بررسی عوامل درون آموزشگاهی موثر در گرایش دانش آموزان به امورتربیتی

بسمه تعالی

بررسی عوامل درون آموزشگاهی موثر در گرایش دانش آموزان به امورتربیتی

نام و شهرت: اعظم خرم نژاد

تحصیلات و رشته : لیسانس ادبیات فارسی

نام آموزشگاه: مدرسه راهنمایی صدیقه کبری (س) (منطقه 15)

فهرست منابع
موضوع صفحه
چکیده 3
مقدمه 4
بازنگری پیشینه تاریخی 4
روش تحقیق 6
جامعه آماری و گروه نمونه 7
نتایج تحقیق 7
نتیجه گیری و بحث 9
پیشنهادهای کاربردی 11
منابع فارسی 12
منابع انگلیسی 12

چکیده
در این پژوهش عوامل درون آموزشگاهی در گرایش دانش آموزان به برنامه های امور تربیتی مورد بررسی قرار می گیرد. در این تحقیق مقوله های درون آزمایشگاهی مانند تقویت پایه های عقیدتی، فراهم بودن امکانات مناسب برای فعالیتهای فردی گروهی، ارزشیابی عملکرد دانش آموزان، توجیه اولیا برخورد صحیح مسئولان مدرسه با مسائل تربیتی و توجه به نیازهای فردی، بررسی می شود. نتایج نشان داد که دو فرضیه اساسی مربوط به تقویت پایه های عقیدتی و ارزشیابی از عملکرد دانش آموزان مورد تایید قرار نگرفت ولی سایر فرضیه ها از نظر پاسخگویان تایید شد. بین نظر دانش آموزان و مربیان به جز دو مورد، تفاوت، معنی دار بوده است. در مقایسه نظر پاسخگویان درخصوص ابعاد ششگانه تحقیق، تفاوت، معنی دار بوده است.
کلید واژه ها: گرایش دانش آموزان، امور تربیتی، عوامل درون آموزشگاهی

مقدمه
آموزش و پرورش یکی از مهمترین نهادهای اجتماعی است که در مقایسه با دیگر فعالیتها از اولویت خاصی برخوردار است. امروزه اندیشمندان و جامعه شناسان به اهمیت بیشتر پرورش نسبت به آموزش معترف بوده و عقیده دارند که آموزش بدون پرورش نه تنها سازنده نیست، بلکه می تواند مخرب نیز باشد. در این رابطه باید گفت که آموزش و پرورش به صورت بالقوه هم استعداد سازندگی و نوسازی در تمام سطوح را دارد و هم استعداد ویرانگری وتخریب را. لذا عدم برنامه ریزی صحیح در آموزش و پرورش، می تواند نیرو و استعداد نسل آینده را در معرض تهدید و نابودی قرار دهد (علاقه بند، 1368: 75).
پس از پیروزی انقلاب، خلا عمیقی از نظر مسائل پرورشی احساس می شد. لذا ضرورت حفظ ارزشها و آرمانهای انقلاب و مبارزه با توطئه های دشمنان در داخل و خارج باعث شد که در هشتم اسفندماه 1357 با همت شهیدان بزرگوار، رجایی و باهنر، نهاد امور تربیتی در آموزش و پرورش و شکل رسمی پیدا کند.
به گفته شهید رجایی "انقلاب باید از آموزش و پرورش به جامعه راه پیدا کند و بخش فرهنگی انقلاب یعنی محتوای فکری انقلاب باید از طریق انتقال به نسل نو، نسلی که به علت آلوده نبودن فطرتش آمادگی کامل برای پذیرفتن معیارها و ضوابط انقلاب را دارد، تداوم یابد تا این نسل در آینده، بتواند بار این انقلاب را به دوش بگیرد" (حسن زاده و اسماعیلی، 1368: 19). لذا نهاد امور تربیتی، متولی اصلی فعالیتهای پرورشی در مدارس شد و سعی داشت با اجرای برنامه های مختلف فعالیتهایی را به منظور رسیدن به مقاصد تربیتی انجام دهد.

