مقدمه
از جمله عوامل بسیار مهم در شناخت مشکلات جامعه و یافتن راه حل برای آنها ، امر پژوهش و تحقیق است پژوهش از دو بعد دارای اهمیت است . نخست اینکه چاره گشای مشکلات فردی و اجتماعی است و دیگر این که با افزایش دانسته های انسان به او کمک می کند تا با انتقال یافته های خود به دیگران در حل مشکلات جامعه کمک مضاعف کند . اما نکته مهم این است که خود پژوهش نیز نیازمند آموزش است چرا که پژوهش در حقیقت یک فن است و روش های مختلفی دارد که یادگیری و به کار بستن آنها جز با آموزش میسر نیست .
در واقع تاکیدی که در تعریف تحقیق بر روش های منظم شده است ما را به آنجا راهنمایی می کند که روش های منظم فقط با آموزش حاصل می شوند نه به صورت تصادفی.اما متاسفانه هنوز فرهنگ پژوهش در کشور ما نهادینه نشده و باور راستین برای پژوهش در بخش های گوناگون آموزشی و فرهنگی تقویت نشده است که بتوان از آن در جهت توسعه و پیشرفت کشور استفاده کرد . اعتقاد به اینکه پژوهش می تواند بسیاری از مسائل را حل کند یا آنها را کاهش دهد در میان مسئولان چندان قوی نیست و هنوز بسیاری از دست اندر کاران طعم شیرین استفاده از نتایج تحقیق را نچشیده اند. این قضیه در مورد نهادهایی که رسماً متولی این امرند و نام تحقیقات را با خود یدک می کشند نیز صادق است. در حال حاضر مقوله پژوهش در دانشگاه های سراسر کشور به عنوان کار تفریحی و درجه دوم تلقی می شود و برای تربیت پژوهشگر حرفه ای هیچگاه تدبیری جدی اندیشیده نشده است . آمار موجود نشان می دهد که در کشور ما به ازای هر یک میلیون نفر شمار محققان کم و از نظر سهم تحقیقات از تولید ناخالص ملی اندک است. در حالیکه در کشورهای پیشرفته ۳۰۰۰ نفر به ازای هر یک میلیون نفر محقق به چشم می خورد و قریب به درصد از تولید ناخالص ملی برای تحقیقات منظور می شود.شکی نیست که مهمترین و اساسی ترین رکن نظام پژوهشی را نیروی انسانی محقق که از توانایی ها ، قابلیت ها و مهارت های لازم پژوهشی برخوردار باشند تشکیل می دهند. آموزش و پرورش به عنوان اولین پایگاه رسمی فرهنگ سازی در این زمینه وظیفه ای خطیر و بزرگ بر عهده دارد که همانا تربیت نسلی جستجوگر ، اندیشمند ، دانا و توانا است . شواهد نشان می دهد این نهاد در این زمینه چندان کامیاب نبوده است. امر پروهش باید با قدرت ، قوت ، جدیت و گستردگی بیشتری در نظام آموزشی کشور ( از پیش دبستان تا تحصیلات تکمیلی و آکادمیک ) توسعه و دنبال شود تا دانش آموزان به پژوهش و پژوهش گری علاقه مند شده و آینده تحقیقاتی کشور را به نحو مطلوب محقق کنند .بر این اساس موضوع اقدام پژوهی اینجانب به با این عنوان انتخاب گردید: چگونه توانستم تفکر پژوهشی را در دانش آموزان ….. توسعه و تقویت نموده فرهنگ پژوهش را در آنها نهادینه سازم؟
بیان مسئله
باید توجه داشت برای سال های آتی که کشور ما فاقد منابع عمده درآمد زای زیر زمینی خواهد شد ، راهی جز تحقیق و نوآوری برای اداره جامعه نمی ماند که این امر قهراً می تواند به دست پژوهشگران و هیات های علمی محقق می شود. بنابراین با توجه به اهمیت پژوهش و نقش کلیدی آن در رشد و توسعه جوامع ، گسترش و تقویت نهاد های علمی و پژوهشی و اهتمام در جهت اشاعه فرهنگ پژوهش و ارتقاء جایگاه تحقیقات در کشور ، برای سرعت بخشیدن به روند توسعه یکی از لوازم و ضرورت های بنیادین جامعه است.علیرغم تلاش هایی که در جهت اشاعه فرهنگ پژوهش در آموزش و پرورش انجام می گیرد متاسفانه فعالیت های فرهنگی لازم برای شناسایی اهمیت پژوهش بخوبی انجام نشده و در مدارس ما امر پژوهش چندان جدی گرفته نمی شود. به همین علت دانش آموزان پس از گذراندن دوران دبیرستان و ورود به دانشگاه به علت عدم آشنایی با این مقوله حتی علاقه ای به کارهای تحقیقی و عملی نشان نمی دهند و ما همواره شاهد تحقیقاتی سطحی ، ناکارآمد و حتی کپی برداری شده در دانشگاه ها هستیم . علت این است که نظام آموزشی در دبیرستان های ما به جای تربیت پژوهشگر با ارائه مسائل تئوریک دانش آموزان را با یک سری آموزش های تئوریک و محفوظات کاملا مشخص تعلیم داده است.در مقاطع ابتدایی و راهنمایی نیز به جرئت می توان گفت که دانش آموزان با پژوهش نا آشنا هستند . در اینجا هم مهمترین دلیل آن سیستم آموزشی سنتی حاکم بر مدارس ، تکیه بر محفوظات و تئوری ها و همچنین عدم آگاهی از اهمیت پژوهش است .یعنی دبیران به جای آشنا کردن آنها به تکنیک و روش تحقیق و اثبات آن فقط به آنها می آموزند که درس را حفظ کنند . در حالیکه نوجوانان در این سن قدرت یادگیری بیشتر و انرژی سرشاری برای دیدن ، درک و درک مطلب و جستجو و تفحص دارند و وقتشان باید در آزمایشگاه ها و کتابخانه ها صرف پژوهش و تحقیق شود نه این که فقط به حفظ کتاب ها و جزوه ها های درسی محدود گردد. یعنی به جای این که به آن ها اندیشیدن را بیاموزند ، اندیشه ها را به آن ها آموزش می دهند . یک ضرب المثل شرقی است که می گوید : اگر کسی یک ماهی به من بدهد او یک وعده غذا به من داده است . اگر دو ماهی به من بدهد دو وعده غذا داده است و اگر سه وعده غذا به من بدهد او سه وعده غذا به من داده است . اما اگر به من ماهیگیری بیاموزد یک عمر به من غذا داده است.
