تحقیق بررسی عوامل موثر بر گرایش به اعتیاد دانشجویان

دانشگاه دانشگاه آزاد اسلامی

دانشکده علوم انسانی

گرایش: برنامه ریزی درسی
عنوان:
بررسی عوامل مرتبط با گرایش به اعتیاد دانشجویان
استاد راهنما:

نگارش:

زمستان 1393

چکیده
ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ ﻫﺪف بررسی عوامل مرتبط با گرایش به اعتیاد دانشجویان دانشگاه آزاد اﻧﺠﺎم گرفت. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد می باشد که در سال تحصیلی 94-93 مشغول به تحصیل هستند. حجم نمونه در این پژوهش براساس جدول مورگان، تعداد 70 نفر می باشد که به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. اطلاعات توسط پرسشنامه محقق ساخته جمع آوری شد. تجزیه و تحلیل داده ها به کمک آزمون همبستگی و رگرسیون چند متغیری از طریق نرم افزار SPSS صورت گرفت. یافته های پژوهش نشان می دهد که بین فعالیت های فوق برنامه با گرایش به اعتیاد دانشجویان رابطه معنی دار وجود ندارد. بین قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد با گرایش به اعتیاد دانشجویان رابطه منفی و معنی دار وجود دارد. بین اعتماد به نفس دانشجویان با گرایش به اعتیاد آنان رابطه منفی و معنی دار وجود دارد. همچنین بین پیشرفت تحصیلی دانشجویان با گرایش به اعتیاد آنان رابطه منفی و معنی دار وجود دارد. قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد، اعتماد به نفس و پیشرفت تحصیلی اثر منفی و معنی دار در گرایش به اعتیاد دانشجویان دارد و پیش بینی کننده معکوس آن است. فعالیت های فوق برنامه اثر معنی دار در گرایش به اعتیاد دانشجویان ندارد و پیش بینی کننده معنی دار آن نیست.
کلمات کلیدی: گرایش به اعتیاد، دانشجویان، فعالیت های فوق برنامه، اعتماد به نفس، قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد

فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات پژوهش
1-1- مقدمه 3
1-2- بیان مسئله 5
1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق 10
1-4- اهداف تحقیق 12
1-5- سئوالات تحقیق 13
1-6- تعاریف مفاهیم و متغیرها 14
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق
2-1- مقدمه 16
2-2- مبانی و چارچوب نظری تحقیق 16
2-3- تعریف اعتیاد 18
2-4- مبنای اعتیاد 19
2-5- شروع اعتیاد 19
2-6- انواع اعتیاد 19
2-6-1- اعتیادات مجاز 19
2-6-2- اعتیادات غیر مجاز 20
2-7-ویژگی های افراد معتاد 20
2-8- عوامل موثر در اعتیاد 21
2-9- تاریخچه مواد مخدر در ایران 21
2-10- مواد و انواع مواد مخدر 23
2-11- تعریف انواع مواد: 23
2-11-1- متابولیسم 28
2-11-2-2- اثرات بالینی دراز مدت 29
2-11-3- اثرات رفتاری 30
2-11-4- تاثیر بر درجه حرارت بدن 31
2-13- ملاک های تشخیص برای سوء مصرف مواد براساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی 33
2-14- استراتژی های پیشگیری از اعتیاد 35
2-15-مهم ترین استراتژی های پیشگیری از اعتیاد در جهان 35
2-16-نگرش ها و ارزش هایی که بر پیشگیری از اعتیاد موثرند 35
2-17- ضرورت پیشگیری از اعتیاد در دانشگاه ها 37
2-18-مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر دانشجویان در معرض خطر مصرف مواد مخدر 37
2-19 روش های پیشگیری از مصرف مواد مخدر و روانگردان ها در دانشگاه ها 38
2-20- نقش خانواده در پیشگیری از اعتیاد فرزندان 39
2-21- پیشرفت تحصیلی 40
2-22- تعریف اعتماد به نفس 40
2-23- تعریف فعالیت های فوق برنامه 41
2-24- ضرورت و اهمیت فعالیت های فوق برنامه 41
2-25- آثار مثبت فعالیت های فوق برنامه 41
2-22- پیشینه پژوهشی 42
2-22-1- تحقیقات انجام یافته در داخل 42
2-22-2- تحقیقات انجام یافته در خارج از کشور 49
فصل سوم: روش شناسی تحقیق
1-3- مقدمه 56
2-3- روش تحقیق 56
3-3- روش و ابزار جمع آوری اطلاعات 56
3-4- جامعه آماری و حجم نمونه 61
3-5- روش تجزیه و تحلیل داده ها 64
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها _Toc411198026
4-1- مقدمه 63
4-2- یافته های توصیفی 63
4-3- یافته های استنباطی 68
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری و ارائه پیشنهادها
5-1- مقدمه 73
5-2- بحث یافته های تحقیق 73
5-3- جمع بندی و نتیجه گیری 76
5-4- محدودیت های تحقیق 77
5-5- پیشنهادهای پژوهشی 78
5-5-1- پیشنهادهای کاربردی 78
5-5-2- پیشنهادات پژوهشی 78
منابع و مآخذ 79
منابع فارسی 79
منابع انگلیسی 84
ضمائم 87

فهرست جداول
جدول 1-2- نمایش اطلاعات منفی و مثبت درباره مواد صناعی (شیشه) 54
جدول 4-1: توزیع فراوانی و درصد شرکت کنندگان در پژوهش بر حسب سن 63
جدول 4-2: توزیع فراوانی و درصد شرکت کنندگان در پژوهش برحسب مقطع تحصیلی 64
جدول4-3 : توزیع فراوانی و درصد شرکت کنندگان در پژوهش برحسب وضعیت تاهل 65
جدول 4-4 : آماره های توصیفی گرایش به اعتیاد در بین دانشجویان بر حسب سن 66
جدول4-5: آماره های توصیفی گرایش به اعتیاد در بین دانشجویان بر حسب مقطع تحصیلی 67
جدول 4-6 : آماره های توصیفی گرایش به اعتیاد در بین دانشجویان بر حسب وضعیت تاهل 67
جدول 4-7: آماره های توصیفی نمرات دانشجویان در متغیرهای مورد مطالعه 67
جدول 4-8 : ضرایب همبستگی بین فعالیت های فوق برنامه با گرایش به اعتیاد دانشجویان 68
جدول 4-9 : ضرایب همبستگی بین قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد با گرایش به اعتیاد دانشجویان 68
جدول 4-10: ضرایب همبستگی بین اعتماد به نفس دانشجویان با گرایش به اعتیاد 69
جدول 4-11: ضرایب همبستگی بین پیشرفت تحصیلی دانشجویان با گرایش به اعتیاد 69
جدول 4-12 : تحلیل رگرسیون چندمتغیری، متغیرهای مورد مطالعه با گرایش به اعتیاد دانشجویان 70
فهرست نمودارها
نمودار 4-1 : توزیع درصد شرکت کنندگان در پژوهش بر حسب سن 64
نمودار4-2 : توزیع درصد شرکت کنندگان در پژوهش بر حسب مقطع تحصیلی 65
نمودار 4-3 : توزیع درصد شرکت کنندگان در پژوهش بر حسب وضعیت تاهل 66

فصل اول:
کلیات پژوهش

1-1- مقدمه
امروزه بیشتر جوامع، در معرض آثار سوء مصرف مواد قرار دارند، این آثار سوء بر جنبه های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تاثیرگذار است. دامنه تخریب مصرف مواد و وابستگی به آن چنان گسترده و عمیق است که نه تنها خود فرد مصرف کننده، بلکه تمام شبکه های اجتماعی از خانواده و دوستان تا محیط های تحصیلی و شغلی را تحت تاثیر قرار می دهد. می توان گفت که در کنار افراد وابسته به یکی از انواع مواد مخدر تعداد قابل توجهی از افراد را می توان یافت که از نظر شخصیتی مستعد اعتیاد به مواد مخدر هستند. امروزه این عارضه در میان افراد جوان شایع تر است و در این میان دانشگاه ها نیز در معرض خطر قراردارند. اکثر نتایج تحقیقات بر افزایش مصرف مواد غیر قانونی درجمعیت دانشجویی تاکید کرده اند (توکلی و دهکردیان، 1392: 24).
اعتیاد به مواد مخدر معضلی است که خانواده ها همواره از آن بیم و هراس داشته و سعی می کنند فرزندانشان از این بلای خانمان سوز محفوظ بمانند. متلاشی شدن شخصیت فردی، نابودی نهاد خانواده، افزایش انواع دیگر آسیب ها و جرایم اجتماعی، کاهش بازده ی کاری و شغلی، افزودن بر افراد بیکار و سربار جامعه، اشغال تخت های بیمارستانی، کاهش نرخ بهداشت عمومی و ده ها عارضه دیگر همگی وابستگی تام به میزان معتادان یک جامعه دارد. وجود ۸۰۰ هزار تا یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر معتاد آن هم بدون در نظر گرفتن مصرف کنندگان تفننی مواد مخدر در سال ۱۳۸۶ که از این تعداد ۹۵ درصد را مردان و ۵ درصد را زنان تشکیل می دهند و میانگین سنی ۱۸ سالگی شروع مصرف مواد مخدر در سال ۱۳۸۵ زنگ خطر را برای جامعه به صدا درآورده است (ناستی زایی و همکاران، 1389: 169). به طور کلی مبارزه با سوء مصرف مواد یک"راهبرد چهار ستونی1" که شامل کاهش عرضه، پیشگیری، زیان کاهی2 و اقدامات درمانی و بازتوانی است (رفیعی و همکاران، 1387: 57). تشدید قوانین مربوط به مجازات دست اندرکاران مواد مخدر، اعدام و زندانی کردن عاملان توزیع مواد مخدر و ممنوعیت کشت آن از جمله اقداماتی است که در جهت کنترل و عرضه مواد مخدر صورت گرفته است (رعدی و رضاعی، 1380: 21).
1-2- بیان مسئله
اعتیاد به مواد مخدر به عنوان جدی ترین مساله اجتماعی ایران، وجوه مختلف جامعه شناسی، روان شناسی، حقوقی، سیاسی و … دارد. به اعتقاد تحلیل گران اجتماعی، اعتیاد به مواد مخدر، به عنوان یکی از مسائل پیچیده اجتماعی درعصر حاضر است که زمینه ساز بروز بسیاری از آسیب ها و انحرافات اجتماعی می باشد (محبوبی، 1382). امروزه مسئله اعتیاد پا را از مرزهای بهداشت و درمان فراتر نهاده و به یک بحران اجتماعی و پدیده شوم و خانمان سوز تبدیل شده است (حسینی، 1392). سازمان بهداشت جهانی، مسئله مواد مخدر؛ اعم از تولید، انتقال، توزیع و مصرف را در کنار سه مسئله جهانی دیگر؛ یعنی تولید و انباشت سلاح های کشتار جمعی، آلودگی محیط زیست، فقر و شکاف طبقاتی، از جمله مسائل اساسی شمرده است که حیات بشری را در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در عرصه جهانی مورد تهدید و چالش جدی قرار می دهد (افشار، 1393).
سوء مصرف مواد مخدر، به عنوان یک مسئله اجتماعی هنگامی مطرح شد که پدیده های اجتماعی نظیر شهرنشینی و صنعتی شدن به وقوع پیوست (وردی نیا، 1384: 194) و ملزومات ناشی از صنعتی شدن موجب تنش هایی در سطوح شخصیتی و اجتماعی گردید به طوری که براساس آمارها و گزارش های نهادها و سازمان های جهانی همچون سازمان بهداشت جهانی و اینترپل، به موازات پیشرفت جوامع، نیازها، گرایش ها و الگوهای جوانان نیز دچار تغییر و دگرگونی شده و الگوی سوء مصرف مواد مخدر در میان جوانان همه ی دنیا از جمله ایران به سرعت از سنتی به صنعتی در حال تغییر است (آقابخشی، 1388: 73).
گروه جوانان، آسیب پذیرترین گروه یک جامعه هستند که به دلیل بحران هویت، بحران های روانی ناشی از مشکلات اجتماعی، ماجراجویی، لذت جویی و تنوع طلبی بیش از سایر گروه های اجتماعی در معرض استفاده از مواد مخدر قرار می گیرند (سوث، 1995: 402). سوء مصرف مواد مخدر و نفوذ روز افزون آن در میان جوانان یکی از بحث انگیزترین و پیچیده ترین مسائل جوامع انسانی شده است (آسوده، 1389). این پیچیدگی از آن جا ناشی می شود که اعتیاد به مواد مخدر یک معضل زیستی، روانی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است و نمی توان اعتیاد به مواد مخدر را فقط از یک دیدگاه مورد توجه قرار داد (حسینی، 1392). وجود محدودیت در هر یک از این دیدگاه ها، بستر اصلی پدیدآیی نگرشی چند عاملی به اعتیاد بوده است (آسوده، 1389: 17). در بین جوانان، دانشجویان از حیث موقعیت و پرستیژ فکری و اجتماعی فعلی و آینده، با بقیه ی همگنان خود تفاوت دارند. پرستیژ بالای اجتماعی و فکری دانشجویان باعث می شود تا جامعه انتظار داشته باشد پدیده ی مواد مخدر و اعتیاد در بین آنان چندان دیده نشود. با وجود این، مواردی از مصرف مواد مخدر و اعتیاد در بین این گروه دیده می شود که نگرانی هایی را در پی داشته است (سراج زده، 1386: 82).
تهدید مواد مخدر و روان گردان ها به صورت زلزله خاموش، محیط های آموزشی (مدارس و دانشگاه ها) را نشانه رفته و با ارائه باورهای غلط (از جمله مصرف مواد برای آرامش، خلاقیت، نشاط، رهایی از استرس و اضطراب، لاغری، تمرکز، شب بیداری، تفریح و …) به دنبال جذب مشتری جدید می باشد. سیستم هوشمند، فعال، خلاق، پویا، دینامیک مواد مخدر و روان گردان ها با روش های نو و ارائه بیش از 1000 نوع از انواع مواد صنعتی و شیمیایی در عصر تنوع و کثرت به دنبال سودآوری و قتل عام نوجوانان و جوانان کشور می باشد (خلیلی، 1391: 38). دانشجویانی که باید موتور محرکه جامعه و آینده سازان کشور باشند، پس از سوء مصرف مواد مخدر صنعتی دچار توهمات شدید روانی، رفتارهای پر خطر جنسی، قتل، خودکشی، هولیگانیسم و وندالیسم شده و به جای آن که باعث حرکت و توسعه ی جامعه شوند، هزینه های اجتماعی و اقتصادی سهمگینی را بر پیکره جامعه تحمیل می کنند (آقابخشی، 1388: 74) و به دنبال آن توانایی جامعه در سازمان یابی و حفظ نظم موجود از بین می رود و باعث دگرگونی های ساختاری در نظام اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی یک جامعه می شود (صالح آبادی، 1391: 60).
پژوهش ها نشان می دهند که شیوع مصرف مواد ممنوع در جوامع غربی در گروه سنی 18 تا 25 سال بالاترین میزان و به طور قابل ملاحظه ای از گروه های سنی 12 تا 17 و دو گروه سنی مسن تر نیز بالاتر بود (مردانی، 1391: 66). پیمایش های انجام شده در بین دانشجویان دانشگاه های انگلستان نیز نشان می دهد که حدود 60 درصد از دانشجویان مواد مخدر را تجربه کرده اند. مصرف مواد مخدر در بین دانشجویان پزشکی در نیمه دهه 1990 دو برابر نیمه دهه 1980 بوده است (مردانی، 1391: 66). در مطالعه طولی ویلیامز3 (2001) در زمینه الگوی مصرف مواد مخدر در بین جوانان انگلیسی، 35 درصد به سیگار و 82 درصد به مشروبات الکلی اعتیاد دارند. 52 درصد مصرف مواد مخدر را در یک سال گذشته و 31 درصد مصرف آن را در یک ماه گذشته گزارش کرده اند. یافته های کایی و آن ماری (2001، به نقل از طارمیان، 1388). پژوهش روی دانشجویان ویتنامی دانشگاه های آمریکا نشان داد که میزان شیوع مصرف سیگار 11 درصد، میزان شیوع مری جوانا 5/8 درصد و میزان شیوع مشروبات الکلی 35 درصد بوده است. پژوهش اسلاتسکی4 (2005) نشان داد که 18 درصد از دانشجویان دانشگاه های آمریکا و 15 درصد از افراد غیر دانشجو دچار مصرف الکل هستند. هال، ایروین، بومان، فراکندرگر و جیوت5 (2005) در بررسی مصرف داروهای محرک در دانشگاه میدوسترن دریافتند که 17 درصد از 179 مرد و 11 درصد از 202 زن دانشجو مصرف مواد غیر مجاز و داروهای محرک را گزارش کرده اند. دهقانی (1389) آمار شیوع مواد اعتیادآور بین دانشجویان را 5/12% گزارش داده است. گرایش برخی دانشجویان بیشتر به سمت موادی است که سطح هشیاری، یادگیری و پردازش اطلاعات رادر آن ها افزایش دهد و با این باور غلط که موادی مانند حشیش با یک بار تجربه اعتیاد آور نیست به این ماده گرایش بیشتری دارند. موادی مانند حشیش و ترامادل، اگرچه ابتدا به ساکن تجربیاتی همچون افزایش سطح هشیاری را ایجاد می کند اما پس از یک بار مصرف باعث به وجو آوردن پدیده تحمل می شوند؛ یعنی بدن برای هر بار مصرف به مقدار بیشتری از این مواد نیاز دارد (سراج زده، 1386: 39).
همه پیشرفت های شگفت انگیز انسان در دنیای امروز زاییده یادگیری است. انسان بیشتر توانایی های خود را از طریق یادگیری به دست می آورد، از طریق یادگیری رشد فکری پیدا می کند و توانایی های ذهنی اش فعلیت می یابد. بنابراین می توان چنین نتیجه گیری کرد که همه پیشرفت های بشر در نتیجه یادگیری به دست می آید (بیابانگرد،1372). به همین دلیل پیشرفت تحصیلی دانشجویان یکی از شاخص های مهم در ارزیابی نظام آموزشی است و تمام کوشش ها و کنش های این نظام، در واقع برای جامه ی عمل پوشاندن به این امر است. آموزش دانشجویان، در تمام دوره ها، به منظور تغییر رفتار، افکار، نگرش ها و مهارت های آنان صورت می گیرد و سرانجام به صورت پیشرفت و عملکرد تحصیلی سنجیده می شود (شریفی، 1389).
کوپر اسمیت اعتماد به نفس را یک ارزشیابی فردی می داند که معمولاً با توجه به خویشتن حفظ می شود (به نقل از جوادی و کدیور، ۱۳۷۳). کوپر اسمیت چهار عامل اسنادی را برای رشد اعتماد به نفس بیان می کند. نخستین آن و مقدم بر تمام عوامل، میزان احترام، پذیرش و علاقه مندی که یک فرد دریافت می کند. دومین عامل تجارب موفقیت هایمان در زندگی و سومین عامل ارزش ها و انتظاراتی است که بر مبنای آن تجارب را مورد تفسیر قرار می دهیم و چهارمین عامل نحوه پاسخ فرد به از دست دادن ارزش می باشد (به نقل از مفتاح، ۱۳۸۱)
گرایش به سوء مصرف مواد مخدر صنعتی نیز همانند سایر پدیده های اجتماعی تک علتی نیست و مجموعه ی عوامل فردی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، خانوادگی، محیطی نیز در این گرایش تاثیر می گذارد وقوع اعتیاد به عنوان یک آسیب اجتماعی، فقر، مهاجرت، رشد سریع جمعیت، جهل، ناآگاهی، بی سوادی و … برجسته تر از سایر علل بروز می کند (طباطبایی، 1389: 123).
در این پژوهش سعی بر آن شده تا با به کارگیری نظریه های اندیشمندان بزرگ همچون کوپر اسمیت علل های گرایش افراد به اعتیاد بررسی و کنکاش شود و تحقیقات در این خصوص ادامه خواهد یافت. بنابراین این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این پرسش اساسی است که عوامل مرتبط و اثرگذار بر گرایش دانشجویان دانشگاه جامع علمی کاربردی نیروی انتظامی واحد ارومیه به اعتیاد) فعالیت های فوق برنامه، قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد، پیشرفت تحصیلی، اعتماد به نفس،گرایش به اعتیاد) کدامند؟
1-2- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
تحولات تکنولوژیکی و گسترش استفاده از فناوری های ارتباطی نظیر اینترنت، ماهواره و ارتباط با دنیای مدرن، فراگیر شدن آموزش و تحصیلات دانشگاهی باعث شده است جوانان جامعه ایران به دنبال ارزش ها و الگوهای جدید برای زندگی خود باشند (صالح آبادی، 1391: 58). به موازات پیشرفت و رشد شگفت انگیز جوامع در عصر مدرنیته، در عرصه های مختلف علمی، فناوری، ارتباطات و … بشریت با شوک های جدید و چالش های تازه ای مواجه شده است که از نشانه های بارز آن تشدید استرس، اضطراب، فشارهای عصبی و فردگرایی است که از تغییرات شتابان مدرنیته است. در سال های اخیر ابعاد این مسئله باعث گفتگوها، پژوهش ها و برنامه ریزی هایی برای شناخت ابعاد مساله و کنترل آن شده است (سراج زده، 1386: 82).
در همین راستا، همزمان با عرصه ی ناپایداری ها، تجدد و تازگی ها و تنوع و کثرت بروز و شیوع حدود ۲۰۰۰ گونه از انواع مواد صنعتی و شیمیایی از جنس محرک ها و توهم زا در سطح کشورهای مختلف دیده می شود؛ به طوری که دست کم چند میلیون نفر از افراد جامعه ی جهانی متاسفانه گرفتار سوء مصرف مواد آمفتامین ها، متاآمفتامین و اکستاسی شده اند (حبیب زاده، 1390: 153). در مطالعه ای که روند 30 سال سوء مصرف مواد در ایران را بررسی کرده است، از سال 1357 تا سال 1377 میزان رشد بروز سوء مصرف سالانه 8 درصد بوده؛ یعنی هر 12 سال یکبار دو برابر شده است. این رشد به طور متوسط در 10 سال اخیر سالانه 33 درصد بوده است (خلیلی، 1391: 38).
توجه به مسئله اعتیاد به ویژه در سنین نوجوانی و جوانی که زمان شکل گیری هویت می باشد، از اهمیت خاصی برخوردار است. دوران جوانی به دلیل ویژگی های خاص جسمانی و روانی آن از پرخطرترین دوره های تمایل و ابتلا به سوء مصرف مواد محسوب می گردد (سهرابی، 1388: 66). از طرفی دانشجویان به عنوان افراد تحصیل کرده، می توانند نقش موثری در پیشگیری و کنترل سوء مصرف مواد ایفا کنند و خود الگوی مناسبی برای اطرافیانشان باشند (مرتضوی مقدم، 1388: 61). کشور ایران به جهت ساختار جمعیتی، موقعیت ژئوپولتیکی و فقدان استراتژی و طرح جامع ملی مبارزه با عرضه، کاهش، تقاضا و درمان معتادان به عنوان یکی از آسیب پذیرترین کشورهای جهان در مقابل مسئله مواد مخدر است (حبیب زاده، 1390: 107). ارتباط سوء مصرف مواد همراه با سایر رفتارهای ناسالم و پیوند ناگسستنی آن با مشکلاتی مانند اختلالات روانی، افت تحصیلی، بی علاقه شدن به تحصیل، اقدام به خودکشی و فحشا، گویای همین مسئله است. مسئله تخلفات مرتبط با مواد مخدر یکی از پیچیده ترین چالش هایی است که در حال حاضر جامعه ایران با آن مواجه است. افزایش تخلفات مواد مخدر در ایران باعث این آگاهی فزاینده شده است که ایران با یک مسئله اجتماعی عمده مواجه است (علیوردی نیا، 1384: 194).
ضرورت شناخت ابعاد و سطوح این مسئله اجتماعی زمانی عمیق تر درک می شود که دانسته شود مصرف مواد مخدر دائماً در حال تغییر است و متناسب با موقعیت و فضای محیط بیرونی این تغییر ادامه پیدا می کند. این موضوع موجب می شود تا عرضه کنندگان مواد متناسب با وضع و حال مشتریان، کالای جدیدی به بازار عرضه کنند؛ در نتیجه، هر روز شاهد تغییراتی در الگوی مصرف مواد در ایران و جهان هستیم (امیرپور، 1391: 202). پدیده اعتیاد که متاثر از باندهای مافیایی و دست های پنهان شده است، از چنان پیچیدگی هایی برخوردار است که سازمان ملل متحد آن را جزء جرایم سازمان یافته به شمار آورده و به صدور کنوانسیون ها و پروتکل های مختلف برای مقابله با آن (کنوانسیون های 1971، 1961، پروتکل اصلاحی 1972 و کنوانسیون 1988) اقدام نموده است (هاشمی، 1383: 17).
با این همه، اهمیت اصلی مطالعه عوامل موثر بر سوء مصرف مواد مخدر در جوانان را باید در تاثیرات شدید این مواد در موارد زیر دانست:
1- افزایش آمارهای جرم و جنایت؛
2- از بین رفتن ارزش های اسلامی و اخلاقی در بین جوانان؛
3- شیوع بیماری های ناشی از مصرف بی رویه این مواد در بین جوانان؛
4- از بین رفتن نیرو و توانایی جوانان؛
5- کاهش مشارکت جوانان در صحنه اجتماعی؛
6- بی تفاوتی جوانان نسبت به مسائل اجتماعی و میهنی و اختلالات شخصیتی؛
7- و در نهایت بروز رفتارهای نابهنجار (حبیب زاده، 1390: 108).
امروزه نخبگان و نهادهای تصمیم ساز و تدبیر پرداز با نوعی فقر شناخت و ضعف تمهید و تدبیر استراتژیک و فقدان رویکردی فراگیر و همه سونگر و مبتنی بر"تعیید چند جانبه" جستجوی علل و عوامل متنوع در پس این پدیده مواجه هستند. عواملی که احتمال یا امکان مصرف و سوء مصرف مواد و به تبع آن اعتیاد را افزایش می دهند، عوامل خطرساز در گرایش به اعتیاد در آینده نیستند؛ بلکه بیشتر پیش بینی کننده ها و شاخص های اعتیاد بالقوه هستند (دهکردیان و همکاران، 1390: 90).
صرف نظر از ابعاد مساله، با توجه به این که بررسی عوامل و دلایل تبیین کننده مصرف مواد مخدر در بین دانشجویان از اهمیت بالایی برخوردار است و شناخت این عوامل به برنامه ریزان کمک می کند تا برنامه های لازم برای کنترل و کاهش مصرف مواد مخدر در بین دانشجویان را با بصیرت بیشتر و با توجه به عوامل تاثیرگذار بر مسئله طراحی و اجرا نمایند (سراج زده، 1386: 82). به نظرمی رسد که لازم است هر چه بیشتر درباره ی انواع مواد مخدر خصوصاً مواد مخدر جدید (کراک، کریستال، شیشه و …) و راه های پیشگیری از مبتلا شدن به این مواد و شرح موقعیت های خطرناک و حتی راه های درمان، پژوهش های پایه ای و اساسی انجام شود.
1-4- اهداف تحقیق
هدف کلی
تعیین علل گرایش به اعتیاد دانشجویان دانشگاه آزاد
اهداف ویژه:
1) تعیین رابطه فعالیت های فوق برنامه با گرایش به اعتیاد دانشجویان دانشگاه آزاد
2) تعیین رابطه قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد با گرایش به اعتیاد دانشجویان دانشگاه آزاد
3) تعیین رابطه اعتماد به نفس با گرایش به اعتیاد دانشجویان دانشگاه آزاد
4) تعیین رابطه پیشرفت تحصیلی با گرایش به اعتیاد دانشجویان دانشگاه آزاد
5) پیش بینی گرایش به اعتیاد دانشجویان از روی فعالیت های فوق برنامه، قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد، پیشرفت تحصیلی و اعتماد به نفس
6) تعیین میزان گرایش با اعتیاد دانشجویان بر حسب سن، وضعیت تاهل و مقطع تحصیلی
1-5- سئوالات تحقیق:
1. گرایش به اعتیاد در بین دانشجویان بر حسب سن، وضعیت تاهل و مقطع تحصیلی چقدر است؟
2. متغیرهای فعالیت های فوق برنامه، قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد، پیشرفت تحصیلی و اعتماد به نفس چند درصد گرایش به اعتیاد دانشجویان را تبیین می کند؟
1-6- فرضیه های تحقیق
1. بین فعالیت های فوق برنامه دانشجویان با گرایش به اعتیاد رابطه وجود دارد.
2. بین قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد و دانشجویان با گرایش به اعتیاد رابطه وجود دارد.
3. بین اعتماد به نفس دانشجویان با گرایش به اعتیاد رابطه وجود دارد.
4. بین پیشرفت تحصیلی دانشجویان با گرایش به اعتیاد رابطه وجود دارد.
1-7- تعاریف مفاهیم و متغیرها
1-7-1- تعاریف مفهومی
1-7-1-1- فعالیت های فوق برنامه
فعالیت های فوق برنامه: به کلیه فعالیت ها و راهبردهایی اطلاق می شود که در راستای تحقق همه جانبه اهداف مورد نظر و ایجاد فرصت های لازم برای انتقال دانش نظری به مسائل زندگی و تمرین مهارت ها طراحی و اجرا می گردد (فضلی خانی و همکاران، 1384).
1-7-1-2- قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد:
قوانین و مقررات بیان می کند، برخی افراد در اثر اختلال حواس، بدون توجه به قوانین و مقررات معتاد می شوند ولی با رعایت قوانین و مقررات احتمال آلوده شدن فرد به اعتیاد کمتر می شود (گندروا و گندروا، 1970).
1-7-1-3- پیشرفت تحصیلی
پیشرفت تحصیلی عبارت است از سنجش عملکرد یادگیرندگان و مقایسه ی نتایج حاصل با هدف های آموزشی از پیش تعیین شده به منظور تصمیم گیری در این باره که آیا فعالیت های آموزشی معلم و کوشش های یادگیری فراگیران به نتایج مطلوب انجامیده اند و به چه میزانی (سیف، 1390، ص 128).
1-7-1-4- اعتماد به نفس
کوپر اسمیت اعتماد به نفس را یک ارزشیابی فردی می داند که معمولاً با توجه به خویشتن حفظ می شود (به نقل از جوادی و کدیور، ۱۳۷۳). کوپر اسمیت چهار عامل اسنادی را برای رشد اعتماد به نفس بیان می کند. نخستین آن و مقدم بر تمام عوامل، میزان احترام، پذیرش و علاقه مندی که یک فرد دریافت می کند. دومین عامل تجارب موفقیت هایمان در زندگی و سومین عامل ارزش ها و انتظاراتی است که بر مبنای آن تجارب را مورد تفسیر قرار می دهیم و چهارمین عامل نحوه پاسخ فرد به از دست دادن ارزش می باشد (به نقل از مفتاح، ۱۳۸۱)
1-7-1-5- گرایش به اعتیاد
نظریه گرایش به اعتیاد بیان می کند، برخی افراد در اثر اختلال یا ناسلامتی شخصیت، مستعد اعتیاد هستند و اگر در معرض مواد قرار بگیرند معتاد می شوند در اما اگر کسی استعداد نداشته باشد، معتاد نمی شود (گندروا و گندروا، 1970).
1-7-2- تعاریف عملیاتی
1-7-2-1- فعالیت های فوق برنامه:
منظور از فعالیت های فوق برنامه نمره ای است که آزمودنی از پاسخ به سئوالات پرسشنامه محقق ساخته کسب کرده است.
1-7-2-2- قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد
منظور از قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد نمره ای است که آزمودنی از پاسخ به سئوالات پرسشنامه محقق ساخته کسب کرده است.
1-6-2-3- پیشرفت تحصیلی
منظور از پیشرفت تحصیلی نمره ای است که آزمودنی از پاسخ به سئوالات پرسشنامه محقق ساخته کسب کرده است.
1-6-2-4- اعتماد به نفس
منظور از اعتماد به نفس نمره ای است که آزمودنی از پاسخ به سئوالات پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت کسب کرده است.
1-6-2-5- گرایش به اعتیاد
منظور از گرایش به اعتیاد، نمره ای است که آزمودنی از پاسخ به سئوالات پرسشنامه محقق ساخته کسب کرده است.

