بسمه تعالی
شرکت ذوب و نورد خلیج فارس
گزارش تکمیلی
مدیریت زیست محیطی شرکت ذوب و نورد خلیج فارس
فصل اول
مطالعات مقدماتی
مقدمه :
محیط زیست مجموعه بسیار عظیم و درهم پیچیده ای از اجزاء و عوامل فعال گوناگونی است که بر اثر یک روند و تکامل تدریجی موجودات زنده و اجزای سازنده سطح زمین شکل گرفته است . این مجموعه که از آب ، هوا ، انرژی حیات زیستی و غیره تشکیل شده اند . طبیعت و کلیه موجودات زنده را در برگفته ، بر فعالیتهای انسان تاثیر می گذارد و در ضمن از آنها متاثر می شود .
نگرشی گذرا به وضعیت محیط زیست جهان در دهه های اخیر نشان می دهد که نه فقط اثرات مخرب انسان بر محیط زیست کاهش نیافته بلکه مساله ساده و بغرنج جدید مانند آلودگی شدید جو ، کاهش تنوع زیستی ، کاهش لایه ازن ، پدیده گلخانه ای در کره زمین افزایش سطح آب اقیانوسها و اثرات مختلف و متعدد آنها بروز نموده است .
موثرترین و مهم ترین عامل تغییرات زیست محیطی را می توان خود انسان دانست که با موجودیت یافتن در آن و یا فعالیتهایی که برای تداوم زندگی در محیط زیست انجام میدهد اعم از کشاورزی ، صنعت ، بهره برداری از منابع و امکانات ، ضمن ایجاد تغییرات مفید و مناسب سبب آلودگی و تخریب آن نیز می شود .
بدیهی است که فعالیتهای انسان در راستای توسعه به هر طریقی که باشد اثرات مختلفی بر محیط زیست خواهد داشت . نمی توان این فعالیتها را که جنبه حیاتی برای بقایای انسان دارد محدود کرد بلکه برعکس باید متناسب با نیازهای حال و آینده هر چه بیشتر در توسعه و تکامل آن تلاش شود ، مشروط بر آنکه به بهای نابودی محیط زیست و منابع طبیعی نباشد .
بنابراین با توجه به این که هر فعالیتی مستلزم بر گرفتن موادی از طبیعت و دفع موادی دیگر در آن است ، کلیه فعالیتها در راستای هر هدفی باید در چهارچوب ظرفیت های محدود محیط زیستی مورد بررسی قرار گیرد تا به بقاء و پایداری محیط زیست لطمه ای وارد نگردد . در حقیقت با توجه به اینکه محیط زیست و توسعه دو موضوع جدایی ناپذیر می باشند ، ضروری است که با دستیابی و استفاده از ابزارهای مدیریت محیط زیست در کلیه برنامه های توسعه ، حداقل خسارت به منابع و محیط زیست وارد آید .
در همین راستا شرکت ذوب و نورد خلیج فارس با اهداف توسعه صنعتی و دستیابی به رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال در شهرستان ابهر تاسیس گردیده و همواره جلوگیری از تخریب محیط زیست مد نظر مدیریت این مجموعه می باشد و آماده هر گونه اقدام متناسب با ظرفیتهای موجود کارخانه در جهت کاهش اثرات محیطی بوده و خواهد بود .
شرکت ذوب و نورد خلیج فارس براساس نامه شماره 8132-3- مورخ 13/7/84 مدیر کل محترم وقت اداره حفاظت محیط زیست استان زنجان مبنی بر تهیه و ارایه طرح مدیریت زیست محیطی اقدام به تهیه گزارش حاصل نموده است و امید دارد که منجر به همکاری مشترک بین ازگانهای متولی حفاظت از محیط زیست و این صنعت گردد و تداوم اثرات مثبت اقتصادی در منطقه را نیز سبب شود.
الف – وضعیت شهر ابهر
1- جمعیت ، نیروی انسانی و اشتغال
1-1 تعداد و حجم جمعیت و روند تحولات آن
براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 ، جمعیت شهرستان ابهر برابر 148624 نفر می باشد . لازم به ذکر است در سال 1365 جمعیت شهرستان ابهر 132733 نفر بوده است .
در طی سالهای 75-1365 سالانه به طور 14/1 درصد به جمعیت شهرستان ابهر افزوده شده است .
سهم جمعیت شهرستان ابهر در سال 1375 به کل استان حدود 5/16 درصد می باشد .
متوسط نرخ رشد سالیانه نقاط شهری و روستایی در دوره 75-1365 به ترتیب 43/2 درصد و 2/0 درصد می باشد . متوسط نرخ رشد سالیانه شهرستان ، در مناطق شهری و روستایی در دوره 75-1345 به ترتیب 7/1 درصد ، 6/3 درصد و 3/0 درصد بوده است . متوسط نرخ رشد سالانه در استان و در مناطق شهری و روستایی طی دهه 75-1365 به ترتیب 36/1 درصد ، 96/2 درصد و 07/0 درصد بوده است ( جدول -1-1 ) .
متوسط نرخ رشد سالانه استان ، نقاط شهری و روستائی در دوره 75-1345 به ترتیب 2/2 ، 5 و 8 درصد بوده است .
برآورد جمعیت شهرستان در سالهای 1376 ، 1377 ، 1378 به ترتیب 150470 نفر ، 152366 نفر و 154317 نفر می باشد و بر آورد جمعیت در سطح استان زنجان طی همین سالها 915179 نفر ، 929006 نفر و 943291 نفر می باشد ( جدول 1-2 )
در مقایسه با دهه های قبل در سطح شهرستان و استان ، متوسط نرخ رشد سالانه روند نزولی داشته که این آهنگ کاهش ، حاصل دگرگونیهای مثبت ، یعنی عواملی چون رشد اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی می باشد .
1-2 تعداد خانوار و بعد آن
از مجموع 30583 خانوار شهرستان ابهر در سال 1376 تعداد 17561 خانوار در مناطق شهری و بقیه در مناطق روستایی می زیسته اند .
تعداد خانوار در سال 1376 در سطح استان و در مناطق شهری و روستایی به ترتیب 179582 ، 94223 ، 85359 خانوار بوده است . از کل خانوارهای استان تنها 17 درصد در این شهرستان زندگی می کنند . میانگین تعداد افراد در خانوار در سطح شهرستان و نقاط شهری و روستایی به ترتیب 92/4 نفر ، 72/4 نفر و 519 نفر می باشد و این ارقام در سطح استان و در مناطق شهری و روستایی طی همین سال به ترتیب 51 نفر ، 48 نفر ، 54 نفر می باشد .
( جدول 1-3 )
1-3 ساخت سنی جمعیت و هرم سنی آن
جمعیت شهرستان ابهر در سال 1375 ، 148624 نفر می باشد که حدود 54/39 درصد در گروه سنی کمتر از 15 سال ( جمعیت جوان ) و حدود 22/56 درصد در گروه سنی 15 تا 64 سال ( جمعیت میانسال یا گروه سنی فعال ) و بقیه در گروه سنی 65 ساله و بالاتر ( جمعیت سالخورده ) قرار داشته اند . ( جدول 1-4 )
این نسبت ها در سطح استان به ترتیب 39/41 درصد ، 92/53 درصد ، 69/4 درصد بوده است . توزیع سنی برحسب گروهها و به تفکیک مرد و زن در جدول 1-5 مشاهده می شود .
1-4 ساخت جنسی جمعیت
نسبت جنسی پس از تولد تحت تاثیر دو عامل مرگ و میر عمومی و مهاجرت ها تغییر می یابد و معمولا تعداد مردان در هنگام تولد بیش از زنان است ولی پس از تولد به تدریج از تعداد مردان کاسته می شود و این نسبت تا سنین خاصی به نفع زنان تغییر می یابد . عامل دیگری که می تواند برای تغییرات موثر واقع شود مهاجرت می باشد . در سال 1376 از 150470 نفر جمعیت شهرستان 75721 نفر مرد و 74749 نفر زن بوده اند که در نتیجه نسب جنسی برابر 101 به دست آمده است .
به عبارت دیگر در این شهرستان در مقابل هر 100 نفر زن 101 نفر مرد وجود داشته است . نسبت جنسی در نقاط شهری و روستایی شهرستان به ترتیب 103 و 99 می باشد .
نسبتهای مذکور برای استان و نقاط شهری و روستایی استان به ترتیب 101 ، 104 و 99 می باشد ( جدول 1-6 )
1-5 جمعیت و پراکندگی آن
در سال 1376 جمعیت شهرستان برابر 150470 نفر بوده است که از این تعداد 82886 نفر در مناطق شهری و بقیه در مناطق روستایی سکونت داشته اند .
نسبت شهرنشینی و روستانشینی در سطح استان در همین سال به ترتیب 5/49 درصد و 5/51 درصد می باشد . لازم به ذکر است میزا شهرنشینی در سطح شهرستان و استان زنجان روند افزاینده ای را نشان می دهد ( جدول 1-7 )
1-6 تراکم نسبی جمعیت
توزیع جمعیت در داخل استان بخصوص در شهرستان ها متعادل صورت نگرفته .
در بعضی از مناطق غیر مسکونی تراکم جمعیت کم بوده و یا سکونتگاهها بصورت بسیار متفرق و پراکنده قرار گرفته اند .
مناطق دیگری نیر دارای تراکم جمعیتی شدیدی را نشان می دهند .
بر این اساس در سال 1376 تعداد 6/65 نفر در هر کیلومتر مربع از خاک شهرستان می زیسته اند که رقم مشابه در سطح استان 3/48 نفر در کیلومتر مربع بوده است .
میزان تراکم نسبی در نقاط شهری و روستایی شهرستان به ترتیب 6/3212 و 8/29 نفر در هر کیلومتر مربع می باشد و این نسبتها در نقاط شهری و روستایی استان به ترتیب 5083 نفر و 21 نفر در هر کیلومتر مرع می باشند .
با آگاهی از میزان تراکم جمعیت و جستجوی عواملی که موجب این توزیع نا برابر شده اند می توان در رفع آنها اقدام نمود .
برای مثال شاید لازم باشد که به توسعه زمین های زیر کشت پرداخت یا با ایجاد شبکه های آبیاری صحیح و ایجاد واحدهای صنعتی درصد فراهم آوردن تسهیلات آموزشی ، پزشکی ، رفاهی و بطور کلی استقرار عواملی که موجب جذب جمعیت می شود و از این طریق به توزیع دوباره جمعیت اقدام نمود ( جدول 1-8 ) .
1-7 میزان باسوادی و برآورد جمعیت لازم التعلیم
کل جمعیت شش ساله و بالاتر شهرستان ابهر 130343 نفر می باشد که تعداد 103442 نفر باسواد ( 4/79 درصد ) و بقیه بی سواد بوده اند .
میزان باسوادی در نقاط شهری و روستایی شهرستان در سال 1375 به ترتیب 2/84 درصد و 2/73 درصد می باشد و این میزان ها در سطح استان و در مناطق شهری و روستایی به ترتیب 52/74 درصد ، 83/82 درصد و 17/66 درصد بوده است ( جدول 1-9 )
بطور تقریب از کل جمعیت شهرستان ابهر حدود 05/15 درصد در مقطع ابتدایی ( 10-6 ساله ) و 53/9 درصد در مقطع راهنمایی ( 13-11 ) ساله و 8/10 درصد در مقطع متوسطه ( 17-14 ساله ) بوده اند . این درصدها در مقطع استان برای مقاطع سه گانه به ترتیب 55/15 درصد 06/9 درصد و 8/10 درصد می باشد ( جداول 1-10 ، 1-11 و 1-12 )
1-8 فعالیت و مشارکت اقتصادی
میزان فعالیت جمعیت شهرستان ابهر ، بیانگر تمایل نسبی مردم در مشارکت در فعالیتهای اقتصادی است . بالا بودن میزان باروری و جوانی جمعیت عوامل افزاینده و اشتغال به تحصیل و اقزایش سن شروع فعالیت از عوامل کاهنده فعالیتهای اقتصادی می باشند .
براساس نتایج سرشماری سال 1375 از کل 112915 نفبر جمعیت 10 ساله و بالاتر شهرستان ابهر ، 36511 نفر را جمعیت فعال ( 34/32 درصد ) تشکیل داده اند . از کل جمعیت فعال حدود 81/92 درصد شاغل و بقیه بیکار بوده اند .
از تعداد 663695 نفر جمعیت ده ساله و بالاتر استان تنها 232935 نفر فعال می باشد که از این طریق جمعیت فعال حدود 218337 نفر شاغل و بقیه بیکار هستند ( جدول 1-13 )
1-9 شاخصهای نیروی انسانی
نرخ فعالیت در سطح شهرستان ابهر و در مناطق شهری و روستایی به ترتیب 34/32 درصد ، 13/32 درصد ، 6/32 درصد می باشد .