کارشناسان علوم تربیتی معتقدند در صورتی که نوجوانان مستعد در شرایط مناسب آموزش دیده و فعالانه در جریان یادگیری شرکت داشته باشند در آینده به مبتکران و نوآورانی مبدل خواهند شد که سهم وافری در فرایند پیشرفت و توسعه علمی در ابعاد منطقه ای و ملی و بین المللی ایفا می کنند . با انجام پژوهش در مقطع متوسطه می توان میزان یاد گیری افراد را افزایش داد . بنابراین باید پژوهش به نوجوانان آموزش داده شود تا در آینده شاهد تحقیقاتی کاربردی و پر بار باشیم ..بنابراین برای ایجاد و تقویت روحیه پژوهشگری در محیط پرورشی مدرسه باید به نوجوانان اجازه سوال کردن داده شود و در پاسخ به سئوال آنها دبیران باید بروند یاد بگیرند و اگر پاسخش را پیدا نکردند از دیگران بپرسند ، اما هیچگاه استعداد نوجوان را کور نکنند و در تقویت فرهنگ و تحقیق کوشش و سعی وافی بنمایند. توجه به این اصل اساسی در نظام آموزشی و برنامه ریزی درسی ما را به رویکرد مهم و نوینی به نام رویکرد پژوهش محور روبرو می سازد.
فرهنگ و تفکر پژوهشی به مجموعه الگو های رفتاری یک فرد پژوهشگر گفته می شود که شامل دانش، عقاید، هنر، اخلاق ، آداب و هرگونه عادت و توانایی ناشی از انگیزه علمی است و او آنها را به عنوان عضوی از جامعه علمی از روح جستجوگری و عقل نقاد و عقل جمعی کسب می کند. از شاخصه های این فرهنگ غنی عبارتند از : تفکرنقاد ، تفکرخلاق ، ارزیابی ، استنتاج ، کاوشگری ، تحلیل ، روشمندی، طرح مسئله ، حل مسئله ، دانش کاربردی ،استدلال ، سوال کردن و تجربه کردن.در واقع طرح تحقیقات در سطح دانش آموزی و نقش آن در ارتقای پژوهش در سطح ملی و منطقه از مهمترین راهکارهایی است که می تواند از نظر نیروهای انسانی تاثیر بسزایی در توسعه سیاسی، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی داشته باشد . هدف این سطح از تحقیقات را می توان تقویت تمایل و گرایش روحیه کنجکاوی و حقیقت طلبی دانش پژوهان و اعطای مهارتهای ضروری برای دستیابی به پژوهش و کشف مجهول و یافتن حل مسئله در دانش آموزان دانست.
پیشینه پژوهش
محمّدی (1376) تحقیقی با عنوان "بررّسی میزان علاقه مندی نوجوانان و جوانان به پژوهش " انجام داده و به این نتیجه دست یافته که بین تحصیلات و میزان پژوهش، رابطه مثبت وجود دارد و همچنین تلویزیون یکی از عواملی است که در تشویق به پژوهش تاثیر مثبت دارد.
استیگر (1376) در کتابی با عنوان "راه های تشویق به پژوهش" ابتدا به بررّسی انگیزه های پژوهش می پردازد و عواملی چون خانواده، مدرسه، دولت، وسایل ارتباط جمعی وکتابخانه را در شکل گیری عادت پژوهش موثر می داند.
مدنی (1375) در پژوهشی به بررّسی میزان علاقه به پژوهش در دوران نوجوانی و نقش آن در عادت به پژوهش میان دانشجویان دانشگاه های مستقر در تهران پرداخته است. روش تحقیق پیمایشی و از نوع تحلیلی است. برای گردآوری اطلاعات، از پرسشنامه استفاده شده است. نتایج تحقیق، فرضیه پژوهش مبنی بر وجود رابطه معنادار میان میزان پژوهش در دوران نوجوانی یا عادت پژوهش در بزرگسالی را تایید کرد. تحقیق نشان داد که خانواده به خاطر تشویق افراد به پژوهش بیشترین تاثیر را در ایجاد عادت پژوهش داشته و مربیان و رسانه های گروهی و اقوام، به لحاظ درجهء تاثیر در رتبه های بعدی قرار گرفتند.
بابائی (1383) در پژوهشی با عنوان " چگونگی علاقمند کردن دانش آموزان به تحقیق و پژوهش" به بررّسی عواملی چون تجارب موفقیت آمیز، توام ساختن درس با مطالب متنوع، خانواده، معلم، داشتن مهارت کافی درپژوهش و غیره پرداخته است. و برای گردآوری اطلاعات از مشاهده مصاحبه، پرسشنامه استفاده شده است و جامعه مورد پژوهش 300 نفر و نمونه آماری 50 نفر بوده است. و نتایجی همچون تقویت روحیهء پژوهشگری در دانش آموزان، آشنایی با روشهای نوین پژوهش، و شوق پژوهش، و بالا رفتن نمرات دانش آموزان را بدنبال داشته است.