فصل دوم:
مبانی نظری و پیشینه تحقیق

2-1- مقدمه
باید گفت بررسی پیشینه تحقیق معمولاً نقدی از دانش موجود درباره موضوع مورد پژوهش است. همچنین این امر باعث می شود محقق اطلاعات جامعی را در زمینه مورد مساله کسب کند و با در نظر گرفتن تمامی جوانب امر به بررسی مساله مورد بررسی بپردازد. از طرف دیگر انجام پژوهش نظام دار جهت دستیابی به واقعیات و حقایق در مورد موضوع های مختلف جز در سایه شناسایی تاریخچه و ادبیات آن میسر نمی باشد زیرا افق روشنی در اختیار محقق قرار می گیرد و با درایت و سهولت بیشتری می تواند ابعاد مختلف تحقیق را مورد بررسی و کنکاش علمی قرار دهد.
2-2- مبانی و چارچوب نظری تحقیق
نظریه های مربوط به رفتار انحرافی هر کدام به بعضی از عوامل زمینه ساز کج روی توجه می نماید. اعتیاد نیز یک نوع کج روی است که تحت تاثیر عوامل متعددی شکل می گیرد و درک آن بدون مبانی نظری امکانپذیر نیست. برای اینکه بدانیم ارتباط این مبانی با مفاهیم نظری چگونه صورت پذیرفته است باید که نظریه های اساسی در این حوزه را بشناسیم:
در نظریه فشار، رابرت اگینو معتقد است سه منشا کلی فشار وجود دارد:
1. عدم موفقیت در دستیابی به اهداف با ارزش از نظر اجتماع است.
2. وقوع حوادث بزرگ و تاثیر گذار از نظر اجتماعی است، مثلاً از دست دادن نزدیکان، طلاق پدر و مادر، اخراج از شغل یا اخراج از مدرسه.
3. تجربه وقوع حوادث منفی از نظر ارزش های اجتماعی است،که این شامل تجربیاتی مانند سوء استفاده جنسی از کودکان، قربانی واقع شدن در یک واقعه جنایی، تنبیه های لفظی یا جسمانی می باشد اگینو معتقد است این فشارها تمایل به کژرفتاری را در فرد ایجاد می کند (ممتاز، 1381: 77).
در نظریه بوم شناختی، شاو و مکی معتقدند علل وقوع کج رفتاری مشکلات اجتماعی است که علت آن الگوهای کنترل نشده مهاجرت و ایجاد منطقه های طبیعی است که در این مناطق اهالی از فرهنگ کلی جامعه جدا افتاده اند. معیارهای شکل گرفته در این منطقه با سایر مناطق متضاد است. در این مناطق گرایش های فرهنگی خاصی استقرار یافته، به طوری که افراد مرتباً در معرض یادگیری الگوهای موافق قانون شکنی هستند بنابراین شاو و مکی نتیجه گیری می کنند که علت کج رفتاری و ارقام بالای آن بی سازمانی اجتماعی است (همان: 87 ). نظریه پردازان نظریه کنترل اجتماعی ویلنکینسن و هیرشی فروپاشی خانواده و پدیده طلاق را متغیر مهمی در بزهکاری نوجوانان می دانند (همان: 123). از تحقیقات هیرشی می توان نتیجه گرفت که، در مطالعه بزهکاری جوانان هنگامی که تاثیر متغیرهای خانوادگی مدنظر است می بایست به ساخت خانواده و طبیعت روابط درون خانواده توجه نمود. بحث های مرتبط با ساخت خانواده شامل گسیختگی خانوادگی و چگونگی روابط اعضای خانواده می باشد (ستوده، 1378: 111).
نی (1985) به عنوان اولین نظریه پرداز کنترل اجتماعی، بر رابطه خانواده و بزهکاری متمرکز شده و رابطه ی معناداری را میان متغیرهای خانوادگی مانند روابط والدین- فرزند به وسیله شاخص هایی چون پذیرش و طرد فرزندان از طرف والدین، روش های برخورد والدین با فرزندان و تنبیه را اندازه گیری نموده است (احمدی، 1384: 110). نای معتقد است خانواده ای که پر از تشنج و اختلاف باشد می تواند نقش مهمی در کج رفتاری نوجوانان بازی کند. پس یک خانواده از هم پاشیده کم اهمیت تر از خانواد های است که در آن تشنج و اختلاف باشد در چنین خانواده هایی نوجوانان با جامعه و خانواده رفتار همنوا نخواهند داشت (ممتاز، 1381: 124). نای همچنین معتقد است خانواده از طریق چهار عامل باعث تقویت پیوند اجتماعی می گردد. در نظریه یادگیری، ادوین ساترلند بر این اعتقاد است که رفتار انحرافی از طریق معاشرت با اغیار یا پیوند افتراقی یعنی داشتن روابط اجتماعی با انواع خاصی از مردم مانند جنایتکاران آموخته می شود. در واقع، فرایند یادگیری رفتار انحرافی به وسیله دوستان فرد مجرم تعیین می شود (همان: 90). ادوین ساترلند جرم را به آنچه که تفاوت ارتباطات نامیده است مربوط می داند. وی به یادگیری اهمیت خاصی می دهد و معتقد است که در جریان رشد، فرد درست رفتاری، کج رفتاری و انگیزه عمل به رفتار را یاد می گیرد و بیشترین سهم یادگیری را به گروه های نخستین و خانواده می دهد، که دارای روابط چهره به چهره و صمیمانه هستند (گیدنز، 1374: 140).
نظریه پردازان فرصت های نابرابر کلاوارد و اهلین، دسترسی نابرابر به فرصت های ارتکاب جرم را بیان می کنند. این دو معتقدند که فرصت ارتکاب جرم به شکل یکسان در اختیار همه قرار ندارد (ممتاز، 1381: 98). نظریه پردازان نظریه برچسب، انحراف را یک پدیده اجتماعی می دانند و بر این باورند که کج رفتاری اجتماعی ناشی از عوامل روان شناختی یا زیست شناختی نیست و منحرفان ذاتاً منحرف نیستند، بلکه این جامعه است که هویت انحرافی را در افراد پدید می آورد (ستوده، 1378: 132). این رویکرد، کج رفتاری را مفهومی ساخته جامعه می داند، یعنی گروهی در جامعه با تصویب قوانینی که تخطی از آن ها کج رفتاری محسوب می شود، مفهوم کج رفتاری را می سازند کج رفتار کسی است که آن کج رفتاری به طور موفقیت آمیزی در مورد او به کار رفته است (سروستانی، 1383: 2).
2-3- تعریف اعتیاد
اعتیاد عبارت است از وابستگی به عوامل یا موادی که تکرار مصرف آن ها با کم و کیف مشخص و در زمان معین از دیدگاه معتاد ضروری می نماید. یعنی تداوم بخشیدن به مصرف مواد و عوامل مخدر درمانی عامیانه، غیرمعمول، دور از موازین علمی و معتاد کسی است که نیازمند و وابسته روانی- جسمانی به مواد و عوامل مخدر و عادت زا می باشد که به منظور برآوردن آن بایستی از این مواد بطور مداوم و در فواصل مشخص استفاده کند (شبکه ملی مدارس، 1393).
2-4- مبنای اعتیاد
جوانان سالم 15 تا 20 ساله ای که برای کسب تجربه و یا در اثر معاشرت با دوستان نامناسب و یا معتادان به استفاده از ماده مخدر پرداخته اند. این گروه از راه کنجکاوی و به علت نداشتن پشتوانه خانوادگی و تربیت صحیح در اثر معاشرت با کسانی که آن ها را به استفاده از داروی مخدر تشویق می کنند و برای اولین بار مواد مخدر را تجربه می کنند و دچار اعتیاد می شوند. البته بسیاری از این جوانان به علت احساس درماندگی، ناکامی، عدم کفایت و برای رهایی از تنهایی و فشار روانی معتاد می شوند و متاسفانه رهایی از این اعتیاد به سادگی میسر نمی شود (همان منبع).
2-5- شروع اعتیاد
اعتیاد با وابستگی جسمانی و روانی همراه است. بعضی از داروها نیز ممکن است با ایجاد وابستگی روانی در بیمار موجب افزایش مصرف شوند و اعتیاد بدهند. فرد معتاد با دریافت مواد اعتیادآور سرخوش و راضی می شود و با توقف مصرف دارو دجار خماری و اختلال شدید جسمانی می گردد. مواد اعتیادآور سبب پیدایش پدیده تحمل نیز می شوند. به موجب این پدیده فرد معتاد برای دسترسی به اثر اولیه این مواد که در ابتدا با مقدار کم حاصل می شود مصرف خود را افزایش می دهد. شدت و نوع وابستگی نسبت به مواد اعتیادآور برحسب نوع و اثر آن متفاوت است. برخی از این مواد مانند تریاک و مشتقات آن وابستگی شدید ایجاد می کنند و برخی دیگر با وجود تاثیری که بر روان و ذهن فرد می گذارند اعتیاد دهنده به شمار نمی آیند (سایت پزشکان بدون مرز، 1387).
2-6- انواع اعتیاد
2-6-1- اعتیادات مجاز
اعتیادات مجاز عبارتند از: وابستگی و تداوم در مصرف موادی که به عنوان دارو شناخته شده بطور طبیعی یا صناعی بدست می آید و شامل بسیاری از مواد دارویی بویژه آرام بخش ها و خواب آورها می شوند که این مواد با تجویز پزشک و یا اغلب خود سرانه مصرف می شوند. اعتیادات مجاز خود به دو دسته تقسیم می شوند. اعتیاد به مواد مخدر طبیعی و صناعی به عنوان دارو شناخته می شوند. و اعتیاد به موادی که تنها از دیدگاه روانی عادت زا هستند و تداوم مصرف را ایجاب می کنند همانند تنباکو و مشابهین آن ها. اعتیادات به این مواد از ساده ترین تا خطرناکترین عوارض را در معتاد و بطور غیر مستقیم در خانواده و جامعه موجب می گردد. مثل عوارض قلب و عروق ، سرطان در دستگاه تنفس (شبکه ملی مدارس، 1393).
2-6-2- اعتیادات غیر مجاز
اعتیادات غیر مجاز عبارتند از: وابستگی افراد به مصرف همیشگی مواد و بهره گیری از عواملی که بنابر قوانین کشوری یا بین المللی غیر مجاز شناخته می شوند این امر در نتیجه ناپسند بودن مظاهر اعتیاد از دیدگاه پزشکی، بهداشتی، روانی و اجتماعی می باشد. علل مختلف اعتیاد عبارتند از: ارضاء هوس ها، زیاده طلبی، گرفتن انگیزه های احساسی، احساس یکنواختی، بیکارگی و وقت گذرانی- فقر، عدم عدالت اجتماعی و ناهنجاری های مالی و اقتصادی و بسیار رفاه و عوامل درونی مثل نوسانات فیزیولوژیک و پاتوفیزیولوژیک یعنی بیماری های جسمی و روانی بویژه در اشکال مزمن و رنجور کننده و نارسایی اصول پزشکی در مورد تامین بهداشت جامعه و عدم توان درمان کلیه بیماری های موجود، یکی از دلایل اصلی اعتیاد می باشد (همان منبع).
2-7-ویژگی های افراد معتاد
فرد معتاد کسی است که اساساً یا از خود و یا از محیط خود و یا هر دو احساس ناخشنودی، نارضایتی و ناراحتی دارد و در چنین حالت نامطلوبی ناگزیر از مصاحبت و موانست با افرادی که برخلاف او دنیا را محل مناسبی برای زیستن یافته اند و علی رغم مسائل و مشکلات آن بگونه ای خود را با شرایط زندگی وفق داده اند آن را عقل می کنند. معتاددان در توهمات خود یک دنیای صنایی نسبتاً رضایت بخش برای خویش متصورند که نه تنها بر هیچ گونه تغییری یا در خود و یا در محیط مبتنی نیست بلکه دنیای خیالی آنان تنها براساس حضور مواد در بدنشان و نیاز به آن و رفع آن نیاز استوار است و غالباً آنان از احساس ناامنی، احساس بی کفایتی، احساس تنهایی، نفرت، نوسان های افسردگی، اضطراب شدید و بویژه کشش ها و تعارضات درون فردی بگونه ای رنج می برند (سایت پزشکان بدون مرز، 1387).
به هر حال اعتیاد و یک پدیده مخرب اجتماعی است زیرا اثرات نامطلوب و عواقب وخیم آن ها تنها دامنگیر شخص معتاد نمی شود بلکه همه افراد را که بگونه ای با آنان وابستگی و ارتباط نزدیک دارند فرا می گیرد مخصوصاً که فرد معتاد مسئول اداره یک خانواده و در نقش هم پایه نیز باشد (شبکه ملی مدارس، 1393).
2-8- عوامل موثر در اعتیاد
از عوامل موثر در اعتیاد که می توان آن ها را در قالب عوامل فردی (فقر معنوی، افسردگی، بیماری، لذت جویی، عدم اعتماد به نفس، استقلال طلبی، عدم رشد شخصیت و ناامیدی، تحصیلات پایین)، عوامل خانواد گی (اعتیاد یک یا چند نفر از اعضای خانواده، اختلافات خانوادگی، ضعف سرپرستی والدین، بیکاری والدین خصوصاً بیکار ی پدر، کم سوادی والدین)، عوامل اجتماعی (محیط مدرسه، دوستان ناباب، تفریحات ناسالم، بیکاری، عدم مقبولیت اجتماعی، فقرهای فرهنگی، رشد جمعیت، مهاجرت های بی رویه) و عوامل جغرافیایی و اقتصادی (سکونت در مسیرهای تردد مواد مخدر، سهولت دسترسی به مواد مخدر، فقر و بحران اقتصادی، بیکار ی و فرار از مشکلات زندگی) ارائه نمود (ناستی زایی، 1389: 169-170).
2-9- تاریخچه مواد مخدر در ایران
در ایران باستان در کتاب اوستا از گیاه کانابیز (شاهدانه) که بعنوان یک ماده بی حس کننده مرسوم بوده نام برده شده است در قرن های 5 و 6 نیز بنا به اظهارنظر بعضی از مورخین، فرقه اسماعیلیه از این ماده مخدر به منظور تخدیر پیروان خود استفاده می کردند. در ایران گیاه کوکنار و شیره آن یعنی تریاک در ابتدای دوران اسلامی شناخته شده بود و بر اساس "نظر علی اکبر دهخدا، ابوعلی سینا و رازی اولین کسانی بودند که خواص تریاق یا تریاک را ذکر کردند. در دوران باستان از بنگ نیز نام برده شده است" (میرعلی، 1384: 24). در عصر صفوی مواد مخدر به صورت گسترده ای در ایران رواج داشت بطوری که در شهر، محل هایی به نام کوکنارخانه ایجاد شد و اکثر مقامات و شاهزادگان دربار از مواد مخدر استعمال می کردند حکومت نیز بدون در نظر گرفتن مضرات تریاک به خاطر درآمدزایی بیشتر مردم را وادار به مصرف مواد مخدر می کرد (شاکرمی، 1386: 49).
در دوران قاجاریه مصرف مواد مخدر به صورت امروزی در دوره ناصرالدین شاه با فعالیت استعمارگران انگلیس شکل گرفت و در واقع مواد مخدر شکل سیاسی به خود گرفت. کشت خشخاش توسط امیرکبیر در این دوره انجام و صادرات این محصول به خارج از کشور از جمله هند نیز شروع شد با وجود ممانعت دولت هند با ورود تریاک، امیرکبیر توسط شیل وزیر مختار انگلیس در ایران توانست نظر دولت هند را نسبت به این موضع تغییر دهد و وی وادار به وارد کردن تریاک از ایران کند. ورود کارگران هندی به ایران نیز به علت کشیده شدن خطوط ارتباطی بین هند و انگلیس که از ایران می گذشت باعث گسترش مصرف تریاک در ایران شد (میرعلی، 1384: 47). در سال 1329 قانونی در خصوص انحصار کشت خشخاش و خرید سوخته توسط ماموران مالیه تصویب و کشت خشخاش در انحصار دولت در آمد (خادمیان، 1387: 64).
در دوره پهلوی در سال 1350 هروئین به ایران وارد و گسترش یافت در این زمان به علت جنگ جهانی دوم و ورود سربازان انگلیسی به ایران انواع مواد مخدر به ایران وارد شد وقوع جنگ و فشارهای اقتصادی بر حکومت باعث شد دسترسی به تریاک برای معتادین دانشگاه آزاد شود، اما در سال 1334 مجدداً قانون منع کشت خشخاش به تصویب رسید و تریاک که از انحصارات وزارت دارایی بود، زیر نظر وزارت بهداری قرار گرفت (دانش، 1379: 20).
مبارزه با مواد مخدر در بعد از انقلاب اسلامی با تشکیل ستاد هماهنگی مبارزه با مواد مخدر شروع ودر تاریخ 19/3/59 لایحه قانونی تشدید مجازات مرتکبین جرائم مواد مخدر و اقدامات تامینی و درمانی به منظور مداوا و اشتغال بکار معتادین به تصویب رسید و کلیه قوانین قبلی ملغی الاثر شد (شاکرمی، 1386: 60). طبق قانون خرداد ماه 1359 سهمیه تریاک معتادان مجاز لغو و دوره ای به مدت 6 ماه به عنوان ترک اعتیاد مقرر شد. پس از اتمام مهلت قانونی 6 ماهه درمان، به پایان رسید و از آن پس، اعتیاد جرم و معتاد مجرم شناخته شد. در سوم آبان 1367 قانون دیگری تحت عنوان قانون مبارزه با مواد مخدر توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام به تصویب رسید. این قانون طی 7 سال اول تمام توان خود را بر روی مقابله های نظامی و اقدامات اجرایی معطوف کرده بود. تا سال1373 لزوم توجه به موضوع پیشگیری به عنوان یکی از حلقه های مفقوده مطرح شد. از سال 1375 مراکز سرپایی معتادان به سرعت گسترش یافت. از این رو، هم زمان با ایجاد نگرش مثبت نسبت به لزوم تحقق اهداف برنامه کاهش تقاضا، اولین برنامه پنج ساله کاهش تقاضای مصرف مواد مخدر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تدوین شد (آشتیانی، 1385: 33).
2-10- مواد و انواع مواد مخدر
امروزه طبقه بندی های متعددی برای این دسته از داروها به انجام رسیده است که در زیر یکی از این نوع طبقه بندی ها که توسط SAM HSA صورت گرفته است، آورده می شود.
انواع مواد صنعتی و شیمیایی: انواع شایع به عنوان مثال آورده شده است.
1- مخدرها: شامل مرفین، کدئین، متادون، اکسی کودون، دیفنوکسیلات
2- محرک ها: شامل آمفتامین ها، اکستسی، ریتالین میتل فنیدیت) و…)
3- توهم زاها: شامل، ال.اس.دی6، مسکالین، فن سیکلیدین و …
4- ضعیف کننده سیستم اعصاب مرکزی: کتامین، متاکوآلون، گلوتتماید7 )زکریایی، 1390: 16).
2-11- تعریف انواع مواد:
1) محرک ها: که موجب تحریک اعصاب می گردد و با اثر بر مرکز پاداش مغز اثرات لذت بخشی مانند سرخوشی، کاهش خستگی، احساس هوشیاری بیشتر، بالابردن خلق را موجب می گردد. از این گروه رایج ترین مواد مورد مصرف در کشور عبارتند از: مت آمفتامین که با نام خیابانی اسپید، کریستال، آیس و بخصوص با نام شیشه. تاریخ تولید این ماده در سال 1887 می باشد که در اوایل برای درمان اثرات الکل، افسردگی، استفراغ در حاملگی، حملات مکرر در خواب، اختلال بیش فعالی درکودکان و چاقی توسط پزشکان تجویز می شده است. زمان شروع اثر مت آمفتامین 20 دقیقه و به مدت 10 ساعت در بدن باقی می ماند. عوارض عوارض مصرف محرک ها شامل: خشونت، جرم، افزایش تصادفات، اختلال در خواب و عملکرد جنسی، اضطراب، رفتارهای تهاجمی، توهم، اختلال شدید در عملکرد شغلی، خانوادگی و اجتماعی این ماده اکثراً به صورت ذرات کریستال می باشد (همان منبع).
2) توهم زاها: که موجب ایجاد توهم در شخص می گردند و در سراسر تاریخ به عنوان قسمتی از مراسم مذهبی ادیان مختلف مصرف می شده و در حال حاضر نزدیک به 100 نوع ماده توهم زا شناخته شده که مهم ترین آن ها اکستی و ال اس دی می باشد. داروی اکستی در سال 1912 توسط کارخانه مرک آلمان با عنوان کم کننده اشتها تولید گردید. زمان شروع اکستی پس از 20 دقیقه و میزان ماندگاری حدود 5 ساعت است. مصرف این قرص یک حس ملایمی از سرخوشی، آرامش، احساس اعتماد و احساس عشق ایجاد می کند.
عوارض مصرف توهم زاها عبارتند از: کابوس شبانه، تغییر در درک زمان و ارتفاع، تندخویی، بی پروایی، بی قراری، عدم تمرکز، اختلال در مکانیسم نعوظ، افسردگی، فراموش کاری، بدبینی، کاهش گرایش به کارهای فکری و اجتماعی. این ماده اکثراً به صورت قرص می باشد با رنگ ها و اندازه های مختلف، بصورتی که شباهتی به هیچ یک از داروهای تولید داخل (داروخانه ای) ندارد عموماً علل مصرف اینگونه مواد شکل رنگ، تاثیر سریع، ماندگاری طولانی می باشد" (صفاتیان، 1389).
به دلیل فراگیر شدن قوانین تشدید مجازات در قبال ورود و عرضه به دلیل فراگیر شدن قوانین تشدید مجازات در قبال ورود و عرضه مواد مخدر طبیعی در دنیا و گرانی و محدود شدن دسترسی به آن ها، به نظر می رسد در آینده شاهد تغییر الگوی مصرف به این گونه مواد باشیم. مواد صنعتی و شیمیایی دارای ویژگی هایی است که احتمال شیوع روزافزون آن را در جامعه فراهم آورده است. جوان بودن جامعه ایران، وضعیت خاص شهر نشینی که گرایش به این گونه مواد را افزایش می دهد، سود آوری تجارت و خرید و فروش این گونه مواد، عدم شناخت و اطلاع مردم و مامورین دولتی با طیف و گستره این مواد، مصرف آسان، دسترسی آسان به آن ها، جذاب و شکیل بودن اقلام در دسترس این مواد، پنهان بودن سوء مصرف این مواد در بین سوء مصرف کنندگان به جهت عدم وجود آثار فیزیکی و جسمانی بارز، عدم وجود قوانین محدود کننده و مجازاتی چشمگیر، قابلیت مصرف آسان، همگی از عواملی هستند که گرایش به این گونه مواد را افزایش داده است. از طرف دیگر عدم وجود آمار از میزان شیوع و بروز این گونه مواد در کشور باعث شده است که امکان برنامه ریزی و اتخاذ تدابیر مقابله ای از مسئولین سلب شود. بیشترین طیف مورد تهاجم از سوی این داروها بخش جوان و نوجوان جامعه را شامل می شود. لذا طیف دانش آموز و یا دانشجوی ما به شدت از سوی این مواد تهدید می شوند در صورتی که طرحی برای مقابله با آن ها آماده نگردد این احتمال وجود دارد که بخشی از قشر جوان و نوجوان جامعه پس از برخورد با استرس های خانواده و جامعه و مشکلات فردی همچون مسایل تحصیلی، نداشتن فضای مناسب برای مطالعه، نداشتن امکانات کافی برای تهیه وسایل درسی وکمک درسی و غیره متوسل به این گونه مواد گردند. مبحث مواد صنعتی و شیمیایی فوق العاده پویاست. صرف نظر از ساخت مواد صناعی جدید اعتیاد آور با فرمول های جدید، انحراف داروهای قانونی از مسیر اصلی خود به سمت سوء مصرف پدیده ای شایع و قابل تامل است (زکریایی، 1390: 18).
همه گیرشناسی و قاچاق انواع مواد صناعی در دنیا، تخمین میزان بروز و شیوع سوء مصرف مواد صنعتی و شیمیایی مشکل است. تشخیص آزمایشگاهی و تست های غربالگری موثری برای ردیابی اکثر این مواد وجود ندارد و بنابراین تشخیص آن در افراد مورد اتهام مشکل است. منابع اطلاعاتی جهت گردآوری میزان شیوع سوء مصرف مواد نسبت به مواد طبیعی متفاوت است. مراکز مسمومین و بخش های پزشکی اورژانس و آزمایشگاه های سم شناسی پس از مرگ، اطلاعات بهتری راجع به میزان سوء مصرف این مواد به دست می دهند (همان منبع).
2-12- تاریخچه متیلن دی اکسی مت آمفتامین (اکستاسی)8
متیلن دی اکسی مت آمفتامین اولین بار بوسیله کارخانه داروسازی مرک9 در سال 1912 بعنوان یک واسطه در ساخت داروهای ترکیبی برای درمان ساخته شد (پنتنی10، 2001: 214، رزنبام11، 2002: 138). زمانیکه ارتش آمریکا در سال 1953 سرگرم بررسی اثرات رفتاری و درجه سمیت ترکیبات شبیه مسکالین بود، بار دیگر اکستاسی مورد توجه قرار گرفت (پنتنی، 2001: 214). در سال 1978 شالگین12 و نیکولز13 در مطالعه ای در مورد اثرات رفتاری داروها پیشنهاد کردند که اکستاسی ممکن است در روان درمانی بعنوان یک عامل کمکی مفید باشد (ستیل14 و همکاران، 1994: 299). هر چند که تاثیر اکستاسی توسط اداره دارو و غذا15 مورد تایید قرار نگرفت، اما روان درمانگران آن را در زمینه های درمانی مفید می دانستند ستیل و همکاران، 2299:1994پنتنی، 214:2001، رزنبام، 138:2002). بیماران با مصرف این ماده کاهش ترس، بالا رفتن پذیرش، تقویت ارتباط و افزایش احساس نزدیکی و اعتماد به نفس بالا را گزارش کردند (گریر16 و تولبرت17، 1388:1986). در اوایل سال 1980 اکستاسی به عنوان دارویی رایج برای سوء مصرف درآمد (سیگل18، 351:1986، پنتنی، 2001: 215 و رزبنام، 2002: 138). رشد سریع اکستاسی با مرگ دربین مصرف کنندگان تفریحی این ماده توام شد و نگرانی ها درباره سمی بودن این ماده بر نرون های سرتونین آژانس اجرایی دارو در آمریکا را واداشت که اکستاسی را در برنامه اورژانسی خود قرار دهد (ستیل و همکاران، 2300:1994). علیرغم اعتراض روان درمانگران که به اثرات بالقوه مفید درمانی اکستاسی استناد می کردند (گریر و استراس من، 1985 :1389)، آژانس اجرایی دارو در سال 1986 اکستاسی را در فهرست دارو هایی قرارداد که نگهداری و مصرف آن در زمینه های بالینی ممنوع و دارای جرم می باشد (رزنبام، 2002: 139). با وجود قرار گرفتن اکستاسی در فهرست داروهای ممنوعه، مصرف این ماده در حال افزایش می باشد (انستیتوی ملی سوء مصرف دارو19، 2006: 15). اکستاسی بعنوان ماده ای که مورد سوء مصرف قرار می گیرد امروزه به شکل شایع در خیابان ها به نام قرص های روان گردان (شیشه) شناخته می شود. در ایالات متحده MDMA عموماً بوسیله سفید پوستان بزرگسال در سنین 25 – 18 سالگی در کلوپ های شبانه یا پارتی هایی رقص تحت عنوان (ریوز20) مورد سوء مصرف قرار می گیرد )پنتنی، 214:2001، نیدا، 15:2005) بر طبق مطالعه انسیتوی ملی مصرف دارو و سلامتی بیشتر از 11 میلیون نفر در سن 12 سالگی و بالاتر حداقل یک بار مواد مخدر صنعتی را مصرف نموده اند (انیستوی ملی دارو، 2005: 16). در سال 2005 تصور استفاده از قرص های شیمیایی در زمینه های درمانی بار دیگر پدید آمد. در سال 2006 انجمن ملی داروی آمریکا از دو تحقیق تحت عناوین اثر اکستاسی بر اضطراب بیماران دارای سرطان و افرادی که دارای اختلال PTSD حمایت مالی کرد. با وجود عمومیت مواد مخدر صنعتی (شیشه) به عنوان ماده ای که مورد سوء مصرف قرار می گیرد و سودمندی درمانبخش بالقوه ای که دارد، امکان مسموم شدن بوسیله مواد مخدر و نقص کارکردی دراز مدت مسائلی هستند که ارگان های بهداشتی نگران آن هستند و تحقیقات علمی زیادی در این زمینه صورت گرفته است.