این نسبت ها در سطح استان به ترتیب 1/35 درصد ، 86/33 درصد و 5/36 درصد بوده است .
نرخ اشتغال در سطح شهرستان و در مناطق شهری و روستایی به ترتیب 81/92 درصد ، 41/94 و 86/90 درصد بودعه و در سطح استان در مناطق شهری و روستایی به ترتیب 73/93 درصد 91/92 درصد و 53/94 درصد می باشد .
در مقابل نرخ بیکاری در سطح شهرستان ابهر و در مناطق شهری و روستایی به ترتیب 19/7 درصد ، 59/5 درصد و 14/9 درصد بوده در حالی که این نسبت ها در سطح استان و در مناطق شهری و روستایی به ترتیب 3/6 درصد ، 9/6 درصد و 7/5 درصد می باشد .
ضریب تکفل ( بار تکفل ) در سطح شهرستان ابهر 1/3 نفر و در سطح استان حدود 1/3 نفر می باشد ( یعنی هر فرد شاغل بار معیشت 1/3 نفر دیگر را علاوه بر خود عهده دار است ) ( جدول 1-14 )
1-10 گروه های عمده فعالیت و توزیع شاغلان به تفکیک بخشهای عمده اقتصادی
توزیع نسبی شاغلان 10 ساله و بیشتر در شهرستان و استان بیانگر این مطلب است که در مناطق شهری گروه عمده خدمات و در مناطق روستائی گروه عمده کشاورزی بیشترین تعداد افراد شاغل را به خود اختصاص داده است .
به عبارت دیگر اهمیت نسبی بخش کشاورزی در نظام اشتغال شهری بسیار کم می باشد .
در حالی که در اقتصاد مناطق روستائی دارای نقش برتری است . در مقابل صنعت و بخصوص خدمات در نظام شهری بیشترین سهم اشتغال را دارا می باشد .
در صورتی که در بازار نیروی کار نقاط روستایی از اهمیت کمتری در مقایسه با دو بخش دیگر برخوردرا است .
براساس نتایج سرشماری سال 1375 از 33885 نفر جمعیت شاغل شهرستان 96/39 درصد در بخش کشاورزی 86/27 درصد در بخش صنعت و 18/32 درصد در بخش خدمات فعالیت داشته اند .
میزان اشتغال افراد در بخش های کشاورزی ، صنعت و خدمات در مناطق شهری به ترتیب 19/17 درصد ، 34/35 درصد ، 47/47 درصد و در مناطق روستایی به ترتیب 73/68 درصد ، 40/18 درصد و 87/12 درصد بوده است .
این نسبتها در استان به ترتیب 00/38 درصد ، 73/29 درصد ، 27/32 درصد و در مناطق شهری استان به ترتیب 69/7 درصد ، 81/38 درصد ، 5/53 درصد و در مناطق روستایی استان به ترتیب 55/66 درصد ، 15/21 درصد و 30/12 درصد می باشد ( جدول 1-15 )
1-11 توزیع شاغلان بر حسب سواد و وضع شغلی
براساس اطلاعات سال 1375 از مجموع 33885 نفر جمعیت شاغل شهرستان تعداد 8394 نفر را شاغلین بخش عمومی 8/24 درصد و بقیه را شاغلین بخش خصوصی و سایر ( کارفرمایان ، کارکن مستقل مزد حقوق بگیر بخش خصوصی ، کارکن فامیلی بدون مزد ، مزد و حقوق بگیر بخش تعاون اظهار نشده ) تشکیل داده اند .
این نسبتها در استان به ترتیب 68/21 درصد ، 32/79 درصد بوده است .
کل شاغلان با سواد در سطح شهرستان و استان به ترتیب 2/78 درصد و 73 درصد بوده است .
از کل باسوادان شهرستان و استان به ترتیب 9/9 درصد و 6/9 درصد دارای مدرک فوق دیپلم و بالاتر بوده اند که سهم کمی در بخش عمومی داشته و عمدتا در بخش خصوصی مشغول به کار بوده اند ( جدول 1-16 )
جدول 1-1 تعداد و متوسط نرخ رشد سالیانه جمعیت شهرستان ابهر در سالهای 1365 و 1375 و مقایسه آن با استان
شرح
تعداد جمعیت در سالهای
متوسط نرخ رشد سالیانه(1375-1365 )
1365
1375
استان زنجان
787369
901724
36/1
نقاط شهری
328671
439901
96/2
نقاط روستایی
458698
461823
07/0
کل شهرستان
132733
148624
14/1
نقاط شهری
63614
80905
43/2
نقاط روستایی
69119
67719
20/0
ماخذ : نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1365 و 1375
جدول 1-2 برآورد تعداد جمعیت شهرستان ابهر در سالهای 1376 لغایت 1378 و مقایسه آن در استان
شرح
1376
1377
1378
استان زنجان
915179
929006
943291
نقاط شهری
453037
466591
480582
نقاط روستایی
462142
462415
262709
شهرستان ابهر
150470
152366
154317
نقاط شهری
82886
84917
87002
نقاط روستایی
67584
67449
67315
ماخذ : سازمان برنامه و بودجه استان زنجان
جدول 1-3 تعداد و بعد خانوار شهرستان ابهر در سال 1376 و مقایسه آن با استان
شرح
تعداد جمعیت
تعداد خانوار
بعد خانوار ( میانگین افراد در خانوار )
استان زنجان
915179
179582
10/5
نقاط شهری
453037
94223
81/4
نقاط روستایی
462142
85359
41/5
شهرستان ابهر
150470
30583
92/4
نقاط شهری
82886
17561
72/4
نقاط روستایی
67584
13022
19/5
ماخذ : سازمان برنامه و بودجه استان زنجان
جدول 1-4 توزیع جمعیت به تفکیک گروه های عمده سنی شهرستان ابهر در سال 1376 و مقایسه آن با استان
شرح
تعداد 14-0 ساله
تعداد 64-15 ساله
تعداد 65 ساله و بالاتر
کل جمعیت
استان زنجان
373268
486176
42280
901724
نقاط شهری
169157
251173
19571
439901
نقاط روستایی
204111
235003
227709
461823
شهرستان ابهر
58772
82068
7784
148624
نقاط شهری
30964
46054
3887
80905
نقاط روستایی
27808
36014
3897
67719
ماخذ : نتایج تفصیلی سرشماری نفوس و مسکن 1375
جدول 1-5 توزیع جمعیت شهرستان ابهر به تفکیک گروه های سنی و برحسب جنسی در سال 1375
گروههای سنی
مرد و زن
مرد
زن
تمام سنین
148624
74774
73850
4-0 ساله
14566
7411
7155
9-5 ساله
21603
10918
10685
14-10 ساله
23166
11898
11268
19-15 ساله
17597
8832
8765
24-20 ساله
13646
6446
7200
29-25 ساله
11087
5571
5516
34-30 ساله
9180
4808
4372
39-35 ساله
8255
4135
4120
44-40 ساله
6145
3044
3101
49-45 ساله
4403
1944
2459
54-50 ساله
3936
1772
2164
59-55 ساله
3596
1787
1809
64-60 ساله
3844
2116
1728
69-65 ساله
2810
1451
1359
74-70 ساله
2797
1593
1204
75
1993
1062
931
ماخذ : نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375
جدول 1-6 تعداد جمعیت بر حسب جنسی و نسبت جنسی شهرستان ابهر در سال 1376 و مقایسه آن با استان
شرح
تعداد جمعیت
نسبت جنسی
مردو زن
مرد
زن
استان زنجان
915179
460409
454770
101
نقاط شهری
453037
230738
222299
104
نقاط روستایی
462142
229671
232471
99
شهرستان ابهر
150470
75721
74749
101
نقاط شهری
82886
42142
40744
103
نقاط روستایی
67584
33579
34005
99
ماخذ : سازمان برنامه و بودجه استان زنجان
جدول 1-7 تحول سهم نسبی جمعیت شهری و روستایی شهرستان ابهر و مقایسه آن با استان سالهای 1365 ، 1375 ، 1376
شرح
سرشماری1365
سرشماری 1375
برآورد 1376
تعداد
درصد
تعداد
درصد
تعداد
درصد
استان زنجان
787369
100
901724
100
915179
100
نقاط شهری
328671
4174
439901
4878
453307
495
نقاط روستایی
458698
5826
461823
5122
462142
515
شهرستان ابهر
132733
100
148624
100
150470
100
نقاط شهری
93614
4793
80905
5444
82886
5508
نقاط روستایی
69119
5207
6779
4556
67584
4492
ماخذ : نتایج تفصیلی سرشماری نفوس و مسکن 1365 و 1375
جدول 1-8 تراکم نسبی شهرستان ابهر به تفکیک نقاط شهری و روستایی 1376 و مقایسه آن با استان
شرح
تعداد جمعیت
مساحت به کیلومتر مربع
تراکم نسبی ( نفر )
کل استان
915179
22164
29/41
نقاط شهری
453037
12/89
45/5083
نقاط روستایی
462142
88/22074
94/20
شهرستان ابهر
150470
2293
62/65
نقاط شهری
82886
80/25
64/3212
نقاط روستایی
67584
2/2267
81/29
ماخذ : سازمان برنامه و بودجه استان زنجان
جدول 1-9 جمعیت 6 ساله و بالاتر و باسواد شهرستان ابهر در سال 1375 و مقایسه آن با استان
شرح
تعداد جمعیت
درصد
6 ساله و بالاتر
باسواد
باسوادی
استان زنجان
774417
577065
52/74
نقاط شهری
387930
321313
83/82
نقاط روستایی
386487
255752
17/66
شهرستان ابهر
130343
103442
36/79
نقاط شهری
71591
60247
15/84
نقاط روستایی
58752
43195
2/73
ماخذ : نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375
جدول 1-10 برآورد جمعیت شهرستان ابهر در سال 1376 به تفکیک گروه های سنی در مقاطع تحصیلی و مقایسه آن با استان
شرح
کل جمعیت
مقطع ابتدایی 10-6 ساله
مقطع راهنمایی 13-11 ساله
مقطع متوسط 17-14 ساله
کل استان
915179
142329
82886
99495
نقاط شهری
453037
67814
41205
48956
نقاط روستایی
462142
74615
41681
50539
شهرستان ابهر
150470
22646
14340
16371
نقاط شهری
82886
12110
7849
9043
نقاط روستایی
67584
10536
6491
7328
ماخذ : سازمان برنامه و بودجه استان زنجان
جدول 1-11 برآورد جمعیت شهرستان ابهر در سال 1377 به تفکیک گروه های سنی در مقاطع تحصیلی و مقایسه آن با استان
شرح
کل جمعیت
مقطع ابتدایی 10-6 ساله
مقطع راهنمایی 13-11 ساله
مقطع متوسط 17-14 ساله
استان زنجان
929006
144454
84137
100950
نقاط شهری
466591
69878
42436
50423
نقاط روستایی
462415
74576
41701
50527
شهرستان ابهر
152366
22931
14520
16532
نقاط شهری
8497
12406
8042
9264
نقاط روستایی
67449
10525
6478
7268
ماخذ : سازمان برنامه و بودجه استان زنجان
جدول 1-12 برآورد جمعیت شهرستان ابهر در سال 1378 به تفکیک گروههای سنی در مقاطع تحصیلی و مقایسه آن با استان
شرح
کل جمعیت
مقطع ابتدایی 10-6 ساله
مقطع راهنمایی 13-11 ساله
مقطع متوسط 17-14 ساله
کل استان
943291
146581
85461
102509
نقاط شهری
476166
71943
43733
51951
نقاط روستایی
462709
74638
41728
50558
شهرستان ابهر
154317
23225
14706
16743
نقاط شهری
87002
12711
8239
9492
نقاط روستایی
67315
10514
6467
7251
ماخذ : سازمان برنامه و بودجه استان زنجان
جدول 1-13 تعداد جمعیت ده ساله و بیشتر به تفکیک فعالیت شهرستان ابهر در سال 1375 و مقایسه آن با استان
شرح
تعداد جمعیت
ده ساله و بیشتر
فعال
شاغل
بیکار
استان زنجان
663695
232935
218337
14598
نقاط شهری
337207
11426
106067
7859
نقاط روستایی
326488
118769
112270
6739
شهرستان ابهر
112915
36511
33885
2626
نقاط شهری
62368
20032
18912
1120
نقاط روستایی
50547
16479
14973
1506
ماخذ : نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375
جدول 1-14 شاخصهای نیروی انسانی جمعیت ده ساله و بیشتر شهرستان ابهر در سال 1375 و مقایسه آن با استان
شرح
نرخ فعالیت (درصد)
نرخ اشتغال (درصد)
نرخ بیکاری (درصد)
بار تکفل (نفر)
استان زنجان
10/35
73/93
27/6
1/3
نقاط شهری
86/33
91/92
88/6
2/3
نقاط روستایی
50/36
53/94
67/5
1/3
شهرستان ابهر
34/32
81/92
19/7
1/3
نقاط شهری
12/32
41/94
59/5
0/3
نقاط روستایی
60/32
86/90
14/9
1/3
ماخذ : نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375
جدول 1-15 تعدادو درصد توزیع شاغلان شهرستان ابهر به تفکیک بخشهای عمده اقتصادی در سال 1375 و مقایسه ان با استان
شرح
کل شاغلین
بخش کشاورزی
بخش صنعت
بخش خدمات
تعداد
درصد
تعداد
درصد
تعداد
درصد
تعداد
درصد
استان زنجان
218337
100
82968
0/38
64910
73/29
70459
27/32
نقاط شهری
106067
58/48
53/81
69/7
41162
81/38
56752
50/53
نقاط روستایی
112270
42/51
74815
55/66
23748
15/21
13707
30/12
شهرستان ابهر
33885
100
13542
96/39
9439
86/27
10904
18/32
نقاط شهری
18912
12/55
3251
19/17
6684
34/35
8977
47/47
نقاط روستایی
14973
88/44
10291
73/68
2755
40/18
1927
87/12
ماخذ : نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375
جدول 1-16 تعداد شاغلین برحسب سواد و وضع شغلی شهرستان ابهر سال 1375 و مقایسه آن با استان
شرح
کل شاغلین
شاغلین بخش عمومی
شاغلین بخش خصوصی و سایر
کل شاغلین باسواد
کل با سوادان عالی
با سوادان عالی
بخش عمومی
بخش خصوصی
استان زنجان
218337
47347
170990
159001
15322
4564
10758
شهرستان ابهر
33885
8394
25491
26504
2637
835
1802
ماخذ : نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375
2- عمران شهری
2-1 بررسی اجمالی وضعیت عمران شهری شهرستان ابهر
2-1-1 طرح ریزی توسعه شهری
شهرستان ابهر ، با چهار نقطه شهری ، ابهر ( مرکز شهرستان ) ، هیدج ، سلطانیه و صائین قلعه با جمعیت بالغ بر 80905 نفر در حدود 44/54 درصد از کل جمعیت شهرستان را شامل می شود .