محسنی کبیر (1377) در پژوهشی با عنوان "روش ترویج و ایجاد عادت به پژوهش در نوجوانان، دانشجویان و خانواده" راه حل های علاقه مند کردن دانش آموزان و دانشجویان را فعال نمودن و گسترش کتابخانه ها در محلات، مدارس، مساجد و دانشگاه ها عنوان کرده همچنین استفاده از وسایل سمعی و بصری را برای ایجاد علاقه در نوجوانان موثر دانست.
توصیف وضع موجود :
اینجانب ………. ……….سال است که در آموزش و پرورش مشغول خدمت هستم و هم اکنون مدیر …………… می باشم . با توجه به اینکه دانش آموزان علی رغم برخورداری از سطح علمی نسبتا بالا آن چنان که باید به امر تحقیق و پژوهش علاقمندی نشان نمی دادند و فقط تحقیق آنها منوط به پژوهشی است که دبیران بعنوان تکلیف از آنها می خواستند لذا بر آن شدم در زمینه علاقمند سازی دانش آموزان به پژوهش و تحقیق و استفاده از امکانات پژوهشی اقدام پژوهی خود را انجام دهم، بنده در اوایل سال تحصیلی با تعداد بسیار کمی از دانش آموزان علاقمند به پژوهش مواجه بودم و همواره از دبیران مختلف می شندیم که بیشتر تحقیق هایی که از دانش آموزان می خواهند اینترنتی انجام می گیرد بنا بر این انگیزه این بود که ضمن افزایش تعداد دانش آموزان علاقمند به پژوهش، علایق و عادتهایی را در آنها ایجاد نمایم، و این فرهنگ را در آنها نهادینه سازم.
گرد آوری شواهد یک
از ابتدای کار متوجه شدم که دانش آموزان علاقه ای چندان به فعالیت های تحقیقی ندارند و کمتر از 30 درصد آنها به تحقیق و پژوهش علاقه مند بودند وقتی با آنها راجع به این موضوع به مصاحبه پرداختم و دلیل آنرا با پرسش از آنان جویا شدم و اظهار داشتند:
1)حجم بالای درسها اجازه ای برای تحقیق نمی دهد(درگیر بودن دانش آموزان با مسائل آموزشی فرصتی برای فعالیت پژوهشی نمی گذارد)
2) عدم تفکرات پژوهشی از جانب دبیران و عدم پیگیری آن ها در زمینه تحقیقات
3) فعالیت های پژوهشی اصولاً زمان دار بوده و در دراز مدت جواب می دهند (لذا دانش آموزان چندان علاقه ای ندارند)
4) عدم تشویق مناسب برای دانش آموزان علاقمند و پذیرش کم در مسابقات جشنواره هایی مثل خوارزمی
جمع آوری اطلاعات برای ارائه ی راه حل ها
1- مصاحبه:
ابتدا درمورد اهمیت تحقیق و پژوهش و همچنین در مورد اینکه چرا بعضی ها دوست ندارند در فعالیت های پژوهشی شرکت کنند؟ و اینکه آیا دوست دارند بیشتر از کتاب استفاده نمایند و یا با اینترنت راحتترند؟ به نظر شان چه کار هایی باید انجام شود تا همه دانش آموزان در فعالیت های پژوهشی شرکت کنند؟ میزان همکاری اولیاء با آن ها جهت انجام تفکر و پژوهش چگونه میباشد؟ سوالاتی از این قبیل از دانش آموزان پرسیده شد و دانش آموزان پاسخ های گوناگونی ارائه دادند که این پاسخ ها را به طور خلاصه یاد داشت کردم. وبا اساتید و مشاورین و همکاران محترم مصاحبه کرده و اطلاعاتی در این زمینه به دست آوردم.
2- برگزاری جلسه همکاران
جلسه ای با همکاران هم پایه برگزار کردیم و در مورد عدم علاقه ی بعضی از دانش آموزان به تحقیق و پژوهش با همکاران بحث و گفتگو کردیم آنها نیز متوجه این موضوع شده بودند و عقیده داشتند که تحقیق در این زمینه توسط یک نفر بدون همکاری دبیران هر کلاس نمی تواند در این امر مهم موفق شود و در پایان نتیجه گرفتیم که برای موفق شدن در این کار باید جلسه ای با اولیا ی دانش آموزان داشته باشیم و آگاهی های لازم را در مورد چگونگی همکاری آنها با دانش آموزان و اهمیت تحقیق و پژوهش به آنها بدهیم.
3- مطالعه
مطالعه ی کتابها، مجلات و تحقیقاتی که در این زمینه کار شده بود،که عنوان بعضی از آنها در منابع و ماخذ ذکر شده است نیز، راه حل هایی یافت شد.