2-11-1- متابولیسم
اکستاسی یک داروی نیمه ترکیبی مرکب است و از لحاظ ساختاری شبیه محرک هایی نظیر آمفتامین و مت آمفتامین و توهم آور مانند مسکالین است (لیلز21 و کادت22، 156:2003). اکستاسی بیشتر از راه دهان مصرف می شود و به شکل بلور روشن یا رنگی وجود دارد، اما ممکن است به صورت تبخیری هم استعمال شود.
ترکیب خالص شیشه که به صورت تفریحی (mg 150 – 50) مصرف می شود، در عرض 2 ساعت در خون به بالاترین تراکم می رسد (دلاتوره23 و همکاران، 139:2004). اثرات مت آمفتامین در 12 – 10 ساعت و آمفتامین 15- 12 ساعت از بین می رود (دلاتوره، 230:2000). تراکم اکستاسی در خون، اثرات دارو شناختی (شامل تراکم پرولاکتین، کورتیزول و اثرات قلبی و عروقی) و اثرات رفتاری هم در یک پروفایل زمانی مشابه ظاهر می شوند (چو24 و همکاران، 794:1996، دلاتوره و همکاران، 2004: 141).
2-11-2- اثرات بالینی
2-11-2-1- اثرات بالینی حاد
مصرف کنندگان مواد مخدر صنعتی معمولاً بین 5-15سانت را قورت و یا در آب حل و یا ذوب می کنند. اثرات حاد مواد معمولاً بین 60-30 دقیقه بعد از مصرف شروع می شود و مانند سایر داروهای محرک روانی است. مطالعه بر روی 210 فرد سالم که سابقه مصرف را داشتند نشان داد که آن ها فشار خون بالا، ضربان قلب بالا، بی اشتهایی، باز شدن مردمک ها، حرکت غیرارادی کره چشم، قفل شدن فک، بی ثباتی و فقدان و هماهنگی را بعد از مصرف تجربه کرده اند. بعد از 6 ساعت فشار خون و ضربان قلب به سطح قبل از مصرف مواد برگشته است و تغییرات برجسته ای در خون (گلوکز خون به پتاسیم، کلسیم، فسفر، کلسیم ها، آلبومین، تیروئید) افراد مصرف کننده وجود نداشته است (داونینگ25)، هر چند که مصرف اکستاسی مسمومیت حاد را ایجاد نمی کند. مرگ به دنبال مصرف اکستاسی معمولاً به هیجان زدگی، بی نظمی قلب، خونریزی مغزی، مسمومیت کبدی، نارسایی شدید کلیه ها، لخته شدن خون در قلب نسبت داده می شود (لیلز26 و کادت، 2003: 158). افراد معمولاً به منظور اثرات روانشناختی مثبت، شامل شنگولی، افزایش بصیرت، افزایش احساس اعتماد به نفس، نزدیکی به دیگران و افزایش آگاهی حسی مواد مخدر را مصرف می کنند (داونینگ، 338:1986، لیلز و کادت، 158:2003). اثرات روانشناختی حاد مخرب شامل، نقص در قضاوت، اختلال تفکر، زوال شخصیت و فقدان واقع بینی می باشد (لیچتی27 و همکاران، 515:2000).
2-11-2-2- اثرات بالینی دراز مدت
شواهد نشان می دهد که مصرف کنندگان شیشه تغییرات دراز مدت و گوناگونی را در مغز تجربه می کنند. مک کان28 و همکاران در مطالعه ای (1999: 419، و 133:1994) افراد مصرف کننده مواد را مورد مطالعه قرار دادند که در دو هفته گذشته از مصرف مواد پرهیز کرده بودند. نتایج مطالعات آن ها نشان داد که در مقایسه با گروه کنترل سطح مایع نخاعی آن ها پایین تر بوده است. در مطالعه 210 نفر مصرف کننده مواد از لحاظ روانپزشکی و زیستی روانی، 53٪ افراد مشکلات زیستی روانی، با افسردگی، اختلال سایکوتیک، نقص شناختی، بولیمیا، اختلال کنترل تکانه و اختلال هراس را عموماً گزارش کردند. و مصرف بالای شیشه با تعداد بیشتری از مشکلات گزارش شده همبستگی را نشان داد (شیفانو29 و همکاران، 87:1998). مطالعات زیادی بر تاثیر بالقوه مواد در تغییر عملکرد شناختی، نقص حافظه و نقص استدلال کلامی و توجه تایید کرده اند (بولا30 و همکاران، 1536:1998، مک کان و همکاران 419:1999، بک مدروگا31 و همکاران، 449:2003). بعضی مطالعات نشان می دهند مصرف کنندگان شیشه در رفتار پرخاشگرانه نمرات بالایی به دست می آورند (جر32 و همکاران، 477:2001 و کوران33 و همکاران، 427:2004)، حال آنکه دیگر مطالعات کاهش نمرات خصومت را نشان می دهد. (مک کان و همکاران، 134:1994). مصرف کنندگان شیشه کاهش خواب و اختلال در کارکرد جنسی مردانه را گزارش کرده اند (تاپ34 و همکاران، 108:1999، زمیشلانی35 و همکاران، 129:2001).
2-11-3- اثرات رفتاری
در مطالعاتی که بر روی جانوران صورت گرفته است نتایج نشان می دهد که مصرف شیشه باعث افزایش فعالیت های حرکتی می شود. همچنین مصرف شیشه باعث سندرم رفتاری سروتونین36 می شود. سندرم رفتاری سروتونین که در سال 1971 توصیف شده شامل افزایش فعالیت های حرکتی، افزایش حرکات پنجه پای جلو (حیوانات)، چرخش سر، سیخ شدن موها، جلو آمدن تخم چشم، ناهماهنگی حرکتی و در دوزهای بالا تشنج و مرگ می باشد (گراهام ، اسمیت37، 1971: 1060).
سندرم رفتاری سرتونین به دلیل مصرف مواد در موش های صحرایی بوسیله سلیکر38 و همکاران بدلیل مصرف توصیف شد. سپانوسی و یاماموتو در سال 1989 ذکر کرده اند که با خوراندن مواد به موش ها 10 دقیقه تا حداکثر 2 ساعت سندرم رفتاری سروتونین خود را نشان می دهد.
2-11-4- تاثیر بر درجه حرارت بدن
دیگر نشانه واکنش به شیشه افزایش حرارت بدن می باشد. با یکبار مصرف مواد درجه حرارت شروع به افزایش می کند و 2 درجه سانتیگراد از خط پایه بالاتر می رود (نش39 و همکاران، 874:1988، دافترز40، 879:1995). واکنش حرارتی به مواد به محیط پیرامون فرد در لحظه مصرف وابسته است. در آزمایشی که بر روی موش های صحرایی انجام شد، اگر بعد از مصرف مواد حرارت دور و بر آن ها بالا باشد، آن ها واکنش های هیجان زدگی نشان می دهند در حالیکه اگر در محیط با درجه حرارت پایین باشند آن ها واکنش های کم گرمایی (هیپوترمی) نشان می دهند و درجه حرارت بدنشان بسیار پایین می آید. قرار دادن حیوانات در جاهای خنک، 30 دقیقه بعد از مصرف مواد از واکنش های هیجان زدگی جلوگیری می کند. بنابراین ممکن است که توانایی تنظیم درجه حرارت بدن در نتیجه مصرف مواد از بین برود (سپراگ41 و همکاران، 1998: 429).
2-12- گیرنده های افیونی42 و سوء مصرف مواد:
در دهه 1970 گام مهمی در فهم چگونگی اعتیاد به مواد افیونی برداشته شد و پژوهشگران کشف کردند که مواد افیونی برگیرنده های عصبی خاصی در مغز اثر می گذارند. پیک های عصبی پس از گذشتن از سیناپس بین دو نورون به گیرنده های عصبی می چسبند و نورون گیرنده را فعال می کنند. شکل مولکولی مواد افیونی شبیه گروهی از پیکان های عصبی به نام آندروفین ها است. آندروفین ها به گیرنده های افیونی می چسبند و موجب احساس لذت و کاهش ناراحتی می شوند. هروئین و مورفین با چسبیدن به آن دسته از گیرنده های افیونی که پر نشده اند درد را تسکین می دهند. مصرف مکرر هروئین موجب کاهش تولید آندروفین می شود و به این ترتیب بدن به هروئین بیشتری نیاز پیدا می کند تا گیرنده های افیونی خالی را پر کند و درد را کاهش دهد. با قطع مصرف هروئین، شخص نشانه های دردناک ترک دارو را تجربه می کند زیرا در نتیجه کاهش تولید معمولی آندروفین، تعداد بیشتری گیرنده افیونی، پر نشده باقی می ماند. در واقع هروئین، جایگزین مواد طبیعی بدن شده است. این یافته های پژوهشی به ساخت داروهای جدیدی منجر شده است که از طریق تنظیم گیرنده های افیونی عمل می کنند. این داروها که برای درمان سوء مصرف دارو به کار می روند، به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند: آگونیست ها43 (داروهای رقیب) و آنتاگونیست ها44 یا داروهای معارض (سر گلزایی، 1380: 75).
آگونیست ها به گیرنده های افیونی چسبیده، احساس لذت ایجاد می کنند و از این طریق میل به مواد افیونی را کاهش می دهند، اما در مقایسه با مواد افیونی، آسیب روانی و فیزیولوژی کمتری را سبب می شوند. آنتاگونیست ها به گیرنده های افیونی می چسبند، اما به طریقی که آن گیرنده ها را فعال نمی سازند، بلکه آن ها را مسدود می سازند و مانع از دسترسی مواد افیونی به آن ها می شوند به این ترتیب، دیگر احساس لذتی وجود ندارد و میل به مصرف نیز برآورد نشده است (اتکنیسون و دیگران، ترجمه براهنی و همکاران، 1384: 356).
متادون معروفترین داروی آگونیست در معالجه افراد معتاد به تریاک و هروئین است. این ماده خود اعتیاد آور است، اما در مقایسه با هروئین و تریاک آسیب روانی کمتری ایجاد می کند و از لحاظ جسمی کمتر زیانبار است. وقتی در هر وعده مقدار کمی متادون از راه دهان مصرف می شود، میل به هروئین فرو نشانده می شود و از بروز نشانه های ترک اعتیاد جلوگیری می شود. نالترکسون که داروی آنتاگونیست است که مانع از عمل هروئین می شود زیرا میل ترکیبی آن با گیرنده های افیونی بیش از خود هروئین است. نالتر کسون غالباً در بخش اورژانس بیمارستان ها بکار می رود تا آثار مصرف زیاده از حد هروئین را از بین ببرد (همان منبع: 357).
2-13- ملاک های تشخیص برای سوءمصرف مواد براساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی45
A- الگوی غیرانظباطی مصرف یک ماده که به ناراحتی قابل ملاحظه از نظر بالینی منجر می شود و با یک (یا بیشتر …) از علائم زیر که زمانی در طول 12 ماه روی می دهند، تظاهر می کند:
1- مصرف تکراری مواد که به ناتوانی در برآوردن تعهد های مربوط به نقش در کار، مدرسه یا خانه منجر می شود (مثلاً: غیبت مکرر یا عملکرد ضعیف شغلی مربوط به مصرف ماده؛ غیبت، تعلیق یا اخراج از مدرسه به دلیل مصرف مواد؛ مسامحه نسبت به فرزندان و خانه).
2- مصرف تکراری مواد در موقعیت هایی که در آن ها مصرف ماده از نظر فیزیکی خطرناک است، مثلاً رانندگی یا کار با ماشین آلات تحت تاثیر مواد.
3- مسائل قانونی تکراری مربوط به مواد (مثلاً دستگیری به دلیل رفتارهای نادرست مربوط به مصرف مواد).
4- مصرف مداوم علیرغم مسائل اجتماعی یا بین فردی ناشی یا تشدید شده تحت تاثیر ماده (مثلاً بگو مگو با همسر در مورد نتایج مسمومیت، نزاع فیزیکی).
B- هرگز ملاک های وابستگی مواد را برای ماده مزبور نداشته است (کاپلان، سادوک 2001؛ ترجمه پورافکاری، 1380: 65).
2-14- استراتژی های پیشگیری از اعتیاد
برای برنامه ریزی راه های موثر در پیشگیری از اعتیاد، ابتدا باید علل و عوامل موثر در شروع مصرف و اعتیاد به مواد را در نوجوانان و جوانان شناخت. عوامل ژنتیکی، شخصیتی، پسیکوپاتولوژیک، فارماکولوژیک، خانوادگی، محیطی و اجتماعی همگی در اتیولوژی سوء مصرف و اعتیاد موثر هستند و عوامل متعدد در مقابل با یکدیگر به سوء مصرف و سپس اعتیاد منجر می گردند. برای انتخاب و به کارگیری مناسب استراتژی ها، دانستن نیازها و مشکلات و پتانسیل ها و توانائی های اجتماعی ضروری است .اجرای هر برنامه پیشگیری به شناخت دقیق منطقه، بررسی کامل وضعیت بهداشتی و روان شناختی و بررسی های همه گیرشناسی بستگی دارد تا به این وسیله عوامل موثر بر مصرف مواد آشکار شود. به عنوان مثال، باید شایع ترین نوع ماده مصرف و گروه سنی افراد در معرض خطر، موقعیت ها و محل های مصرف، باورهای نادرست وعوامل مخاطره آمیز، امکانات و منابع موجود را شناخت و براساس آن مدل فعالیت های پیشگیری را تعیین نمود. تحقیقات نشان داده اند که نمی توان یک روش واحد را به عنوان بهترین روش برای همه افراد و گروه ها انتخاب نمود. بهره گیری از استراتژی های مختلف برای تاثیر برشیوع اعتیاد ضروری است زیرا عوامل متفاوتی در ایجاد اعتیاد موثرند (ناصح، 1393: 4).
2-15- مهم ترین استراتژی های پیشگیری از اعتیاد که در جهان
1- آگاه سازی افراد در مورد خطرات و مضرات مواد
2- افزایش مهارت های زندگی مانند مهارت تصمیم گیری، حل مساله و ارتباطات اجتماعی
3- تقویت فعالیت های جایگزین به جای مواد برای ارضای نیازهای روانی اجتماعی نوجوانان و جوانان
4- مشاوره و مداخله حین بحران، در بحران های مختلف در طول زندگی
5- ارتقای فرهنگی و مذهبی
6- تقویت قوانین و مقررات مبارزه با مواد اعتیادآور
7- درمان معتادان برای جلوگیری از سرایت اعتیاد
استراتژی های فوق در قالب فعالیت های زیر مورد بحث قرار می گیرند:
1- فعالیت های متمرکز برفرد
الف. دادن اطلاعات در مورد مضرات مصرف مواد
ب. تاثیر بر ارزش ها و نگرش ها (همان منبع).
2-16-نگرش ها و ارزش هایی که بر پیشگیری از سوء مصرف مواد موثرند
ارزش های مذهبی
* اولویت دادن به ارزش های اجتماعی 46به جای ارزش های شخصی و فردی47
* ارزش حس مسوولیت فردی
* ارزش سلامت فردی
* هر مصرفی ممکن است منجر به اعتیاد شود
* عادی نبودن مصرف مواد
* استفاده از ارزش دادن نوجوانان به ظاهر خود و پذیرفته شدن از طرف دیگران
* قابل اعتماد نبودن افراد معتاد
پ. آموزش مهارت های اجتماعی و کنارآمدن با استرس ها
ت. آموزش مقاومت در مقابل فشار های دوستان
ث. شناسایی افراد در معرض خطر و اقدامات لازم
2- فعالیت های پیشگیری متمرکز بر آموزش و آگاه سازی والدین
الف – آموزش اطلاعات لازم در مورد مواد
ب – افزایش مهارت لازم برای ساختن پیوندهای قوی خانوادگی
پ – وضع مقررات واضح درخانواده
ت – آموزش الگوی خوب بودن
ث – تشویق فعالیت های سالم و خلاق
ج- ترغیب تشکیلات والدین
3 – اجرای فعالیت های پیشگیری از طریق مدرسه و معلمان
الف – دخالت دادن والدین
ب – برگزاری دو ه های آموزشی یا روش های تغییر نگرش دانش آموزان
پ – وضع مقررات واضح در رابطه با مواد
ت- ایجاد امکانات مشاوره و درمان
ث – آگاه سازی معلمان
ج- اصلاح روش تدریس و برخورد با دانش آموزان
چ- آموزش مهارت های ارجاع دادن
ح – استفاده از معلمان برای آموزش اطلاعات
4- فعالیت های پیشگیری با استفاده از رسانه ها
الف – ارتباط با نویسندگان و کارگردانان
ب- استفاده از چهره های محبوب در رسانه ها
پ- استفاده از معتادان آسیب دیده در رسانه ها
ت – استفاده از سایر روش های مکمل مانند جلسات بحث، نقد و تبادل نظر درمورد محتوای فیلم های نمایش داده شده و …
5- اجرای فعالیت های پیشگیری از طریق محل های کار و مکان های تجمع
الف – آگاه سازی مدیران، مسوولان و کارفرمایان
ب – ایجاد امکانات مشاوره و درمان
پ – وضع واجرای قوانین مربوط به سوء مصرف، حمل یا فروش مواد
ت – آموزش و تقویت بهداشت عمومی )دفتر هماهنگی و نظارت بر امور درمان و بازتوانی، 1382: 16).
2-17- ضرورت پیشگیری از اعتیاد در دانشگاه ها
از جمله موضوع های نگران کننده در عصر حاضر، توسعه آسیب های اجتماعی بویژه مواد مخدر و روانگردان است که مراکز آموزشی "مدارس و دانشگاه ها " را درنوردیده و به یکی از چالش های فرا روی متولیان و دست اندرکاران امر آموزش و تربیت تبدیل شده است. بر این اساس به جای هرگونه انکار، ضرورت شناخت صحیح پدیده آسیب ها و تحلیل روند آن ها و ارائه راهکار های کاربردی لازم و عملیاتی نمودن آن ها، از جمله موضوعاتی است که می تواند در جهت مهار و کنترل آسیب های اجتماعی، مسئولین جامعه را موفق سازد. نتایج تحقیقات صورت پذیرفته و مراتب اعلامی از سوی مسئولین وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، حکایت از این واقعیت دارد که سیستم آسیب های اجتماعی با حرکت منسجم و هوشمندانه، نوجوانان و جوانان این مرز و بوم را نشانه رفته است. بطوریکه براساس اعلام رسمی متولیان ذیربط ۶9/۲۰ درصد دانشجویان ورودی سال تحصیلی 84-83 دانشگاه های تابع وزارت علوم در معرض خطر مصرف مواد مخدر قرار داشته اند (دفتر مشاوره وسلامت سازمان اموردانشجویان، 1389: 2).
2-18- مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر دانشجویان در معرض خطر مصرف مواد مخدر
۱- وجود افراد مصرف کننده در شبکه دوستان و خویشاوندان
۲- ضعف عملکرد آموزشی
۳- وجود خانواده های پرجمعیت و گسسته
۴- ضعف گرایشان دینی
۵- ضعف در پایگاه اقتصادی و اجتماعی
۶- فقدان حمایت اجتماعی مناسب
۷- کسب شادی و نشاط
۸- دوری از استرس و اضطراب (دفتر مشاوره و سلامت سازمان امور دانشجویان، 1389: 2).
2-19- روش های پیشگیری از مصرف مواد مخدر و روانگردان ها در دانشگاه ها
1. توجه به برنامه های اطلاع رسانی و آگاه سازی بصورت آرام، مستمر و عمیق راجع به عوارض، پیامدها و
تبعات سوء مصرف موادمخدر سنتی و شیمیایی با هدف ارتقاء سطح آگاهی دانشجویان متناسب با سن تقویمی و عقلی آنان.
2. توجه به برنامه های آموزشی با رویکرد آموزش مهارت های زندگی.
3. ترویج فرهنگ سلامت از طریق تقویت فعالیت های جایگزین بویژه برنامه های ورزشی – هنری – اردوهای تفریحی برای غنی سازی اوقات فراغت گروه های سنی و بسط و گسترش روحیه نشاط شادابی و امیدواری در جامعه.
4. توسعه اقدامات مشاوره ای بویژه مشاوره های تلفنی و رایانه ای و ارائه خدمات حمایتی و گسترش فعالیت های مددکاری بویژه برای دانشجویان در معرض آسیب.
5. تقویت کانون و تشکل های دانشجویی برای انجام برنامه های موثر پیشگیری از آسیب های اجتماعی و مواد مخدر و روانگردان ها و تلاش برای ایجاد نهضت فراگیر اجتماعی پیشگیری از مصرف مواد.
6. تولید برنامه های جذاب از طریق عملیات رسانه ای ایجاد تالارهای گفتگوی مجازی درخصوص پیشگیری و ضد الگو نشان دادن مصرف و خرید و فروش مواد و همزمان ارائه مدل و سبک مطلوب زندگی در عصر پیچیده هزاره سوم.
7. ایجاد اتاق های فکر با هدف نهادینه سازی تفکر قبل از عمل و هم اندیشی و تولید ایده های جدید در پیشگیری.
8. برگزاری نمایشگاه و مسابقات و جشنواره های هنری مختلف.
9. درج متون مناسب و مفید آموزشی در کتب درسی دوره آموزش عالی در خصوص ارتقاء سطح آگاهی دانشجویان نسبت به پیامدهای عوارض مصرف سیگار، قلیان الکل، موادمخدر طبیعی، صنعتی و شمیایی.
10. فعال سازی نهاد های مدنی و غیردولتی برای سالم سازی محیط
11. ایجاد دانشکده های آسیب های اجتماعی به منظور رفع نیازهای علمی کشور.
12. توجه جدی به وضعیت خوابگاه های دانشجویی و ایجاد رفاه شادابی و نشاط وغنی سازی اوقات فراغت با هدف پیشگیری از گرایش دانشجویان به سوء مصرف مواد.
13. انجام مطالعات و پژوهش های کاربردی به منظور شناخت عوامل تاثیرگذار در گرایش جوانان به آسیب های اجتماعی و تعیین نرخ شیوع اعتیاد در محیط های آموزشی و اتخاذ تمهیدات مناسب برای مهار و کنترل اعتیاد و موادمخدر در جامعه دانشجویی (همان منبع).
2-20- نقش خانواده در پیشگیری از اعتیاد فرزندان
خانواده تاثیر عمیقی در کودک می گذارد و شخصیت او را پی ریزی می کند. اگر محیط خانواده سالم باشد کودک دارای اعتماد به نفس، مهر و محبت و احساس مسئولیت می شود. بررسی های متعدد نشان داده است که اگر کودک مورد توجه خانواده واقع نشود و یا از خانواده طرد شود و یا برعکس اگر بیش از حد مورد توجه و حمایت واقع شود آماده کجروی، ناسازگاری و تجاوز به حقوق دیگران خواهد شد. کودکانی که در محیط خانه پذیرفته نشده اند و با محرومیت عاطفی و فقدان مهر مادری روبرو بوده اند، محبت و عواطف دیگران را احساس نمی کنند و با ترک خانه و مدرسه و ناسازگاری رفتار خصمانه بروز می دهند. این افراد فاقد قدرت سازش می شوند. حمایت بیش از اندازه و اغماض بی نهایت پدر و مادر نیز سبب می شود که کودک بسیار پر توقع و به اصطلاح لوس و نازپرورده بار آید و در نتیجه به تدریج در سازش با دیگران دچار اشکال شود. چنین فردی به عنوان یک موجود ضد اجتماعی طعمه خوبی برای قاچاقچیان مواد مخدر و جنایتکاران به شمار می آید. برقراری رابطه صحیح پدر و مادر با کودک سبب می شود که رشد شخصیت بچه سیر طبیعی داشته باشد و از انحراف و کجروی مصون بماند. عواقب خطرناک اعتیاد ایجاب می کند که والدین از لحظه تولد، بچه را موجودی بدانند که یاد می گیرد و رشد شخصیت او منوط به برقراری رابطه صحیح بین همه اعضاء خانواده است.
2-21- پیشرفت تحصیلی
اتکینسون48 و همکاران (1998) پیشرفت تحصیلی را توانایی آموخته شده یا اکتسابی حاصل از درس ارائه شده یا به عبارت دیگر، توانایی آموخته شده یا اکتسابی فرد در موضوعات آموزشگاهی می دانند که به وسیله آزمون های استاندارد شده اندازه گیری می شود (به نقل از سیف، 1380).
2-22- تعریف اعتماد به نفس
اعتماد به نفس را نوعی نگرش تعریف کرده اند که به فرد اجازه می دهد دیدگاه واقعی و مثبت نسبت به خود داشته باشد و سبب می شود فرد به توانایی های خود اعتماد کند و احساس کنترل بر زندگی داشته باشد. بنابراین یکی از نیاز های اساسی انسان ها در تمام مراحل زندگی داشتن مقدار معینی از اعتماد به نفس است (مستعلمی، 1384: 438).
2-23- تعریف فعالیت فوق برنامه
فعالیت فوق برنامه آن دسته از تجارب آموزشی هستند که جزء برنامه های رسمی نبوده و ماهیت رقابتی با آن دارند (نادری و همکاران، 1391: 75). شعاری نژاد (1382) معتقد است فعالیت های فوق برنامه چون در مقابل فعالیت های تربیتی برنامه ریزی شده یا رسمی قرار دارد جزئی از فعالیت های غیر رسمی است و معروف ترین اصطلاحات آن عبارت از: فعالیت های فوق برنامه ای، خارج از کلاس، غیررسمی، کمک برنامه ای و … است.
2-24- ضرورت و اهمیت فعالیت های فوق برنامه
با توجه به تحولات و دگرگونی های سریع اجتماعی افراد باید مهارت های ویژه ای را کسب نمایند تا از روی اندیشه بر سرنوشت خویش حاکم باشند و در انجام مسئولیت خود نقش موثر و سازنده را ایفا نمایند که این امر به تنهایی از عهده آموزش رسمی بر نمی آید. لذا باید فعالیت های جانبی طرح ریزی شوند که در غالب آن ها آمادگی های لازم برای زندگی کردن با جمع با مراعات حقوق متقابل تمرین شده باشد. فقدان این فعالیت ها در اوقات فراغت موجب می گردد که کودکان و نوجوانان در معرض موقعیت های پر خطر قرار بگیرند. مبتلایان به ایدز، اعتیاد، سیگارکشیدن، مصرف الکل، اعمال بی بند و بارانه، آرایش های غیر معمول، استفاده از فیلم های جنسی، ارتباط غیرمعمول با جنس مخالف از جمله آسیب های اجتماعی است که نوجوانان و جوانان را تهدید می کند (ملکی، 1385).
2-25- آثار مثبت فعالیت های فوق برنامه
آثار مثبت فعالیت های فوق برنامه متعدد است رشد روحی و روانی افراد، افزایش مسئولیت پذیری شخصی و کمک به افراد در جهت دستیابی به شخصیت مستقل، وحدت و اتحاد در جامعه و تکثرگرایی از جمله آن هاست (سبحانی نژاد و همکاران، 1387، ص 1).
2-26- پیشینه پژوهشی
2-26-1- تحقیقات انجام یافته در داخل
سراج زاده و فیضی (1386) در پژوهشی به بررسی عوامل اجتماعی موثر بر مصرف مواد مخدر در بین دانشجویان پرداخته اند. این کار با استفاده از داده های یک طرح پیمایشی مربوط به مواد مخدر و مشروبات الکلی انجام شده است. نمونه طرح متشکل از 5231 نفر دانشجوی دختر و پسر از 21 دانشگاه دولتی تحت پوشش وزارت علوم در سراسر کشور بوده است. متغیرهای مورد بررسی با استفاده از دلالت های نظریه های کجروی اجتماعی و در چارچوب محدودیت های استفاده از داده های ثانویه مطرح شده اند. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که همه متغیرهای مستقل (جنسیت، پایگاه اجتماعی- اقتصادی، احساس آنومی، امیدواری به آینده تحصیلی و شغلی، آلودگی محیط و دینداری) با هر دو متغیر وابسته (مصرف تریاک و مصرف مشروبات الکلی) ارتباط معنی دار و قابل توجه دارند. با وجود این، کیفیت رابطه آن ها با مصرف مشروبات الکلی متفاوت بود. بیشترین تفاوت در رابطه دینداری و پایگاه اجتماعی- اقتصادی با مصرف الکل و تریاک دیده شده است.