شهر ابهر با 55266 نفر جمعیت اخیرا از طرح جامع شهری بهره مند شده و سایر نقاط شهری شهرستان از طرح هادی شهری برخوردار می باشد .
میانگین تراکم نسبی نقاط شهری این شهرستان با مساحت 2580 هکتاری در حدود 36/31 نفر در هکتار می باشد .
2-1-2 آب آشامیدنی شهری
نسبت جمعیت شهری تحت پوشش شبکه آب آشامیدنی به کل جمعیت شهری شهرستان حدود 84/98 درصد و نسبت آب فروخته شده به آب ورودی شبکه 17/77 درصد می باشد و همچنین حجم مخازن ذخیره آب آشامیدنی به کل مصرف یک روزه آب 80 درصد برآورد گردیده است .
2-1-3 تاسیسات حفاظتی شهرها
مناطق شهری شهرستان ، در حدود 2/9 کیلومتر مسیل و رودخانه دارد که تا سال 1376 برابر 28 درصد آن بدنه سازی و بازسازی شده است .
2-1-4 بهبود عبور و مرور شهری
شهر ابهر برخوردار از 55 هکتار معابر شهری بوده که حدود 4/11 درصد مساحت کل شهری را شامل می شود (1) .
2-1-5 سایر تاسیسات و تسهیلات شهری
منطق شهری شهرستان ابهر در حدود 63/8 هکتار تاسیسات و تسهیلات شهری دارد که این مقدار شامل گورستان ، غسالخانه ، کشتارگاه و میادین میوه و تره بار می باشد و در حدود 33/0 درصد کل مساحت شهری شهرستان را شامل می شود .
1) به علت دقیق نبودن اطلاعات و اصله از سایر نقاط شهری شهرستان ارقام ذکر نگردیده است .
2-1-6 بهبود محیط شهری
مناطق شهری شهرستان از 42/94 هکتار فضای سبز بهره مند می باشد که این مقدار در حدود 66/3 درصد از مساحت شهری شهرستان می باشد همچینین با این میزان فضای سبز ، سرانه فضای سبز مناطق شهری برابر 67/11 (1) متر مربع می باشد .
2-2 مقایسه وضعیت عمران شهری شهرستان ابهر با استان
2-2-1 طرح ریزی توسعه شهری
جمعیت مناطق شهری شهرستان برابر 80905 نفر است که حدود 39/18 درصد جمعیت شهری استان را شامل می شود .
براین اساس شهر ابهر با 55266 نفر جمعیت در ردیف های شهرهای بالای 50000 نفر قرار گرفته و از طرح جامع شهری شهرستان برخوردار بوده و سایر نقاط شهری این شهرستان جزو شهرهای با جمعیت زیر 50000 نفر بوده و از طرح هادی شهری برخوردار می باشد .
(1) شامل پارکهای شهری هم می باشد .
2-2-2 آب آشامیدنی
از جمعیت شهری شهرستان در حدود 84/98 درصد ، تحت پوشش شبکه آب آشامیدنی شهری می باشد که در مقایسه با میزان مشابه در سطح استان ( 6/89 درصد ) در وضعیت بهتری قرار گرفته است ، نسب آب فروخته شده به آب ورودی شبکه مناطق شهری شهرستان در مقایسه با استان در حدود 81/1 درصد بالاتر می باشد همچنین میزان حجم مخازن آب آشامیدنی شهری نسبت به مصرف یک روزه آب ، در مقایسه با استان ( 64/56 درصد ) در حدود 80 درصد می باشد که این مقدار تا حدودی در سطح بالاتری قرار دارد .
2-2-3 تاسیسات حفاظتی شهرها
میزان 97/17 درصد از کل طول مسیلها و رودخانه های داخل شهری استان در مناطق شهری این شهرستان واقع گردیده است که در حدود 85/16 درصد از کل تاسیسات حفاظتی بدنه و بازسازی شده شهرهای استان در سال 1376 در این شهرستان انجام گرفته است .
2-2-4 بهبود عبور و مرور شهری
سهم این شهرستان از بهسازی و آسفالت معابر شهری نسبت به شهرهای کل استان معادل 1/19 درصد بوده است .
جدول شماره 2-1 مقایسه وضعیت عمران شهری شهرستان ابهر با استان
شرح
طرح ریزی توسعه شهری
تاسیسات و تسهیلات شهری
بهبود محیط شهری
نسبت شهرهای دارای طرح جامع معتبر به کل شهرهای بالای 50 هزار نفر جمعیت
نسبت شهرهای دارای طرح هادی معتبر به کل شهرهای زیر 50 هزار نفر جمعیت
کشتارگاه ، میادین میوه و تره بار ، گورستان ، غسالخانه
فضای سبز شهری ( هکتار )
استان زنجان
1
9/0
19/41
39/36
شهرستان ابهر
1
3/1
63/8
42/94
ماخذ : 1- استانداری زنجان – دفتر شهر و روستا 2- شهرداریهای شهرهای استان زنجان
جدول شماره 2-2 مقایسه وضعیت عمران شهری شهرستان ابهر با استان
شرح
تاسیسات حفاظتی شهرها
آب آشامیدنی شهرها
نسبت طول مسیلها و رودخانه های بدنه سازی شده داخل شهرها به کل طول مسیلها و رودخانه های داخل شهر
نسبت جمعیت تحت پوشش شبکه آب آشامیدنی به کل جمعیت شهر
نسبت آب فروخته شده به کل آب ورودی شبکه
نسبت حجم مخازن ذخیره آب آشامیدنی به کل مصرف یکروزه آب
استان زنجان
28/32
6/89
36/75
64/56
شهرستان ابهر
18/28
84/98
17/77
80
ماخذ : 1- استانداری زنجان – دفتر شهر و روستا 2- شهرداری های شهرهای استان زنجان
3- قابلیتهای بخش :
3-1 وجود تاسیسات و شبکه های قوی زیربنایی
3-2 قرار گرفتن در مسیر ارتباطی تهران – اروپا ( جاده ترانزیتی )
3-3 نزدیکی به مراکز عمده اقتصادی ، صنعتی و تجاری
3-4 توان جذب سرمایه های سرریز صنایع بزرگ قطبهای صنعتی هم جوار .
3-5 همجواری با بازار عمده مصرفی ( قزوین – تهران – رشت )
4- محدودیتهای بخش :
4-1 پایین بودن نرخ شهرنشینی
4-2 فاصله خیلی زیاد اولین شهر شهرستان با دویمن شهر استان از نظر جمعیتی ( شهر زنجان به عنوان نخستین شهر – ابهر به عنوان دومین شهر )
4-3 عدم وجود طرح جامع و کامل برای ارائه نقش و عملکرد ناحیه ای
5- عمران و نوسازی روستاها
5-1 ارزیابی و تعیین فضاهای روستایی دارای اولویت اجرای طرح ساماندهی
به جهت انجام طرح ساماندهی فضاهای روستایی استان زنجان در حال حاضر ، یک طرح در دست مطالعه می باشد که در قالب دو پروژه برای روستاهای شهرستانهای زنجان و خدابنده اجرا می شود .
5-2 ارزیابی و تعیین مراکز روستایی دارای اولویت بهسازی در شهرستان ابهر
تا پایان سال 1376 پنج روستای شهرستان در حال بهسازی و یا در حال اتمام بوده است که از این تعداد ، روستاهای شریف آباد ، گوزلدره ، عمیدآباد ، قره بلاغ جزو مراکز دهستان می باشند.
6- منابع آب
6-1 میزان پتانسیل و بهره برداری از منابع آب سطحی شهرستان ابهر ، خرمدره
با عنایت به اینکه شهرستانهای ابهر و خرمدره زیر حوزه آبریز رودخانه شور قرار داشته و رودخانه ابهر رود از داخل هر دو شهرستان عبور می نماید لذا اطلاعات مربوط به منابع آب این دو شهرستان ( سطحی زیر زمینی ) قابل تفکیک نبوده و هر دو شهرستان از نظر مقدار آب سطحی با یک ایستگاه اندازه گیری شده است .
پتانسیل آب سطحی این رودخانه که در ایستگاه قروه اندازه گیری شده است حدود 61 میلیون متر مکعب بوده است که قریب دو درصد از کل پتانسیل آب سطحی استان می باشد .
میزان بهره برداری از این رودخانه که توسط بندهای انحرافی سنتی استخرهای ذخیره آب ، بندهای انحرافی مدرن سنگی و بتونی انجام می گیرد حدود 19 میلیون متر مکعب می باشد که قریب پنج درصد از کل آب سطحی مورد بهره برداری استان می باشد .
قابل ذکر است که کل آب سطحی مورد بهره برداری در این شهرستان به مصرف امور کشاورزی می رسد و بیشتر از طریق بندهای انحرافی سنتی و یا بندرت مدرن صورت می گیرد .
در این شهرستان سد خاکی احداث شده چرگر وجود دارد که ظرفیت استحصال آن قریب 5 میلیون متر مکعب در سال می باشد .
6-2 میزان پتانسیل و بهره برداری از منابع آب زیرزمینی شهرستان های ابهر و خرمدره
استان زنجان از نظر وضعیت منابع آبهای زیر زمینی در وضعیت مطلوبی قرار دارد با توجه به اعلام سازمانهای مسئول آب منطقه ای تهارن و زنجان و با توجه به منابع غنی آبهای زیر زمینی علی رغم بهره برداری دائمی از آن جهت مصرف کشاورزی و شرب و صنعت علیهذا در حال حاضر هیچگونه بیلان منفی یا افت دائمی در آن مشاهده نمی گردد با وجود این وضعیت در مناطقی از استان از جمله در شهرستان های ابهر ، خرمدره و سلطانیه و همچنین دشت زنجان رود به دلیل استفاده بی رویه از آن پایین رفتن ( نزولی ) بوده و در صورتی که تغذیه مصنوعی از طریق ذخیره سازی آبهای سطحی که در اثر ریزش باران و یا برف صورت می گیرد انجام نشود امکان افت کامل منابع آب زیر زمینی وجود دارد .
در شهرستان ابهر و خرمدره با توجه به حدود 309 میلیون متر مکعب پتانسیل آبهای زیر زمینی که معادل حدود 40 درصد از کل پتانسیل منابع آبهای زیر زمینی استان است قریب 290 میلیون متر مکعب از طریق حفر چاه های عمیق ، نیمه عمیق قنات و چشمه جهت مصارف کشاورزی و شرب مصرف می شود .
حدود 90 درصد از کل آبهای زیر زمینی مورد بهره برداری از طریق حفر چاه های عمیق و نمیه عمیق جهت مصارف کشاورزی صورت می گیرد و 10 درصد بقیه نیز به مصرف شرب و صنعت می رسد .