4- مشاهده
یکسری از اطلاعات را با مشاهده مکرری که در مورد طرز برخورد و رفتار دانش آموزان در بازدید از کلاس ها و کتابخانه داشتم به دست آوردم و از این طریق صحت نظر های ایشان در رابطه با پاسخ سوالات تایید گردید.پس از بررسی اطلاعاتی که از طریق مصاحبه و مطالعه و مشاهده و نظریه های همکاران سایر مدارس و معاونان و مشاوران امر به دست آمد اطلاعات حاصل از این فرایند مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و مواردی که باید در این زمینه تغییر و اصلاح یابد معین شد، خلاصه ی یافته های تجزیه وتحلیل به شرح زیر میباشد:
تجزیه و تحلیل داده ها
* عدم فرهنگ سازی صحیح در زمینه تحقیق و پژوهش وتشکیل در بین دانش آموزان
* عدم توجیه والدین برای تشویق و ترغیب دانش آموزان پژوهشگر
* کمبود امکانات علمی و مالی برای دانش آموزان ارائه دهنده طرح
* فقدان زمینه برای بروز خلاقیت های دانش آموزان و رشد وتوسعه بنیه علمی و پژوهشی آنان
* کمبود یکسری ابزار آلات مورد نیاز آزمایشگاه ها و فقدان بعضی از کتاب های مرجع در کتابخانه برای انجام پژوهش های دانش آموزی
* عدم امکان برقراری ارتباط پژوهشگران دانش آموز با سایر نهادها و موسسات علمی و پژوهشی وآموزشی
* وقفه افتادن در تشکیل انجمن های علمی و پژوهشی دانش آموزی در مدرسه
* عدم ارائه تجربه های مفید دبیران برای استفاده کلیه دانش آموزان
* فراهم نبودن زمینه ارتقای دانش پژوهشی دبیران
* عدم برگزاری مسابقات علمی – پژوهشی
* فراهم نبودن زمینه های مشارکت دانش آموزان پژوهشگر در پژوهش های ملی و منطقه ای
* جلب نظر دبیران به اهمیت تحقیق و پژوهش در فرآیند یاددهی یادگیری
انتخاب راه حل جدید به صورت موقت
امروزه در دنیا مدارس به عنوان بستر اصلی تفکر، تتبع و تفحص مسایل مبتلا به در جامعه شناخته شده اند. در صورتی که مدارس با رویکرد پژوهش- محور برنامه های درسی خود را تدوین کنند و آن ها را به اجرا در آورند.جامعه ای با سطح علمی بالا خواهیم داشت. برای تحقق اهداف طرح در رابطه با ایجاد نگرش مثبت در دانش آموزان به فعالیت های پژوهشی، راهکارهای زیر انتخاب گردید:
1) فرهنگ سازی تحقیق و پژوهش وتشکیل کارگاه های آشنایی با روش تحقیق و پژوهش (تهیه پرو پوزال) ودر نهایت انتخاب رابط پژوهشی کلاس ها
2) توجیه والدین برای تشویق و ترغیب دانش آموزان پژوهشگر و فراهم آوردن فضای پژوهشی برای آنان
3) فراهم آوردن امکانات علمی و مالی برای دانش آموزان ارائه دهنده طرح
4) برگزاری نمایشگاه دست ساخته ها، همایش های علمی دانش آموزی و ارتباط و تعامل بیشتر با گروه های آموزشی
5) ایجاد زمینه برای بروز خلاقیت های دانش آموزان و رشد وتوسعه بنیه علمی و پژوهشی آنان
6) فراهم نمودن امکان دستیابی دانش آموزان به یافته های جدید علمی و پژوهشی داخل وخارج کشور در سطح خودشان از طریق اینترنت
7) ایجاد بانک اطلاعاتی مورد نیاز دانش آموزان
8) تجهیزکارگاه ها وآزمایشگاه ها وکتابخانه برای انجام پژوهش های دانش آموزی
9) حمایت از دانش آموزان پژوهشگر و نظارت و هدایت طرح های تحقیقاتی آنان
10) ایجاد زمینه برقراری ارتباط پژوهشگران دانش آموز با سایر نهادها و موسسات علمی و پژوهشی وآموزشی
11) تشکیل انجمن های علمی و پژوهشی دانش آموزی در مدرسه
12) به کارگیری دبیران و اساتید مجرب برای آموزش و راهنمایی طرح های پژوهشی دانش آموزان
13) اشاعه تجربه های پژوهش و نوآوری های دبیران در مدرسه و ایجاد انگیزه برای رشد و بالندگی
14) مستندسازی تجربه های مفید دبیران برای استفاده کلیه دانش آموزان
15) تقویت خودباوری در دبیران و کمک به رشد و شکوفایی استعدادهای بالقوه ی آنان در حل مسایل
16) فراهم ساختن زمینه ارتقای دانش پژوهشی دبیران
13) کاربست یافته های پژوهشی دبیران و دانش آموزان
14) برگزاری مسابقات علمی – پژوهشی
15) تشکیل نمایشگاه هایی از دست ساخته ها و نتایج پژوهشی دانش آموزان
16) فراهم نمودن زمینه های مشارکت دانش آموزان پژوهشگر در پژوهش های ملی و منطقه ای
17) جلب نظر دبیران به اهمیت تحقیق و پژوهش در فرآیند یاددهی یادگیری
18) تهیه تراکت های مختلف در مورد پژوهش و تحقیق
19) دعوت از مسئولین جهت نواختن زنگ پژوهش در هفته پژوهش
20) اهداء جوایز به دانش آموزان برتر تحقیق و پژوهش در مسابقات
21) برپایی نمایشگاه در محل کتابخانه و فروش کتاب با تخفیف
22) بازدید از نمایشگاه کتاب ارشاد نهاوند
اجرای راه حل های جدید
از بین راه حل های پیشنهادی، راه حل های زیر انتخاب و اجرا گردیدند:
1) ضمن تعامل بیشتر با دبیران آموزشگاه در زمینه تحقیق و پژوهش فرهنگ سازی انجام گرفت.
2) ضمن انتخاب رابطین پژوهشی کلاس ها و تشویق بهترین رابط ها، اطلاع رسانی بیشتری در زمینه فعالیت های پژوهشی و تشکیل کارگاه های آشنایی با روش تحقیق و پژوهش، خلاقیت، آموزش روش حل مساله انجام گرفت.