رضائی و همکاران (1393) در پژوهشی به بررسی نقش میانجی ویژگی شخصیتی وظیفه شناسی در رابطه بین نگرش به اعتیاد و عملکرد تحصیلی دانشجویان پرداختند، روش این پژوهش از نوع همبستگی، که در مقوله طرح های توصیفی قرار دارد. در این پژوهش 106 نفر از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان در سال تحصیلی 1390 به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شده و به سئوالات خرده مقیاس وظیفه شناسی پرسشنامه شخصیتی نئو و پرسشنامه نگرش سنج نسبت به اعتیاد پاسخ دادند. آخرین معدل کل اکتسابی دانشجویان به عنوان عملکرد تحصیلی آنان درنظر گرفته شد. یافته ها: درگام اول، رگرسیون عملکرد تحصیلی از روی گرایش به اعتیاد معنی دار بود، اما با ورود متغیر میانجی وظیفه شناسی در گام دوم، کاهش چشمگیری در ضریب β گرایش به اعتیاد دیده شد و معنی داری خود را ازدست داد. به این معنا که متغیر میانجی وظیفه شناسی در رابطه بین گرایش به اعتیاد و عملکرد تحصیلی نقش میانجی را دارد. نتیجه گیری: افراد وظیفه شناس به دلیل ویژگی هایی چون خودنظم دهی، سختکوشی و مقاومت در برابر تکانه های آسیب رسان از پیشرفت تحصیلی بالاتر و گرایش کمتر نسبت به اعتیاد برخوردارند.
سهرابی و همکاران (1386) در مطالعه ای از نوع پیمایش مقطعی با عنوان مصرف مواد در دانشجویان دانشگاه های دولتی در سال تحصیلی 86- 1385 به بررسی میزان مصرف مواد در بین دانشجویان دانشگاه های دولتی پرداخته اند. نمونه مورد مطالعه شامل 8373 نفر دانشجویانی است که به صورت تصادفی خوشه ای و بر مبنای توزیع جنسیت، دانشکده و وضعیت اسکان انتخاب شدند. از پرسشنامه شیوع شناسی مصرف مواد برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز استفاده گردید. یافته ها نشان می دهند که نسبت دانشجویانی که حداقل یک بار در طول عمر قلیان، سیگر، مشروبات الکلی و تریاک مصرف کرده اند به ترتیب 30، 20، 13 و 80/1 درصد و نسبت مصرف در 12 ماه گذشته، به ترتیب 70/20، 90/13، 10 و 50/1 درصد است. سن شروع مصرف تقریبا همه ی مواد 13 تا 18 سالگی است. مصرف اکثر این مواد در منزل دوستان، در خوابگاه با دوستان، در جشن ها و میهمانی های خانوادگی و در سفر و گردش های تفریحی با دوستان بوده است. در نتیجه با توجه به دسترسی قابل ملاحظه مواد سنتی و مشروبات الکلی، میزان شیوع مصرف این مواد در بین دانشجویان پایین است. سن نوجوانی پر خطرترین برهه و دوستان عاملی مهم تر از خانواده برای شروع مصرف مواد هستند.
فلاح زاده و حسینی (۱۳۸۵) در مطالعه ای به بررسی عوامل موثر در عود اعتیاد پرداختند که عوامل موثر در عود اعتیاد را به شرح ذیل بیان می کنند: دوستان معتاد، فشارهای روحی – روانی، مراجعه به محل های سابق، موقعیت های ناگوار، طرد شدن از طرف خانواده و جامعه و دیدن اشیاء و ابزار مصرف مواد.
بوالهری و همکاران (1385) شیوع مصرف سیگار، قلیان، مشروبات الکلی، حشیش، قرص های اکس، تریاک، هروئین، کراک و شیشه را در بین دانشجویان دانشگاه تهران به ترتیب 2/24، 9/39، 17، 2/2، 7/0، 3/2، 2/0، 2/0 و 7/0 درصد گزارش کرده اند.
صالح آبادی و سلیمی امان آباد (1391) در پژوهشی تحت عنوان رابطه سبک زندگی جوانان و گرایش به مصرف مواد مخدر صنعتی در شهر شیروان، به دنبال پاسخ این سئوال بوده اند که آیا بین سبک زندگی جوانان و گرایش به مصرف مواد مخدر رابطه وجود دارد؟ پژوهش حاضر یک مطالعه زمینه یابی از نوع همبستگی بود که قلمرو زمانی آن، زمستان 1390 بوده است. جامعه آماری 53084 و حجم نمونه 382 نفر از جوانان 15 تا 29 ساله شهر شیروان و روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای بوده است. به منظور جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته با ضریب آلفای کرونباخ 7871/0 استفاده شده است. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی و استنباطی و ضریب رگرسیون استفاده شده است. طبق نتایج به دست آمده تایید شده است که نوع سبک زندگی بر گرایش به مصرف مواد مخدر صنعتی تاثیر دارد. همچنین مصرف فرهنگی، فعالیت فراغت، اولویت مکان و اولویت هزینه ای نیز بر گرایش به مصرف مواد مخدر تاثیر دارد.
مرتضوی مقدم و همکاران (1388) در پژوهش خود با عنوان شیوع سوء مصرف مواد در بین دانشجویان دانشگاه های بیرجند به تعیین شیوع سوء مصرف مواد از جمله سیگار، الکل و سایر مواد مخدر در بین دانشجویان پرداختند. در این مطالعه توصیفی که در سال 1382 انجام شده است، 870 نفر از دانشجویان دانشگاه های بیرجند (دانشگاه علوم پزشکی، دانشگاه بیرجند، دانشگاه دانشگاه آزاد اسلامی) در مقاطع مختلف به روش نمونه گیری تصادفی (با توجه به تعداد دانشجویان هر دانشگاه) انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه پژوهشگر ساخته بود که در دو قسمت تنظیم و روایی آن به روش روایی محتوا تایید شد. بخش اول شامل سئوالات مربوط به اطلاعات فردی و بخش دوم شامل سوالات مربوط به سوء مصرف مواد از جمله سابقه اعتیاد در خانواده، نوع وابستگی، اولین ماده مورد مصرف، سن شروع، انگیزه، سوء مصرف و … بود. داده ها با استفاده از نرم افزار spss و آمار توصیفی و جداول توزیع فراوانی گزارش گردید. یافته ها نشان می دهند که نمونه ها هیچ گونه سابقه سوء مصرف مواد را نداشتند. در سوء مصرف کنندگان مواد، بیشترین فراوانی مصرف به ترتیب مربوط به سیگار (5/31 درصد)، الکل (7/5 درصد)، حشیش(1 درصد) بود. سن شروع مصرف در 5/43 درصد موارد زیر 20 سال و در 9/60 درصد موارد به پیشنهاد دوستان گزارش شده است. در 5/44 درصد موارد، شروع سوء مصرف مواد در مهمانی های دوستانه انجام شده بود. 2/58 درصد سوء مصرف کنندگان مواد مذکر بودند. در نتیجه با توجه به نقش ارزشمندی که دانشگاه ها به عنوان کانون تعلیم و تربیت آینده سازان کشور دارد، وجود سوء مصرف مواد در بین دانشجویان بسیار هشدار دهنده می باشد که همت مسئولان امر در ریشه یابی و کاهش شیوع این بلای خانمان سوز را می طلبد.
مردانی و همکاران (1391) تحقیقی با هدف بررسی میزان شیوع شناسی مصرف مواد (تریاک، مشروبات الکلی، سیگار و قلیان) در دانشجویان دانشگاه دانشگاه آزاد بندر عباس انجام دادند. این مطالعه از نوع مقطعی بوده و آزمودنی ها شامل 310 دانشجو بوده که به صورت تصادفی طبقهای انتخاب شدند و از پرسشنامه شیوع شناسی مصرف مواد برای جمع آوری اطلاعات استفاده گردید. یافتههای پژوهش نشان داده است که سن شروع مصرف مواد 22 تا 25 سالگی است. مصرف سیگار، قلیان، مشروبات الکلی و تریاک در بین دانشجویان پسر بیشتر از دختر است و این تفاوت ها از لحاظ آماری براساس آزمون خی دو معنادار هستند. در نتیجه جنسیت، سابقه مصرف مواد در اعضای خانواده و دوستان از عوامل خطرساز در مصرف مواد تلقی می شوند.
براساس پژوهش سراج زاده و فیضی (1383) در بررسی دانشجویان 21 دانشگاه کشور با حجم 5231 دانشجو، رایج ترین ماده مخدر برای دانشجویان تریاک است. حدود 59 درصد این دانشجویان یعنی بیش از نیمی از آنها این ماده را از نزدیک دیده اند. بعداز تریاک، حشیش و هروئین و شیره در مرتبه بعدی قرار دارند و 31 درصد دانشجویان تریاک را بی خطر دانسته اند. حدود دو سوم یعنی 7/64 درصد دانشجویان گزرش کردهاند که تاکنون از سیگار استفاده نکرده اند و حدود 4/12 درصد آن ها در هنگام انجام تحقیق، سیگار مصرف میکردهاند. نتیجه این پژوهش حاکی از آن است که بر خلاف آمارهای نادرستی که ناشی از تعمیم های نادرست است هر چند میزان شیوع مصرف مواد در سطح جامعه رشد روز افزونی داشته است، اما این نرخ در بین دانشجویان به مراتب کمتر است.
شرق و شکیبی و همکاران (1390) در مطالعه ای با عنوان بررسی عوامل موثر بر عود اعتیاد از دیدگاه معتادین مراجعه کننده به مراکز ترک اعتیاد استان آذربایجان غربی در سال 88، با هدف تعیین عوامل موثر بر عود اعتیاد از دیدگاه معتادان مراجعه کننده به مراکز ترک اعتیاد انجام دادهاند. پژوهش یک مطالعه توصیفی است و جامعه پژوهش کلیه معتادان مراجعه کننده به مراکز ترک اعتیاد بودند که با روش مبتنی بر هدف، تعداد 228 معتاد که روی آوری مجدد داشته و دارای شرایط مورد پژوهش بودند، انتخاب شدند. ابزار مطالعه پرسشنامه بود. گردآوری دادهها از طریق مصاحبه ساختار یافته و توسط کارشناسان آموزش دیده در مدت شش ماه انجام یافت. برای تجزیه و تحلیل داده ها ازآمار توصیفی و نرم افزار spss استفاده گردید. یافته ها نشان داده اند یافته های پژوهش نشان داد که 9/32 درصد نمونه ها یک بار سابقه ترک اعتیاد داشتند و نیز دلیل روی آوری مجدد به اعتیاد اکثریت آن ها 9/50 درصد بیماری روانی بود. بررسی دیدگاه واحد های مورد پژوهش حاکی از آن بود که در زمینه عوامل فردی، رفع احساس تنهایی و انزوا (36 درصد) در زمینه عوامل خانوادگی، روابط نامناسب والدین با فرزندان (5/17 درصد) در زمینه عوامل اجتماعی، وجود دوستان معتاد (5/35 درصد) در زمینه عوامل اقتصادی، بیکاری (6/34 درصد) و در زمینه عوامل فرهنگی، نداشتن تفریحات و سرگرمی سالم در اوقات فراغت (4/40) به ترتیب دارای بیشترین اهمیت بوده است. با توجه به نتایج پژوهش، برای روی آوردن مجدد به اعتیاد تنها وجود یک عامل کافی نیست، بلکه مجموعه ای از عوامل فردی، خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی اقتصادی با نسبت های متفاوت باعث روی آوردن مجدد به اعتیاد می شد که بیانگر نیاز به طراحی مطالعاتی با تمرکز بر روی علل عود و راهکارهای جلوگیری از آن به عنوان مشکل اصلی وابستگی به مواد میباشد.
در پژوهشی با عنوان فراوانی مصرف اکستازی و عوامل موثر در اعتیاد به مصرف مواد مخدر صنعتی از دیدگاه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قزوین صورت گرفته که نتایج نشان می دهد فراوانی اکستازی 5/1درصد، سیگار و الکل 5/1درصد بوده است. درخصوص عوامل موثر در اعتیاد به اکستازی از دیدگاه دانشجویان، شایع ترین عوامل نگرش نادرست در مورد اثرات شادی آور موقت مصرف مواد مخدر صنعتی 5/96٪، ترغیب دوستان و جنس مخالف 96٪، ناتوانی در رد کردن درخواست دوستان 2/95٪، عدم مراقبت والدین از رفتارهای جوانان و عدم کنترل روابط دوستانه آنان 5/94٪ ،فقدان مراکز تفریحی کافی 3/85٪ و فقدان مراکز مشاوره مناسب 5/82٪ بود (یکه فلاح و همکاران، 1388 :73).
سیام (1386) در پژوهشی که در زمینه بررسی شیوع سوء مصرف مواد اعتیادآور بین دانشجویان پسر دانشگاه های مختلف شهر رشت انجام داد، نشان می دهد 75/46٪ افراد مورد مطالعه، تجربه استفاده از حداقل یکی از مواد اعتیاد آور را ذکر کردند. مواد اعتیاد آور شامل: سیگار (13/24٪)، الکل (5/10٪)، مواد نشاط آور مانند مصرف مواد مخدر صنعتی و ترکیبات مشابه آن (25/7٪) و تریاک ( 87/4٪). سابقه مصرف سیگار در متاهلین 90/17٪ در مجردین 07/27٪ بود. شیوع سوء مصرف مواد اعتیارآور بدون احتساب سیگار در متاهلین 34/16٪ و در مجردین 60/25٪ بود. سابقه مصرف سیگار در دانشجویان بومی که با خانواده خود زندگی می کند 25/16٪ و دانشجویان ساکن خوابگاه ها 56/26٪ و در دانشجویانی که بدون خانواده در منزل استیجاری بسر می بردند. 28/29٪ بود. بیشترین درصد افراد مورد بررسی (54/27٪) انگیزه گرایش به مصرف مواد اعتیاد آور را تقلید از دوستان و همرنگ جماعت شدن ذکر می کردند.
نتیجه یک مطالعه موردی که توسط خردمند و همکاران (1387) صورت گرفته نشان می دهد که به دنبال مصرف مصرف مواد مخدر صنعتی فرد دچار روان پریشی نادر و غیر معمول که در بیماران مستعد اسکیزوفرنی به دنبال مصرف مصرف مواد مخدر صنعتی می باشد، شده است. به نظر می رسد که مصرف مواد مخدر صنعتی در آشکار سازی آسیب پذیری زمینه ای بیمار به اسکیزوفرنی نقش داشته است.
ضرابی و همکاران (1385) تحقیق تحت عنوان شیوع مصرف مواد مخدر در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان توسط مورد انجام دادند، نتایج نشان داد که 30٪ افراد نمونه حداقل یکبار مصرف مواد مخدر در طول عمر را داشتند که شامل سیگار (26/36٪)، الکل (04/17)، تریاک (86/3٪)، حشیش(78/2٪)، اکستازی (05/2٪)، کریستال (84/0٪)، کوکائین (84/0٪)، مرفین (6/0٪) و سایر موارد (6/0٪) بوده است. بین شیوع مصرف مواد در طول عمر و سی روز گذشته و جنسیت مذکر، گروه سنی بالاتر، زندگی در خانه دانشجویی به همراه دوستان یا تنها و متاهل بودن ارتباط معنی داری وجود داشته است. فراوانی نسبی مصرف مواد طی دوران دستیاری در دانشجویان پزشکی و دندانپزشکی به طور مشخص بالاتر بوده است.
طارمیان و همکاران (1386) در مطالعه دیگری که شیوع مصرف مواد در میان دانشجویان شهر تهران را مورد بررسی قرار می دهد، نتایج زیر حاصل شده است: این بررسی نشان دهنده شیوع طول عمر نسبتاً بالای مصرف مواد سبک به ترتیب قلیان (34٪)، سیگار (24٪)، الکل (17٪) و شیوع پایین مواد سنگین تریاک (3/2٪)، حشیش (2/2٪) و اکستازی (7/0٪) بود. در همه مواد، دختران مصرف کمتری را نسبت به پسران داشتند و در مورد مصرف طول عمر، یک سال و یک ماه گذشته بیشتر مواد، دانشجویان غیرخوابگاهی بیشتر از دانشجویان خوابگاهی مصرف آن ها را گزارش نمودند.
براساس نتایج مطالعه منصوریان و همکاران (1387) در زمینه اگاهی و نگرش دانشجویان درباره مصرف مواد مخدر صنعتی در گرگان، 3 درصد از شرکت کنندگان دارای حداقل یک بار تجربه مصرف مواد مخدر صنعتی بودند. 3/27 درصد از دانشجویان درباره مصرف مواد مخدر صنعتی آگاهی کمی داشتند. همچنین 3/52 درصد از آن ها آگاهی متوسط و فقط 7/12 درصد از آن ها از آگاهی زیاد برخوردار بودند. بین میزان آگاهی و نگرش دانشجویان درباره مصرف مواد مخدر صنعتی و سن، جنس، رشته تحصیلی و منابع کسب اطلاعات اختلاف آماری معنی داری وجود نداشته است. بین آگاهی و نگرش دانشجویان همبستگی مثبت معنی داری وجود داشت.
نتایج مطالعه دیگری که توسط سید فاطمی و همکاران (1385) در زمینه آگاهی و عملکرد نوجوانان منطقه غرب شهر تهران در مورد مصرف مواد مخدر صنعتی صورت گرفته نشان می دهد که 8/53 درصد نوجوانان در مورد مصرف مواد مخدر صنعتی آگاهی متوسط دارند. نتایج یافته ها در مورد عملکرد نوجوانان نسبت به مصرف مواد مخدر صنعتی نشان داد 6/7 درصد آنان حداقل یکبارمصرف مواد مخدر صنعتی را مصرف نموده بودند. یافته های این پژوهش نشان داد درصد پسران مصرف کننده مصرف مواد مخدر صنعتی بیشتر از دختران است.
شمس علیزاده (1387) در پژوهشی در زمینه شیوع مصرف مواد در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی کردستان انجام دادند که نتایج پژوهش نشان می دهد که 7/2 درصد از افراد نمونه در طول زندگی مصرف مواد مخدر صنعتی را مصرف نموده اند. مصرف هروئین (7/0٪)، تریاک (8/4٪)، حشیش (7/4٪) و الکل (17٪) بوده است. بیشترین شیوع مصرف در بین دانشجویان رشته پزشکی بوده و از لحاظ سنی نیز افراد بالای 25 سال بیشترین مصرف را دانسته اند. مصرف مواد در افرادی که در منزل همراه دوستان زندگی می کردند بالاترین شیوع و در افرادی که همراه با خانواده زندگی می کردند کمترین شیوع را داشت.
معاشر ی (1385) و همکاران تحقیقی در زمینه آگاهی و نگرش دانشجویان دانشگاه های بیرجند نسبت به مصرف مواد مخدر صنعتی انجام دادند که یافته های پژوهش نشان می دهد که 4/63٪ از دانشجویان آگاهی در سطح ضعیف 7/29٪ در سطح متوسط و فقط 9/6٪ در سطح بالا قرار داشت. 6/13٪ از دانشجویان این مواد را دیده بودند و فقط3/4٪ این مواد را استفاده کرده بودند. بین میانگین نمره آگاهی و متغیرهای جنس، محل زندگی، دانشگاه محل تحصیل ارتباطی وجود نداشته است. بین مصرف مواد مخدر صنعتی با محل زندگی، جنس و سطوح آگاهی دانشجویان ارتباط معنی دار بوده است.
2-26-2- پیشینه پژوهشی در خارج از کشور
مطالعات در آمریکا و اروپا نشان داده است که مصرف شیشه در حال افزایش است. مطالعه زمینه یابی که در سال 1995 صورت گرفت شیوع مصرف شیشه در فنلاند 2٪ و 13٪ در انگلیس بوده است (وب49 و همکاران، 923:1996).
مطالعات آلمیدا50 و همکاران (2003) نشان می دهد که مصرف شیشه در بین جوانان برزیلی افزایش یافته و قیمت یک گرم شیشه در سائوپانولو به 20-12 دلار می رسد. همچنین نتایج مطالعات آن ها نشان می دهد که جوانان برزیلی شیشه را در پارتی های رقص (8/78٪) کلوب های رقص (2/69٪) و جشن ها (53٪) مصرف می کنند. شیشه عمدتاً بوسیله دوستان و آشناهای آن ها به منظور لذت بیشتر در مجالس رقص به آن ها داده می شود.
در مطالعه ای در آمریکا مصرف شیشه در بین دانشجویان در سال 1999، 7/4٪ بوده است در مقایسه با دو سال قبل از آن 69٪ افزایش را نشان می دهد (ستوت51 و همکاران، 64:2002).
نتایج مطالعه اداره دارو و جرم سازمان ملل متحد 52 در سال (2009) نشان می دهد که شمار افرادی که در دوازده ماه گذشته (2008) محرک های نوع آمفتامین53 را برای اولین بار مصرف کرده اند، به 34 میلیون نفر در سراسر جهان می رسد و افزایش قابل توجهی در مناطق کوچکی که قبلاً مشکلات خیلی کمی را در رابطه با محرک های نوع آمفتامین داشتند، مشاهده می شود. بعد از افزایش قابل توجه در اواخر 1990، استفاده از مواد مخدر صنعتی در شمال آمریکا، اروپا و اقیانوسیه اگرچه در سطح بالایی بود، ثابت ماند و در بعضی نواحی کاهش یافت. اما مشکل در شرق و جنوب شرقی آسیا و خاورمیانه در چند سال گذشته به شکل دیگری تغییر یافته است. گزارش خاطر نشان می سازد که بی نظمی و فقدان منابع پاسخگو توزیع قرص های نوع آمفتامین را میسر کرده است. کشورهای توسعه یافته با منابع کارا و مناسب و پیشگیری های متقابل اقدامات کنترلی تولید، داد و ستد و مصرف مواد مخدر را کنترل و حتی کاهش داده اند، در حالیکه کشورهای و نواحی آسیب پذیر افزایش را نشان می دهند. براساس این گزارش در سال 2006 و 2007 بیش از نصف کشورهای آسیایی افزایش مصرف مت آمفتامین را گرازش کرده اند. در سال 2006 عربستان سعودی بیش از 12 تن آمفتامین را توقیف کرد که معادل 4/1 کل محرک های نوع آمفتامین توقیف شده در دنیا است.
در پژوهشی که اینگبرگ و مورال54 (2006) انجام دادند، یافته ها حاکی از آن است که کاهش مصرف مواد به دنبال برنامه درمانی، میزان حضور در محل تحصیل را، در میان نوجوانان دارای مصرف سنگین دارو افزایش می دهد (رضائی، 1393: 54).
استاکی55 (2003) رابطه بین سوءمصرف الکل، موادمخدر و سیگار را با افسردگی و عزت نفس مورد بررسی قرار داد. تعداد نمونه، شامل 4300 نوجوان دبیرستانی بود. نتایج نشان داد که مصرف الکل، ماری جوانا و سیگار با افسردگی شدید ارتباط مثبت معنادار و با عزت نفس پایین، رابطه منفی دارد.
یاکوبیان و پیترز (2002) در مطالعه ای براساس یک نمونه ی دانشآموزی ارتباط مصرف اکستاسی با متغیرهای جمعیت شناختی و سایر متغیرها را در ایالات متحده مورد بررسی قرار دادند. این مطالعه نشان داد که احتمال مصرف اکستاسی توسط کسانی که دین در زندگی آن ها نقش مهمی داشت و نیز آن هایی که دوستان سیگاری کمی داشتند کمتر از سایرین بود.
مطالعه هانسون56 و همکاران (2008) نشان داد که مصرف کنندگان شیشه و سایر انواع مخدر در مقایسه با افراد سالم مشکلاتی را در تصمیم گیری57 و تکانشگری58 نشان دادند. هر چند که هر دو گروه (مصرف کنندگان مصرف مواد مخدر صنعتی و سایر انواع مواد مخدر) عملکرد پایین تری را در آزمون تکلیف قماربازی آیوا59 نشان دادند و تکانشگری در آن ها افزایش یافت. مصرف کنندگان شیشه همچنین دامنه ای از نقص های اجرایی را دارند که شامل کمبود حافظه فضایی (هانسون و لوچیانا60، 2004: 107)، نفوذ کلامی، (فاکس61 و دیگران، 2002 :206)، برنامه ریزی و حل مشکل (دافترز62 و همکاران، 1999: 885) می باشد.
یو63 و کو64 مطالعه ای که در سال 2006 توسط برروی تعیین کننده های شناختی مصرف شیشه در بین دانشجویان دانشگاه انجام دادند، نتایج نشان داد که انتظار پیامد مثبت65 با قصد مصرف شیشه و مصرف آن همبستگی مثبت دارد. همچنین مهارت خودکارآمدی امتناع66 و نفوذ اجتماعی67 پیش بینی کننده های قوی تری از انتظار پیامد مثبت در مصرف شیشه هستند.
مطالعه ای توسط داویسون68 و پاروت 69در سال 2008 در زمینه تاثیرات فیزیولوژیکی و روانشناختی مصرف شیشه انجام شد. افزایش توافق، انرژی و گم گشتگی روانی توسط مصرف کنندگان شیشه گزارش شد، همچنین از لحاظ فیزیولوژیک ضربان قلب بالا، احساس داغی، ازدیاد عرق و کم آبی بدن، مردمک گشاد، محکم شدن آرواره ها در مصرف کنندگان مشاهده شد. به دنبال آن احساس بیخیالی، دمدمی بودن، بیخوابی، افسردگی، تحریک پذیری و پارانویا در فرد موجود می آید. 25٪ گروه نمونه تجارب متنوع نامطلوب را بعد از مصرف شیشه گزارش کردند.
نتایج پژوهش تاونسند، فیشر و کینگ70 (2006) نشان داد که سوءمصرف مواد (به ویژه کشیدن سیگار و مصرف ماریجوانا) با ترک تحصیل، حتی پس از تعدیل تفاوت های موجود در ویژگی های جمعیت شناختی، رابطه دارد (رضائی و همکاران، 1393: 54).
نتایج مطالعه زمینه یابی که برروی نوجوانان انجام شده است، نشان می دهد که مصرف شیشه می تواند باعث اعتیاد شود. براساس این مطالعه 43 درصد افرادی که مصرف شیشه را تجربه کرده بودند در ملاک های تشخیصی وابستگی مواد را نشان دادند و به مصرف مواد با وجود اثرات ترک دارو، تحمل و شناخت خطرات ادامه دادند. 34 درصد آن ها نیازمند درمان سوء مصرف مواد تشخیص داده شدند. اثر شیشه بر انتقال دهنده های عصبی مشابهی است که آماج سایر داروهای اعتیاد آور نیز هستند. مطالعات رفتاری برروی حیوانات نیز نشان می دهد که مصرف اکستازی به شکل بالقوه می تواند باعث اعتیاد شود. موش های صحرایی مکان هایی را که در آن ها اکستازی وجود دارد را ترجیح می دهند و رفتارهای آن ها با اکثر داروهای اعتیاد آور مرتبط است (انستیوی ملی سوء مصرف دارو، 2004: 15).
نتایج مطالعه ملی سوء مصرف مواد در نوجوانان در سال 2008 نشان می دهد که مصرف شیشه در میان نوجوانان آمریکایی کاهش داشته است شیوع مصرف شیشه در سال 2008 در بین کلاس هشتمی ها، 2/1٪، کلاس دهمی ها 5/1٪ و 18 ساله ها 2/1٪ بوده است در حالی که این مقدار در سال 1999 به ترتیب 2/3٪ و 6/4٪ و 7/4٪ بوده است. همچنین 62٪ نوجوانان مصرف مواد را خطرناک می دانند و این در حالی است که این درصد در سال 2002 ، 50٪ بوده است و این نشان از تاثیر برنامه های آموزشی در دبیرستان ها دارد که این رقم آگاهی از خطر شیشه در حال افزایش است. 22٪ از 18 ساله ها 18 % از دانش آموزان کلاس هشتمی ها و 17 % دانش آموزان کلاس ششم دسترس به شیشه را خیلی آسان می دانند.
در مطالعه ای که در زمینه تاثیر اطلاعات مثبت و منفی درباره مصرف مواد مخدر صنعتی در بین دانشجویان دانشگاه صورت گرفت، نتایج نشان داد که مصرف شیشه ممکن است تحت تاثیر محتوای پیام های داده شده در زمینه مصرف مواد مخدر صنعتی باشد تا کمیت و تنوع این پیام ها، همچنین نتایج نشان داد که افرادی که شمار زیادی از اطلاعات منفی در زمینه مصرف مواد مخدر صنعتی را شنیده بودند بیشتر تمایل به مصرف شیشه داشتند. اطلاعات منفی درباره مصرف مواد مخدر صنعتی پیش بینی کننده خطر ادراک شده نیستند. براساس نتایج حاصل از این مطالعه پیشنهاد می شود که اطلاعات مثبت و منفی در زمینه مصرف مواد مخدر صنعتی به شکل واقع بینانه ای برای نوجوانان و جوانان ارائه شود تا بیشترین تاثیر را داشته باشد (وینسنت71، 2008: 13).