در سالهای اخیر به علت حفر چاه های عمیق به صورت قاچاق و بدون کسب مجوز از مسئولین آب منطقه ای این مصرف باعث پایین رفتن کامل آب سفره های زیر زمینی شده بود که خوشبختانه انجام تغذیه مصنوعی و استفاده از کنتورهای حجمی جهت مشخص کردن وضعیت مصرف آب و اخذ حق آبه از کشاورزان لذا مصرف اب زیر زمینی در شهرستان ابهر و خرمدره در حدود 26 درصد از کل میزان بهره برداری آب زیر زمینی استان می باشد .
به دلیل عدم امکان جدا کردن دو شهرستان ابهر و خرمدره به علت زیر پوشش قرار گرفتن دو شهرستان در زیر یک حوزه آبریز ، لذا وضعیت آب زیر زمینی از نظر پتانسیل و میزان بهره برداری در دو شهرستان یکجا به نگارش درآمده است .
6-3 قابلیتها و محدودیتهای توسعه منابع آب شهرستان ابهر
قابلیتهای بخش :
1- وجود رودخانه ابهر رود جهت احداث بندهای انحرافی در نقاط مختلف
2- زاینده بودن این رودخانه در نقاط مختلف مسیر رودخانه
3- وجود منابع غنی آبهای زیر زمینی در دشت ابهر و خرمدره
4- امکان تغذیه مصنوعی آبهای زیر زمینی از طریق مهار روان آبهای سطحی در نقاط مختلف شهرستان
5- امکان استفاده توریستی از رودخانه ابهر در نقاطی که از داخل شهرها عبور می نماید .
6- امکان استفاده از آب رودخانه ابهر رود و آبهای زیر زمینی جهت آبیاری تکمیلی .
محدودیت های بخش :
1- حضور مدیریت دولتی منابع آب این شهرستان در خارج از استان زنجان .
2- حفر چاه های قاچاق و بدون مجوز و در نتیجه استفاده بی رویه از منابع آبهای زیر زمینی
3- افت آبهای زیر زمینی در هنگام خشکسالی و یا استفاده بی رویه نامناسب
4- کمبود کانالهای مدرن و شبکه آبیاری و در نتیجه پایین بودن راندمان آبیاری
5- عدم گسترش کامل کنتورهای حجمی جهت اخذ آب بها از مصرف کنندگان آبهای زیر زمینی در بعضی از نقاط شهرستان .
6- پایین بودن فرهنگ استفاده صحیح از آبهای سطحی و زیر زمینی و نپرداختن آب بها مصرفی
6-4 نوع ، کمیت و کیفیت منابع آب شرب شهری شهرستان ابهر
در شهرستان ابهر حدود پنج شهر از امکانات شرکت سهامی سازمان آب و فاضلاب استان استفاده نمود و تحت نظر آن سازمان می باشند .
بنابراین مجموعه آب شرب شهرهای این شهرستان بهنوان آب شرب شهرستان ابهر ذکر می گردد .
کیفیت آب شرب شهرهای این شهرستان پس از انجام کلریناسیون مطلوب و قابل شرب می باشند .
تولید آب شرب سالانه این شهرستان حدود هشت میلوین متر مکعب می باشد که حدود 24 درصد از تولید آب شرب استان که از 16 حلقه چاه عمیق تامین می گردد .
میزان مصرف آب سالانه شهرستان ابهر 7 میلیون متر مکعب می باشد که قریب 28 درصد از کل مصرف آب شرب استان است .
میزان سرانه آب مصرفی شهرستان ابهر 210 لیتر در روز می باشد که 30 لیتر از سطح استان بالاتر است .
جدول 6-1 تعیین میزان بهره برداری از منابع آب سطحی شهرستانهای ابهر – خرمدره
واحد : میلیون متر مکعب
شرح
رودخانه
حوزه آبریز
نام ایستگاه
میزا پتانسیل دبی
میزان بهره برداری
استان زنجان
قزل اوزن – شور
قزل اوزن -شور
—-
4000
540
شهرستان ابهر – خرمدره
ابهر رود
رود شور
قروه
61
19
ماخذ : اداره کل امور آب قزوین
جدول 6-2 تعیین میزان آبهای زیر زمینی در محدوده شهرستانهای ابهر – خرمدره
واحد : میلیون متر مکعب
شرح
حوزه آبریز
پتانسیل
بهره برداری
استان زنجان
قزل اوزن – شور
1200
1100
شهرستان خرمدره
ابهر رود
309
290
ماخذ : اداره کل امور آب قزوین
جدول 6-3 تعیین نوع ، کمیت و کیفیت منابع آب شرب شهری و سرانه آب مصرفی جهت شهرستان ابهر
واحد : متر مکعب
شرح
کیفیت منابع آب شرب
مقدار تولید آب شرب
( سالانه )
متر مکعب
مقدار مصرف آب شرب
( سالانه )
( متر مکعب )
میزان سرانه آب مصرفی آب شرب
( لیتر )
نوع تامین آب شرب
استان زنجان
پس از کلریناسیون-مطلوب
33788338
25463730
180
66 حلقه چاه
شهرستان ابهر
پس از کلریناسیون
78593092
6065630
210
16 حلقه چاه
شهر ابهر
پس از کلریناسیون
5464892
4535860
222
10 حلقه چاه
شهر هیدج
پس از کلریناسیون
1074783
644870
164
2 حلقه چاه
شهر سلطانیه
پس از کلریناسیون
560254
330550
163
2 حلقه چاه
شهر صائین قلعه
پس از کلریناسیون
759380
554350
195
2 حلقه چاه
ماخذ : شرکت سهامی سازمان آب و فاضلاب استان زنجان
7- صنایع
7-1 بررسی اجمالی وضعیت تاسیسات اداری – فیزیکی صنایع شهرستان ابهر
17-1-1 ساختمانهای اداری مربوط به صنایع و استاندارد
مدیریت صنایع دستی شهرستان ابهر دارای یک واحد ساختمان ملکی با 500 متر مربع عرصه و اعیانی 130 متر مربع می باشد .
این ساختمان در یک طبقه دارای چهار اتاق مشتمل بر یک خط تلفن است .
7-1-2 کارگاه های آموزشی
علیرغم اینکه مدیریت صنایع دستی در این شهرستان فعالیت داشته ، لیکن فاقد آزمایشگاه ، فروشگاه و کارگاه آموزشی می باشد .
7-2 بررسی اجمالی صنایع دستی شهرستان ابهر
صنایع دستی رایج در این شهرستاان قالیبافی و گلیم بافی بوده است ولی از میزان تولید و ارزش ریالی و همچنین تعداد خانورهایی که به این کار مشغول می باشند گزارشی نشده است .
* واحدهای صنعتی :
براساس آمار اداره کل صنایع استان تعداد کارگاه های بزرگ صنعتی فعال شهرستان ابهر در سال 1376 برابر 11 واحد با اشتغال 1088 نفر نیروی انسانی بوده است .
موافقت های اصولی صادر شده برای این شهرستان 35 فقره بوده که بیشترین آن با 14 فقره در زمینه صنایع نساجی و چرم و کمترین آن با یک قفره در زمینه صنایع ماشین آلات و تجهیزات و ابزار و محصولات فلزی بوده است .
در صورت تحقق موافقت های اصولی صادر در شهرستان مزبور ، برای 2474 نفر نیروی انسانی ایجاد اشتغال خواهد شد .
* شهرک ها و مناطق صنعتی :
شهرستان ابهر دارای یک شهرک صنعتی مصوب در سه راهی هیدج با وسعت 91/60 هکتار و با مساحت زمین صنعتی 85/30 هکتار می باشد .
این شهرک از نظر وضعیت استقرار واحدها ، تاکنون موفق به انعقاد قرارداد سه واحد شده است که دو واحد در حال ساخت و یک واحد در حال بهره برداری می باشد .
* صنایع روستایی
براساس آمار سازمان جهاد سازندگی در سال 1376 در شهرستان ابهر هفت طرح در دست اقدام می باشد .
2 طرح در صنایع غذایی
3 طرح در صنایع کانی و غیر فلزی و صنایع سلولزی و فلزی هر کردام یک طرح بوده ، که میزان اشتغال زایی آنها 144 نفر و دارای سرمایه گذاری 8366 میلیون ریال می باشد .
7-3 مقایسه وضعیت شهرستان ابهر با استان زنجان در زمینه های فوق الذکر
مدیریت صنایع دستی شهرستان ابهر از نظر عرصه و اعیانی ساختمان اداری در مقایسه با کل استان به ترتیب 7/20 درصد و 8/16 درصد را به خود اختصاص داده است .
سهم شهرستان ابهر از نظر تعداد کارگاه های فعال بزرگ صنعتی 6/30 درصد و نیروی شاغل 1/49 درصد استان را شامل بوده است .
همچنین 4/14 درصد موافقتهای اصولی صادره و 1/21 درصد پرسنل قابل جذب و 4/26 درصد سرمایه ثابت کل استان به این شهرستان تعلق داشته است .
سهم شهرستان ابهر از زمینهای تحت اختیار شهرک های صنعتی در مقایسه با استان 2/9 درصد و مساحت زیمین صنعتی 8/9 درصد بوده و از 31 واحد در حال بهره برداری استان حدود 2/3 درصد به این شهرستان تعلق داشته است .
در صنایع روستایی ، سهم شهرستان ابهر در مقایسه با استان در صدور جواز تاسیس 8/36 درصد ، نیروی شاغل 7/52 درصد و میزان سرمایه گذاری 5/55 درصد می باشد .
7-4 تعیین کمبودها فیزیکی و آموزشی و خدمات فنی صنایع شهرستان ابهر با توجه به اهداف برنامه دوم
وجود یک واحد اداری مربوط به صنایع دستی تکافوی نیاز این شهرستان را نمی کند و با توجه به گسترش و میل به صنعتی شدن منطقه و ایجاد واحدهای جدید بدون توجه به واحدهای موجود ، نیاز شهرستان ابهر را به مراکز آموزشی و خدمات فنی صنایع بیشتر می کند .
این شهرستان به علت برخورداری از زیر بناهای مناسب و سایر قابلیتهای ذیربط ، دارای زمینه مناسبی برای توسعه صنعتی می باشد که بر طرف نمودن ضعف همکاری و هماهنگی سازمانهای متولی در خصوص تدوین و تنظیم آیین نامه های هماهنگی و پشتیبانی حمایت لازم از شهرک های صنعتی ، امکان توسعه مطلوب در این زمینه را فراهم می سازد .
7-5 شناسایی و تعیین پروژه های لازم برای رفع کمبودها در سالهای برنامه دوم
صنایع بزرگ شهرستان ابهر بطور عمده در محور جاده ترانزیت تهران – زنجان گسترش یافته و اغلب آنها به صورت پراکنده بوده و در سایر محورها گسترش یافته و احداث صنایع نیز ناچیز بوده است .
واحدهای صنعتی احداث شده از نظر اصول فنی از تعادل لازم برخوردار نمی باشد که می توان با راهنمایی های اصولی و تشویق و ترغیب سرمایه گذاران اعم از خرد و کلان گام موثری در پیرفت صنعت شهرستان برداشت .
8- محیط زیست
8-1 وضعیت زیست گاه ها و محیط های طبیعی حیات وحش شهرستان ابهر
– موقعیت ، حدود و وسعت
منطقه شکار ممنوع خراسانلو در شمال غرب شهرستان ابهر به مساحت 70000 هکتار قرار گرفته و از نظر تقسیمات کشوری در دهستان صائین قلعه و در مرز طارم سفلی از استان قزوین واقع گردیده است .
بخش شمالی این منطقه در امتداد سلسله جبال البرز ( طارم ) با جهت شرقی به غربی و دامنه بخشی از دشت ابهر را احاطه نموده ، به اتوبان زنجان – قزوین ختم می شود .
از عمده خصوصیات این منطقه ، دارا بودن آب و هوای معتدل کوهستانی و داشتن زمینهای حاصلخیز می باشد که در ارتفاعات از گونه های گیاهی متنوعی برخوردار است و نقش عمده ای در تغذیه وحوش دارد .
این منطقه از قدیم الایام محل شکار خوانین شهرها و روستاهای اطراف بوده است .
در محدوده منطقه شکار ممنوع حدود 48 آبادی قرار د ارد که 3/8 درصد آن مربوط به آبادی های مهاجر ییلاق نشین می باشد و به لحاظ کثرت روستاها در منطقه ، مزارع و باغات روستائیان از گزند هجوم احشام وحشی بخصوص گراز یا خوک وحشی که به شدت در منطقه تکثیر و زاد و ولد می نمایند در امان نسیتند .
* حیات وحش
از عمده گونه های جانوری منطقه شکار ممنوع خراسانلو قوچ و میش می باشد که شاخص ترین پستاندار منطقه محسوب می شود و از انواع پرندگان مختلف نیز می توان نام برد .