3) توجیه والدین برای تشویق و ترغیب دانش آموزان پژوهشگر و فراهم آوردن زمینه پژوهشی حتی در منزل.
4) از آنجا که امر آموزش زمانی تحقق می یابد که با پژوهش همراه باشد لذا قبل از اینکه دانش آموزان علاقه ای نشان دهند باید دبیران تفکر پژوهشی داشته باشند، لذا بدین منظور تعدادی جلسه در این زمینه با دبیران برگزار گردید .
5) جذب اساتید خبره و اهل فن بمنظور فراهم آوردن فرصتهای مشاوره ای برای دانش پژوهان و حمایتهای علمی و مالی طرح ها
6) تهیه تراکت های مختلف در مورد پژوهش و تحقیق
7) دعوت از مسئولین جهت نواختن زنگ پژوهش در هفته پژوهش
8) اهداء جوایز به دانش آموزان برتر تحقیق و پژوهش در مسابقات
9) برپایی نمایشگاه در محل کتابخانه و فروش کتاب با تخفیف
10) بازدید از نمایشگاه کتاب ارشاد نهاوند
گرد آوری شواهد دو
در اواخر سال تحصیلی ………..باتوجه به فعالیت های انجام شده، دانش آموزان علاقمندی بیشتری به انجام تحقیق، ارائه ایده و کار داشتند که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1) فعال شدن بیشتر دانش آموزان و افزایش میزان علاقمندی به انجام کارهای تحقیقی.
2) جهت انجام تحقیقات خود، حتی تقاضای بودن در کتابخانه در ساعت های خارج از ساعت رسمی کاری را داشتند.
3) هر ایده و جرقه ای در ذهنشان (برای حل مشکل پیش آمده) زده می شد آنرا نوشته و تقاضای مشاوره علمی طرح را داشتند
4) افزایش تعداد علاقمندان از 30 درصد به 80 درصد
ارزشیابی و تاثیر اقدام جدید
از آنچه گذشت میتوان نتیجه گرفت که با اجرای این روشها:
1- دانش آموزان به انجام تحقیق و پژوهش علاقه مند شدند
2- دانش آموزان بدون اینکه اجباری در کار باشد و بدون گفتن دبیران با علاقه و نشاط در انجام فعالیت های پژوهشی شرکت می کردند.
3- با استفاده از روش های متنوع و جذاب آگاهی دانش آموزان در مورد اهمیت تفحص و پژوهش رشد چشمگیری داشت.
4- اولیای دانش آموزان به اهمیت علاقه مند کردن دانش آموزان به تحقیق و پژوهش پی بردندو اطلاعات لازم را کسب کردند در نتیجه بهتر و بیشتر با من همکاری کردند.
5- با استفاده از روش های تلفیقی باعث شد که بهتر و آسان تر به هدفم برسم.
6- استفاده از روش های متنوع و ابتکاری باعث تقویت اعتماد به نفس در انجام پژوهش در دانش آموزان شده بود.
عادلانه بودن ارزیابی (اعتبار بخشی)
همکاران محترم وقتی حجم تحقیقات و همچنین کیفیت پژوهش های هر کلاس را مشاهده میکردند متوجه می شدند که به دانش آموزان علاقه مند به تحقیق و پژوهش روز به روز افزایش می یابد اولیای محترم با نوشتن نامه یا بصورت شفاهی احساس رضایت خود را اعلام می کردند و تشکر و قدر دانی می کردند.
عوامل موثر در نهادینه کردن پژوهش و تحقیق در مدرسه و جامعه
امروزه توسعه و رشد یکی از مهم ترین مباحثی است که توجه کشورهای در حال توسعه را به خود معطوف داشته است. محدودیت منابع انرژی و نیروی کارآمد انسانی رقابت فشرده ای میان این کشورها در زمینه دست یابی به راه هایی که بتواند آنان را هر چه سریع تر به سر منزل مقصود برساند ایجاد نموده است.
برای نیل به هدف مقدس توسعه" فرهنگ پژوهش در مدارس" به نظر می رسد که ابتدا باید در نگرش آموزش و پرورش تغییراتی حاصل گردد. بدیهی است که پایه و اساس هر اندیشه ای در آموزش و پرورش بستگی به حمایت دست اندرکاران تعلیم و تربیت آن کشور را دارد که در ذیل به پاره ای از آنها اشاره می شود:
نقش نظام آموزشی در نهادینه کردن فرهنگ پژوهش و تحقیق در مدارس:
آموزش و پرورش باید از نظامی پویا برخوردار باشد به طوریکه علم و پژوهش در آن نهادینه شده و پژوهش دانش آموزان جایگاه موقعیت واقعی خود را در نظام آموزشی بازیابد. اگر چنین شود حس کنجکاوی و اشتیاق به تحقیق در آنان تقویت می گردد و استعدادهای بالقوه به بالفعل تبدیل می گردد.
محتوای کتب درسی باید به گونه ای باشد که انگیزه به تحقیق و پژوهش را در دانش آموزان برانگیزد فعالیت هایی بعد از هر مبحث درسی تهیه می گردد تا منجر به کنجکاوی دانش آموزان شده و آنها را به سمت تحقیق سوق دهد. انجام فعالیت های فوق برنامه و تدوین مسابقات علمی، فرهنگی، هنری، ارایه مقالات پژوهشی و تحقیقاتی توسط دانش آموزان نیز گامی در جهت فرهنگ تحقیق و پژوهش در آموزش و پرورش است که به ورود پژوهش و تحقیق در صحنه تعلیم و تربیت کمک می نماید.