بازنگری پیشینه تاریخی
بررسیهای انجام شده در زمینه سابقه تحقیقی این موضوع نشان می دهد که تحقیقی توسط سبحانی نژاد (1372) تحت عنوان "عوامل موثر در افزایش رغبت دانش آموزان پسر دبیرستهای شهر اصفهان نسبت به برنامه های امور تربیتی از دیدگاه دانش آموزان" انجام گرفته به طور مستقیم با این تحقیق مرتبط است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که در اولویت بندی عوامل موثر، دانش آموزان به ترتیب به خصوصیات عاملان اجرایی، نوع و محتوای برنامه های تربیتی، روشها یا شیوه های تربیتی، توجه به نیازهای فردی و موقعیتهای محیطی اشاره کرده، همچنین نتایج نشان داده که استفاده از نظر دانش آموزان، مطلع ساختن آنها از اهداف برنامه ها، توسعه کتابخانه های مدارس، همراه بودن خانواده با اهداف تربیتی مدرسه و کمک به رشد روح اعتماد به نفس در دانش آموزان، در گرایش مثبت آنها به برنامه های تربیتی موثر است. لازم به تذکراست که هر 5 دسته عوامل موثر در افزایش رغبت فراگیران به برنامه های تربیتی را می توان جزء عوامل درون آموزشگاهی در نظر گرفت.
تحقیقات دیگری نیز توسط محققین انجام گرفته است که به طور غیرمستقیم با این تحقیق مربوط می شود. دراین زمینه می توان به تحقیقات 1 برترند (1992)، هربرت2 (1996)، راعی (1372) حسینی (1374) حیاتی (1375) و نوابی نژاد و سعیدی مقدم، (1376) اشاره کرد. این یافته ها نشان می دهد که روشن نبودن اهداف پرورشی برای دانش آموزان و اولیا در اجرای برنامه، مشکلاتی به وجود آورده و مانع تحقق اهداف شده است. از سوی دیگر تغییرات سریع اجتماعی و اقتصادی و نیازهای در حال ظاهر شدن کار نظامهای آموزشی را بسیار پیچیده تر کرده و این نظامها را با مسائل مختلفی رو به رو ساخته است (اسکات3،2001: 1). لذا توجه به مسائل آموزشی و تربیتی اهمیت بیشتری یافته و برنامه ریزی دقیق و نشات گرفته از بررسی همه جانبه مسائل مرتبط با تعلیم و تربیت جایگاه خود را باز یافته است. تحقیقاتی نظیر پژوهشهای ادموندز4، (1979)، آیرواین5 (1979) و مک لافین و مارش6 (1978) نیاز به برنامه ریزی دقیق مدیران برای امور مربوط به تعلیم و تربیت را مورد تاکید قرار داده اند. این در حالی است که ایگرتون7 (1977) و ویلایی و گرینبلت8 (1980) به نقش کلیدی مدیران در ایجاد و حفظ جو تربیتی موثر و سالم و هدایت و بهسازی این جو برای دستیابی به اهداف موردنظر نظام آموزشی تاکید کرده اند. البته در کشور ما بین ساخت مذهبی خانواده و گرایش به برنامه های اخلاقی مانند نماز رابطه وجود دارد و فعالیتهای پرورشی تا حدی می تواند ارضاکننده باشد.
این پژوهش به منظور شناخت عوامل موثر در گرایش دانش آموزان به برنامه های تربیتی از دیدگاه دانش آموزان و مربیان طراحی شده است که درصدد بررسی مقولات پایه های عقیدتی و اسلامی دانش آموزان فراهم بودن امکانات مناسب به منظور فعالیتهای فردی و گروهی، ارزشیابی عملکرد دانش آموزان در برنامه های تربیتی، توجیه اولیا در ارتباط با برنامه های تربیتی، برخورد صحیح مسئولان مدرسه با مسائل تربیتی و فراهم بودن زمینه به منظور ارضای نیازهای فردی دانش آموزان بود که به صورت شش فرضیه مطرح شد که رابطه بین هر یک از مقولات بالا را با گرایش دانش آموزان به برنامه های امور تربیتی می سنجد.