از سایر گونه های مختلف جانوری حدود 650 راس در این منطقه شناسایی شده است .
8-2 فعالیتهای حفاظتی و کنترلی محیط زیست شهرستان ابهر
* فعالیتها و تخلفات :
پروانه های صادره برای شکار مجاز 68 فقره بوده که درآمدهای حاصله از فروش ان 1800 هزار ریال است .
همچنین متخلفان دستگیر شده در این مورد حدود هفت نفر می باشد و تعداد شش قبضه سلاح شکاری از متخلفان ضبط گردیده است .
حیوانات زیانکار دفع شده توسط شکاربانان مجموعا 93 مورد گزارش شده که بیشترین آن با 6/51 درصد به گراز تعلق دارد .
* امکانات انسانی
با توجه به وسعت و اهمیت منطقه از نظر حفظ محیط زیست طبیعی و تنوع حیات وحش و زیستگاه آنها ، که در مجاورت فعالیتهای انسانی واقع شده و به راحتی قابل دسترسی است .
لذا برای کنترل و نظارت منطقه شکار ممنوع تعداد 9 نفر نیروی انسانی به این شهرستان اختصاص یافته که درصد قابل توجه ان را نیروهای متخصص و حدود 1/11 درصد آن را نیروهای پشتیبانی تشکیل می دهند .
8-3 مقایسه وضعیت شهرستان ابهر با استان زنجان در موارد فوق الذکر
در مقایسه شهرستان ابهر با استان در خصوص موقعیت منطقه شکار ممنوع ، موراد ذیل به تفکیک قابل ذکر است :
* مناطق حفاظت شده
تعداد 3/33 درصد
مساحت 2/22 درصد
* آبادیهای مناطق حفاظت شده
واقع در منطقه 5/26 درصد
مهاجر ییلاق نشین 4/15 درصد
* تعداد وحوش مشاهده شده
قوچ و میش 1/6 درصد
پرندگان 9/4 درصد
سایر حیوانات 0/11 درصد
* همچنین نتایج مقایسه فعالیتهای حفاظتی و کنترلی این شهرستان با کل استان به شرح ذیل می باشد .
– شکارچیان دارای پروانه 5/2 درصد
– دامهای ماهیگیری 75 درصد
– سلاح شکاری 9/10
– متخلفان دستگیر شده 7/5 درصد
– فروش پروانه 9/5 درصد
– دفع حیوانات زیانکار 6/11 درصد
– نیروی انسانی فعالیتهای حفاظتی 8/13 درصد
8-4 وضعیت کمی و کیفی آلاینده های محیط زیست شهرستان ابهر پ
همجواری شهرستان ابهر با راههای ارتباطی (( راه آهن ، جاده ترانزیت ، اتوبان زنجان – قزوین )) که نقش مهمی را در پیشرفت اقتصادی منطقه ایفا می نمایند ، از یکسو و رودخانه ابهر رود که عامل بزرگی در حاصلخیزی وسیع منطقه و اطراف آن در رشد کشاورزی ، از سوی دیگر ، آسیب پذیری این شهرستان را در مقابل آلاینده های گوناگون تشدید می کند .
فاضلابهای انسانی ، اماکن مسکونی و خدماتی ، وجود فاضلاب کارخانجات متعدد پراکنده که غالبا در مسیر موازی با حرکت رودخانه قرار دارند، از مهمترین عوامل آلاینده این شهرستان به شمار می آیند .
از دیگر منابع آلاینده ناشی از فعالیت مراکز شهری و روستایی می توان به زباله ها و پسمانده های خانگی اشاره نمود .
قرار گرفتن اکثر شهرهای این شهرستان در مسیر راه های ارتباطی یکی از علل عینی عدم توانایی شهرداریهای مربوطه در دفن زباله می باشد .
اکثر مناطق دفع زباله در شمال جاده اتوبا زنجان – قزوین و حریم راه انتخاب شده اند که به دلیل رو باز بودن زباله ها ، با وزش باد در اطراف پراکنده شده و در برخی مواقع بوی تعفن و دود ناشی از سوزاندن زباله ها تا کیلومتر ها هوا و محیط را تحت تاثیر قرار می دهد .
وجود کارخانجات متعدد در حریم این شهرها عامل دیگری در تشدید آلودگی محسوب می شود .
زیرا این کارخانه ها زباله ها و مواد زائد خود را در این محلها تخلیه می نمایند و با بارش باران بخش اعظمی از این مواد در مسیل و بستر رودخانه های فصلی سرازیر شده ،؛ آلودگی آبهای جاری را سبب می شوند .
توسعه مراکز کشت و صنعت ، دامپروری و مرغداری در اطراف شهرها از عوامل موثر در آلودگی خاک ، هوا و آب به شمار می روند که در صورت عدم کنترل و نظارت بر فعالیتها آنها عواقب وخیمی را از نظر زیست محیطی بدنبال خواهد داشت .
8-5 شناسایی و تعیین پروژه های لازم برای رفع کمبودها
مسائل و مشکلات محیط زیست طبیعی و انسانی شهرستان با توسعه اقتصادی و افزایش جمعیت از یکسو و پیشرفت و توسعه واحدهای صنعتی و معدنی و … از سوی دیگر گسترش یافته و بدون شک تاثیرات نامطلوبی را به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم بر محیط زیست و عناصر حیاتی آن خواهد داشت .
امروزه بهره برداری و استفاده غیر اصولی از منابع به ویژه منابع طبیعی با تخریب بدون برنامه و اتخاذ سیاستهای غیر کارشناسی و عدم نظارت دقیق ، با هدف توسعه بخشهای مختلف نظیر کشاورزی ، صنایع گوناگون ، ایجاد شبکه های ارتباطی و گسترش بی رویه شهرها ، قطعا اثرات نامطلوب جبران ناپذیر بر جای خواهد گذاشت که برای جبران این اشتباهات نسلهای آینده بهای سنگینی را خواهند پرداخت .
لذا آینده نگری و توجه به سیاستهای زیست محیطی با هماهنگی های لازم و برنامه های بلند مدت توفیق در هر دو بعد (( حفظ محیط زیست و پیشرفت و توسعه در اقتصاد و صنعت و … )) را به دنبال خواهد داشت .
از اهداف و خط مشی ها کلی می توان به موارد ذیل اشاره نمود :
1- حفاظت از مناطق و پناهگاههای حیات وحش و جلوگیری از تخریب پوشش گیاهی مراتع
2- انجام برسی های اکولوژیک و حمایت و نگهداری از گونه های قابل شکار و نادر و جلوگیری از انقراض نسل آنها
3- شناسایی کامل مراتع بکر و دست نخورده و حفظ گونه های گیاهی کمیاب با هدف جلوگیری از تخریب و انهدام آنها
4- اعمال سیاستهای پیشگیری از آلودگی هوا ، خاک ، آب با اجرای ضوابط و استانداردهای حد مجاز و مراقبت مستمر و کنترل منابع آلوده کننده
5- تشویق مردم در استفاده از محیط زیست و آموزش همگانی و تنویر افکار عمومی در زمینه های مختلف مسایل زیست محیطی
6- اجرای نظافت شهرها و جمع آوری زباله ها به صورت مکانیزه با هدف بازیافت آن
لازم به ذکر است که از اهداف و برنانمه های اولویت دار اداره کل حفاظت محیط زیست استان در شهرستان ابهر می توان به پروژه ذیل اشاره نمود .
– پروژه ایجاد و تجهیز ایستگاه مطالعات زیست محیطی ابهر
– پروژه بررسی آلودگی منابع آلوده کننده آب
فصل دوم
بررسی و تشریح کلی فرآیند تولید کارخانه
بررسی و تشریح کلی فرآیند تولید کارخانه
الف- مواد و وردیها
1- شمش
مهمترین ماده ورودی به کارگاه برای تولید محصول شمش فولاد است که اصطلاحا ؛ بیلت ( BILLET ) گفته می شود . مقطع بیلت ورودی به کارگاه به طور متوسط 130*130 میلیمتر در نظر گرفته شده و طول آن 10 متر می باشد . مقدار مصرف بیلت در کارگاه 1080 کیلوگرم بر هر تن محصول محاسبه می شود که به این ترتیب 80 کیلو بصورت ضایعات مختلف از قبیل معیوب سر قیچی و سوخته شده پیش بینی شده است . این بیلت ها می تواند از داخل یا خارج کشور تامین شوند . برای تولید مقاطع سبک ساختمانی یا صنعتی ابتدا شمش های تهیه شده در بخش ذوب و ریخته گری در کوره های پیش گرم کن حرارت داده شده تا بصورت خمیری شکل درآیند سپس وارد دستگاه های نورد گردیده و پس از عبور از قفسه های مقدماتی و میانی ، در قفسه های نهایی محصول مورد نظر تولید می گردد .
پس از خنک شدن در بسترهای خنک کننده یا بصورت شاخه های 12 متری و یا بصورت کلاف بسته بندی و توزین شده در انبار محصول نهایی جهت فروش نگهداری می گردد .
2- آب
آب مصرفی برای کارگاه نورد با حفر چاه های عمیق تامین می شود .
کارگاه نورد دارای دو سیستم لوله کشی آب می باشد که یکی از این سیستم ها باز بوده و آب با تماس مستقیم باعث خنک کردن بعضی مکانیزم ها مانند غلطک های قفسه نورد می شود .
شکل 2-1 بیلت های مورد استفاده در کاخانه ذوب و نورد خلیج فارس
و سیتم دیگر بسته بندی می باشد و آب بطور غیر مستقیم نقش خنک کردن را ایفا می نماید . به هر صورت مقداری از آب در تماس با منابع مختلف حرارتی تبخیر می شود و مقداری نیز به منظور مصارف بهداشتی از سیکل خارج می گردد .
مجموعه این مصارف باعث می شود که حدود 30 لیتر در ثانیه آب به سیستم اضافه شده و مجموعا ؛ برای هر تن محصول 2 متر مکعب آب مصرف گردد .
3- نفت سیاه
نفت سیاه برای گرم نمودن شمش در کوره نورد مصرف می شود . میزان مصرف آن 50 لیتر برای هر تن محصول می باشد .
4- برق
انرژی الکتریکی برای گرداندن غلطک ها در قفسه های نورد قیچی های برش و نتیلاتورهای دمنده ، میزان های انتقال ، قلابهای انتقال کویل ، بسته های خنک کننده ، مکانیزم بارگیری و
تخلیه محصول جرثقیل های سقفی ، تلسکی های روشنتایی و غیره مصرف می گردد .
مقدار الکتریسته لازم در حدود 110 کیلو وات ساعت بر هر تن محصول می باشد .
5- روغن
روغن به عنوان ماده لازم برای انتقال شار در سیتم های هیدرولیک و همچنین ماده ضد اصطکاک در یاتاقانها مصرف می گردد و مقدار مصرف آن 1/0 کیلوگرم برای هر تن محصول می باشد .
7- غلطک
غلطک عضو مصرفی قفسه های نورد است . غلطک ها در سایش و کار کردن در درجه حرارت بالا فرسوده و خورده می شوند .
مقدار مصرف غلطک 4/0 کیلوگرم برای هر تن محصول است . این غلطک ها (( هان )) از جنس چدن با گرافیک کروی یا فولاد آلیاژ بوده و فعلا از خارج تامین می شوند و قرار است در آینده کارخانجات داخلی به تولید آن اقدام نمایند .
8- مواد نسوز
مواد نسوز در ساختمان کوره نورد بکار می رود . انواع مختلفی از آجرهای نسوز با ترکیب شیمیایی و خواص فیزیکی و مکانیکی متفاوت برای کف دیوار و سقف کوره مصرف می شود که بدلیل تغییرات درجه حرارت و عوامل سایشی تخریب شده و در تعمیرات سالیانه کارگاه باید تعمیر و تعویض شوند از این لحاظ به مقدار 1/0 کیلوگرم نسوز شاموت 15/0 کیلوگرم نسوز آلومینیومی برای تولید هر تن محصول آجر در کارگاه نورد مصرف می گردد . در شکل شماره زیر نمودار جریان مواد نشان داده شده است .
پوسته اکسیدی نفت سیاه /10*10 لیتر
5000 تن مواد نسوز / 50 تن
برق مصرفی 10*32
ضایعات 11000 تن آب مصرفی /10*620
هوای فشرده /10*7 متر مکعب
غلطک مصرفی /80 تن
روغن مصرفی /20 تن
گریس مصرفی /2 تن
مفتول و میلگرد 200000 تن
نمودار خط تولید فعلی کارخانه ذوب و نورد خلیج فارس
نمودار کلی خطوط تولید کارخانه ذوب و نورد خلیج فارس
فرآبند تولید ذوب و نورد
ب ) بخش های کمکی و خدماتی
جهت عملیات بهره برداری از کارخانه بخش های کمکی و خدماتی بشرح زیر مورد نیاز می باشد .