یکی از مهم ترین اقدامات در این زمینه "طرح پرسش" است. پرسش مهر که قبلا توسط رئیس جمهور وقت صورت می پذیرفت و توسط رئیس جمهور محترم فعلی نیز ادامه پیدا کرد. تاثیر مثبتی در اشاعه فرهنگ تحقیق و پژوهش در دبیران و دانش آموزان داشته و دارد.
نقش دبیران در نهادینه کردن فرهنگ پژوهش:
دبیران منبع اصلی تولید دانش هستند. معلم در فرهنگ جامعه مترادف با تحقیق و پژوهش و پژوهش است و این فرهنگ باید در بین دبیران عملیاتی شود و جدای از چارچوب بخشنامه ها و مسابقات در سبد کلیه شهروندان قرار گیرد. همچنین اگر دانش آمو زان با پژوهش و تحقیق انس بگیرند و از خواندن آن لذت ببرند جامعه فردا با شهروندانی محقق و آگاه مدیریت خواهد شد.
دبیران نخستین مشعل داران پیشرفت فکری دانش آموزان هستند. دبیران مجرب با درک و فهم برای پر بار کردن هر چه بیشتر درس در تمام زندگی به دنبال اندیشه ها و مطالب تازه هستند. آنان به دانش آموزان می آموزند که چگونه عملی فکر کنند. منطقی بیاندیشند. چگونه مشاهده کنند و مشاهدات خود را تنظیم نمایند. چگونه حدس بزنند و. . . .
دبیران باید بتوانند فعالیت های علمی دانش آموزان را برنامه ریزی و هدایت کرده و روحیه تعاون و هم فکری را در آن ها تقویت کنند. برای نیل به این مقصود معلمین خود باید پژوهشگر باشند و با آن ها مشارکت و همکاری داشته باشند.
در این راستا لازم به ذکر است که ابتدا باید ریشه ها و عوامل ایجاد بی علاقه گی را به تحقیق در بین دبیران جستجو کرد سپس زمینه ورود علمی اثر بخش آنان را به فرآیند پژوهش ایجاد کرد.
تاکید بر شیوه های "یادگیری پژوهش محور" با هدف یادگیری بر اساس تحقیق و ارائه پژوهش سبب می شود دانش آموز خود به دنبال کشف مجهولات رفته و معلم جز نقش هدایت گر و راهنما نداشته باشد.
طرح "معلم پژوهنده" نیز در اصلاح شیوه یاددهی یادگیری در روند آموزشی و پرورشی تاثیراتی مثبت داشته است. همچنین ایجاد تشکلی به نام "رابطان پژوهش مدارس" تلاش برنامه ریزی شده ای برای شکوفایی استعدادهای نهفته جامعه فرهنگی است.
نقش خانواده ها در نهادینه کردن فرهنگ پژوهش در نوجوانان و نوجوانان خانواده به عنوان بستری مناسب که می تواند استعدادهای دانش آموزان را شکوفا نماید همیشه از جایگاه مهمی برخوادر بوده است. نقش حمایتی والدین تشویق ها و هم فکری و مساعدت آنان در انجام پژوهش ها می تواند در توسعه فرهنگ پژوهش نقش به سزایی داشته باشد.
در این راستا می توان در آغاز سال تحصیلی از والدین برای حضور در مدرسه دعوت نمود و آن ها را در جریان کم وکیف پژوهش قرار داد.
کلاس های آموزش خانواده می تواند محلی باشد برای آموزش جذاب و لذت بخش روش های تحقیق. از آنجا که جهت انجام پژوهش لازم است تا دانش آموزان در خارج از محیط مدرسه نیز به فعالیت بپردازند لذا همکاری والدین در این زمینه ضروری است.
تاثیر تجهیز مدارس به امکانات تحقیقاتی نظیر کتابخانه، مجله، رایانه (it مدارس) دسترسی به سایت های مناسب بر هیچ کسی پوشیده نیست. کتاب دارانی که نیاز دانش آموزان را به خوبی درک کرده و همواره به دنبال کتب جدید می باشند. در مواقع لازم با استفاده از شیوه های نوین کتابداری دانش آموزان را به پژوهش و پژوهش ترغیب می کنند نقش به سزایی در توسعه فرهنگ پژوهش در مدارس دارند. نظر به اهمیت موضوع لازم است در انتخاب کتابداران دقت لازم صورت گرفته و متولیان امر با آموزش های مستمر آنان را در امر یاری رساندن به دانش آموزان همراهی نمایند.
البته بی توجهی به بحث کتاب و کتابخانه در اکثر مدارس کشور و نبود منابع کافی برای تحقیقات دانش آموزی خود جای بحث دارد. استفاده از عوامل انگیزشی مناسب و منزلت بخشی جهت تشویق دبیران و دانش آموزان به تحقیق و پژوهش می تواند در نهادینه کردن فرهنگ تحقیق و پژوهش کمک شایانی بنماید.
یکی از راه های نهادینه کردن پژوهش و تحقیق تشکیل گروه های پژوهشی در کلاس های درس است. می توان با تشکیل گروه های سه یا چهار نفره و مشخص کردن موضوعی خاص آن ها را وادار به تحقیق نمود.
جنبش نرم افزاری که در سال های اخیر مقام معظم رهبری آن را از مسایل اساسی می دانستند اگر به صورت عام با آموزش کشور محقق گردد زمینه مهمی جهت نهادینه کردن تحقیق و پژوهش می باشد.
