آیا بخاطر دارید که خبرتولد اولین گوسفند شبیه سازی شده ایرانی (رویانا) یا به بیانی نخستین حیوان شبیه سازی شده در خاورمیانه، در روزهای پایانی سال 85 تا چه اندازه تحسین موسسات علمی معتبر داخلی و خارجی را نسبت به دستاوردهای ارزشمند پژوهشگران رویان برانگیخت.
هفته گذشته محققان پایگاه تحقیقاتی رویان در اصفهان خبر تولد بووانا، نخستین گوساله ماده
ایران که حاصل لقاح آزمایشگاهی تخمک های یک گاو برتر با اسپرم یک نژاد مرغوب شیرآور است را اعلام کردند.بووانا با استفاده از تکنیک بلوغ آزمایشگاهی تخمک و باروری خارج رحمی به دنیا آمده است. این پروژه تاثیرات چشمگیری در تولید جنین آزمایشگاهی گاوداری برتر و نیز ارتقای پتانسیل شیرآوری در سطح دامپروری های کشور خواهد داشت. دکتر محمدحسین نصراصفهانی، رئیس پایگاه تحقیقاتی رویان در اصفهان در همین زمینه به سوالات جام جم پاسخ داده است.
زمانی که خبر تولد بووانا اعلام شد، بسیاری از خبرگزاری ها آن را دومین جانور کلون شده در ایران نامیدند در حالی که در متن خبرها از اولین گوساله حاصل لقاح مصنوعی سخن گفته شده بود. آقای دکتر داستان تولد بووانا چیست؟
اصل ماجرا ازاین قرار است که 15 اردیبهشت، بووانا (BOVANA) اولین گوساله ماده ایران که حاصل لقاح آزمایشگاهی تخمک های حاصل از یک گاو برتر و نژاد هلشتاین با اسپرم یک نژاد مرغوب شیرآور بود، به دنیا آمد.
علی رغم آن که پتانسیل بالای تحقیقات جنین شناسی کشور شایستگی آن را داشت که تولد بووانا را چندین سال قبل جشن بگیرد ولی به هر حال بووانا به عنوان اولین نمونه کاملا موفق صنعت اصلاح نژاد با استفاده از تکنولوژی انتقال جنین قصد دارد که توانمندی و پتانسیل مهیای کشور را در زمینه ارتقاء پتانسیل شیرآوری از طریق فناوری انتقال جنین اعلام کند.
پس بووانا را باید گوساله ای دانست که با اصلاح نژاد آن پتانسیل شیردهی بالاتر به وجود آمده است اما آیا روش های دیگری در این خصوص هم وجود دارد؟
برای این منظور دو راه عملی وجود دارد یکی استفاده از اصلاح نژاد از طریق تلقیح مصنوعی گاوها با استفاده از اسپرم نژاد مرغوب که این روش بطور معمول در کشور انجام می شود و دیگری انتقال جنین های منجمد شده با کیفیت بالا که امروزه به صورت کاملا معمول و تجاری در کشورهای توسعه یافته انجام می گیرد. مزیت این تکنولوژی آن است که در مدت زمان کوتاه می توان سطح ژنتیکی یک دامپروری را بهبود بخشید.
گرچه انتقال جنین های منجمد وارداتی امکان پذیر است ولی هزینه های بالای آن موجب عدم رغبت دامداران به این روش شده است. با توجه به پتانسیل بالای تحقیقات جنین شناسی در پژوهشکده رویان که منجر به تولد اولین گوسفند شبیه سازی شده گردید بر آن شدیم که طی یک پروژه مشترک با مجتمع دامپروری فوکا و حمایت دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان پروژه تولید جنین آزمایشگاهی گاوهای برتر را در کشور راه اندازی کنیم.
بهبود پتانسیل ژنتیکی شیرآوری دام های کشور چه مزیت های دیگری را به همراه خواهد داشت؟به دنبال این موفقیت، نه تنها از واردات جنین های منجمد خارجی بی نیاز می شویم بلکه می توانیم با کاهش هزینه های بالای انتقال جنین های خارجی امکان توسعه و گسترش این تکنولوژی را در کشور مهیا کنیم.
