندن به مقداری غذا نیاز دارد که به آن جیره نگهداری می گویند. هم چنین به میزان غذایی که دام برای تولید گوشت مصرف می نماید جیره تولیدی می گویند. لذا دردام پرواری نیاز غذایی آن جمع جیره نگهداری و جیره تولیدی می باشد.مواد خوراکی مورد استفاده تغذیه گوسفند، علوفه های سبز ، ریشه وغده محصولات، مازاد محصولات کشاورزی و مازاد کارخانجات صنایع تبدیلی کشاورزی می باشد.علوفه های سبز، دارای حجم زیاد، فیبر فراوان وانرژی کمی هستند و برای تغذیه گوسفند پرواری به تنهایی قابل استفاده نمی باشند. بنابراین از مواد دیگری که دارای انرژی زیاد، حجم و فیبر کم هستند و به آن مواد کنسانتره گفته می شود، بایستی به عنوان مکمل غذایی استفاده گردد.
مواد قابل استفاده درتغذیه گوسفند پرواری
1-دانه جو اگر بصورت بلغوری خورانده شود، یکی از منابع تامین انرژی برای دام است
2-کاه ساقه خشک تیره غلات و حبوبات است که پس از کوبیدن وجدا کردن دانه بدست
می آید . از نظر مواد غذایی بسیار ضعیف است. برای گوسفند پرواری کاه بایستی با کود اوره غنی سازی شود.
3-سبوس، غشاء خارجی دانه غلات است که ارزش غذایی زیادی دارد، برای دام سهل الهضم وملین ودارای فسفر زیادی است
4-کنجاله مازاد کارخانجات روغن کشی بوده که مهم ترین آن، کنجاله تخم پنبه و کنجاله سویا است. این ماده پروتئین زیادی دارد و یکی از اساسی ترین مواد درخوراک گوسفند پرواری می باشد
5-تفاله وملاس چغندر، مازاد کارخانجات قند است و به علت قندی بودن و خوش خوراک کردن مواد غذایی برای پرواربندی بسیار مناسب می باشند
6-یونجه برای دام خوش خوراک است و از نظر پروتئین ، کلسیم و ویتامین بسیار غنی است. ارزش غذایی برگ یونجه بیش تر از ساقه آن است لذا زمان و نحوه برداشت آن تاثیر زیادی روی ارزش غذایی آن دارد.

جیره غذایی مورد نیاز گوسفند پرواری:
مقدار غذایی که در24 ساعت دراختیار دام قرار می گیرد تا دام بتواند به فعالیت های خود ادامه داده و تولید شیر داشته باشد، جیره غذایی گفته می شود. جیره غذایی متعادل مخلوطی از چند ماده خوراکی است که دارای مقدار و نسبت صحیحی از انرژی و مواد مغذی مختلف بوده و
چنان چه روزانه و به میزان کافی دراختیار دام قرار گیرد، احتیاجات آن را از نظر انرژی ، پروتئین، موا معدنی وسایر مواد مغذی درمدت 24 ساعت تامین می کند.
مواد قابل استفاده درتغذیه گوسفند پرواری
1-دانه جو اگر بصورت بلغوری خورانده شود، یکی از منابع تامین انرژی برای دام است.
2-کاه ساقه خشک تیره غلات و حبوبات است که پس از کوبیدن وجدا کردن دانه بدست.
می آید . از نظر مواد غذایی بسیار ضعیف است. برای گوسفند پرواری کاه بایستی با کود اوره غنی سازی شود.
3-سبوس، غشاء خارجی دانه غلات است که ارزش غذایی زیادی دارد، برای دام سهل الهضم وملین ودارای فسفر زیادی است.
4-کنجاله مازاد کارخانجات روغن کشی بوده که مهم ترین آن، کنجاله تخم پنبه و کنجاله سویا است. این ماده پروتئین زیادی دارد و یکی از اساسی ترین مواد درخوراک گوسفند پرواری می باشد
5-تفاله وملاس چغندر، مازاد کارخانجات قند است و به علت قندی بودن و خوش خوراک کردن مواد غذایی برای پرواربندی بسیار مناسب می باشند
6-یونجه برای دام خوش خوراک است و از نظر پروتئین ، کلسیم و ویتامین بسیار غنی است. ارزش غذایی برگ یونجه بیش تر از ساقه آن است لذا زمان و نحوه برداشت آن تاثیر زیادی روی ارزش غذایی آن دارد.