جدول 1-2- نمایش اطلاعات منفی و مثبت درباره مواد صناعی (شیشه)
نمایش اطلاعات منفی و مثبت درباره مواد صنعتی شیشه
درصد افرادی که این پیام را شنیده بودند.
حالات منفی
مصرف مواد مخدر صنعتی باعث می شود شما کارهای احمقانه انجام دهید.
3/93
مصرف مواد مخدر صنعتی می تواند باعث مرگ شما شود.
3/89
مصرف مواد مخدر صنعتی می تواند به مغز شما آسیب برساند.
7/87
مصرف مواد مخدر صنعتی ممکن است سوراخ هایی در مغز شما ایجاد کند.
10/48
قیمت مصرف مواد مخدر صنعتی بسیار بالا است.
2/36
مصرف مواد مخدر صنعتی باعث بیماری پارکینسون می شود.
5/12
حالات مثبت
مصرف مواد مخدر صنعتی احساس شگفت آوری به شما می دهد.
79
مصرف مواد مخدر صنعتی باعث می شود که شما از رقص ، پارتی ها و زندگی لذت ببرید.
7/74
مصرف مواد مخدر صنعتی باعث می شود که شما همه چیزهای بد در زندگیتان را فراموش کنید.
4/54
مصرف مواد مخدر صنعتی باعث ایجاد ارتباط بین شما و دیگران می شود.
6/41