بخش های کمکی
بخشهای کمکی کارخانه شامل واحدهای آب صنعتی – گاز طبیعی ، نفت سیاه ( مازوت ) – اکسیژن – هوای فشرده و برق می باشد که به تفصیل هر یک توضیح داده شده است .
آب صنعتی
سیستم آبرسانی صنعتی با توجه به بخش های مختلف کارخانه در جدول زیر خلاصه گردیده است .
آب صنعتی مورد نیاز طرح
ردیف
واحدهای مصرف کننده
میزان آب مورد نیاز
(متر مکعب در ساعت)
1
سیستم های خنک کننده کوره الکتریکی
300
2
کمپرسورها
30
3
تنظیف گازهای متصاعد شده
50
4
ماشین ریخته گری مداوم
350
5
سیستم خنک کننده نورد
220
6
متفرقه
50
جمع
1000
میزان آب تازه مورد نیاز براساس 10 درصد آب تبخیر شده در مدارهای سیستم می باشد . که با توجه به نیاز بخش های مختلف معادل 100 متر مکعب در ساعت است .
ضمنا کارخانه به یک سیستم تصفیه آب خنک کننده بخش های ذوب و ریخته گری مجهز خواهد شد
البته لازم به یادآوری است که این میزان آب در فاز دوم ریخته گری نیاز خواهد بود ولی برای بخش نورد در شبانه روز 5000 متر مکعب آب مورد نیاز است که از طریق حفر چاه عمیق تامین می گردد .
گاز طبیعی – نفت سیاه
گاز طبیعی در کارخانه بطور کلی جهت پیش گرم کردن پاتیل های تندیش و اساسا در کوره های پیش گرم کن بخش نورد مورد استفاده قرار خواهد گرفت میزان مورد نیاز گاز طبیعی حدود 3000 متر مکعب در ساعت برآورد می گردد و جهت تاسیسات گاز رسانی یک ایستگاه فشار شکن در کارخانه پیش بینی گردیده است و با توجه به این که در حال حاضر گازرسانی به کارخانجات منطقه ابهر بطور کامل انجام نگرفته در حال حاضر از نفت سیاه ( مازوت ) استفاده می شود که برای هر تن تولید 50 لیتر نیاز می باشد . استفاده از گاز طبیعی منوط به اتمام طرح گاز رسانی منطقه می باشد که احتمالا از اوسط سال آینده میسر خواهد بود .
اکسیژن
میزان مصرف اکسیژن بیشتر در کوره برقی – محوطه آهن قراضه جهت برش و مصارف متفرقه مانند برش های اضطراری در ریخته گری مورد استفاده است .
کل مصرف اکسیژن حدود 10 متر مکعب در ساعت می باشد و جهت تامین این مصرف یک کارگاه تولید اکسیژن در کارخانه پیش بینی شده است .
هوای فشرده
میزان هوای فشرده مورد نیاز هم در بخش نورد و هم در واحد ریخته گری مداوم مورد نیاز بوده البته در قسمت ذوب بیشتر مصرف خواهد شد و با توجه به محاسبات و برآورد میزان مصرف در واحدهای مشابه حدود 200 متر مکعب در ساعت هوای فشرده لازم خواهد شد که با بکارگیری سه دستگاه کمپرسور تامین خواهد شد بطوری که دو دستگاه کمپرسور همیشه در جریان بهره برداری بوده و یک دستگاه بعنوان رزرو نگهداری خواهد شد .
برق
در کوره های الکتریکی قسمت اعظم برق را به خود اختصاص می دهد که به ازاء هر تن فولاد مذاب حدود 700 کیلو وات ساعت برق لازم است و نیاز بخش نورد برای هر تن فولاد نورد شده حدود 110 کیلو وات ساعت می باشد که برق بخش های ریخته گری مداوم سرویس های عمومی کمپرسورها سیستم آبرسانی و سیستم کنترل گازهای متصاعده و روشنایی و غیره از برق برآورد شده برای بخش نورد تامین می گردد مجموع مصرف برق بالغ بر 900 کیلو وات ساعت به ازاء هر تن فولاد مذاب و نورد شده است که معادل 25 مگا وات برآورد می گردد که از این میزان 2 الی 3 مگا وات جهت نورد و بقیه برای واحد ذوب برآورد گردیده است جهت تامین این نیروی برق مورد نیاز بطوری که برنامه ریزی شده است 4 نوع ولتاژ در شبکه سیستم برق کارخانه پیش بینی شده است .
1- خط اصلی تامین برق با ولتاژ 132 کیلو وات که ایستگاه تقلیل دهنده کوره الکتریکی متصل است .
2- خط 10 کیلو وات جهت موتورهای بخش نورد
3- خط 400 ولت جهت توزیع اصلی کارخانه
4- خط 220 ولت برای بخش های فرعی
ضمنا پیش بینی های لازم در خط اصلی انتقال صورت گرفته تا آثار حاصل از نوسانات شدید موجود در شبکه کوره الکتریکی را به حداقل تقلیل دهد .
بخش های خدمات
بخش های خدماتی کارخانه شامل واحدهای تنظیف گازهای متصاعدده از کوره و اضافه نمودن مواد به کوره – حمل و نقل داخلی کارخانه – تجهیزات بارگیری – آزمایشگاه – کارگاه مکانیکی – سیستم اضطراری و ساختمانهای صنعتی می باشد که به تفصیل در زیر شرح داده می شوند .
واحد تنظیف گازهای متصاعده از کوره
این واحد بمنظور جذب و تصفیه گازهای متصاعده اولیه و ثانویه از کوره قوس الکتریکی تعبیه و هدف اصلی از آن جلوگیری از بخش آلودگی محیط توسط گازهای حاصله می باشد . وسایل و تجهیزات کنترلی لازم خریداری و در حال نصب می باشد .
سیستم اضافه نمودن مواد به کوره
در بخش ذوب یک سیستم خودکار مجهز به دستگاه های توزین جهت اضافه نمودن فروآلیاژها – آهک و سایر مواد به کوره پیش بینی گردیده است .
حمل و نقل داخل کارخانه
جهت حمل و نقل و انتقال مواد و محصولات در داخل کارخانه وسایل زیر پیش بینی می گردد.
1- لودر جهت سرباره نسوزهای مصرف شده و سایر مواد
2- لیفتراک
3- خودرو سبک جهت انتقال مواد
4- کامیون
تجهیزات بارگیری
جهت بارگیری در کاخانه جرثقیل های سقفی متناسب و کافی در انبار قراضه و کارگاه های ذوب – ریخته گری و نورد در نظر گرفته شده است .
آزمایشگاه
جهت تشخیص ویژگی های شیمیایی – فیزیکی و مکانیکی محصولات ساخته شده در کارخانه آزمایشگاه کامل و با کلیه وسائل و تجهیزات و بخش های بازرسی و کنترل کیفیت منظور گردیده است .
کارگاه مکانیکی
کارگاه مکانیکی جهت انجام امور تعمیرات مکانیکی بوده که وسائلی از قیبل ماشین های تراش – ماشین سنگ زنی – برشکاری و جوشکاری و غیره در بر خواهد داشت .
سیستم های اضطراری
در مواقع اضطراری برخی از خدمات بطور مشخص و غیر قابل اجتناب می بایست دسترس باشند .
این خدمات عبارتند از :
1- سیستم آبرسانی اضطراری در جهت قالبهای ریخته گری مداوم
2- سیستم آبرسانی اضطراری جهت کوره های قوس الکتریکی
3- سیستم آبرسانی اضطراری جهت کوره قوس الکتریکی و کوره گرم کن نورد
4- سیستم روشنایی اضطراری کارخانه
گروه دیگر از سیستم های اضطراری که در درجه بعدی اهمیت قرار دارند عبارتند از :
1- نیروی الکتریکی جهت کوره قوس الکتریکی
2- نیروی الکتریکی جهت جرثقیل های ریخته گری
3- نیروی الکتریکی جهت پمپ های آب به منظور خنک کردن تجهیزات
4- سیستم آبرسانی اضطراری جهت تجهیزات ساکن بکار گرفته شده و بطور خودکار در مواقع اضطراری بمنظور ایمنی کارگنان و ماشین آلات شروع به کار می کنند سیستم آبرسان اضطراری می توان حداقل به مدت 3 دقیقه عمل نماید .
گروه دوم سیستمهای اضطراری جهت تجهیزات متحک تعبیه گردیده و بطور خودکار مواقع قطع برق عمل خواهند نمود .
ساختمانهای صنعتی و اداری
ساختمانهایی که در محوطه کارخانه جهت فرایند تولید احداث و یا در طرح توسعه پیش بینی شده عبارتند از :
1- ساختمان انبار و انبارهای روباز و ساختمانهای صنعتی بخش نورد
2- ساختمان ذوب و ریخته گری
3- ساختمان انبار مواد نسوز فروآلیاژها و ساختمانهای سرویس عمومی
4- انبار جهت محصولات نهائی ( شمش )
5- ساختمان آزمایشگاه
6- ساختمان کارگاه ها و تعمیرگاه ها
7- ساختمان مربوطه به تاسیسات زیر بنائی ( تصفیه خانه های آب و پست برق و فاضلاب اکسیژن و هوای فشرده ایستگاه تقلیل گاز و غبارگیر و تصفیه دود )
8- ساختمان های اداری
9- ساختمان های خدمات عمومی ( رستوران ، رخت کن ، نگهبانی ها )
10- ساختمان درمانگاه
11- ساختمان های تاسیسات ورزشی
محل استقرار بخش های فعلی و پیش بینی شده در طرح توسعه کارخانه در شکل زیر نشان داده شده است .
1- انبار آهن قراضه 7- آزمایشگاه
2- انبار بریکت آهن 8- ساختمان اداری
3- واحد ذوب 9- بهداری
4- واحد ریخته گری 10- آتش نشانی
5- انبار شمش 11- تاسیسات صنعتی
6- تعمیرگاه
فصل سوم
مطالعات زیست محیطی محل کارخانه
مطالعات زیست محیطی محل کارخانه
وضعیت زیست محیطی شهر ابهر و محل پروژه
ابهر جزء شهرهای استان زنجان بوده و توابع آن هیدج ، صائین قلعه و سلطانیه و بخش مرکزی سلطانیه می باشند .
دهستان تابعه آن عبارتند از ابهر رود ، حومه ، درسجین ، دولت آباد ، صائین قلعه ، سلطانیه ، سنبل آباد و گوزلدره .
فعالیتهای معیشتی شهرستان ابهر عبارتند از کشاورزی و دامپروری ، باغداری ، زنبور عسل ، صنایع دستی ، صنایع ماشینی ، صنایع استخراج نظیر سرب و روی .
آلودگی های زیست محیطی منطقه
از نظر آلودگی محیط زیست ، با یک ارزیابی کلی از وضعیت آب ، خاک و دیگر عناصر محیطی که در مرکز شهر ابهر و حومه آن به عمل آمده آلاینده های زیست محیطی زیر در منطقه مشاهده شده است .
1- چون خاک منطقه از نوع آهکی و در بعضی از مناطق شور و قلیایی است و مواد آلی در انها کم می باشد ، مصرف کودهای شیمیایی اسیدی ، کود فسفاته در مناطق مختلف کشاورزی باعث شوری و افزایش مواد قلیایی و تخریب خاک می شود بنابراین این نوع کود نقش آلاینده را خواهد داشت .
این خطر در مناطق دیمزار ، که نفوذ پذیری خاک کم است ، بیشتر وجود دارد .
2- استفاده از نمک زیاد در فصل زمستان به خاطر ذوب رف در مسیر جاده ها که خواه ناخواه باعث بالا رفتن میزان شوری و آلودگی خاک های کشاورزی می گردد .
این نمک ها در نهایت به سوی رودهای فصلی و سیلابها روان شده و موجب نابودی و انهدام گیاهان و درختان موجود در منطقه می شود .
3- عدم بازیافت زباله ها و مواد جامد صنعتی زاید .
4- شرایط دفع زباله های شهری
5- چرای بی رویه احشام و بهره برداری مستقیم انسان از مراتع
6- وسایل نقلیه موتوری ، بخاری ، آبگرمکن منازل مسکونی کارگاهی کوچک اهنگری ، صافکاریها ، نانوایی ها و گرمابه های عمومی که از سوخت فصیلی استفاده می کنند از مهم ترین آلاینده های هوای شهر محسوب می شوند .
7- واحدهای دارای دود قابل روئیت
2-7 واحدهای دارای ذرات معلق و گرد و غبار
3-7 واحدهای دارای گاز سمی
1-8 واحدهای دارای بوی ناخوشایند یا آزار دهنده
پروژه کارخانه خلیج فارس در محلی قرار گرفته که خوشبختانه طبق استاندارد زیست محیطی به منطقه آسیبی نمی رساند و استاندارد زیست محیطی براساس دلایل ذیل رعایت شده است .