نیاز غذایی دام پرواری:
الف- انرژی به وسیله مواد غذایی تامین شده و برای نگهداری بافت های بدن، فعالیت های حیاتی و رشد و نمو صرف می شود. چنان چه انرژی مورد نیاز دام تامین نشود، علایم ظاهری کمبود، مانند لاغری و عدم تناسب اندام بروز می کند.
ب- پروتئین از طریق مواد غذایی تامین می شود و وجود آن برای رشد و نمو دام ضرورت دارد. کنجاله دانه های روغنی و یونجه از مهم ترین منابع تامین پروتئین هستند
ج- آب برای گوسفند پرواری بسیار ضروری و متوسط مصرف آن 3 تا 5 لیتر در روز است.
د- مواد معدنی مانند سدیم، کلسیم، فسفر، ید و آهن برای رشد ونمو دام ضروری است. برای تامین نمک مورد نیاز دام بهتر است ازسنگ نمک استفاده شود.
ه- ویتامین ها برای فعالیت های عادی ضروری هستند. بخصوص ویتامین D که درجذب کلسیم وفسفر نقش دارد. کلسیم و فسفر در رشد اسکلتی دام بسیار موثر هستند.
جیره غذایی مورد نیاز گوسفند پرواری:
مقدار غذایی که در24 ساعت دراختیار دام قرار می گیرد تا دام بتواند به فعالیت های خود ادامه داده و تولید شیر داشته باشد، جیره غذایی گفته می شود. جیره غذایی متعادل مخلوطی از چند ماده خوراکی است که دارای مقدار و نسبت صحیحی از انرژی و مواد مغذی مختلف بوده و
چنان چه روزانه و به میزان کافی دراختیار دام قرار گیرد، احتیاجات آن را از نظر انرژی ، پروتئین، موا معدنی وسایر مواد مغذی درمدت 24 ساعت تامین می کند.
اصول تهیه جیره متعادل:
برای تهیه یک جیره متعادل باید از میزان احتیاجات گوسفند به مقدار ماده خشک ، انرژی ، پروتئین ومواد مغذی اطلاع داشت. جیره غذایی ضمن خوش خوراکی، قابل هضم بودن ومقوی بودن بایستی از نظر اقتصادی نیز باصرفه باشد و چون گوسفند یک حیوان نشخوار کننده است، وجود مقدارکافی مواد خشبی درجیره ضروری است. مواد خوراکی مورد استفاده درپرواربندی گوسفند نژاد مهربان شامل یونجه، جو بلغور شده، کنجاله تخم پنبه ، سبوس گندم، تفاله خشک چغندر قند و کربنات کلسیم است.برای هر راس دام، مقدار خوراک مصرفی درهرروز 1300 گرم است. نسبت ترکیب کنسانتره وعلوفه به ترتیب 780 گرم و 520 گرم بوده بطوریکه کنسانتره ویونجه را کاملاً با هم مخلوط کرده ودرسه نوبت صبح، ظهر و عصردراختیار بره ها قرار داده می شود. برای عادت کردن بره ها وجلوگیری از مشکلات گوارشی ناشی از خوراک مصرفی، تغییر جیره بایستی به تدریج وطی یک هفته تا ده روز انجام شود. درماه دوم پرواربندی مقدار خوراکی مصرفی 1600 گرم می شود بطوری که برای هر بره 1280 گرم کنسانتره و 320 گرم یونجه به صورت مخلوط درسه وعده داده می شود.
زمان خاتمه پرواربندی:
اصولاً مدت پرواربندی یکصد روز است وهر زمان که اضافه وزن به دلیل اضافه شدن چربی بدن باشد بایستی پرواربندی خاتمه یابد. دراواخر پرواربندی ضریب تبدیل غذایی کاهش یافته وبه ازاء مصرف هر واحد جیره غذایی افزایش وزن بره ها اقتصادی نخواهد بود.نکات مهم دیگری که درپرواربندی بایستی مورد توجه قرار گیرد:
1-چون خرید بره ها حدود 50 تا 70 درصد کل مخارج پرواربندی را تشکیل می دهد بنابراین درخرید بره دقت لازم صورت گیرد.
2-بره هایی را که دراواسط تابستان خریداری می شوند بهتر است تا اوایل پاییز درچراگاه ها یا پس چر مزارع چرا داده و سپس به جایگاه پرواربندی منتقل شوند
3-جیره غذایی بره های پرواری از نظر اقتصادی بایستی قابل صرفه باشد
4-سرعت رشد بره های نر بیش تر از بره های ماده است و راندمان لاشه آن ها بهتر است
5-از اخته کردن دام های پرواری خودداری نمایی زیرا هورمون های جنسی درسرعت رشد بره های پرواری بسیار موثر می باشند.
خلاصه مطالب:
چاق کردن گوسفند با استفاده از جیره مناسب و اقتصادی درحداقل زمان را پرواربندی می گویند. هدف پرواربندی ذخیره چربی درداخل بافت های عضلانی می باشد. عمل پرواربندی دربره های جوان و گوسفندان بالغ و پیر انجام می شود. برای پرواربندی از نژاد سنگین وزن مانند نژاد مهربانی استفاده می شود. بهترین سن برای شروع پرواربندی سن 4 تا 5 ماهگی وپایان آن 8 تا 9 ماهگی است . درتغذیه گوسفند پرواری باید از علوفه خشبی و مواد کنستانتره استفاده نمود. گوسفند مهربان جزء نژادهای پرتوقع بوده وبرای پرواربندی آن بایستی جیره متعادل تهیه شود.