در مورد روان پریشی های بعد از مصرف مصرف مواد مخدر صنعتی گزارش شده که مصرف مصرف مواد مخدر صنعتی می تواند سایکوز پارانوئید شبه اسکیزوفرنی بدهد، ولی بر خلاف اسکیزوفرنی که در آن نشانه های منفی و روابط ضعیف بین فردی به طور شایع دیده می شود، در اختلال روان پریشی ناشی از مواد توهم زا بیمار در عین توانایی برقراری ارتباط با روانپزشک نشانه های مثبت (توهم و هذیان) را بروز می دهد (کاپلان72 و سادوک73، 2007: 94).
نتایج مطالعه ای که توسط باتلر74 و مونت گومری75 در سال 2004 صورت گرفته نشان می دهد که مصرف کنندگان مصرف مواد مخدر صنعتی بیشتر رفتارهای تکانشگر و مخاطره آمیز داشتند و در جستجوی مسائل جدید بودند. مصرف کنندگان مصرف مواد مخدر صنعتی نمرات بالاتری را در آزمون رفتارهای مخاطره آمیز بتز76 به دست آوردند. یافته های این مطالعه نشان می دهد که احتمال افزایش رفتارهای تکانشگرانه بعد از مصرف وجود دارد.

فصل سوم:
روش شناسی تحقیق

3-1- مقدمه
در این فصل شیوه گردآوری داده ها، روش تحقیق به کار رفته در پژوهش و چگونگی انجام آن بررسی می شود. بدین ترتیب، ابتدا جامعه آماری بکار رفته و روش نمونه گیری مورد بررسی قرار می گیرد و پس از آن روش تحقیق و ابزار اندازه گیری، و روش های آماری بکار رفته توضیح داده می شود.
3-2- روش تحقیق:
پژوهش حاضر ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﺪف، و از نظر لحاظ کنترل محقق بر متغیرهای تحقیق غیرآزمایشی می باشد. روش اﻧﺠـﺎم ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻴﺰ ﺑﺼﻮرت ﭘﻴﻤﺎﻳﺸﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻧﺘﺎﻳﺞ وجود دارد. روش ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﮋوﻫﺶ، ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺎﻫﻴﺖ و روش اﻧﺠﺎم ﻛﺎر و از ﻟﺤﺎظ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫــﺎی ﻣــﺴﺘﻘﻞ و واﺑــﺴﺘﻪ از ﻧــﻮع ﺗﺤﻘﻴﻘــﺎت ﻫﻤﺒــﺴﺘﮕﻲ اﺳــﺖ.
3-3- روش و ابزار جمع آوری اطلاعات :
روش گردآوری اطلاعات، استفاده از روش تکمیل پرسشنامه بود. ابزار گردآوری اطلاعات در این مطالعه:
3-3-1- پرسشنامه مشخصات فردی
سئوالات دموگرافیک (سن، جنسیت، سطح سواد، رشته تحصیلی، وضعیت تاهل و … )
3-3-2- پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت- نوجوانان و جوانان77
ابزار گردآوری اطلاعات آزمون عزت نفس، کوپر اسمیت بود که نگرش فرد را نسبت به خودش در چند حیطه می سنجد. این پرسشنامه که برای اندازه گیری و سنجش عزت نفس بکار می رود، در سال 1967 توسط کوپر اسمیت براساس تجدید نظری که راجرز و ریموند 78در سال 1954 انجام داد، تهیه و تدوین شد. پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت دارای 58 ماده است که 8 ماده آن، یعنی شماره های 6، 13، 20، 27، 34، 41، 48، 55 دروغ سنج است و هرکدام از سئوالات دارای دو گزینه است. جواب ها تحت عنوان بلی – خیر مشخص شده است. در مجموع 50 ماده آن بر 4 خرده مقیاس عزت نفس کلی، عزت نفس اجتماعی (همسالان)، عزت نفس خانوادگی (والدین) و عزت نفس تحصیلی تقسیم شده است. در مطالعه کهنی (1374) اعتبار پرسشنامه توسط اسمیت79 (1967)، بچیر 80(1971)، مورسی81 (1971) و وایف82 (1969) تایید شده است. ضریب پایایی این آزمون با استفاده از روش دو نیمه کردن برابر 83/0 است. شیوه نمره گذاری این آزمون به صورت صفر و یک است، به این معنا که ماده های شمار ه 2، 4، 5، 10، 11، 14، 18، 19، 21 ،23، 24، 28، 29، 30، 32، 36، 45، 47، 57 پاسخ بلی یک نمره و خیر صفر می گیرد و بقیه سئوالات به صورت معکوس است. اعتبار این پرسشنامه در موارد متعدد بررسی شده و مورد تایید قرار گرفته است. میزان روایی آزمون که از طریق همبستگی میان نمره های این آزمون با معدل سال آخر 230 دانش آموز دختر و پسر بدست آمده بود، برای پسران 96/0 برای دختران 71/0 است و میزان پایایی نیز با روش آزمون – باز آزمون بر برای گروه دختران 92/ 0و برای گروه پسران 90/0بدست آمد که ضریب قابل قبول و بالایی است (بادله و همکاران، 1392: 19-20).
پرسشنامه گرایش به اعتیاد است که توسط پژوهشگر با توجه به مبانی نظری موجود در این زمینه و پژوهش های انجام گرفته، ساخته شده است. با توجه به حساسیت برانگیز بودن پرسشنامه قبل از اجرا دادن اطمینان به افراد از محرمانه بودن نتایج پژوهش و اهمیت پاسخ درست برای دستیابی به یک تحلیل واقع بینانه تلاش شد تا تعداد پاسخ های ناصحیح کاهش یابد.
3-3-1- روایی و پایایی پرسشنامه
پرسشنامه طراحی شده گرایش به اعتیاد، متشکل از 28 سئوال بود که تمام مقیاس ها به صورت طیف لیکرت با 5 گزینه تهیه گردید. برای اطمینان از پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ مورد استفاده قرار گرفت. براساس ضرایب آلفای کرونباخ، تمام مقیاس های مورد مطالعه در پرسشنامه، از پایایی بالایی برخوردارند. بطوری که، ضرایب آلفای کرونباخ برای فعالیت های فوق برنامه برابر با 91/0، قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد برابر با 87/0، اعتماد به نفس برابر با 69/0، گرایش به اعتیاد 85/0 بدست آمد که نشان می دهد پرسشنامه از دقت و همسانی کافی برای اندازه گیری خصصیه مورد نظر برخوردار است. مقدار پایایی های بدست آمده از تجزیه و تحلیل سئوالات نشان دهنده ثبات و پایایی بالای نمرات است. روایی محتوایی این پرسشنامه توسط متخصصان مورد تایید قرار گرفته است.
فعالیت های فوق برنامه
91/0
قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد
87/0
اعتماد به نفس
69/0
گرایش به اعتیاد
85/0
جدول 3-1: محاسبه ضریب آلفای کرونباخ برای هریک از متغیرها

3-4- جامعه آماری و حجم نمونه:
جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانشجویان دانشگاه جامع علمی کاربردی واحد نیروی انتظامی ارومیه می باشند که در سال تحصیلی 94-93 مشغول به تحصیل هستند. بر طبق آماری دریافتی از دانشگاه حدود 150 نفر می باشند. براساس جدول تصادفی طبقه ای به شرح زیر می باشند:

تعداد
رشته ها
مرد
زن
حقوق خدمات قضایی
15
15
حقوق ثبتی
15
15
حقوق اداری
15
15
حقوق جزا
15
15
حفاظت اطلاعات
15
15
کل
75
75

جهت نمونه گیری از جامعه مورد مطالعه از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای استفاده شده است. حجم نمونه در این پژوهش براساس جدول مورگان، تعداد 70 نفر می باشد.
3-5- روش تجزیه و تحلیل داده ها:
تجزیه و تحلیل داده های تحقیق با استفاده از نرم افزار SPSS18 ﺩﺭ ﺩﻭ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ (ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﻲ، ﺩﺭﺻﺪ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﻲ، ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻭ ﺍﻧﺤﺮﺍﻑ ﻣﻌﻴﺎﺭ و….) ﻭ ﺍﺳﺘﻨﺒﺎﻃﻲ (آزمون همبستگی، تحلیل رگرسیون) انجام گردید.

فصل چهارم:
تجزیه و تحلیل داده ها
4-1- مقدمه
در این فصل به تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته می شود. مطالب فصل، در دو بخش یافته های توصیفی و استنباطی ارائه می شود. از روش های آمار توصیفی به منظور طبقه بندی نمره های خام و ترسیم جداول و نمودارها استفاده شد. همچنین ازآمار استنباطی (ضریب همبستگی، رگرسیون) به منظور بررسی فرضیه و سئوالات تحقیق استفاده شد.
4-2-یافته های توصیفی
جدول 4-1: توزیع فراوانی و درصد شرکت کنندگان در پژوهش بر حسب سن
سن
فراوانی
درصد
25 – 19
24
3/34
30 – 26
13
6/18
36 – 31
30
9/42
داده گمشده
3
33/4
جمع
70
100

بررسی پرسشنامه تکمیل شده گرایش به اعتیاد و اطلاعات جدول 4-1 نشان می دهد که 3/43 درصد از شرکت کنندگان در رده سنی 25-19 سال، 6/18 درصد در رده سنی 30-26 سال، 9/42 درصد در رده سنی 36-31 سال هستند.

نمودار 4-1: توزیع درصد شرکت کنندگان در پژوهش بر حسب سن

همانطور که نمودار 4-1 نشان می دهد میانگین سن شرکت کنندگان در پژوهش 97/27 سال با انحراف معیار 93/5 است که حداقل سن 19 سال و حداکثر 36 سال می باشد.

جدول 4-2: توزیع فراوانی و درصد شرکت کنندگان در پژوهش برحسب مقطع تحصیلی

مقطع تحصیلی
فراوانی
درصد
کاردانی
38
3/54
کارشناسی
32
7/45
جمع
70
100
یافته های پژوهشی جدول 4-2 حاکی از آنست که 3/54 درصد از شرکت کنندگان در مقطع کاردانی و 7/45 درصد در مقطع کارشناسی مشغول به تحصیل بوده اند.

نمودار4-2 : توزیع درصد شرکت کنندگان در پژوهش بر حسب مقطع تحصیلی

اطلاعات نمودار 4-2، فراوانی و درصد شرکت کنندگان در پژوهش را بر حسب مقطع تحصیلی نشان می دهد.
جدول4-3 : توزیع فراوانی و درصد شرکت کنندگان در پژوهش برحسب وضعیت تاهل

وضعیت تاهل
فراوانی
درصد
متاهل
47
2/67
مجرد
23
8/32
جمع
70
100

براساس اطلاعات جدول فوق یافته های پژوهشی حاکی از آن است که، 2/67 درصد از شرکت کنندگان متاهل و 8/32 درصد مجرد می باشند.

نمودار 4-3 : توزیع درصد شرکت کنندگان در پژوهش بر حسب وضعیت تاهل

اطلاعات نمودار 4-3، فراوانی و درصد شرکت کنندگان در پژوهش را بر حسب وضعیت تاهل نشان می دهد.

سئوال اول پژوهش: گرایش به اعتیاد در بین دانشجویان بر حسب سن، وضعیت تاهل و مقطع تحصیلی چقدر است؟

جدول 4-4 : آماره های توصیفی گرایش به اعتیاد در بین دانشجویان بر حسب سن

سن
میانگین
انحراف معیار
حداقل
حداکثر
25 – 19
58/53
45/8
45
70
30 – 26
27/48
57/7
37
60
36 – 31
81/48
14/10
31
65

اطلاعات جدول 4-4 میانگین، انحراف معیار، حداقل، حداکثر نمرات گرایش به اعتیاد دانشجویان را بر حسب سن نشان می دهد. با توجه به یافته های جدول فوق میانگین گرایش به اعتیاد در رده سنی 25-19 سال، 58/53 با انحراف معیار 45/8، رده سنی 30-26 سال، 27/48 با انحراف معیار 57/7 و میانگین رده سنی 36-31 سال با انحراف معیار 14/10 می باشد.

جدول4-5: آماره های توصیفی گرایش به اعتیاد در بین دانشجویان بر حسب مقطع تحصیلی
مقطع تحصیلی
میانگین
انحراف معیار
حداقل
حداکثر
کاردانی
08/49
97/9
37
68
کارشناسی
92/51
57/7
31
70

نتایج جدول 4-5 میانگین، انحراف معیار، حداقل، حداکثر نمرات گرایش به اعتیاد دانشجویان را بر حسب مقطع تحصیلی نشان می دهد. اطلاعات جدول فوق نشان می دهد که میانگین گرایش به اعتیاد در مقطع کاردانی 08/49 با انحراف معیار 97/9 و در مقطع کارشناسی 92/51 با انحراف معیار 57/7 می باشد.

جدول 4-6 : آماره های توصیفی گرایش به اعتیاد در بین دانشجویان بر حسب وضعیت تاهل
وضعیت تاهل
میانگین
انحراف معیار
حداقل
حداکثر
متاهل
67/49
03/10
31
68
مجرد
62/51
90/7
37
70

یافته های جدول 4-6 میانگین، انحراف معیار، حداقل، حداکثر نمرات گرایش به اعتیاد دانشجویان را بر حسب وضعیت تاهل نشان می دهد. یافته های پژوهشی نشان می دهد که
جدول 4-7: آماره های توصیفی نمرات دانشجویان در متغیرهای مورد مطالعه

متغیرها
میانگین
انحراف معیار
حداقل
حداکثر
کجی
کشیدگی
فعالیت های فوق برنامه
41/31
37/10
12
50
76/0-
62/0
قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد
84/23
93/2
13
25
17/0-
26/0
اعتماد به نفس
68/41
40/3
30
48
04/0-
23/0-
پیشرفت تحصیلی
71/15
60/1
13
19
77/0
17/0-
گرایش به اعتیاد
47/50
18/9
31
70
15/0
21/0-

نتایج جدول 4-7 میانگین، انحراف معیار، حداقل، حداکثر نمرات دانشجویان را در هر یک از متغیرهای مورد مطالعه را نشان می دهد. با توجه به نتایج جدول فوق ملاحظه می شود میانگین فعالیت های فوق برنامه 41/31 با انحراف معیار 37/10، میانگین قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد 84/23 با انحراف معیار 93/2، میانگین اعتماد به نفس 68/41 با انحراف معیار 40/3، میانگین پیشرفت تحصیلی 71/15 با انحراف معیار 60/1و میانگین گرایش به اعتیاد 47/50 با انحراف معیار 18/9 می باشد.
4-3-یافته های استنباطی
آزمون فرضیه اول: بین فعالیت های فوق برنامه با گرایش به اعتیاد دانشجویان رابطه وجود دارد.
جدول 4-8 : ضرایب همبستگی بین فعالیت های فوق برنامه با گرایش به اعتیاد دانشجویان
ضرایب همبستگی
گرایش به اعتیاد
تعداد
سطح معنی داری
فعالیت های فوق برنامه
17/0-
70
12/0
همانطور که در جدول 4-8 مشاهده می شود، بین فعالیت های فوق برنامه با گرایش به اعتیاد دانشجویان رابطه معنی دار وجود ندارد. به عبارت دیگر، فعالیت های فوق برنامه در افزایش یا کاهش گرایش به اعتیاد دانشجویان نقشی ندارد.
آزمون فرضیه دوم: بین قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد با گرایش به اعتیاد دانشجویان رابطه وجود دارد.

جدول 4-9: ضرایب همبستگی بین قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد با گرایش به اعتیاد دانشجویان
ضرایب همبستگی
گرایش به اعتیاد
تعداد
سطح معنی داری
قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد
51/0-
70
01/0
با توجه به داده های جدول 4-9، بین قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد با گرایش به اعتیاد دانشجویان رابطه منفی و معنی دار وجود دارد. به عبارت دیگر، هر قدر قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد بیشتر باشد، گرایش به اعتیاد دانشجویان پایین می آید.
آزمون فرضیه سوم: بین اعتماد به نفس دانشجویان با گرایش به اعتیاد آنان رابطه وجود دارد.