1- فاصله محله پروژه نسبت به شهر ابهر ( در فاصله 7 کیلومتری خارج از شهر )
2- فاصله محل پروژه نسبت به روستاهای اطراف رعایت شده است ( نزدیکترین روستاها نسبت به محل پروژه بیش از 5 کیلومتر فاصله دارد مانند روستاهای شریف آباد و نورین که در جنوب غربی محل پروژه قرار دارند )
3- در سمت جنوب شرقی تا محله روستا و زیستگاه های خاصی وجود ندارد .
4- در سمت شمالی محل پروژه دامنه های رشته کوره البرز جنوبی قرار دارد و عاری از سکنه می باشد . جهت وزش باد در منطقه از شمال و شمال غرب به سمت جنوب و جنوب شرقی می باشد لذا از نظر آلودگی هوای شهر ابهر و روستاهای منطقه توسط کارخانه در بی تاثیر می باشد . چون روستاهای نامبرده و شهر ابهر در سمت جنوب غربی محل پروژه واقع است و فاصله آنها از محل پروژه رعایت شده و همچنین جهت وزش باد برخلاف شهر ابهر و روستاهای نامبرده می باشد .
5- محل پروژه با توجه به نقشه آبراهها و مسیلها و حوضه فرعی و رودخانه ابهر رود نشان می دهد که موقعیت جهت حرکت این آبراهها و مسیلها از محل پروژه فاصله مناسب دارد لذا با توجه به موقعیت توپوگرافی منطقه و محل پروژه ، می توان برای جلوگیری از آلودگی ناشی از فاضلاب آن تدابیر خوبی اندیشید که این مهم در طرح پیش بینی و بودجه لازم در نظر گرفته شده است .
قابلیت اراضی اطراف پروژه کارخانه ذوب و نورد خلیج فارس
زمینهای اطراف محل پروژه از نظر زراعی کاشته می شده و چون مقدار محصول در کشت دیمی در این محل به دلایل مختلف که در صفحه های بعد توضیح داده می شود ، توجیحه اقتصادی نداشته لذا این زمین ها ابتدا تبدیل به زمین های بایر و لم یزرع و در بعضی و موارد صنعتی شده اند به طوری که هم اکنون نیز بیشتر اراضی دور و بر محل اجرای پروژه خلیج فارس لم یزرع و بایر می باشند با توجه به این که زمین های مورد مطالعه بدون آبهای سطحی بوده و فاصله آبهای سطحی تا محل مورد مطالعه زیاد می باشد در نتیجه برای این که زمین های منطقه از نظر کشاورزی مورد بهره برداری مناسبی قرار گیرند باید هزینه بالایی را صرف کرد که آنوقت توجیحه اقتصادی نخواهد داشت و گسیل آبهای سطحی از مناطق دور دست در حال حاضر امکان پذیر نبوده و صورت نپذیرفته است و اما این که آبهای سطحی از مناطق دور دست در حال حاضر امکان پذیر نبوده و صورت نپذیرفته است .
همچنین در حال حاضر استفاده از آب زیر زمینی برای مصارف کشاورزی نیز کفایت نداشته و استفاده نمی شود .
در اطراف زمین های محل پروژه هیچگونه درختکاری و یا مرتع مناسبی وجود ندارد و در اوایل فصل بهار فقط یک سری بوته های خاردار به نام کک سبز می شود و از بین می رود.
عوامل مهمی که زمین های اطراف محل پروژه را از نظر کشت کشاورزی غیر اقتصادی نموده است به شرح ذیل می باشد :
1- پایین بودن آبهای زیر زمینی و عدم برطرف نمودن نیاز زمین های کشاورزی
2- عدم وجود آبهای سطحی در محل کارخانه ، ( قابل ذکر است رودخانه ابهر رود تنها رودخانه ای است که به محل مورد نظر نزدیک است ولی به دلایل مختلف از جمله فاصله زیاد آن و واقع شدن در ارتفاع نسبت به اطراف محل کارخانه در حال حاضر عملا غیر استفاده می باشد)
3- سرمازدگی زود رس در فصل پاییز و سرمازدگی دیر رس در فصل بهار باعث از بین رفتن محصولات کشاورزی منطقه می شود .
که این مورد نیاز به مطالعه در زمینه علم کشاورزی دارد .
4- عدم نفوذپذیری مناسب خاک در زمان بارندگی و به علت نفوذپذیری مناسب در زمان بارندگی ممکن است موجب سیلاب در مناطق پست زمین شود و چنانچه محصولی کشت شده باشد محصولات مورد نظر از بین خواهد رفت .
مطالعه هیدرولوژی منطقه ابهر و محل پروژه
زمین محل کارخانه خلیج فارس در فاصله حدودا 20 کیلومتری دامنه جنوبی رشته کوه های البرز ( رشته کوههای طارم ) و در سمت پست شمال غربی ایران مرکزی قرار دارد و در فاصله 4 کیلومتری جنوب محل پروژه رودخانه ابهر رود و در ارتفاع بسیار پایین نسبت به محل زمین پروژه واقع شده است چنانچه در ارتفاعات و دامنه جنوبی رشته کوره البرز برف یا باران ببارد آبهای جاری از سمت شمال و شمال غربی به سمت رودخانه ابهر رود جریان می یابد نقشه مطالعاتی صفحه مسیل ها و حوضه های فرعی و محدوده آبریز رودخانه های استان زنجان و شهر ابهر نشان می دهد که در اطراف محل پروژه هیچ گونه آبهای سطحی وجود ندارد و آبهای زمینی حدودا در عمق پایین تر از 100 متر قرار دارد .
در منطقه اطراف محل پروژه و در فاصله حدودا 3 الی 4 کیلومتری سفره آبهای زیر زمینی نسبتا در عمق های بالاتری قرار دارند که این اعماق بین 20 الی 100 متر در نوسان می باشند.
ضریب نفوذ پذیری خاک محل پروژه تا عمق 6 متری و پایین می باشد و از 6 متری تا عمق حدودا 9 متری ضریب نفوذ پذیری حدودا 10*1 الی 10*1 متغیر می باشد به همین دلایل چون نفوذ پذیری پایین می باشد در اثر نزولات جوی در منطقه سیلاب بوجود آید .
رودخانه ابهر رود از دو شاخه اصلی و فرعی تشکیل شده و اطراف بستر آن به واسطه این رودخانه پوشیده از درختان و محصولات کشاورزی و باغی است این رود در ضیاءآباد تاکستان به خرم رود متصل شده و در نهایت به دریاچه نمک قم می ریزد در حال حاضر در ابهر میزان درصد آبهای مصرفی سطحی 7/13 درصد ، زیر زمینی 3/86 درصد می باشد اگر مصارف گوناگون آب مصرفی را در ابهر بررسی نماییم بیشترین درصد آبهای مصرفی سطحی و زیر زمینی در بخش کشاورزی است این بخش حدودا 7/92 درصد و بخش آشامیدنی و بهداشتی 3/5 درصد را به خود اختصاص داده است .
دشت زنجان – ابهر که دشت طویل و مرتفعی است و در شمال غربی استان زنجان به طرف جنوب شرقی گسترده شده است ارتفاع متوسط این دشت 1000 متر می باشد از حوضه منجیل شروع شده تا نواحی اطراف سلطانیه ادامه می یابد و توسط زنجان رود و ابهر رود آبیاری می گردد .
میزان بارندگی در استان زنجان تحت تاثیر ارتفاع منطقه است بطوری که در نواحی شمالی استان زنجان که هم مرز با استان گیلان بوده و از ارتفاع بیشتری برخوردار است میزان بارش باران سالانه 1000 میلی متر و در دره قزل اوزن سفلی که کمتر ارتفاع دارد حدود 200 میلیمتر است ارتفاع ابهر رود از سطح دریا 1540 متر و میانگین حداقل دما 2/3 درجه و میانگین روزانه 4/10 درجه و میانگین حداکثر دما 1/17 می باشد .
استان زنجان و شهر ابهر در تحت تاثیر توده هوای مدیترانه ای ریال قطبی و خزری قرار می گیرد .
شهرستان ابهر جزء ناحیه سردسید استان زنجان محسوب می شود .
شهر ابهر و خرمدره دارای منبع آب مطمئن برای زندگی است .
استقرار شهر ابهر ، خرمدره و سلطانیه در اطراف جاده ارتباطی تهران – تبریز و عبور رود پر آب ابهر رود و شاخه های آن و تقابل دو فعالیت اصلی کشاورزی و صنعت و خدمات وابسته به ان عامل رشد روز افزون شهر ابهر شده است .
چنانچه حجم بارشهای اوایل بهار و اواخر پائیز به ویژه برف زمستانی کم باشد در سال بعد باعث بروز خشکسالی در منطقع خواهد شد .
آلاینده های آبها در منطقه عبارتند از :
1- فرسایش شدید اطراف رودها در هنگام سیلابهای بهاری باعث افزایش میزان املاح و گل آودگی رود شده و موجب خشکی و انهدام میلیونها ماهی می گردد .
2- سموم دفع آفات گیاهی مصرفی در مزارع حاشیه رودها موجب آلودگی شیمیایی آب رودها می شود .
3- فاضلاب های خانگی مربوط شهر و روستاهای منطقه به سمت رودها و عدم وجود شبکه جمع آوری و تصفیه فاضلاب باعث تشدید این آلودگی می گردد بطوری که وضعیت آلودگی رودها بسیار شدید و بحرانی است و توان زیستی و خود پالایی رودها قادر به پالایش آلودگی های حاصله نمی باشد .
4- هرزابهای کارخانه های مختلف و شهرک های جدید الاحداث و فاضلاب کشتارگاه های ، گرمابه ها قالی شویی ها .
با توجه به این آلودگی ها ، آب مورد نظر ، کشت و آبیاری سبزیجات در منطقه با همین آبها صورت می پذیرد .
آلودگی های مذکور ممکن است به تدریج در نابودی اراضی و سلامت مردم روستاهای پایین دست موثر و به تدریج منجر به نابودی اراضی و سلامت مردم روستاهای پایین دست به خطر بیندازد .
پهنه بندی و طبقه بندی خاک محل پروژه
محل پروژه کارخانه ذوب و نورد خلیج فارس با توجه به مطالعات و تحقیقات مکانیک خاک و ژئوتکنیک طی حفاری انجام شده تا عمق 9 متری مشخص شذه که جنس خاک محل پروژه از نوع ماسه لای دار همراه با اندکی شن بوده است و طی انجام آزمایشهای شیمیایی مشخص شده است مقدار سولفات محلول در خاک تا 68/0 درصد و مقدار کلرور در خاک 01/0 درصد می باشد و درصد تراکم نسبی 85/0 ( 58/0› DC ) و همچنین چسبندگی خاک 1/0 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع و زاویه اصطکاک داخلی 25 درجه تعیین شده است .
زمین مورد نظر دارای شیب ملایم بوده و این شیب تا فاصله 4 کیلومتری سمت جنوب محل پروژه ( تا رودخانه ابهر رود ) ادامه دارد .
1- گرچه محدوده مطالعاتی و زمین شناسی و قابلیت اراضی و زیستگاه ها و حتی هیدرولوژی منطقه در طرح توجیهی مورد مطالعه قرار گرفته اند ولی مجددا موارد فوق در طرح اصلاحی و تکمیلی و کنکاش بیشتر قرار گرفته و نقشه های پایه در طرح تکمیلی اضافه شده اند .
2- اجرای این پروژه و بهره برداری از آن بطور کلی تاثیرات مستقیم چه در داخل کارخانجات و چه حول و حوش آن و چه منطقه استقرار کارخانه نداشته و تاثیرات غیر مستقیم آن نیز فقط در محوطه کارخانجات بوده که به این دلیل نیز محل اجرای طرح بی اندازه وسیع در نظر گرفته شده است که با ایجاد فضای سبز کافی و کاشت درختان همیشه اثرات غیر مستقیم آن نیز از بین خواهد رفت البته این تاثیرات نیز تا زمانی خواهد بود که طرح برای گرمتر کردن کوره بیش گرمکن از سوخت فسیلی استفاده می نمایند و با توجه به این که گاز طبیعی تا خود شهر ابهر منتقل گردیده که بزودی به طرف محل استقرار کارخانجات نیز لوله کشی گاز ادامه خواهد یافت و مشعل های کوره دو سوخته در نظر گرفته شده بنابراین تاثیرات غیر مستقیم نیر موقت خواهد بود تا ان موقع دودکش چند متری کوره به انواع فیلتر ها و تجهیزات کوره جمع آوری نموده که با پاشیدن آب محلول با بعضی از مواد شیمیایی بشکل خمیر دارآمده و به خارج از منطقه انتقال خواهد شد میزان فضای سبز پیش بینی شده ایجاد با احتساب جنگل کاری بالغ بر 6 هکتار خواهد بود .