شناخت پرورش گوسفند و اهمیت آن

بدون شک کوچکی جثه، قابلیت رام شدن و بهره دهی زیاد از نقطه نظر تولید گوشت، شیر و پشم وسایر فرآورده های آن باعث شده است که نظر انسان به این حیوان جلب گردد. در ایران علوفه مراتع متغییر است و گوسفندان همانند شتر مواد لازم را در بدن خود به صورت دنبه و دیگر مواد ذخیره می کند. به خاطر مسایل مذهبی و اهمیت قربانی کردن، گوشت گوسفند در درجه اول و دیگر فرآورده های آن در درجه دوم اهمیت قرار دارد.
به علت عدم آگاهی گوسفندداران ایرانی اغلب گوسفندان ایرانی اصالت خود را از دست داده و به صورت ناخالص در آمده اند.
دامنه های سلسله جبال زاگرس در جنوب غربی و مرکز و سلسله جبال البرز در شمال ایران مناطق مناسبی برای پرورش گوسفند در ایران هستند.

محاسن و معایب پرورش گوسفند

محاسن:
1. گوسفند یک حیوان نسبتاً خوش بنیه ای است که آب و هوای متغییر و خشک را تحمل می کند و با فقیرترین علوفه و غذل ها را رشد خود ادامه می دهد.
2. بوسیله گوسفند می توان زمین های نا مرغوبی که برای کشت و زرع مناسب نیست با ایجاد مرتع مصنوعی مورد استفاده قرار داد.
3. گوسفند در مقایسه با سایر دام ها به جیره نگهداری کمتری احتیاج دارد و بیشتر غذایی را که دریافت می کند صرف تولید رشد و نمو خود مینماید. به همین سبب در بیشتر کشورهای دنیا از نقطه نظر اقتصادی در رتبه اول قرار دارد.
4. انواع فرآورده های گوسفند را در تمام طول سال می توان به بازار عرضه کرد، به همین جهت دامدار کمتر با مشکلات مالی مواجه می شود.
5. برگشت سرمایه نسبتاً سریع است، به عنوان مثال بره را در 3 ماهگی یعنی 8 ماه پس از آبستنی می توان فروخت.
6. عادت گوسفند از نظر دفع فضولات و به ویژه در نقاط مرتفع چراگاه و مرتع از نظر تقویت و کود دهی خاک مورد توجه و اهمیت است.
7. پشم حاصله را می توان به راحتی انبار کرد و در زمان مناسب به بازار عرضه کرد یا به مسافت های دور فرستاد.
8. چربی خالص پشم (لالولین) که از پساب حاصله از شستشوی پشم به وسیله روش های شیمیایی جدا می گردد به عنوان مخلوط کننده کرم های آرایشی و طبی استفاده می گردد.

معایب:
1. گوسفند معمولاً از نظر حیوانات مهاجم به ویژه سگ و گرگ در معرض مخاطره است.
2. گوسفند در برابر آسیب ها و بیماری ها و به ویژه عوارض انگلی نسبت به سایر دامها بیشتر حساس است.
3. حرفه چوپانی از نظر اجتماعی چندان چشمگیر نیست و به همین جهت سیستم چوپانی پرورش گوسفند معمولاً با کمبود افراد مجرب مواجه است.
4. الیاف مصنوعی که از ترکیبات شیمیایی و رزین تولید می شود می تواند به عنوان ماده جایگزین پشم با آن رقابت نماید.

اهمیت استفاره از مراتع در پرورش گوسفند

در بیشتر مناطق دنیا پروش گوسفند به صورت چرای آزاد یعنی به شکل همان سنت اولیه انسان با استفاده از مراتع طبیعی انجام می پذیرد.

انواع چرا

1. چرای گسترده یا آزاد: به دو نوع نوع گسترده نسبی و مطلق تقسیم می گردد که در نوع اول گله در کل طول سال در کل مرتع چرا می کند ولی در حالت دوم قسمتی از مرتع برای جمع آوری غذای زمستانی حفظ می گردد.
2. چرای انتقالی یا بسته: در این روش مرتع به وسیله حصار به قطعات مختلفی تقسیم می گردد و گوسفندان در هر ایامی از سال در قسمتی از مرتع به سر می برند. از تفاوت هایی که این روش با روش گسترده دارد این است که به علت بسته بودن گیاهان نا مطبوع هم به مصرف گوسفند میرسد.
3. چرای مخلوط : گاهی اوقاط و بر حسب شرایط می توان حیوان دیگری را در چرای گوسفند وارد ساخت، از انواع چرای مخلوط می توان چرای گوسفند و گاو،میش و بره نام برد.

موقع چرا

معمولاً گوسفند از اوایل فصل بهار قادر به انتقال به چراگاه می باشد و اگر چه انتخاب زمان انتقال در هر نقطه بستگی به شرایط آب و هوایی، ارتفاع، نوع خاک و بالاخره نوع گیاه دارد ولی توجه به دو نکته لازم و ضروری است. اولاً آن که گیاهان سمی در بهار زودتر از سایر گیاهان ظاهر می شوند و پیش چرای گوسفند در این مناطق می تواند باعث تلفاتی در گله گردد. ثانیاً هنگامی می توان از چراگاه استفاده نمود که ارتفاع ساقه های علوفه دست کم به 10 تا 12 سانت رسیده باشد. با این ترتیب هر قدر در عقب انداختن چرا به اواسط بهار سعی شود در حفظ و نگهداری مرتع تلاش بیشتری مبذول گردیده.