جدول 4-10: ضرایب همبستگی بین اعتماد به نفس دانشجویان با گرایش به اعتیاد
ضرایب همبستگی
گرایش به اعتیاد
تعداد
سطح معنی داری
اعتماد به نفس
37/0-
70
01/0
نتایج جدول 4-10 نشان می دهد که بین اعتماد به نفس دانشجویان با گرایش به اعتیاد آنان رابطه منفی و معنی دار وجود دارد. به عبارت دیگر، هر قدر اعتماد به نفس دانشجویان بیشتر باشد، گرایش به اعتیاد آنان پایین می آید.
آزمون فرضیه چهارم: بین پیشرفت تحصیلی دانشجویان با گرایش به اعتیاد آنان رابطه وجود دارد.
جدول 4-11: ضرایب همبستگی بین پیشرفت تحصیلی دانشجویان با گرایش به اعتیاد
ضرایب همبستگی
گرایش به اعتیاد
تعداد
سطح معنی داری
پیشرفت تحصیلی
32/0-
70
01/0
براساس اطلاعات جدول 4-11 ملاحظه می شود، بین پیشرفت تحصیلی دانشجویان با گرایش به اعتیاد آنان رابطه منفی و معنی دار وجود دارد. به عبارت دیگر، هر قدر پیشرفت تحصیلی دانشجویان بیشتر باشد، گرایش به اعتیاد آنان پایین می آید.
آزمون سئوال دوم پژوهش
متغیرهای فعالیت های فوق برنامه، قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد، اعتماد به نفس و پیشرفت تحصیلی و چند درصد گرایش به اعتیاد دانشجویان را تبیین می کند؟
برای پاسخگویی به سئوال دوم پژوهشی، 4 متغیر فعالیت های فوق برنامه، قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد، اعتماد به نفس و پیشرفت تحصیلی به عنوان متغیر های پیش بین (مستقل) به روش هم زمان وارد معادله رگرسیون چند متغییری شدند تا توان پیش بینی و میزان اثر آن ها روی گرایش به اعتیاد دانشجویان به عنوان متغیر ملاک (وابسته) بررسی و آزمون شود (جدول 4-12).
جدول 4-12: تحلیل رگرسیون چند متغیری، متغیرهای مورد مطالعه با گرایش به اعتیاد دانشجویان
متغییر های وارد شده در تحلیل
روش

R
R2
درجه دانشگاه آزادی
F
سطح
معنی داری

β
سطح
معنی داری
فعالیت های فوق برنامه
قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد
اعتماد به نفس
پیشرفت تحصیلی
گرایش به اعتیاد تحصیلی

هم زمان
66/0
44/0
4
24
28
73/4
006/0
31/0-
51/0-
78/0-
48/0-
116/0
009/0
001/0
026/0
تحلیل رگرسیون چند متغیری نشان می دهد، 44% تغییرات گرایش به اعتیاد دانشجویان به وسیله 4 متغیر فعالیت های فوق برنامه، قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد، اعتماد به نفس و پیشرفت تحصیلی قابل تبیین است. نتیجه آزمون تحلیل واریانس و معنیداری آن نشان میدهد، مدل ارایه شده معنیدار است (006/0P< ، 73/4=24 و4F). در این مدل قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد اثر منفی و معنیدار در گرایش به اعتیاد دانشجویان دارد و پیشبینی کننده معکوس آن است (009/0P< ، 51/0-β=). اعتماد به نفس اثر منفی و معنیدار در گرایش به اعتیاد دانشجویان دارد و پیش بینی کننده معکوس آن است (001/0P<، 78/0-β=). پیشرفت تحصیلی اثر منفی و معنیدار در گرایش به اعتیاد دانشجویان دارد و پیشبینیکننده معکوس آن است (026/0P<، 48/0-β=). فعالیت های فوق برنامه اثر معنی دار در گرایش به اعتیاد دانشجویان ندارد و پیش بینی کننده معنی دار نیست.
به عبارت دیگر، پیش بینی می شود قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد، اعتماد به نفس و پیشرفت تحصیلی باعث کاهش گرایش به اعتیاد دانشجویان شوند و فعالیت های فوق برنامه در کاهش یا افزایش گرایش به اعتیاد دانشجویان اثری ندارد.
جمع بندی یافته های پژوهش
بین فعالیت های فوق برنامه با گرایش به اعتیاد دانشجویان رابطه معنی دار وجود ندارد. بین قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد با گرایش به اعتیاد دانشجویان رابطه منفی و معنی دار وجود دارد. بین اعتماد به نفس دانشجویان با گرایش به اعتیاد آنان رابطه منفی و معنی دار وجود دارد. بین پیشرفت تحصیلی دانشجویان با گرایش به اعتیاد آنان رابطه منفی و معنی دار وجود دارد. قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد، اعتماد به نفس و پیشرفت تحصیلی اثر منفی و معنی دار در گرایش به اعتیاد دانشجویان دارد و پیش بینی کننده معکوس آن است. فعالیت های فوق برنامه اثر معنی دار در گرایش به اعتیاد دانشجویان ندارد و پیش بینی کننده معنی دار آن نیست.

فصل پنجم:
بحث و نتیجه گیری و ارائه پیشنهادها

5-1- مقدمه
در این فصل ابتدا هر یک از سئوالات و فرضیه های تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است. بدین صورت که خلاصه ای از یافته های توصیفی و استنباطی مطرح و به مقایسه آن ها با یافته های قبلی پرداخته شده است. پس از جمع بندی، پیشنهادهای عملی یا کاربردی و پیشنهاد های پژوهشی ارائه گردیده است.
این تحقیق به دنبال بررسی عوامل مرتبط با گرایش به اعتیاد دانشجویان دانشگاه جامع علمی کاربردی واحد نیروی انتظامی ارومیه می باشد و با توجه به سئوالات و فرضیه های تحقیق، نتایج زیر حاصل گردید.
5-2- بحث یافته های تحقیق
5-2-1- یافته های توصیفی پژوهش
یافته های مربوط به آمار توصیفی پژوهش نشان می دهد که حدود 3/43 درصد از شرکت کنندگان در رده سنی 25-19 سال، 6/18 درصد در رده سنی 30-26 سال، 9/42 درصد در رده سنی 36-31 سال قرار داشتند. همچنین در بررسی مقطع تحصیلی شرکت کنندگان در پژوهش، 3/54 درصد از دانشجویان در مقطع کاردانی و 7/45 درصد در مقطع کارشناسی مشغول به تحصیل بودند.
یافته های پژوهشی در بررسی وضعیت تاهل دانشجویان حاکی از آن است که 2/67 درصد از دانشجویان متاهل و 8/32 درصد مجرد بودند.
1. گرایش به اعتیاد در بین دانشجویان بر حسب سن، وضعیت تاهل و مقطع تحصیلی چقدر است؟
در بررسی سئوال اول تحقیق، با توجه به نتایج بدست آمده مشاهده می شود که گرایش به اعتیاد در رده سنی 19-25 سال با میانگین 58/53 و انحراف معیار 45/8، رده سنی 30-26 سال با میانگین 27/48 و رده سنی 36-31 با میانگین 81/48 و انحراف معیار 14/10 می باشد، بنابراین می توان چنین نتیجه گیری کرد که میزان گرایش به اعتیاد در رده سنی 25-19 سال بیشتر از سایر رده های سنی می باشد. میانگین گرایش به اعتیاد دانشجویان مقطع کاردانی 08/49 با انحراف معیار 97/9 و دانشجویان مقطع کارشناسی 92/51 با انحراف معیار 57/7 می باشد بنابراین نتیجه گرفته می شود دانشجویان مقطع کارشناسی نسبت به دانشجویان مقطع کاردانی گرایش بیشتری نسبت به اعتیاد دارند. همچنین میانگین گرایش به اعتیاد در دانشجویان مجرد با میانگین 62/51 و انحراف معیار 90/7، بالاترین از میزان میانگین گرایش به اعتیاد در دانشجویان متاهل با میانگین 67/49 و انحراف معیار 03/10 می باشد. بنابراین می توان چنین نتیجه گیری کرد که میزان گرایش به اعتیاد در این گروه ها بیشتر از سایر گروه ها می باشد. یافته های این پژوهش با نتایج پژوهش های مرتضوی مقدم و همکاران (1388) همخوانی دارد.
5-2-2- یافته های استنباطی پژوهش
فرضیه اول پژوهش: بین فعالیت های فوق برنامه و گرایش به اعتیاد دانشجویان رابطه وجود دارد.
بررسی فرضیه اول پژوهش و ضریب همبستگی (17/0-) و سطح معناداری (12/0) نشان می دهد که فعالیت های فوق برنامه و گرایش به اعتیاد دانشجویان رابطه وجود ندارد. یافته های فرضیه فوق با یافته های پژوهش های شرق شکیبی و همکاران (1390) همخوانی ندارد. به عبارت دیگر، فعالیت های فوق برنامه در افزایش و کاهش گرایش به اعتیاد دانشجویان نقشی ندارد. در تبیین این یافته می توان چنین گفت که شاید فعالیت های فوق برنامه جذابیت چندانی برای دانشجویان نداشته است.
فرضیه دوم پژوهش: بین قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد با گرایش به اعتیاد دانشجویان رابطه وجود دارد.
در بررسی فرضیه دوم پژوهش، طبق اطلاعات بدست آمده و ضریب همبستگی (51/0-) و سطح معناداری (01/0)، می توان نتیجه گیری کرد که بین قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد با گرایش به اعتیاد دانشجویان رابطه منفی و معنادار وجود دارد. به عبارت دیگر، هر قدر قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد بیشتر باشد، گرایش به اعتیاد دانشجویان پایین می آید.
فرضیه سوم: بین اعتماد به نفس دانشجویان با گرایش به اعتیاد آنان رابطه وجود دارد.
یافته های فرضیه حاضر، با توجه به ضریب همبستگی (37/0-) و سطح معناداری (01/0) نشان می دهد که بین اعتماد به نفس دانشجویان با گرایش به اعتیاد آنان رابطه منفی و معنادار وجود دارد. به عبارت دیگر، هر قدر اعتماد به نفس دانشجویان بیشتر باشد، گرایش به اعتیاد آنان پایین می آید. استاکی (2003) در پژوهشی که رابطه بین سوءمصرف الکل، موادمخدر و سیگار را با افسردگی و عزت نفس مورد بررسی قرار داده است. نتایج بیانگر این است که مصرف الکل، ماری جوانا و سیگار با افسردگی شدید ارتباط مثبت معنادار و با عزت نفس پایین، رابطه منفی دارد. با عنایت به این موضوع نتایج این پژوهش با یافته های فرضیه فوق همسو می باشد.
فرضیه چهارم: بین پیشرفت تحصیلی دانشجویان با گرایش به اعتیاد آنان رابطه وجود دارد.
در بررسی فرضیه چهارم پژوهش با توجه به ضریب همبستگی (32/0-) و سطح معناداری (01/0)، بین پیشرفت تحصیلی دانشجویان با گرایش به اعتیاد آنان رابطه منفی و معنادار وجود دارد. به عبارت دیگر، هرقدر پیشرفت تحصیلی دانشجویان بیشتر باشد، گرایش به اعتیاد آنان پایین می آید. رضائی و همکاران (1393) در پژوهشی که به بررسی نقش میانجی ویژگی شخصیتی وظیفه شناسی در رابطه بین نگرش به اعتیاد و عملکرد تحصیلی دانشجویان، می پردازند، یافته های پژوهش بیانگر این است که افراد وظیفه شناس به دلیل ویژگی هایی چون خودنظم دهی، سختکوشی و مقاومت در برابر تکانه های آسیب رسان از پیشرفت تحصیلی بالاتر و از گرایش کمتر نسبت به اعتیاد برخوردارند. همچنین یافته های فرضیه فوق با نتایج پژوهش تاونسند، فیشر و کینگ (2006) و اینگبرگ و مورال (2006) هم راستا می باشد.
2. متغیرهای فعالیت های فوق برنامه، قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد، اعتماد به نفس و پیشرفت تحصیلی و چند درصد گرایش به اعتیاد دانشجویان را تبیین می کند؟
جهت پاسخ گویی به سئوال فوق از تحلیل رگرسیون چند متغیری استفاده شد که نتایج بیانگر آن بود که قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد اثر منفی و معنی دار در گرایش به اعتیاد دانشجویان دارد و پیش بینی کننده معکوس آن است (009/0P< ، 51/0β=). اعتماد به نفس اثر منفی و معنی دار در گرایش به اعتیاد دانشجویان دارد و پیش بینی کننده معکوس آن است (001/0P<، 78/0β=). همچنین پیشرفت تحصیلی نیز اثر منفی و معنی دار در گرایش به اعتیاد دانشجویان دارد و پیش بینی کننده معکوس آن است (026/0P<، 48/0β=). فعالیت های فوق برنامه اثر معنی دار در گرایش به اعتیاد دانشجویان ندارد و پیش بینی کننده معنی دار نیست.
به عبارت دیگر، پیش بینی می شود قوانین و مقررات در رابطه با اعتیاد، اعتماد به نفس و پیشرفت تحصیلی باعث کاهش گرایش به اعتیاد دانشجویان شوند و فعالیت های فوق برنامه در کاهش یا افزایش گرایش به اعتیاد دانشجویان اثری ندارد.
5-3- جمع بندی و نتیجه گیری
در یک جمع بندی کلی و نهایی با توجه به موارد مطرح شده، می توان چنین بیان کرد مساله اعتیاد و مواد مخدر یک معضل جهانی است که همه کشورها به نوعی درگیر با آن هستند. کشور ایران به دلیل قرار گرفتن در مثلث طلائی قاچاق مواد مخدر از زمان های دور هزینه های بسیار سنگینی برای مواجهه با این معضل پرداخته است. براساس نتایج های پژوهش های موجود می توان اینگونه استنباط کرد که یکی از مشکلات عمده ای که نسل جوان جامعه با آن رو به روست، خطر اعتیاد و گرایش به مصرف مواد است. از آنجا که مصرف اینگونه مواد (انواع سیگارها، قرص ها، مخدرها و …) در بین جوانان و نوجوانان رو به افزایش است، وظیفه والدین، مربیان و سایر نهادهای اجتماعی برای آگاه ساختن قشر جوان از عواقب مصرف مواد مخدر به مراتب سنگین تر از قبل می شود، برای روی آوردن به اعتیاد تنها وجود یک عامل کافی نیست، بلکه مجموعه ای از عوامل فردی، خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی- اقتصادی با نسبت های متفاوت باعث روی آوردن مجدد به اعتیاد می شود که بیانگر نیاز به طراحی مطالعاتی با تمرکز بر علل عود و راهکارهای جلوگیری از آن به عنوان مشکل اصلی واستگی به مواد می باشد. از آنجایی که پیامدهای افت آموزشی در بین دانشجویان برای جامعه بسیار گرانبار است بررسی علل مو عوامل موثر بر آن و همچنین ارائه راهکارهای لازم برای رفع این مشکلات گوناگون و بغرنج ضروری به نظر می رسد. امروزه بدون شک توجه بیشتر به امر تعلیم و تربیت مهم ترین عامل پیشرفت فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی جامعه است. تعلیم و تربیت عهده دار ایجاد زمینه مناسب جهت تسهیل و توسعه استعدادها و توانایی های افراد است. به این جهت که بیشتر جوامع در تبیین هدف ها و اتخاذ روش های آموزشی کلیه مساعی خود را به کار می برد. بدیهی است این امر مستلزم برنامه ریزی وسیع، جامع و حساب شده با توجه به اهداف عمومی آموزشی در هر جامعه ای خواهد بود. با توجه به نقش ارزشمندی که دانشگاه ها به عنوان کانون های تعلیم و تربیت آینده سازان کشور دارد، وجود سوء مصرف مواد در بین دانشجویان بسیار هشدار دهنده می باشد که همت مسئولان امر در ریشه یابی و کاهش شیوع این بلای خانمان سوز را می طلبد.
5-4- محدودیت های تحقیق
* با توجه به این که نمونه مورد نظر فقط از میان دانشجویان دانشگاه علمی کاربردی واحد نیروی انتظامی ارومیه انتخاب شده است، لذا تعمیم پذیری آن به سایر شهرها و دانشگاه ها مشروط بر انجام پژوهشی دیگر در جامعه های متفاوت توسط پژوهشگران می باشد.
* پژوهش حاضر فقط در مورد دانشجویان صورت گرفته است، لذا در تعمیم نتایج به سایر اقشار جامعه باید محتاط بود.
5-5- پیشنهادهای پژوهشی:
با توجه به یافته های پژوهش و محدودیت های آن، به نظر می سد که پیشنهاد های ذیل بتواند در کابردی ساختن اهداف پژوهش و افزایش کیفیت تحقیقات آتی موثر باشند.
5-5-1- پیشنهادهای کاربردی
با عنایت به یافته های پژوهش حاضر مبنی بر بررسی عوامل مرتبط با گرایش به اعتیاد دانشجویان دانشگاه جامع علمی کاربردی واحد نیروی انتظامی ارومیه پیشنهاد می شود که مسئولان و دست اندرکاران با تدابیر و راهکارهای مناسب و کارآمد همچون آموزش مهارت های زندگی و اجتماعی، پیشگیری از مصرف مواد را مدنظر قرار دهند.
5-5-2- پیشنهادات پژوهشی
* پیشنهاد می شود برای تعمیم بیشتر یافته ها، طرح بر روی نمونه های مختلف در سایر مناطق کشور اجرا شده تا دیگر عوامل همبسته یا علل گرایش به اعتیاد شناسایی گردند.
* پیشنهاد می شود مشابه چنین تحقیقاتی در سایر دانشگاه ها نیز اجرا گردد.
* پیشنهاد می گردد سایر متغیرها نیز در راستای مطالعه عوامل موثر بر اعتیاد مورد بررسی قرار گیرد.
منابع و مآخذ
منابع فارسی:
1. آسوده، محمدحسین. (1389). علل اجتماعی اعتیاد به مواد مخدر در بین جوانان پسر شهرستان بیرجند. همایش استانی پیشگیری اولیه از اعتیاد: استان خراسان جنوبی، صص 17-24.
2. آقا بخشی، حبیب، صدیقی، بهرنگ و اسکندری، محمد. (1388). بررسی عوامل موثر بر گرایش جوانان به سوء مصرف مواد مخدر صنعتی. فصلنامه ی پژوهش اجتماعی، سال دوم، شماره 4، صص 71-87.
3. اتکنسیون، ریتال، آتیکسون، ریچاردس و هیلگارد، ارنست ر. (1382). زمینه روان شناسی. ترجمه: گروه مترجمان. جلد 1، تهران: انتشارات رشد.
4. احمدی خراسانی، نوشین. (1377).) جنس دوم (مجموعه مقالات، مقاله زن و مواد مخدر در ایران. جلد چهارم، تهران :انتشارات غزال.
5. افشار، اسدالله. (1393). نگاهی به اعتیاد و اثرات سوء مواد مخدر در جامعه (چگونه نجات نظم اجتماعی ممکن می شود؟!). برگرفته از: http://www.siasatrooz.ir
6. بادله، مرتضی، فتحی، مهدی، آقامحمدیان، حمیدرضا و بادله، محمدتقی. (1392). اثربخشی هیپنوتراپی شناختی رفتاری گروهی بر افزایش عزت نفس دانش آموزان نوجوان. مجله توسعه پژوهش در پرستاری و مامایی، دوره دهم، شماره 1، صص 17 تا 24.
7. بوالهری، جعفر، طارمیان، فرهاد و پیروی، حمید. (1385). شیوع شناسی مصرف مواد و عوامل خطر و محافظت کننده در دانشجویان شهر تهران. تهران: دفتر مرکزی مشاوره وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
8. بیابانگرد، اسماعیل. (1372). روان شناسی تربیتی (روان شناسی آموزشی و یادگیری). تهران. انتشارات ویرایش.
9. خلیلی، سعیده و خیرخواه رحیم آباد، کاوه. (1391). ارزیابی معضل اعتیاد در میان دانشجویان کشور (روش ها و نگرش ها). فصلنامه علوم تربیتی، اصلاح و تربیت، شماره 119، صص 37-40.
10. دانش، تاج زمان. (1379). معتاد کیست مواد مخدر چیست. تهران: انتشارات کیان، چاپ اول.
11. دفتر مشاوره و سلامت سازمان امور دانشجویان. (1389). اصول سه گانه پیشگیری اولیه از اعتیاد: آگاهی، آموزش، مشاوره. گاهنامه پیشگیری نوین، شماره 2.
12. دهقانی، خ. (1383). جوانان و سوء مصرف آمف تامین ها و اکستازی. خلاصه مقالات سومین همایش سراسری اعتیاد، یزد.
13. رضائی، سجاد، جهانگیر پور، مهسا، موسوی، سید ولی الله، موسوی، سیدحشمت الله. (1393). نقش میانجی ویژگی شخصیتی وظیفه شناسی در رابطه بین گرایش به اعتیاد و عملکرد تحصیلی. فصلنامه اعتیاد پژوهی سوءمصرف مواد، سال هشتم، شماره 30، صص 54-69.
14. رفیعی، فرشاد. (1387). نقش سازمان های مردم نهاد در توسعه امنیت انسانی. ارائه شده در همایش بین اللملی امنیت انسانی در غرب آسیا، بیرجند.
15. زکریایی، محمدعلی. (1390). گزارش راهبردی تحلیلی بر روند مصرف مواد روانگردان، شیمیایی و صنعتی در کشور. کمیته مبارزه با مواد مخدر دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام.
16. سایت پزشکان بدون مرز (پایگاه اطلاع رسانی اخبارهای گروه پزشکی). (1387). مرور سریع اعتیاد و ویژگی های افراد معتاد و، آسیب پذیری جوانان. برگرفته از: www.pezeshk.us
17. سبحانی نژاد، مهدی، یوزباشی، علیرضا، عیوضی، مریم و میهمان دوست، زهرا. (1387). تبیین چالش ها و راهکارهای بهره گیری از فعالیت های فوق برنامه مدارس جهت تربیت شهروندی دانش آموزان. مجموعه مقالات اولین همایش آموزش و یادگیری غیر رسمی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
18. سراج زاده، سید حسین و فیضی، ایرج. (1386). عوامل اجتماعی موثر بر هدف تریاک و مشروبات الکلی در بین دانشجویان. فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 31، صص 102-81.
19. سرگلزایی، محمدرضا. ( 1380). ترک اعتیاد موفق. مشهد: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی مشهد.
20. ستوده، هدایت. (1385). آسیب های اجتماعی. تهران: انتشارات آوای نور، چاپ هفدهم.
21. سهرابی، فرامرز، اکبری زردخانه، سعید، ترقی جاه، صدیقه، فلسفی نژاد، محمدرضا، یعقوبی، حمید و رمضانی، ولی الله. (1388). مصرف مواد در دانشجویان دانشگاه های دولتی در سال تحصیلی 86-1385. فصلنامه رفاه اجتماعی، سال 9، شماره 34، صص 56-82.
22. سیام، شهره. (1385). بررسی شیوع سوء مصرف مواد اعتیاد آور بین دانشجویان پسر دانشگاه های مختلف شهر رشت. طبیب شرق، سال هشتم، شماره 4، صص 285-279.
23. سیف، علی اکبر. (1386). روان شناسی پرورشی (روان شناسی یادگیری و آموزش). تهران: نشرآگاه.
24. سیف، علی اکبر. (1390). اندازه گیری، سنجش و ارزشیابی آموزشی. تهران: نشر دوران.
25. شاکرمی، عبدالحسین. (1386). درمان اعتیاد به مواد مخدر طبیعی و صنعتی. تهران: انتشارات ژیان، چاپ اول.
26. شبکه ملی مدارس. (1393). اعتیاد. برگرفته از: www.daneshnameh.roshd.ir
27. شرق، علی، نیساری، رقیه و آلیلو، لیلا. (1390). بررسی عوامل موثر بر عود اعتیاد از دیدگاه معتادان مراجعه کننده به مراکز. مجله پزشکی ارومیه، 22(2)، 136-129.
28. شریفی، نسترن. (1389). تدوین مدل های ساختاری برای پیش بینی پیشرفت تحصیلی براساس هوش، خلاقیت و هوش هیجانی در سطوح مختلف تحصیلی. پایان نامه دکتری.
29. شعاری نژاد، اکبر. (1382). نقش فعالیت های فوق برنامه در تربیت نوجوانان. انتشارات: اطلاعات.
30. شمس علیزاده، نرگس. (1387). شیوع مصرف مواد در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی کردستان. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان، دوره سیزدهم.
31. صالح آبادی، ابراهیم و سلیمی امان آباد. (1391). بررسی رابطه بین سبک زندگی جوانان و گرایش به مواد مخدر صنعتی در شهر شیروان. فصلنامه مطالعات جامعه شناسی جوانان، سال سوم، شماره 6، صص 57-70.
32. صدیقی سروستانی، رحمت الله. (1383). آسیب شناسی اجتماعی جامعه انحرافات اجتماعی. تهران: آن، چاپ اول.
33. صفاتیان، سعید. (1382). آشنایی با مواد صناعی اعتیادآور. تهران: دبیرخانه ستاد مبارزه با موادمخدر.
34. طارمیان، فرهاد. (1388). سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان: مفاهیم، نظریه ها، پیشگیری. دفتر اجرایی پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر. وزارت آموزش و پرورش: انتشارات تربیت.
35. فضلی خانی، منوچهر، مظهری، عباسعلی، یوسفی، جمشید و گلچین، منیژه. (1384). راهنمای تهیه و تدوین فعالیت های مکمل و فوق برنامه. تهران: منادی تربیت.
36. کاپلان، سادوک. (2001). خلاصه روان پزشکی علوم رفتاری- روان پزشکی بالینی. ترجمه نصرت الله پورافکار (1380). تهران: انتشارات شهرآب.
37. گیدنز، آنتونی. (1374). جامعه شناسی. ترجمه منوچهر صبوری. تهران: نشر نی، چاپ دوم.
38. محمدی، امین، پورقاز، عبدالوهاب و رقیب، مائده سادات. (1392). ساخت و اعتباریابی مقیاس علل گرایش به سوء مصرف مواد مخدر در جوانان (مطالعه موردی استان خراسان رضوی). فصلنامه اعتیاد پژوهی سوء مصرف مواد، سال هفتم، شماره 26، صص 73-93.
39. مرتون، ر. ک. (1376). مشکلات اجتماعی و نظریه جامعه شناختی. ترجمه: نوین تولایی. تهران، انتشارات امیرکبیر.
40. مردانی، حمید، شیخ فینی، علی اکبر و کاوسیان، جواد. (1391). شیوع شناسی مصرف مواد در دانشجویان دانشگاه دانشگاه آزاد اسلامی بندرعباس. فصلنامه علوم اجتماعی: اعتیاد پژوهی، سال ششم، شماره 23، صص 65-82.
41. مستعلمی، فرزانه، حسینیان سیمین و یزدی، سیدمنور. (1384). تاثیر آموزش مهارت های اجتماعی بر افزایش اعتماد به نفس دختران نابینای شهر تهران. فصلنامه پژوهش در حیطه کودکان استثنایی 18، سال پنجم، شماره 4، صص 437-450.
42. مکی علمداری، سارا و جلایی پور، حمیدرضا. (1392). تحلیل عملکرد سازمان های مردم نهاد در حوزه مبارزه با اعتیاد و مواد مخدر، با نگاه به عاملیت- ساختار. فصلنامه رفاه اجتماعی، سال چهاردهم، شماره 52، صص 227-251.
43. ملکی، حسن. (1385). آشنایی با فعالیت های تربیتی اجتماعی. انتشارات: آییژ.
44. معاشری، بی بی نرگس، میری محمدرضا، مشرقی مقدم، حمیدرضا و اسلامی، سید محمد رضا. (1384). میزان آگاهی و نگرش دانشجویان دانشگاه های بیرجند نسبت به مصرف قرص های اکستازی. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند. دوره سیزدهم، شماره 4، صص 61-55
45. ممتاز، فریده. (1381). انحرافات اجتماعی نظریه ها و دیدگاه ها. تهران: نشر شرکت سهامی انتشار، چاپ اول.
46. منصوریان، مرتضی، کارگر، مهدی، بهنام پور، ناصر، رحیم زاده، هادی و قربانی مصطفی (1387). آگاهی و نگرش دانشجویان در باره اکستازی در گرگان. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی گرگان، دوره دهم، شماره 4، صص 60-63.
47. میرعلی، هادی. (1384). علل و عوامل گرایش به اعتیاد در نوجوانان و جوانان. تهران: انتشارات امید مهر، چاپ اول.
48. نادری، امیر، حاجی حسین نژاد غلام حسین، تاجیک اسمعیلی، عزیزالله و زین آبادی، حسن رضا. (1391). ویژگی های اهداف فعالیت های فوق برنامه دانش آموزان دبیرستانی با رویکرد پیشگیری از آسیب های اجتماعی. فصلنامه روانشناسی تربیتی، سال هشتم، شماره 24، صص 71-98.
49. وردی نیا، علی. (1384). مطالعه جامعه شناسی اعتیاد به مواد مخدر در ایران. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال پنجم، شماره 20، صص 193- 212.
50. هاشمی، علی. (1383). نگاه نو، اقدام نو در مبارزه با مواد مخدر. ریاست جمهوری ستاد مبارزه با مواد مخدر.
51. یکه فلاح، لیلی، مومنی، علی، ترکاشوند، احمد، جهانی هاشمی، حسن. (1388). فراوانی مصرف اکستازی و عوامل موثر در اعتیاد به اکستازی از دیدگاه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قزوین. مجله دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران. دوره پانزدهم، شماره 2 ، صص 73-80.
منابع انگلیسی:
52. Almeida, sp, Silva, mta. (2003). Ecstasy (MDMA): Effects and patterns of use reported by users in São Paulo. Rev Bras Psiquiatr 2003, 25(1), Pp 11-7.
53. Back-Madruga, C., Boone, K. B., Chang, L., Grob, C. S., Lee, A., Nations, H. and Poland, R. E. (2003). Neuropsychological effects of methylenedioxymethamphetamine (MDMA or ecstasy) in recreational users. Clinical Neuropsychol. 17, 446-459.
54. Butler g k l, Montgomery an m. j. (2004). Impulsivity, risk taking and recreational 'ecstasy' (MDMA) use. Drug and Alcohol Dependence. Volume 76, Issue 1, 5 October 2004, Pp 55-62.
55. Cooper smith S. (1967). The antecedent of self-esteem. New Yourk: W.H.Freeman. pp 27-8.
56. Davison. Parrot, A, C. (2008). Ecstasy (MDMA) in Recreational Users: Self-Reported Psychological and Physiological Effects. Department of Psychology, University, of East London.
57. De la Torre, R., Farre, M., Roset, P. N., Lopez, C. H., Mas, M., Ortuno, J., Menoyo, E., Pizarro, N., Segura, J. and Cami, J. (2000). Pharmacology of MDMA in humans. Ann N Y Acad Sci. 914, 225-237.
58. Fox, H.C., McLean, A., Turner, J.J.D., Parrott, A.C., Rogers, R., Sahakian, B.J. (2002). Neuropsychological evidence of a relatively selective profile of temporal dysfunction in drug-free MDMA ("Ecstasy") polydrug users. Psychopharmacology 162 (2), 203-214.
59. Gerra, G., Zaimovic, A., Ampollini, R., Giusti, F., Delsignore, R., Raggi, M. A., Laviola, G., Macchia, T. and Brambilla, F. (2001). Experimentally induced aggressive behavior in subjects with 3, 4-methylenedioxy-methamphetamine ("Ecstasy") use history: psychobiological correlates. J Subst Abuse. 13, 471-491.
60. Hall, K. M., Irwin, M. M., Bowman, K. A., Frankenderger, W., Jewtt, D. C. (2005). Ulicit use of prescribed stimulant medication among college student. Alcohol Health, 53(4), pp 887-897.
61. Hanson kl, Luciana m, Sullwold k. (2008). Reward-related decision-making deficits and elevated impulsivity among MDMA and other drug users. Drug and Alcohol Dependence 96 (2008) 99-110.
62. -Hanson, K.L., Luciana, M. (2004). Neurocognitive function in users of MDMA: the importance of clinically significant patterns of use. Psychol. Med. 34, 229-246.
63. Lyles, J. and Cadet, J. L. (2003). Methylenedioxymethamphetamine (MDMA, Ecstasy) neurotoxicity: cellular and molecular mechanisms. Brain Res Brain Res Rev. 42, 155-168.
64. Rosenbaum, M. (2002). Ecstasy: America's new "reefer madness". J Psychoactive Drugs. 34, 137-142.
65. Moyano, S., Del Rio, J. and Frechilla, D. (2005). Acute and chronic effects of MDMA on molecular mechanisms implicated in memory formation in rat hippocampus: surface expression of CaMKII and NMDA receptor subunits. Pharmacol Biochem Behav. 82, 190-199.
66. National institute on drug abuse. (2004). NIDA's Latest Research Report Focuses onMDMA (Ecstasy) Abuse. Volume 19, Number 5.p 15.
67. Ostuki, T.A. (2003). "Substance Use, Self-Esteem, and Depression among Asian American Adolescent". Journal of Drug Education, 33(4), Pp.369-390.
68. Pentney, A. R. (2001). An exploration of the history and controversies surrounding MDMA and MDA. J Psychoactive Drugs. 33, 213-221.
69. Siegel, R. K. (1986). MDMA. Nonmedical use and intoxication. J Psychoactive Drugs. 18, 349-354.
70. Slutske, W.S. (2005). Alcohol use disorders among U. S college students and their college peers. Archive of general Psychiantry, 62, 321-327.
71. Sodock BJ. Kaplan and sadock's. (2007). synopsis of psychiatry. 20th ed., Lippincott, Williams & willkins; PP407-34.
72. Sprague, J. E., Everman, S. L. and Nichols, D. E. (1998). An integrated hypothesis for the serotonergic axonal loss induced by 3, 4-methylenedioxymethamphetamine. Neurotoxicology. 19, 427-441
73. Steele, T. D., Nichols, D. E. and Yim, G. K. (1987). Stereochemical effects of 3, 4- methylenedioxymethamphetamine (MDMA) and related amphetamine derivatives on inhibition of uptake of [3H] monoamines into synaptosomes from different regions of rat brain. Biochem Pharmacol. 36, 2297-2303.
74. Strote J, Lee JE, Wechsler H. (2002). Increasing MDMA use among college students: results of a national survey. J Adolesc Health; 30(1):64-72.
75. Topp, L., Hando, J., Dillon, P., Roche, A. and Solowij, N. (1999). Ecstasy use in Australia: patterns of use and associated harm. Drug Alcohol Depend. 55, 105-115.
76. Vincent k, Caldeira k, O'Grady k, O'Grady Ed, Arria a. (2008). The impact of positive and negative ecstasy-related information on ecstasy use among college students: Results of a longitudinal study. DRUGS: EDUCATION, PREVENTION, & Policy 1-17.
77. Webb E, Ashton CH, Kelly P, Kamali F. (1996). Alcohol and drug use in UK university students. Lancet; 348(9032): 922-5.
78. Williams, M. (2001). Durg abuse prevention among minatory adolescents: one – year follow- non up a school – based preventive intervention. Perevention Science, 2, 1-13.
79. Yu, R.-L. KO H.-C. (2006). Cognitive MDMA use among college students in Southern Taiwan. Addictive Behaviors 31 (2006), pp 2199-2211.