به بیان دیگر با استفاده از این تکنولوژی می توان پتانسیل بالای تخمدان های گاوهای برتر را که به دلایل مختلف در معرض حذف هستند به آزمایشگاه منتقل کرده و پس از انجام لقاح آزمایشگاهی با اسپرم های مرغوب و یا تعیین جنسیت شده، جنین های باکیفیت بالا را به طور انبوه تولید کرده و با قیمت بسیار پایین تر از جنین های منجمد وارداتی به دامداران عرضه کرد.
پروسه تولد بووانا طی چه مراحلی در آزمایشگاه صورت گرفته است؟
روند انجام این پروژه شامل انتخاب گاوهای برتر با توان شیردهی بالا است که توسط سازمان های مربوط به عنوان گاوهای رجیستر شناخته می شوند، پس از آن استحصال تخمک از گاوهای برتر انتخاب شده، سپس انجام بلوغ آزمایشگاهی تخمک ها است.
در مرحله بعدی لقاح آزمایشگاهی با استفاده از اسپرم کاملا مرغوب یا تعیین جنسیت شده انجام می شود. سپس کشت آزمایشگاهی جنین تا مرحله بلاستوسیت صورت گرفته و پس از آن انتقال جنین های منتخب به گاوهای گیرنده همزمان سازی شده که دارای ارزش ژنتیکی پایین هستند، صورت می گیرد.
معمولا طی این روند از یک گاو به طور متوسط 20 تخمک استحصال و منجر به تولید 10 جنین آماده انتقال می شود که در صورت انتقال منجر به 5 آبستنی می شود. بنابراین می توان ژنتیک یک گاو مرغوب را به طور همزمان به 5 برابر افزایش داد.
ایسنا، علوم پزشکی ایران – دکتر " بن خلیفه منصف " متخصص بیولوژی ناباروری و ژنتیک مولکولی و مدیر یکی از معتبرترین آزمایشگاههای تشخیص طبی در خصوص باروری در پاریس است. وی تاکنون در پروژه های علمی – تحقیقاتی فراوانی در زمینه تولید مثل شرکت داشته و در این زمینه مقالات زیادی نیز از او به چاپ رسیده است.
عنوان مقاله منتخب وی در ششمین کنگره علمی رویان " بررسی ارتباط ناهنجاریهای تخمک و شکست در پروسه لقاح مصنوعی " بوده و در همین رابطه گفت وگویی نیز با او صورت گرفته است :
– چه عواملی باعث عدم موفقیت در انجام لقاح آزمایشگاهی یا IVF می شود ؟
عوامل زیادی در شکست این پروسه موثر است، اما مهمترین آنها پایین بودن کیفیت تخمک انتخابی و وجود ناهنجاری در بیولوژی این سلول است.
– کدام موارد موجب پایین بودن کیفیت تخمک می شود؟
قبل از هر چیز سن زیاد زنان ( بالاتر از 35 سال ) می تواند سلول تخمک را ضعیف کند تا جایی که حین انجام IVF این سلول پاره می شود و پروسه شکست می خورد . هچنین وجود ناهنجاری در هسته سلول مزبور یا در غشای سیتوپلاسمی آن نیز، در ترکیب نشدن با اسپرم و عدم تشکیل نطفه موثر است. در ضمن گاهی لقاح صورت می گیرد ولی جنین به صورت ناقص تشکیل می شود و بعد از حداکثر 6 هفته از بین می رود.
باید بگویم یکی از دلایل سقطهای مکرر در برخی خانمها نیز، همین پایین بودن کیفیت تخمک است.
به علاوه وجود ناهنجاری در نقطه مرکزی کروموزومهای موجود در تخمک ( سانتروزومی، نقص در فاکتور فعال کننده این سلول و فشردگی بیش از حد محتوای DNA نیز، همگی در از بین رفتن تخمک موثرند.
– چگونه می توان قبل از انجام IVF، از وجود نقص در تخمک آگاه شد ؟
یکی از ساده ترین روشهای بررسی تخمک، استفاده از نانوتکنولوژی است. بوسیله این متد می توان درعرض چند دقیقه از وجود هر گونه اختلال احتمالی در ساختمان فیزیولوژیک یا ژنتیکی این سلول آگاه شد و از شکست IVF جلوگیری کرد.
در ضمن ذکر این نکته الزامی است که در برخی موارد دلیل بسیاری از بیماریهای کشنده جنین و یا از بین رفتن نوزاد حین تولد، وجود مشکلات در ساختار ابتدایی سلول جنین است که به دلیل ناهنجاری در ساختمان تخمک به وقوع پیوسته است.
3