ظرفیت چرای مرتع

بر حسب تعریف، حداکثر تعداد گوسفندی که می تواند در در هر سال در محدوده خاصی و در مدت معینی چرا کند و سطح تولید مرتع از نظر کمیت و کیفیت تغییر نکند ظرفیت چرای مرتع نامیده می شود.
مدت معین چرا از نظر آنکه در سطح تولید مرتع تغییری حاصل نگردد در ایران به صورت متوسط حدود 100 روز است.
بر اساس آخرین آمار تعداد دام موجود در کشور حدود 80 میلیون واحد دامی است و که از این تعداد با توجه به ضریب وابستکی انواع مختلف دام به مرتع حدودو 50 میلیون واحد دامی کشور کاملاً وابسته به مراتع می باشند که براساس موجود حدود 5/35 میلیون واحد دامی اضافه در مراتع چرا می کنند یا به زبان دیگر میتوان گفت از مراتع موجود 3 تا 5/3 برابر ظرفیت مجازبهره برداری می شود که این باعث تخریب و کاهش مراتع می گردد.

شناسایی و قضاوت گوسفند

ابتدا باید هدف از پرورش را مشخص نمود سپس نژاد را انتخاب کرد.معمولاً دو صت را با اولویت قرار دادن یکی از آنها در نظر می گیرند.(مانند زیر)

صفت اصلی
صفت فرعی

گوشت
پشم

پشم
گوشت

گوشت
شیر

شیر
پشم

جایگاه و تجهیزات لازم برای پرورش گوسفند

پرورش گوسفند در مقایسه با پرورش گاو به تجهیزات و امکانات کمتری احتیاج دارد و در اکثر کشورهای دنیا گوسفندان در بیشتر ایام سال به صورت آزاد پرورش می یابند و در فصل زمستان و ایام نا مساعد هوا در محیط های بسته به سر می برند. گوسفند حیوانی است که تنها از کوران باد و رطوبت نامناسب رنج میبرد و در برابر بسیاری از تغییرات جوی بردبار و مقاوم است. پس از احداث جایگاه باید به دسترسی آسان آب توجه داشت چرا که آب نیاز اولیه است.

آغل

تقسیمات داخلی آن باید به گونه ای باشد که بتوان آن را با توجه به نیاز و شرایط تغییر داد، مثالاً اگر دامدار مایل باشد فضایی برای نگهداری گوسفندان داشتی فراهم کند با اندک تغییراتی آن را فراهم کند. از جمله مسایلی که باید در نظر داشت عبارتند از دیوار چینی مناسب و نامساعد برای رشد هرگونه انگل، کف سازی محکم بادوام، غیرقابل نفوذ و غیر لغزنده، سقف سبک، ارزان و غیر قابل نفوذ برای جانوران،بهاربند با حصاربندی مناسب که همان حیاط آغل است، وسایل غذاخوری مدرن و کارآمد، نور و تهویه مناسب.

جایگاه باز

جایگاه باز عبارت است یک ساختمان مسقف که از چهار طرف باز است در نمونه مدرن آن دیوارهای جانبی از عدل های کاه و کف را به صورت نرده ای می سازند. این نوع جایگاه در بیشتر کشورها برای میش های داشتی استفاده می گردد ، مساحت لازم برای هر میش بالغ حدود 1 تا 5/1 مترمربع است و آخور و آبشخور به میزان لازم بر حسب تعداد گله تامین می گردد.

جایگاه نیمه باز

عبارت است از یک ساختمان ساده که از سه طرف محصور شده و از یک طرف باز است و حیاطی در کنار دارد که گوسفندان در شرایط نامساعد جوی یا برای استرحت در قسمت مسقف بسر می برند.

قسمت های لازم دیگر

اتاق توزین دام، پشم چینی، بسته بندی پشم، ذخیره علوفه، توزین، نگهداری مواد کنسانتره و یا روزانه، محل تهیه غذای روزانه، نگهداری کود، نگهداری گوسفندان مریض، حمام دام، اتاق شیردوشی، اتاق کارگر و دفتر.

بلوغ و تولید مثل در گوسفند

بلوغ جنسی در بره نر، بستگی به عوامل متعددی دارد که به ترتیب عبارتند از وزن،سن،نژاد،آب و هوا،فصل تولد و غذا.
به نظر میرسد وزن حیوان بیش از سایر موارد در در این امر موثر باشد. احتمالاً مسئله تغذیه به این امر کمک می کند. به تجربه ثابت شده بره های پاییزه دیر تر از بره های بهاره به بلوغ می رسند. همچنین نژادهای درشت اندام دیرتر از نژادهای کوچک اندام به سن بلوغ میرسند. البته این صفت به خصوصیت نژادی هم مرتبط است. شرایط آب و هوا از نظردرجه حرارت و رطوبت در بلوغ بره ها موثر است. بطور کلی در شرایط ایران بره ها بین 6 تا 12 ماهگی به سن بلوغ رسیده و قادر به جفت گیری می باشند ولی از لحاظ بهره برداری و تولید نسل، از سن 18 ماهگی به بعد مورد بهره برداری قرار میگیرند.