روش تحقیق
روش تحقیق توصیفی و از نوع تحقیقات پیمایشی9 است. محققان در این نوع تحقیق به بررسی ماهیت ویژگیها و ادراکهای شخصی (نگرش، باورداشت، عقاید و امور مورد علاقه) می پردازند. لذا محقق با توجه به اینکه امور تربیتی در رشد و شدن دانش آموزان نقش عمده ای دارد به بررسی عوامل درون آموزشگاهی موثر بر گرایش دانش آموزان به امور تربیتی پرداخته، نظر دانش آموزان و مربیان را با استفاده از مصاحبه جمع آوری کرده و اظهار نظر کرده است.
جامعه آماری و گروه نمونه
جامعه آماری شامل دانش آموزان و مربیان تربیتی چند دبیرستان شهر تهران در سال تحصیلی83-82 بوده است نمونه انتخاب شده تعداد 169 نفر است که139 نفر دانش آموزان و 30 نفر آنان مربی تربیتی هستند
روش انتخاب نمونه در این پژوهش، نمونه گیری تصادفی طبقه ای چند مرحله ای بوده است. بدین منظور در این پژوهش از بین مناطق آموزش و پرورش شهر تهران، منطقه 15.تعداد 5 مدرسه انتخاب و پس از آن با مراجعه به دبیرستانهای مورد نظر دانش آموزان به تعداد لازم به نسبت کلاسها انتخاب شد. از تعداد139 نفر دانش آموزان تعداد 36 نفر در پایه اول 58 نفر در پایه دوم و 45 نفر در پایه سوم مشغول تحصیل بودند. ضمناً از30 مربی تعداد5 نفر دارای مدرک دیپلم،9 نفر فوق دیپلم و 16 نفر لیسانس بودند.

ابزار اندازه گیری و شیوه های تجزیه و تحلیل اطلاعات
به منظور جمع آوری اطلاعات از روش مصاحبه استفاده شد که با استفاده از نظر کارشناسان و متخصصان اداری از روایی لازم برخوردار بود.

نتایج تحقیق
همان طور که گفته شد این تحقیق به منظور بررسی عوامل ششگانه موثر در گرایش دانش آموزان به برنامه های امور تربیتی، طراحی شده است. برای رسیدن به این هدف، شش فرضیه اصلی تدوین شد
در ارتباط با فرضیه اول (تقویت پایه های عقیدتی) نشان می دهد که این عامل کمتر از سطح متوسط در گرایش دانش آموزان به برنامه های امورتربیتی. موثر بوده است. نتایج به دست آمده در مورد این فرضیه با نتایج تحقیق ساداتی (1374 : 117) و حسینی (1374: 92) مطابقت ندارد. نتایج این تحقیقات نشان می دهد که آشنا نبودن دانش آموزان با فلسفه و اسرار نماز، حل نشدن برخی مسائل اعتقادی نزد آنان و عدم آموزش صحیح در مدرسه از عوامل بی رغبتی دانش آموزان به نماز است.
در مورد فرضیه دوم (فراهم بودن امکانات مناسب به منظور فعالیتهای فردی و گروهی دانش آموزان) نشان می دهد که این عامل بیشتر از سطح متوسط در گرایش دانش آموزان به برنامه های امور تربیتی موثر است. نتایج به دست آمده در مورد این فرضیه با تحقیقات سبحانی نژاد (1371: 82)، حسینی (1374: 62) حق شناس (1373: 85) و اسکندریان (1374: 82) توافق دارد. نتایج این تحقیقات نشان داد که بین شرکت در اردوهای تربیتی، تجهیز کتابخانه های مدارس، امکانات پرورشی از یک طرف و سازگاری اجتماعی دانش آموزان و موفقیت در برنامه های تربیتی از طرف دیگر ارتباط مثبت وجود دارد.
در مورد فرضیه سوم (ارزشیابی عملکرد دانش آموزان در برنامه های پرورشی) نشان می دهد که این عامل کمتر از سطح متوسط در گرایش دانش آموزان به برنامه های امورتربیتی، موثر است. نتایج این فرضیه با تحقیق فداکار (1371: 55) و سبحانی نژاد (1371: 85) تطابق دارد. نتایج این تحقیقات نشان می دهد که 67% دانش آموزان مورد ارزشیابی قرار نگرفتن امور پرورشی را از عوامل موثر در بی علاقگی خود نسبت به برنامه های پرورشی قلمداد نموده و مطلع بودن از اهداف برنامه ها و استفاده از تشویق و پاداش را درگرایش مثبت خود به این برنامه ها موثر دانسته اند.
در مورد فرضیه چهارم (توجیه اولیا در ارتباط با برنامه های تربیتی) نشان می دهد که این عامل بیشتر از سطح متوسط در گرایش دانش آموزان به برنامه های امور تربیتی موثر است. نتایج این فرضیه با تحقیق فداکار (1371: 75)، سبحانی نژاد (1371: 76)، بیگی (1372: 65) حسینی (1374: 117)، نوابی نژاد و سعیدی مقدم (1376: 172) در یک راستاست. در مورد فرضیه پنجم (برخورد صحیح دست اندرکاران آموزشی – پرورشی مدرسه) نشان می دهد که این عامل بیشتر از سطح متوسط در گرایش دانش آموزان به برنامه های امور تربیتی موثر است و نتایج این فرضیه به تحقیقات حیاتی (1375: 85) و (سبحانی نژاد، 1371: 76) توافق دارد که نشان می دهد مدیر مدرسه در گرایش مثبت دانش آموزان به برنامه های تربیتی نقش موثری دارد واستفاده از شیوه تربیتی تقویتی بیش از سایر شیوه ها بر رفتارهای گروهی دانش آموزان تاثیرگذار است.
در مورد فرضیه ششم (فراهم بودن زمینه به منظور ارضای نیازهای فردی) نشان می دهد که این عامل بیشتر از سطح متوسط در گرایش دانش آموزان به برنامه های امور تربیتی موثر است. نتایج این فرضیه با تحقیقات فداکار (1371: 78) سبحانی نژاد (1371: 85)، راعی (1372: 92) حسینی (1374: 116) و حق شناس تطابق دارد.