برای داشتن یک برنامه مناسب کار، بیش از هر چیز وجود اطلاعات و یک نظام آماری کارامد ضرورت دارد نظام آماری آمار و اطلاعات لازم را در دسترس پژوهشگران قرار می دهد و به این ترتیب و با فراهم آوردن موجبات شناخت مسایل و مهیا ساختن زیر بنای هر گونه تحقیق، توسعه همه جانبه سرعت می گیرد. همچنین وزارت خانه های دولتی هر یک در مورد رشته های مربوط به خود مۆسسات تحقیقاتی دایر کرده و با همکاری و مشارکت فکری و مالی بخش خصوصی در زمینه پدید آوردن کالاها و تکنیک های جدید تولیدی مبادرت ورزند و نتایج آن را نه در خدمت یک یا دو شرکت و سازمان خاص بلکه در خدمت کل صنایع و حرف ذیربط قرار دهند.
نتیجه گیری و پیشنهادات:
بی شک نبود نگرش و باور در بین مدیران و رهبران نظام آموزشی در خصوص جایگاه و اهمیت پژوهش، عدم احساس نیاز دبیران به این مقوله، نهادینه نشدن پژوهش در جامعه کمبود و نامناسب بودن منابع مالی، عدم بهره گیری از عوامل انگیزشی جهت ترغیب دبیران پژوهنده، فقر اطلاعات علمی و منابع آموزشی دبیران در زمینه پژوهش و تحقیقات از مهم ترین عوامل تاثیر گذار در میزان استقبال عمومی دبیران از موضوع پژوهش است. شناسایی عواملی که در راه توسعه و نهادینه کردن تحقیق و پژوهش مانع ایجاد می نمایند یک امر ضروری به نظر می رسد آنچه در سیاست پژوهشی و تحقیقاتی کشور نسبت به آن غفلت شده است سهم بودجه پژوهشی کشور است.
بدیهی است با این سهم ناچیز پژوهش از اعتبارات کشور این امر به خوبی محقق نخواهد یافت. آنجا که سخن از تجهیز مدارس به کتابخانه و رایانه می رود و به عوامل انگیزشی و تشویقی جهت ترغیب مدیران و دبیران و دانش آموزان به تحقیق و پژوهش اشاره می شود نیاز به تخصیص اعتبارات مناسب بیشتر احساس می شود. برنامه ریزی مناسب جهت ارتقای سطح تحصیلات دبیران به ویژه آشناسازی عملی و نظری آن ها با اصول و روش های تحقیق و پژوهش، تخصیص اعتبارات مناسب جهت انجام فعالیت های تحقیقاتی، ایجاد زمینه همکاری دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی با محققان و دبیران آموزش و پرورش و استفاده از نیروهای متخصص در این راستا می تواند در جهت نهادینه شدن و فرهنگ تحقیق و پژوهش در جامعه گامی بلند باشد. انتظار می رود با بهره گیری از خرد جمعی و ظرفیت های بومی در تصمیم گیری و تصمیم سازی ها بتوان زمینه مشارکت همه جانبه را در تحقیق و پژوهش فراهم نمود.
طراحی و تبیین الگوی مناسب آموزشی در مدارس بدون توجه به پژوهش کاری پر هزینه و گاه بی فایده است . فقط در صورت همسویی آموزش با جریان پژوهش است که می توان به تحقق اهداف توسعه امیدوار بود . آموزش صحیح روش تحقیق می تواند دانش آموزان را برای سالهای بعد بویژه در دوره های آموزش عالی آماده کند . مسیر علم آموزی و علم اندوزی در مدارس باید با آموزش و یادگیری مبتنی بر پژوهش همراه باشد . مواجه ساختن دانش آموزان با مسائل واقعی جامعه و کمک به آنها برای پژوهش و جستجوی راه حل های مناسب نه تنها آنان را در مسیر صحیح یادگیری قرار می دهد ، بلکه مهارت های اساسی تفکر چون شناسایی و تبیین مسائل شیوه جمع آوری و دسته بند ی اطلاعات ، زمینه سازی و آزمون فرضیه ها را به آنان می آموزد . این کار فقط با تدوین و اجرای برنامه درسی پژوهش محور میسر است که همت والای دست اندرکاران و برنامه ریزان آموزش و پرورش کشور را می طلبد.
منابع و مآخذ
1- استیگر، رالف سی (1370). راههای تشویق به پژوهش، مترجم پروانه سپرده، تهران: دبیرخانهء هیات امناء کتابخانه های عمومی کشور
2- بابائی، نظامعلی (1383). چگونگی علاقمند کردن دانش آموزان به درس علوم اجتماعی ، آموزش و پرورش خدابنده، برنامه اقدام پژوهی .
3- پاورز، ملوین و رابرت اس استارت (1369). راهنمای تمرکز بهتر، مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
4- پولادی ، کمال (1387) . رویکردها و شیوه های ترویج خواندن، تهران : موسسهء فرهنگی و هنری پژوهشی تاریخ ادبیان کودکان.
5- دلجو، شریعت (1387) . شیوه های یادگیری و پژوهش ، تهران: موسسهء فرهنگی و هنری سپهر سخن.
6- دیل سالواک (1382) ـ شوق کتاب، ترجمه مرضیه هدایت، تهران : انتشارات نوربخش.
7- روزنامهء ایران، شماره 4461.
8- سعادت آبادی نسب، محمّد جعفر، مختاری، حیدر (1377). ایجاد انگیزه پژوهش در کودکان و نوجوانان ، تهران : پژوهشنامهء ادبیات کودک و نوجوان.
9- شعبانی، زهرا (1380). روش های پژوهش و یادگیری، تهران : موسسهء آفتاب اندیشه.
10- شعاری نژاد (1379). ادبیات کودک و نوجوان ، تهران : انتشارات دبیزش.
11- طوسی، بهرام (1371). مهارتهای پژوهش ، مشهد : انتشارات ترانه.
12- معتمدزاده، کاظم (1379) وسایل ارتباط جمعی ، تهران : نشر دانشگاهی ، چاپ سوّم.