روش های پرورش گوسفند

1. روش پرورش گوسفند نژاد خالص: دراین روش معمولاً فقط یک نوع نژاد خالص برای پرورش در نظر گرفته می شود و تمام مساعی در جهت تثبیت و تقویت نژاد مربوطه انجام می گیرد. قوچ های حاصله به مصرف کسانی که به صورت آمیخته گری به پرورش گوسفند پرداخته اند می رسد. این کار معمولاً سود اقتصادی چندانی ندارد و غالباً به صورت ذوقی یا توسط ارگان های دولتی انجام می گیرد. در ایران ایستگاه پرورش گوسفند عباس آباد مشد (30 کیلومتری جاده سرخس) وابسته به سازمان دامپروری کل کشور از جمله مراکزی است که در از نژاد خالص بلوچی پرورش داده می شود.
2. روش پرورش گوسفند به روش آمیخته گری: در اغلب کشور های دنیا از این روش برای پرورش استفاده می گردد. در این روش سعی می گردد دو نوع نژاد مطلوب مثلاً نژاد گوشتی و نژاد مناسب باروری با هم آمیخته می گردد و در نسل اول ژن های مطلوب ژن های ضعیف را کنار زده و بره حاصل از آمیزش این دو نژاد خالص بره ای خواهد بود که هم از لحاظ گوشتی و هم از لحاظ باروری مطلوب است ولی در نسل بعدی ژن های مطلوب ضعیف شده و ژن های نامطلوب غالب می گردد.
3. روش پرورش گوسفند در مزرعه: این روش نمونه ای از روش فشرده است که به جز مناطق عشایری ایران در بیشتر مناطق روستایی معمول و متداول است منظور اصلی در این روش اول تولید و فروش بره و در مرحله دوم تولید و عرضه پشم است. تعداد گله در این روش متغییر است و ممکن است بین 6 تا 500 راس باشد. در این روش،نگهداری و مراقبت از گله بر عهده یک یا دو نفر مراقب است که کارهای دیگری هم در مزرعه دارند لزا در این روش توجه کافی به گله مبذول نمی گردد.
4. پرورش گوسفند به روش چرای آزاد: از این روش که به نام روش گسترده و یا متحرک نیز خوانده می شود در مناطقی استفاده می گردد که از آب و هوای معتدل برخوردار است و در مجاورت مراتع وسیع و پربار قرار ارند.در این روش در بیشتر کشورهای خارجی و مناطق عشایری ایران استفاده می گردد.
5. پرورش وسفند به روش چرای نیمه آزاد: شکل دیگری از روش فوق است در این روش از آغل برای نگهداری بره ها و گوسفندان در طول شب و فصول نامساعد سال یا به منظور پراربندی استفاده می گردد.
6. روش پرورش گوسفند به منظور پرواربندی: دراین روش بره هایی به منظور پرواربندی خریداری می گردد و با جیره غذایی مناسب برای فروش آماده میگردند. قیمت خرید بره ها حدود 50 تا 70 درصد کل مخارج پرواربندی را با توجه به مرگ ومیر های احتمالی تشکیل می دهد.

21 نکته ضروری در پروار بندی گوسفند

ا- دام باید از مراکز معتبر تهیه شود.
2- قبل از هرگونه اقدام به منظور پروار بندی باید سلامت دام توسط دامپزشک مورد تایید قرار گیرد.
3- جهت پروار بندی لازم است قرص یا شربت ضد انگل برای پاکسازی انگلهای درونی دام به مدت یک هفته تجویز شود.
4- محوطه گوسفند داری یا گاوداری ضد عفونی شود .
5- آب مصرفی دام قبلا نمونه برداری شده و به آزمایشگاه معتبر ارسال شود تا املاح آن مشخص شود .
6- خوراک مورد نیاز تا آخر دوره پروار بندی باید تهیه و قبل از آن با یک متخصص تغذیه هماهنگی های لازم صورت پذیرد.
7- برای این منظور باید کارگر ماهر و ورزیده و آموزش دیده در نظر گرفته شود.
8- واکسنهای مورد نیاز دام باید قبلا تهیه و توسط دامپزشک تزریق شود.
9- با توجه به اینکه تغذیه دام 60 الی 70 درصد هزینه را شامل میشود در خرید اقلام غذایی بهترین و ارزانترین باید انتخاب شود.

10- علوفه و کنسانتره به همراه مکملهای معدنی و ویتامینها به همراه نمک و سایر مکملها باید در بالانس نمودن جیره در دسترس باشد.