.

ضمائم
بسمه تعالی
دانشجوی گرامی، با سلام
این پرسشنامه برای مطالعه نگرش و علایق دانشجویان در زمینه های مختلف طراحی شده است. ابتدا بخش اول پرسشنامه را تکمیل کنید. سپس پرسش های مطرح شده در بخش های بعدی را به دقت بخوانید و نظر خود را با گذاشتن علامت (*) در ستون مربوطه مشخص نمایید. نوشتن نام و نام خانوادگی لازم نیست؛ تمامی مطالب محرمانه خواهد ماند.
– همیشه به این معناست که شما فعالیت یا عقیده مطرح شده را در بیش از 75 درصد موارد انجام می دهید یا قبول دارید.
– اغلب به این معناست که شما فعالیت یا عقیده مطرح شده را در بیش از 50 درصد موارد انجام می دهید یا قبول دارید.
– گاهی به این معناست که شما فعالیت یا عقیده مطرح شده را بین 25تا 50 درصد موارد انجام می دهید یا قبول دارید.
– به ندرت به این معناست که شما فعالیت یا عقیده مطرح شده را دست کم در5 درصد موارد انجام می دهید یا قبول دارید.
– هرگز به این معناست که هیچ وقت فعالیت یا عقیده مطرح شده انجام نمی دهید ویا قبول ندارید.
1 – تاریخ تولد:
2- جنسیت: 1) مذکر 2) مونث
3- مقطع تحصیل: کاردانی کارشناسی
4- ترم تحصیلی: 1) اول 2 ) دوم 3) سوم 4) چهارم 5)پنجم 6)ششم 7)هفتم 8) هشتم
5-رشته تحصیلی:
6-شهرستان محل اقامت:
7- شهرستان محل تحصیل:
8- وضعیت تاهل: 1) متاهل 2) مجرد
11- معدل ترم قبل شما چقدر بود؟
12- معدل کل خود را از زمانیکه وارد دانشگاه شده اید حدودا" بنویسید .
از اینکه با دقت و صادقانه به پرسش ها پاسخ می دهید صمیمانه سپاسگزاری می شود.
ردیف
سوالات
همیشه
اغلب
گاهی
به ندرت
هرگز

فعالیت های فوق برنامه در دانشگاه

1
در فعالیتهای هنری دانشگاه شرکت می کنم.

2
از سالن های ورزشی دانشگاه برای انجام فعالیت های ورزشی استفاده می کنم.

3
فعالیت های ورزشکاران را در سالن های ورزشی یا میدان های بازی دانشگاه تماشا می کنم.

4
در طول ترم به مطالعات غیر درسی هم می پردازم.

6
در فعالیتهای اجتماعی دانشگاه مانند برگزاری جشنواره های فرهنگی و هنری، جشنها و تشکلها و… شرکت می کنم.

7
در جلسات پرسش و پاسخ (تریبون دانشگاه آزاد) در موضوعات مختلف شرکت می کنم.

8
در نمایشگاههای بین المللی برای خرید کتاب شرکت می کنم.

8
در برنامه های تفریحی دانشگاه مانند اردوها و سفرهای زیارتی … شرکت می کنم.

9
در زمانهای بیکاری در دانشگاه از سایتهای اینترنتی استفاده می کنم.

10
در دوره های آموزشی که دانشگاه برای افزایش معلومات ومهارت دانشجویان در حوزه های غیر درسی تشکیل می دهد شرکت می کنم.

11
در همایشهای علمی که دانشگاه برگزار می کند شرکت می کنم.

24
قوانین و مقررات در ارتباط با اعتیاد در دانشگاه
همیشه
اغلب
گاهی
به ندرت
هرگز

قوانین و مقررات مربوط به عدم استفاده از مواد اعتیاد آور در محیط دانشگاه و یا خوابگاه را رعایت می کنم.

25
قوانین و مقررات مربوط به عدم استفاده ازمشروبات الکلی را در محیط دانشگاه و یا خوابگاه رعایت می کنم.

26
قوانین و مقررات مربوط به عدم خرید و فروش مواداعتیاد آور را در دانشگاه و یا خوابگاه را رعایت می کنم.

27
به قوانین و مقررات مربوط به عدم نگهداری مواد اعتیاد آور را در دانشگاه رعایت می کنم ازه اعتماد می کنم

28
قوانین و مقررات مربوط به عدم حمل مواد اعتیاد آور را در دانشگاه رعایت می کنم.

ردیف
عبارت ها
به من شبیه است(بلی)
به من شبیه نیست(خیر)
1
معمولا تشویش دارم

2
برایم بسیار مشکل است در کلاس حرف بزنم

3
اگر می توانستم خیلی چیزها را در خودم تغییر می دادم

4
می توانم بدون مشکل زیاد تصمیم بگیرم

5
دیگران از مصاحبت با من بسیار لذت می برند.

6
در منزل به آسانی رنجیده خاطر می شوم

7
مدتها طول می کشد تا به چیزی تازه عادت کنم

8
افراد هم سن من برایم ارزش قائل می شوند.

9
معمولا ژدر و مادرم به احساساتم توجه می کنند.

10
به آسانی تسلیم دیگران می شوم

11
پدر و مادرم بیش از حد از من انتظار دارند

12
برایم خیلی مشکل است خودم را آنطور که هستم نشان دهم

13
در زندگیم همه چیز در هم و شلوغ است.

14
معمولا دیگران را تحت تاثیر قرار می دهم.

15
در باره خودم نظر بدی دارم

16
غالبا دلم می خواهد خانه را ترک کنم

17
غالبا در کلاس احساس ناراحتی میکنم

18
فکر میکنم از لحاظ جسمانی ناخوشایند تر از اغلب افراد هستم

19
وقتی چیزی برای گفتن دارم آن را می گویم.

20
پدر و مادرم مرا درک می کنند

21
همکلاسیانم اکثرا بیشتر از من مورد علاقه هستند

22
غالبا احساس می کنم که پدر و مادرم مرا به ستوه می آورند

23
در کلاس غالبا مایوس می شوم

24
غالبا فکر می کنم که دلم می خواهد فرد دیگری باشم

25
دیگران غالبا به من اعتماد نمی کنند

26
هر گز مضطرب نیستم

27
به اندازه کافی به خودم اطمینان دارم

28
دیگران به آسانی از من خوششان می آید

29
من و والدینم اوقات خوبی را با هم می گذرانیم

30
وقت زیادی را به خیالبافی می گذرانم

31
دلم می خواست کم سن تر بودم

32
همیشه آنچه را که باید انجام داد انجام می دهم

33
از نتایج تحصیلیم احساس غرور می کنم

34
همیشه منتظر می شوم تا کسی به من بگوید که چه کار باید بکنم

35
اغلب از آنچه انجام می دهم متاسف می شوم

36
هرگز احساس خوشبختی نکرده ام

37
همیشه کارم را به بهترین وجهی که می توانم انجام می دهم.

38
معمولا می توانم به تنهایی گلیمم را از آب بیرون بکشم

39
از زندگیم تقریبا راضی هستم

40
ترجیح می دهم دوستانی کم سن و سالتر از خودم داشته باشم.

41
به همه کسانی که میشناسم علاقه مند هستم.

42
دوست دارم در کلاس از من سوال بپرسند

43
خودم را خوب درک می کنم

44
در منزل هیچ کس به من توجه زیادی نشان نمی دهد

45
هرگز مورد سرزنش واقع نمی شوم

46
در کلاس آنطور که دلم می خواهد موفق نیستم

47
می توانم یک تصمیم بگیرم و در آن پا برجا بمانم

48
واقعا دلم نمی خواهد یک پسر/ دختر باشم

49
در روابط با دیگران راحت نیستم

50
هرگز مرعوب نمی شوم

51
غالبا از خودم شرم دارم.

با تشکر از بذل توجه شما در پاسخگویی

Abstract
The study aimed to assess factors associated with the tendency to addiction, Urmia University of Applied Science Unit of the Police. The population of this study consisted of all students at the University of Applied Science, Urmia police unit who are studying in the academic year 94-93. The sample size in this study, according to Morgan, 70, who were selected by stratified random sampling method. Data were collected by questionnaire. The findings suggest that the relationship between extracurricular activities with no significant tendency towards addiction. The laws and regulations in relation to drug addiction tendencies and significant negative relationship exists. The confidence of students with significant negative correlation is their tendency to addiction. Negative relationship between academic achievement and their tendency to addiction and meaningful. Laws and regulations related to addiction, self-esteem and academic achievement and a significant negative effect on students' tendency to addiction and its inverse predictor. Extracurricular activities, students do not have a significant effect on the tendency to addiction and not significant predictors.

Keywords: Tendency to addiction, students, extracurricular activities, confidence, rules and regulations regarding addiction

1. four pillar stategy
2. harm- reduction
3 . Williams
4 . Slutski
5 . Hall, Irwin, Bowman, Francderger & Jewtt
6 . LSD
7 . GHB
8 . MDMA
9 . Merck
10 . Pentney
11 . Rosenbaum
12. Shulgin
13. Nichols
14. Steele
15 . FDA
16. Greer
17. Tolbert
18.Siegel
19. National institute on drug abuse
20. Raves
21. Lyles
22. Cadet
23. De la torre
24. Chu
25. Downing
26. Lyles
27. Liechti
28. Mc cann
29. Schifano
30. Bolla
31. Back – Madruga
32. Gerra
33. Curran
34. Topp
35. Zemishlany
36. Serotonin behavioral syndrome
37. Graham smith
38 – Slikker
39. Nash
40. Dafters
41. Sprague
42. Opioid receptors
43. Agonists
44. Antagonists
45. DSM-TR
46. Social values
47. personal values
48 . Atkinson
49. Webb
50 . Almeida
51. Stote
52 . United Nations office in drugs and crime
53 . Amphetamine type stimulants
54 . Engberg & Morral
55 . Ostuki
56. Hanson
57 . Decision- making
58 . Impulsivity
59 . Iowa gambling task
60 .Luciano
61. Fox
62. Dafters
63. Yo
64. KO
65 . Positive outcome expectancy
66. Self- efficacy refusal
67. Social Influence
68. Davison
69. Parrott
70 . Townsend, Flisher & King
71 . Vincent
72.Kaplan
73. Sadock
74. Butler
75. Bets
76. Montgomery
77 . Coopersmith Self-esteem Inventory (SEI)
78 . Rajers & Rimond
79. Smith
80. Baicher
81 . Morsi
82. Vaif
—————

————————————————————

—————

————————————————————

91