13- معروف زاده ، عبدالحمید (1388). بررّسی عوامل ترغیب کننده و بازدارنده ، پژوهش در میان مراجعان کتابخانه های عمومی فصلنامه علمی ـ پژوهشی ، دوره 16، شماره اوّل، بهار 1389.
14- علاقه بند، علی (1377). جامعه شناسی آموزش و پرورش ، تهران : نشر روان.
15- کاکائی، سیامک (1380). اصول و روش کلی پژوهش، بی تا : نظامی.
چکیده:
از جمله عوامل بسیار مهم در شناخت مشکلات جامعه و یافتن راه حل برای آنها ، امر پژوهش و تحقیق است. پژوهش از دو بعد دارای اهمیت است؛ نخست اینکه چاره گشای مشکلات فردی و اجتماعی است و دیگر اینکه با افزایش دانسته های انسان به او کمک می کند تا با انتقال یافته های خود به دیگران در حل مشکلات جامعه کمک مضاعف کند. اما نکته مهم این است که خود پژوهش نیز نیازمند آموزش است چرا که پژوهش در حقیقت یک فن است و روش های مختلفی دارد که یادگیری و به کار بستن آنها جز با آموزش میسر نیست. اما متاسفانه هنوز فرهنگ پژوهش در کشور ما نهادینه نشده و باور راستین برای پژوهش در بخش های گوناگون آموزشی و فرهنگی تقویت نگشته است که بتوان از آن در جهت توسعه و پیشرفت کشور استفاده نمود. اعتقاد به اینکه پژوهش می تواند بسیاری از مسائل را حل کند یا آنها را کاهش دهد در میان مسئولان چندان قوی نیست و هنوز بسیاری از دست اندر کاران طعم شیرین استفاده از نتایج تحقیق را نچشیده اند. امر پژوهش باید با قدرت، قوت، جدیت و گستردگی بیشتری در نظام آموزشی کشور ( از پیش دبستان تا تحصیلات تکمیلی و آکادمیک وحتی در حوزه های علمیه ) توسعه و دنبال شود تا دانش آموزان به پژوهش و پژوهش گری علاقه مند شده و آینده تحقیقاتی کشور را به نحو مطلوب محقق نمایند. تحقق این هدف در شرایط فعلی منوط به نهادینه شدن فرهنگ پژوهشی در بین جوانان، طلاب و دانشجویان آینده ساز جامعه و به کارگیری دانش های پژوهش – محور و فناوری های نوین توسط آنهاست. این مقاله ضمن ارائه راهکارهای نو ، پیشنهاد می کند با تغییر اساسی در ساختار نظام آموزشی و به کارگیری رویکرد پژوهش – محور در برنامه های درسیدانش آموزان،دانشجویان، طلاب؛ می توانند نقش تعیین کننده ای در اشاعه تفکر پژوهشی و پژوهشگری داشته و بدین ترتیب نیروی انسانی مورد نیاز آینده کشورمان را در جهت رشد و توسعه تامین نماید.اینجانب …………. در پژوهش فوق سعی نموده ام روحیه و فرهنگ پژوهشگری را در دانش آموزانم نهادینه سازم.
تقدیم به :
به تمام آزاد مردانی که نیک می اندیشند و عقل و منطق را پیشه خود نموده و جز رضای الهی و پیشرفت و سعادت جامعه، هدفی ندارند.
تشکر و قدردانی
راز و رمز پویای علم و کشف معانی بدیع و تجلی جلوه های شهودی معرفت کیمیایی است که آسمان علم به برکت سیما و سیره ی نورانی نبی مکرم صلی الله علیه و آله و سلم، انسان دربند خاک را به معراج حضور می خواند .و چه خرم علمی که از چشمه ی معارف سیراب شود و چه زیبا دانشی که قبای پرنیانش به عطر و بوی گلستان محمدی معطر شود و چه معماری باشکوهی، بنایی که سنگ هویت و فرهنگ آن ریشه درمدینه النبی بیابد.و امروز کاخ آباد علم به سروش معنوی و مفهوم پیام او بیش از پیش محتاج راهنمایانی است که علاوه بر حفظ آبادانی آن در راه اعتلای آن به فرزندان خویش محبت نمایند.
در اینجا بر خود لازم می دانم از کلیه کسانی که در انجام این پژوهش به من یاری رساندند تشکر و قدر دانی نمایم.
جمهوری اسلامی ایران
اداره کل آموزش و پرورش استان …..
مدیریت آموزش و پرورش شهرستان ………..
عنوان اقدام پژوهی :
چگونه توانستم تفکر پژوهشی را در دانش آموزان ………… توسعه و تقویت نموده فرهنگ پژوهش را در آنها نهادینه سازم؟
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی : .
پست سازمانی : .
رشته تحصیلی : .
آخرین مدرک تحصیلی : .
دوره تحصیلی : .
سمت فعلی : .
شماره پرسنلی : .
فهرست مطالب
مقدمه
بیان مسئله
پیشینه پژوهش
توصیف وضع موجود
گرد آوری شواهد یک
جمع آوری اطلاعات برای ارائه ی راه حل ها
تجزیه و تحلیل داده ها
انتخاب راه حل جدید به صورت موقت
اجرای راه حل های جدید
گرد آوری شواهد دو
ارزشیابی و تاثیر اقدام جدید
عادلانه بودن ارزیابی (اعتبار بخشی)
عوامل موثر در نهادینه کردن پژوهش و تحقیق در مدرسه و جامعه
نقش دبیران در نهادینه کردن فرهنگ پژوهش
نتیجه گیری و پیشنهادات
منابع و مآخذ
چکیده
3