11- در سیستم پرواری در ایران شرائط 50 به 50 اعمال می شود یعنی 50 درصد علوفه و 50 درصد کنسانتره که این نسبت در حال حاضر برای پروار مناسب نبوده و باید این نسبت به سود کنسانتره تغییر یابد . در کشور ترکیه این نسبت تا 30 به 70 هم مشاهده شده است یعنی 30 درصد علوفه و 70 درصد کنسانتره . ولی بخاطر افزایش قیمت نهاده های کشاورزی و محدودیتهایی نظیر آن توصیه می شود نسبت 40 به 60 درصد یعنی 40 درصد علوفه و 60 درصد کنسانتره رعایت شود.

12- عمده غذاهای گاو و گوسفند به دو دسته علوفه و کنسانتره تقسیم می شود . در قسمت علوفه ( یونجه – تفاله تر و یا خشک چغندر – کاه- شبدر-چاودار- تیموتی- برموداگراس – و جوی دوسر یا یولاف ) و در بخش کنسانتره ( کنسانتره کارخانجات خوراک دام- جو- سبوس- گندم- ضایات نان-ملاس- دانه ذرت- کنجاله سویا- ذرت علوفه ای – مواد سیلویی )

3- تهیه جیره بر اساس وزن زنده دام می باشد.

14- کوتاهترین فرمول محاسبه ضریب 3 درصد وزن زنده دام می باشد. بعنوان مثال اگر گوسفندی 50 کیلو گرم وزن داشته باشد میتوان از طریق فرمول فوق محاسبات را انجام داد :

50 کیلو گرم وزن زنده گوسفند × 3 درصد وزن زنده = میزان احتیاج روزانه به ماده خشک 5/1 کیلو DM

۱۵ – این فرمول در مور پروار گاو نیز صدق می کند ولی برای گاو شیری باید محاسبات دیگری انجام داد که از حوصله این بحث خارج است.

16- از 1500 گرم فوق 60 درصد کنسانتره و 40 درصد باید علوفه باشد.

17- محدودیتها باید اعمال شود بعنوان مثال در استفاده از اوره باید 1 درصد جبره مصرف شود.

18- غذا باید در 3 نوبت تجویز شود صبح ساعت 6 – ظهر ساعت 1 الی 2 و شب ساعت 7-8

19 – جیره باید به آرامی و در عرض 10 روز بطور کامل تغذیه شود .

20- از مجموع جیره بالانس شده فوق روزانه 250 تا 300 گرم افزایش وزن خواهیم داشت که در ماه افزایش وزنی حدود 8-10 کیلو خواهد بود.

1- آب کافی و تمیز به همراه نمک که بهتر است بصورت سنگ نمک در آخور مصرف شود به همراه مواد معدنی و ویتامینه و دی کلسیم فسفات به میزان 1 درصد جیره حتما در پروار بندی مورد استفاده قرار گیرد.
حفظ کیفیت کرک تولیدی به روش چیدن و نگهداری کرک بستگی دارد .
آنقورا (Angora)

منشا اولیه بزهای آنقوره ترکیه است
خاستگاه بز آنقورا در یکی از استانهای ترکیه بنام استان آنقوره است این استان منطقه ای کوهستانی با آب و هوای خشک است.تا اواسط سال ۱۸۸۰ اجازه نمى دادند این نژاد از ترکیه خارج بشود. ولى حالا تعداد قابل ملاحظه اى از این نژاد در آمریکا، آفریقاى جنوبی، آرژانتین، استرالیا و نیوزلند وجود دارد نژاد آنقورا نسبت به بزهاى نژاد شیرى کوچکتر است. دارای شاخ بوده ' بز ماده بالغ ۵۰-۴۵ کیلوگرم و نرها ۶۵-۶۰ کیلوگرم وزن دارد. از خصوصیات این نژاد داشتن موهاى بلند است که ماهیانه در حدود ۵/۲ سانتى متر رشد مى کند. از بزهای ماده و بزغاله آنها در سال حدود6/1تا2کیلوگرم موهر به دست می آید پوشش بدن بز آنقوره را موهر می نامند.موهر چند نوع است که عبارت است از Ringlet ' Flat و Web . رنگ بز نژاد آنقورا معمولاً سفید است و ممکن است به رنگ سیاه و قهوه اى تیره نیز باشد. آنقورا بیشتر به گوسفند شبیه است تا بز و اگر با نژادهاى دیگر تلاقى داده شود بزغاله هاى با کیفیت لاشه بالائى تولید مى کند.
بز کشمیرى (Cashmere Goat)

بز کشمیری منشا آن آسیای مرکزی و منطقه کشمیر است بزهای این نژاد به رنگ سفید با گوشت های سر به بالا و شاخهای بلند و پیچیده می باشند کرک این نژاد* کشمیر *یا *پشمینه* نامیده میشود
بز کشمیر نیز دیگر بز معروف مویی است که در کشمیر و تبت پرورش داده می شود.و به بز تبتی هم معروف است. به خاطر پوشش خاص بدن به آب و هوای سرد سازگار میشود.کشمیر عبارت از موهاى خیلى نازکى است که به عنوان عایق در بین موها در بزهاى مناطق سردسیر رشد مى کنند. بزهائى که کشمیر زیادى تولید مى کنند در چین و کشورهاى همسایه هیمالایا یافت مى شوند.