نتیجه گیری و بحث
بررسی عوامل ششگانه درون آموزشگاهی در گرایش دانش آموزان به برنامه های تربیتی در قالب شش فرضیه اصلی و دو فرضیه مطرح شد که این نتایج را به دنبال داشت: در فرضیه اول، تقویت پایه های عقیدتی دانش آموزان مورد بررسی قرار گرفت که این فرضیه مورد تایید قرار نگرفت. نتایج به دست آمده از این فرضیه با نتایج تحقیق ساداتی (1374: 117) و حسینی (1374: 92) که نشان می دهد آشنا نبودن دانش آموزان با فلسفه و اسرار نماز و حل نشدن برخی از مسائل اعتقادی نزد آنان و عدم آموزش صحیح در مدرسه از عوامل بی رغبتی به برنامه های دینی است، همخوانی ندارد. شاید دلیل این مساله این است که استفاده از روشهای نادرست و غیرمنطقی به منظور تقویت پایه های عقیدتی و اجرای تکالیف طاقت فرسای دینی و سخن گفتن از روی تحکم و ترساندن بچه ها از مساله قیامت و بد دفاع کردن از ارزشها می تواند اثر ناخوشایند این مقوله باشد و این مساله را کم اثر سازد.
فرضیه دوم که فراهم بودن امکانات مناسب به منظور فعالیتهای گروهی و فردی را مورد بررسی قرار داده بود، مورد تایید قرار گرفت با نتایج تحقیقات سبحانی نژاد (1371: 82) حسینی (1374: 62) حق شناس (1373: 85) اسکندریان (1374: 12) که تجهیز کتابخانه ها، اردوها، و مراکز سمعی و بصری را مورد بررسی قرار داده بودند، همخوانی داشت و شاید عامل اصلی این مساله این است که جذاب کردن برنامه های تربیتی با وسایل و امکانات بهتر می تواند در گرایش دانش آموزان به برنامه های تربیتی موثر باشد. فرضیه سوم که به بررسی ارزشیابی عملکرد دانش آموزان پرداخته بود، مورد تایید قرار گرفت و با تحقیقات فداکار (1371: 55) سبحانی نژاد (1371: 85) که عدم ارزشیابی را دلیل بی علاقگی دانش آموزان نسبت به برنامه های تربیتی می دانند، همخوانی ندارد. شاید رد شدن این فرضیه به دلیل در نظر گرفتن فعالیتهای پرورشی به عنوان یک واحد درسی مجزا و ارزشیابی نادرست از فعالیتهای مذکور باشد.
فرضیه چهارم یعنی توصیه اولیا در ارتباط با برنامه ها مورد تایید واقع شد و با نتایج تحقیقات فداکار (1371: 75) سبحانی نژاد (1371: 89)بیگی(1372: 112) حسینی (1374: 65) نوابی نژاد و سعید نصر (1376: 192) که همراه بودن اولیا با برنامه های تربیتی را در گرایش دانش آموزان موثر می داند در یک راستا است. شاید همراهی والدین و توجه آنان می تواند عامل مهم تداوم دهنده تقویت کننده رغبت دانش آموزان در این مورد باشد.
فرضیه پنجم که برخورد صحیح دست اندرکاران آموزش و پرورش و مدرسه را نشان می دهد، مورد تایید واقع می شود و با تحقیقات حیاتی (1375: 115) و سبحانی نژاد (1371: 86) که نشاندهنده افزایش گرایش در اثر برخورد صحیح مربیان است، همخوانی دارد و این مساله را می رساند که توجه به برخورد صحیح دست اندرکاران تربیتی بسیار مهم است.
فرضیه ششم که فراهم بودن زمینه به منظور ارضای نیازهای فردی در گرایشها را موثر می داند، مورد تایید قرار گرفت و با تحقیقات فداکار (1371: 114) و سبحانی نژاد (1371: 210) راعی (1372: 174) حسینی (1374: 112) که توجه به نیازها با گرایش دانش آموزان به برنامه های تربیتی مورد تایید قرار می دهد، همخوانی دارد و به نظر می رسد یکی از علل ایجاد انگیزه و رغبت پاسخ به نیازهای دانش آموزان است و مربیان می توانند از این عامل برای جذب دانش آموزان استفاده کنند. در فرضیات فرعی تفاوت پایه ها و مدرک تحصیلی چشمگیر نبود ولیکن در مورد مقایسه نظر مربیان و دانش آموزان می توان گفت که مربیان بیشترین تاثیر را مربوط به برخورد صحیح مسئولان مدرسه و کمترین تاثیر را مربوط به تقویت پایه های عقیدتی دانسته اند و دانش آموزان بیشترین تاثیر را مربوط به فراهم بودن زمینه به منظور ارضای نیازهای فردی و کمترین تاثیر را مربوط به تقویت پایه های عقیدتی دانسته اند که هر دو در میزان تاثیر مربوط به تقویت پایه های عقیدتی وحدت نظر دارند. به نظر می رسد به منظور شرکت دانش آموزان در برنامه های تربیتی باید نیازهای فردی آنان مدنظر قرار گیرد و وسایل و امکانات لازم برای این کار فراهم باشد. علاوه بر این مسئولان مدرسه باید برای آشنایی بیشتر کادر آموزش و پرورشی مدرسه با مسائل تربیتی دانش آموزان جدیت بیشتری از خود نشان دهند. البته به دلیل ناهمسانی مدرک تحصیلی مربیان باید در کاربرد نتایج احتیاط لازم را لحاظ کرد.