آلپین انگلیسى (British Alpine)

این نژاد از تلاقی بزهای انگلیسی با آلپاین سویس حاصل شده است. برای چرا در مراتع خشبی ایده آل است نژادی سازگار به مناطق حاره ای می باشد و در مناطق مرطوب سازگاری کمتری دارد.وزن ماده بالغ 60تا 65 کیلوگرم پوشش رنگ این نژاد سیاه و قسمت هاى انتهائى بدن سفید و اندازه بدن او به اندازه توگنبرگ است. مقدار تولید شیر او کمتر از سانن بوده ولى کیفیت شیر او بالا است.میانگین شیر تولیدی آنها سالیانه 680.4 تا 725.7 کیلو گرم است.گوشهای این نژاد ایستاده و موهای کوتاه دارند.
آنگولونوبیان (Anglo-Nubian)

این نژاد در کشور انگلستان از تلاقی بزهای افریقائی و آسیایی با بزهای بومی آن کشور ( انگلستان ) حاصل شده است اخیراً نیز این نژاد از تلاقى بزهاى انگلیسى با نژادهاى زارئیبى از مصر و جامانپارى از هندوستان به وجود آمده است.بخوبی به اغلب شرایط آب و هوایی سازگار ی پیدا می کند و منبع با ارزشی برای تولید شیر و گوشت است.
نژادى است با جثه بزرگ وزن در ماده ها بین 60-70 کیلوگرم و در نرها ۱۰۰ کیلوگرم گوش ها بزرگ و افتاده و رنگ متغیر است. معمولاً رنگ سیاه تا قرمز قهوه ای با لکه های سفید یا سیاه دیده می شوند. مقدار تولید شیر روزانه 3 کیلوگرم و بطور میانگین 2 کیلوگرم در دوره کامل شیردهی در روز گزارش شده است مقدار پروتئین و چربى آن بالا است. علاوه بر تولید شیر حیوان بدنى بزرگ و عضلانى دارد که براى تولید گوشت مناسب است. معمولاً در هر زایش دو بزغاله به دنیا می آورد.

لامانچا (Lamanghah)
این نژاد از تلاقی نژاد گوش کوتاه اسپانیایی با چند نژاد خالص در آمریکا به وجود آمده است . بز لامانچا می تواند رنگهای مختلفی داشته باشد. این نژاد دارای صورتی صاف با موهای کوتاه بوده و دو نوع گوش متفاوت در آنها دیده می شود :گوش گوفری(Gopher ) 2.54سانتی متر یا کمتر طول داشته کمی یا بدون غضروف و انتهای آن افتاده یا پیچ خورده می باشد. گوش الفی ( ٍLpher) 5.1 سانتی متر طول دارد .غضروف تیز شکلی در آن وجود داشته و انتهای آن پیچ خورده یا افتاده می باشد.

نژاد باربارى (The Barbari)

خاستگاه این نژاد از شمال هندوستان و پاکستان است وزن بز ماده بالغ بین ۲۰-۳۵ کیلوگرم، با توجه به اندازه جثه مقدار تولید شیر آن زیاد است و در حدود 7. تا 1.6 کیلوگرم در روز. از این نژاد به صورت دومنظوره استفاده مى شود. تعداد ۳ زایش در دو سال و در هر زایش ۲ تا ۳ بزغاله امر متداولى است. رنگ بزها متغییر است ولی رنگ سفید با لکه های قهوه ای بیشتر دیده می شود شاخها و گوشها کوچک هستند

نژاد بیتال (The Beetal)

خاستگاه این نژاد از هندوستان و پاکستان است. نژادى است دومنظوره تولید شیر آن به طور متوسط 7. تا 1.2 کیلوگرم است اغلب یک بزغاله و به طور اتفاقى دو برغاله در هر زایش به دنیا مى آورد. ظاهراً شبیه به نژاد رایجتر جامناری پاری می باشد بز ماده کوچک جثه بوده و وزن آن معادل 45 کیلوگرم گزارش شده است.

نژاد بوئر (The Boer)

نام این نژاد از یک کلمه آلمانی BOER به معنی مزرعه اقتباس شده خاستگاه این نژاد آفریقاى جنوبى است. نژادى است دومنظوره دارای شاخ و بدون شاخ هم به ندرت مشاهده می شود . وزن بز ماده بالغ ۶۰-۷۵کیلوگرم و روزانه 1.3 تا 1.8 کیلوگرم شیر تولید مى کند.اغلب یک یا دو بزغاله در هر زایش متو.لد می گردد. نرها در شش ماهگی و ماده ها در 10 تا 12 ماهگی به بلوغ جنسی می رسند.

نژاد سانن ( the Saanen)

خاستگاه این نژاد از دره اى به این نام در کشور سویس است. سفیدرنگ و در بعضى مواقع داراى لکه هاى رنگى در روى پوست گوش و پستان است. بزهای ماده فاقد شاخ و دارای گوشهای کوچکی هستند.
وزن در ماده ها در حدود 50-60کیلوگرم و در نرها در حدود ۸۵ کیلوگرم است. نرها در مواقعى ماده ها داراى ریش هستند. سانن یکى از نژادهاى شیرى است میانگین تولید شیر بیشتر از سه کیلوگرم در روز بوده و سالیانه در حدود 820 تا 1000 کیلوگرم شیر تولید مى کند.

نژاد نوبین
منشاء نوبین آفریقا می باشد. این نژاد اکنون در انگستان به وسیله تلاقی نوبین نر با نژادهای شیری انگلیسی اصلاح شده است . نوبین دارای انواع رنگ و یا ترکیبی از رنگها ی سیاه ' خاکستری ' کرم ' سفید و قهوهای می باشد . نوبین دارای موهای کوتاه ' گوشهای بلند و افتاده ' بدون شاخ و گاهی شاخدار می باشد بز ماده فاقد ریش می باشد وزن آن بین 60تا 62 کیلوگرم و نر 80تا 82 کیلوگرم گزارش شده است.میانگین شیر تولیدی سالانه ی آن معادل 590 تا 680 کیلوگرم گزارش شده است.

توگنبرگ (Toggenburg The)

از نظر عملکرد این نژاد خیلى شبیه سانن است، خاستگاه توگنبرگ از کشور سویس است. رنگ آن قهوه اى روشن بوده و قسمت هاى انتهائى بدن روشن تر است.گوشها کوچک هستند در مواردى موهاى این نژاد خیلى بلند است طورى که پاهاى حیوان را مى پوشاند از مشخصات این نژلد دو منقوله سفید در بین چشمها و پوزه است. در این نژاد نیز نرها و ماده ها داراى ریش هستند. از نظر جثه از سانن کوچکتر و مقدار تولید شیر آن از سانن کمتر است. وزن ماده ها 45 تا 61 کیلو گرم و نرها 680 تا 726 کیلوگرم گزارش شده است.

Historically, goat hide has been used for water and winebottles in both traveling and transporting wine for sale.گلدن گرنزى (Golden Guernesy)

رنگ این نژاد قهوه اى تند یا قرمز است. معمولاً موهاى بلندى دارد و در مواردى پاهاى حیوان را مى پوشاند. این نژاد به خوبى نژادهاى شیرى مورد اصلاح قرار نگرفته على رغم این قابلیت زیادى در تولید شیر دارد.

باگوت (Bagot)

اندازه این نژاد در مقایسه با نژادهاى شیرى کوچک است. موها بلند و زبر، رنگ مو در قسمت جلو بدن (سر و شانه ها) سیاه و بقیه سفید است. شاخدار و بلندى شاخ در نرهاى بالغ تا یک متر مى رسد.

بز پیگمی(PEGAME Goat)

این بز از کشور کامرون در افریقا منشاء شده و نام اولیه آن بز کامرون درافت می باشد در ابتدا از آفریقا به باغ وحشهای سوئد و آلمان و از آنجا به کاندا ' انگلستان و ایالات متحده آمریکا آورده شد. این نژاد دارای دست و پا کوتاه و فاقد شاخ
می باشند در حال حاضر برای گوشت و شیر استفاده می گردند.

ج) نژادهای گوشتی بز در جهان
بزهای گوشتی را بیشتر به منظوره تولید گوشت پرورش داده میشود معروفترین این نژادها بز بنگالی ' سومالی بز سوریه بز بنگال بز بوئر می باشند

نژاد بنگال
رنگ سیاه در هندوستان و بنگلادش وجود دارد. شاخ در هر دو جنس دیده میشود و تولید شیر در دوره شیردهی کم می باشد ولی از نظر تولید گوشت حایز اهمیت است . پوست این بز نیز چرم مرغوبی داراد برای تهیه کفش استفاده میشود.
بز سومالی
رنگ این نژاد سفید می باشد و در شمال و شرق آفریقا وجود دارد. دارای موهای کوتاه و ظریف بوده و پوست نازک مناسبی دارد . در درجه اول تولید گوشت و در درجهدوم تولید پوست و شیر آن مورد نظر است.
نژادسوریه یا عرب
این نژاد به رنگ سیاه بوده و موهای دراز و گوشهای آویخته دارد . از نظر گوشت حایز اهمیت می باشد و در اکثر کشورهای عربی خاورمیانه پرورش داده میشود . تولید سالیانه شیر آنها حدود 500 لیتر می باشد.
نژاد بوئر گوشتی
بومی آفریقای جنوبی است . رنگ سفید و لکه های قرمز روی سر به علاوه گوشت ' پوست ' باروری و وضعیت شیردهی مطلوب از خصوصیات این نژاد است. به شرایط آب و هوایی گرمسیری و نیمه گرمسیری به خوبی سازگار بوده ولی با رطوبت ناسازگار است
پرورش گوسفند و بز

112

تعداد صفحات : 120 | فرمت فایل : WORD

بلافاصله بعد از پرداخت لینک دانلود فعال می شود