پیشنهادهای کاربردی
پس از بررسی فرضیه های ششگانه تحقیق، پیشنهادهایی به دست اندرکاران نهاد امور تربیتی و مسئولان مدارس به منظور شرکت بیشتر دانش آموزان در برنامه های تربیتی ارائه می شود که عبارتند از:
1- آموختن توام دین و علم به نوجوانان، تشریح فلسفه اصول عبادی و اعمال مذهبی بطور جذاب و الگو بودن مسئولان مدرسه برای دانش آموزان در اجرای تکالیف مذهبی می تواند در گرایش جوانان نقش داشته باشد.
2- اختصاص بودجه کافی به منظور تهیه وسایل و امکانات لازم برای فعالیتهای فردی و گروهی بر گرایش جوانان به مسائل تربیتی موثر است.
3- تشکیل کلاسهای آموزش خانواده برای آشنایی اولیا با برنامه های تربیتی و همکاری و هماهنگی بیشتر بین خانه و مدرسه از طریق تشکیل انجمن اولیا و مربیان اثربخش است.
4- تلاش بیشتر ادارات مناطق به منظور آشنایی مسئولان مدرسه بانحوه برخورد با مشکلات تربیتی دانش آموزان و همچنین استفاده از روانشناسان و صاحبنظران برای ایراد سخنرانی، وجود آموزشهای ضمن خدمت و آزمونهای غیرحضوری از کتابهای تربیتی به منظور ارتقای کارایی مسئولان مدرسه و نهایتاً توجه به نیازهای دانش آموزان و احترام به شخصیت آنان می تواند در گرایش به برنامه های تربیتی موثر باشد.

منابع فارسی
اسکندریان، اسدالله (1374). بررسی عملکرد و میزان موفقیت ستادهای تربیتی مدارس راهنمایی و متوسطه وزارت آموزش و پرروش استان آذربایجان شرقی.
بیگی، علی (1372). بررسی انتظارات نوجوانان از والدین و مربیان شهرستان نهاوند، پایان نامه کارشناسی دانشگاه اصفهان.
حسن زاده، سعید و اسماعیلی، عزیزالله (1368). امور تربیتی. تهران: مدیریت تحقیقات و آموزش تربیتی وزارت آموزش و پرورش.
حسینی، روح الله (1374). بررسی راههای جذب دانش آموزان به نماز. وزارت آموزش و پرورش استان کرمانشاه.
حسینی، سیدمهدی (1370). راهنمایی تحصیلی و سیستم های مختلف آن. تهران: انتشارات رشد.
حق شناس، محمد (1373). بررسی نقش اردوهای تربیتی بر سازگاری اجتماعی دانش آموزان دوره متوسطه استان مرکزی. شورای تحقیقات اداره کل آموزش و پرورش استان مرکزی.
حیاتی، محمدعلی (1375). بررسی رابطه شیوه های تربیتی مدیران با رفتارهای گروهی دانش آموزان مدارس راهنمایی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
راعی، علی (1372). بررسی عوامل موثر در ترغیب دانش آموزان به نماز. وزارت آموزش و پرورش استان مرکزی.
سبحانی نژاد، مهدی (1372). عوامل موثر در افزایش رغبت دانش آموزان پسر دبیرستانهای شهر اصفهان نسبت به برنامه های امور تربیتی. بهینه سازی برنامه ریزی تربیتی مدارس، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان.
علاقه بند، علی (1368). جامعه شناسی آموزش و پرورش، تهران: انتشارات کتابخانه فروردین.
فداکار، یوسف (1371) بررسی میران رغبت و علاقه دانش آموزان دوره راهنمایی شهر اصفهان به فعالیتهای پرورشی، پایان نامه لیسانس، دانشگاه اصفهان.
نوابی نژاد، شکوه و سعیدی مقدم، فاطمه (1376). بررسی رابطه بین ساخت تربیتی و مذهبی خانواده با ارزشهای اخلاقی نوجوانان. تهران.

منابع انگلیسی
Bertrand, O. (1992). Planing Human Resourees: Methods. Experiences practices. UNESCO, P. 116.
Edmonds, E. (1979) Effective school for the urban poor, Educational Leadership, No. 37, PP. 15-24.
Egerton, J. (1977) Education and desegregation in eight schools, Amherst: Center for Equal Education,
Herbert, P. (1996) Motivation Theory Research, and Application. Fourth Edition, L, T, (P, 456).
Irvine, D.J. (1979) Factors associated with school effectiveness, Educational Technology, No. 29, PP. 53-55.
Mc Laughlin, M.W. & Marsh, D.D. (1978) Staff development and school change, Teachers College Record, No. 80,PP. 69-74.
Scott, F. (2001) Developing human resources for effective school management in small Caribbean states, International Journal of Education Development, Vol. 21, PP. 245-256.
Willie, C. & Greenblatt, S. (1980) Community politics and educational change: ten school systems under court order, New York: longman.



1- Bertrand
2- Herbert
3- Scott
4- Edmonds
5- Irvine
6- Mc Laughlin & Marsh
7- Egerton
8- Willie & Greenblat
9- Survey

————————————————————

—————

————————————————————

4

5