3- برای انجام این مهم یعنی تعیین موقعیت محل طرح بر روی نقشه های زیست محیطی گرچه ظرح زیست محیطی حاوی مطالبی در این باره بوده است ولی مجددا طرح هادی شهرستان ابهر مورد مطالعه و بررسی کامل گرفته و محل طرح بر روی نقشه ها ای پایه زیست محیطی با توضیحات کافی مشخص گردیده و فاصله طرح از کاربریهای اطراف آن که از 5 الی 7 کیلومتر متغیر بوده تعیین گردیده است .
4- درباره موقعیت محل طرح نسبت به مراکز سکونت انسانی با در نظر گرفتن تیپ اقلیمی بطوری که توضیح داده شده است جهت وزش باد خوشبختانه در تمام فصول سال با توجه به مطالعات دقیق آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک دقیقا در جهت عکس مناطق مسکونی که با طرح فاصله بسیار زیادی دارند می باشد و جهت وزش باد که جداول آن را برای ماههای مختلف سال ایستگاه سینوپتیک استان زنجان تهیه شده این را تایید می کند .
5- بطوری که در بندهای قبلی ذکر شد کارخانه ذوب و نورد خلیج فارس فاضلاب و همچنین زائدات صنعتی بخصوصی نداشته و دربند 2 در مورد چگونگی تصفیه دودکش کوره توضیحات داده شده است فرآیند تولید فقط 8 درصد ضایعات داشته که 3 درصد آن مجددا به خط تولید برگشته و 3 درصد نیز که عمدتا براده اهن و فولاد بوده در اختیار کارخانجات سیمان قرار می گیرد و فقط دو درصد در فرایند تولید از بین خواهد رفت و رسوبات حاصل از برگشتی آب صنعتی به استخر تولید که مخلوطی از گچ آهک خواهد بود به بیرون از کارخانه حمل و در عملیات ساختمانی کاربرد خواهد داشت و فاز دوم اصولا هیچ گونه زائدات صنعتی مضر نخواهد داشت و کوره های القائی با استفاده از حدود 25 الی 30 مگاوات برق عملیات ذوب و ریخته گری را به انجام خواهد رساند و وسعت زیاد کارخانجات و همچنین فضای سبز در حال ایجاد هر گونه گاز کربنیک احتمالی را از بین خواهد برد .
خلاصه طرح ارزیابی زیست محیطی تهیه شده در مهر ماه 1388
اگر به فهرست مندرجات طرح ارزیابی زیست محیطی توجه کنیم طرح با چکیده غیر فنی و توسعه و آثار مهم آن در محیط زیست آغاز گشته و پس از تشریح عنوان طرح در گزینه ها و موقعیت مکانی آن و دلایل انتخاب زمین و مزایای طرح تولید انتخابی با ذکر تاسیسات جانبی و پروژه های پی آیند و ویژگی های آن با ذکر هزینه های قبل از بهره برداری و کل سرمایه گذاری ثابت طرح و نحوه و مقادیر و کل تامین مواد اولیه مورد نیاز و حداکثر تولید ( ظرفیت اسمی ) تشریح گردیده و سپس در این بخش مرحله آماده سازی و اقدامات زیر بنایی توضیح داده شده است و در فصل چهارم آلاینده و فاضلاب احتمالی تولید و خطرات و سوانح و عدم ایمنی مرتبط با طرح ذکر شده و در در فصل ششم وضعیت محیط زیست شهرستان ابهر بطور خاص و استان زنجان بطور عام از لحاظ ویژگیهای جغرافیایی و اقلیمی و نقشه تقسیمات کشوری با بررسی هواشناسی و زمین شناسی منطقه همراه با جدول ایستگاه سینوپتیک استان زنجان و نقشه اختصاصی استان زنجان به تفکیک شهرستان ها و توضیحات کافی در مورد پوشش گیاهی و منابع آب و توضیح رودخانه مهم استان به ویژه قزل اوزن و ابهر رود و تقسیمات جدید استان زنجان در سال های 76 و 77 و نقشه جغرافیایی سیاسی استان زنجان و توضیح کلیه مناطق حفاظت شده تحت مدیریت محیط زیست استان در طرح زیست محیطی مورد بررسی قرار گرفته است .
در فصل هفتم طرح زیست محیطی پیش بینی آثار مثبت و منفی طرح با ذکر مقدمه و مقایسه روشهای مختلف تولید فولاد و تکنیک های جدید ریخته گری و نورد نحوه کم کردن حجم فاضلاب های صنعتی کاملا تشریح گردیده و در صفحه 110 طرح نقشه پراکندگی خطوط لرزه ای ( گسل های مهم ) گنجانده شده است فصل هشتم طرح به شیوه های پیشگیری کاهش و کنترل هر یک از آثار مرتبط با فعالیت های طرح پرداخته و سپس ارائه برنامه کلی مدیریت زیست محیطی و پالایش جریان های فاضلاب بعمل آمده در خاتمه طرح نیز استانداردهای هوای پاک و ملاحظات کلی و جدول استاندارد خروجی فاضلاب با ذکر تبصره در مورد مشخصات فاضلا بهای مزبور در طرح تهیه شده در تیر ماه توضیح داده شده اند و با نگرش اجمالی به فهرست مندرجات فوق ملاحظه می شود که کلیه موارد ذکر شده به عنوان نقص در کل طرح پیش بینی شده اند .
گرچه در تدوین ارزیابی زیست محیطی کلا از روش مشخصی استفاده شده و توضیح داده که این کارخانجات در مراحل ساخت هیچ گونه اثرات زیان بار زیست محیطی نداشته و در دوره بهره برداری نیز فقط دودکش کوره پیش گرمکن تا قبل از تبدیل سوخت فسیلی به گاز در مقیاس بسیار اندک که هم اکنون نیز کارخانجان مشابه قابل دسترسی می باشند دوده تولید می نمایند که در سطح 12 هکتار نمود زیادی نداشته و فضای سبز پیش بینی شده نیز آن را تقلیل می نماید .
ولی با وجود این بطوری که هم در خود طرح و هم در طرح تکمیلی و اصلاحی تشریح شده برای از بین بردن مواد خطرناک آن از فیلترهای مخصوص استفاده خواهد شد و با عنایت به این که این طرح برای اولین بار در استان زنجان اجرا می شود از لحاظ اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی بخصوص اشتغالزایی زیاد آن چه بطور مستقیم و چه غیر مستقیم نه تنها چهره اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی شهر ابهر بلکه خود استان را نیز دستخوش تغییرات شگرفی خواهد نمود گرچه اظهار نظر در مورد محدوده کارخانجات ذوب و نورد خلیج فارس اصولا ارتباطی به این واحد ندارد مع الوصف کاربرد کلیه اراضی مستقر در شعاع حداقل 40 کیلومتری بطرف تاکستان و 7 کیلومتری تا ابهر صنعتی بوده و این منطقه در اراضی باریکه صنعتی فی مابین قزوین و زنجان قرار داشته که عمدتا دیم زار بوده و سفره آبی زیر زمینی بسیار پائین تر قرار داشته حتی در فاصله تاکستان تا نزدیکی های محل کارخانجات ذوب و نورد خلیج فارس بخصوص در قسمت بالایی جاده ترانزیت استحصال آب غیر ممکن و غیر اقتصادی می باشد و شاید بیش از صد سال باشد که این اراضی هیچگونه تولید کشاورزی نداشته اند و پوشش گیاهی نیز فقط منحصر به نوعی گیاه خاردار بوده که در بهار برای چند روزی سبز شده و بلافاصله خشکیده و از بین می روند .
– بطوریکه در این بخش مفصل توضیح داده شد اجرای طرح در مرحله ساخت هر گونه پی آمد زیانبار زیست محیطی نداشته و در دوران بهره برداری نیز واحد ذوب و ریخته گری به دلیل استفاده از جریان متناوب برق و احیاء مستقیم توسط کوره های قوس الکتریکی آلاینده ای برای محیط زیست نخواهیم داشت از لحاظ صنعتی در صورتی که سوخت کوره پیش گرمکن داده شده است و فاضلاب انسانی نیز بطوریکه در طرح توجیهی فنی و اقتصادی پیش بینی شده و بودجه لازم نیز در نظر گرفته شده است با ایجاد تصفیه خانه مشکل ان نیز حل خواهد شد .
– اصولا مدیریت زیست محیطی با سازمان حفاظت محیط زیست استان زنجان بوده و این شرکت به عنوان مجری طرح کارخانجات ذوب و نورد خلیج فارس می تواند با توجه به قوانین و مقررات زیست محیطی و هدایتهای سازمان حفاظت محیط استان و دستورالعمل های صادره با کمک تخصص های بهداشتی و پزشکی و فضای سبز مدیریت محیط زیست داخل محوطه کارخانجات را بعهده داشته باشد و بطوریکه قبلا ذکر شد در مرحله ساخت این پروژه کمتری آثار زیان بار زیست محیطی داشته است و مهم ترین مشکل ، دفع فاضلاب انسانی کادر اجرا بوده است که به نحوه مطلوب با ایجاد مخزن و تخلیه ان رفع گردیده است . در مرحله بهره برداری از کارخانه نیز مخزن مذکور مورد استفاده بوده است . براساس نقطه نظرات کارشناسان محترم سازمان حفاظت محیط زیست اقدام به تیغه بندی مخزن و تبدیل آن به سپتیک تانک شده است .
– لجن تولیدی نیز هر دو سال یکبار تخلیه می شود .
– در طرح توجیهی فنی و اقتصادی که در آغاز طرح حتی قبل از توضیح در مورد سرمایه گذاری ثابت و در گردش و محاسبات تولید و فروش و توجیهات اقتصادی توضیحات کافی در مورد زیست محیطی و پیش بینی های لازم در این زمینه داده شده و بودجه لازم نیز در هر قسمت در نظر گرفته شده است و این مهم را آقای مهندس بهروز کارگر قناتی رئیس هیئت مدیره در مصاحبه با روزنامه های اطلاعات و همشهری توضیحات لازم را ارائه نموده است و بودجه مورد نظر که در طرح توجیهی و در قسمتهای مختلف برآورد گردیده به شرح ذیل قابل ذکر است :
1- ایجاد فضای معادل 30 درصد سطح کارخانه به مساحت 36 هزار متر مربع شامل 20 هزار متر مربع گل و چمن و 26 هزار متر مربع جنگلداری که هزینه های آن 180 میلیون ریال برآورد گردیده است .
2- ایجاد تصفیه خانه با استفاده از روش سپتیک با احتساب استخر دال بتونی و سایر لوازم و تجهیزات معادل 400 میلیون ریال .
3- ابزار و ادوات مورد نیاز کارگران جهت کاهش اثرات صدا برای سال اول 50 میلیون ریال .
4- تهویه کامل سالن های تولید با استفاده از فن های تهویه 120 میلیون ریال .
5- تعبیه فیلتر روی دودکش کوره پیش گرمکن 60 میلیون ریال
جمع کل برآورد هزینه جهت تمهیدات زیست محیطی 2430 میلیون ریال .
فهرست پیامدهای مثبت ( مفید ) و آثار منفی ( نامطلوب ) اجرای طرح :
آثار مهم طرح بر محیط زیست و برنامه های پیشگیری کاهش . کنترل آثار نامطلوب از مهمترین آثار مثبت پروژه ، تامین مقدار زیادی از مقاطع سبک فولادی مورد نیاز کشور ( 300 هزار تن در سال ) و نیز ایجاد اشتغال برای نزدیک به 700 نفر در منطقه می باشد . با اجرای این پروژه به دلیل اشتغال زایی و پرداخت عوارضی های قانونی تحولی در بخش اقتصاد خصوصی و دولتی شهرستان ابهر به وجود آمد . از مهمترین آثار منفی پروژه های فولاد بر محیط زیست می توان بر آلودگی هوا و فاضلاب اشاره نمود . اما در پروژه خلیج فارس در مرحله اول ( نورد ) عملا با توجه به برگشت کامل آب به خط تولید ، بازیافت و فروش پوست های آهن نورد شده ، عدم استفاده از فرآیندهای تولید کننده فاضلاب های خطرناک ، آلودگی های هوای ناشی از مصرف سوختهای فسیلی جهت کوره های پیش گرمکن و وسایل گرمایشی تنها منبع آلاینده فرآیند تولید می باشد که آن هم در آینده با نصب و راه اندازی دستگاه های پالایش هوای خریداری شده و همچنین استفاده از گاز طبیعی به حداقل خواهد رسید .
در این کارخانه سیاستهای کاهش تاثیرات ، تاکید اصلی بر پیشگیری از آلودگی ( pollution prevention ) است که جدیدترین کاربردی ترین ، امکان پذیرترین و ارزان ترین روش مبارزه با آلودگی می باشد . امروزه تکنولوژی پاک بر این اساس استوار می باشد .
بررسی زیست محیطی آب و فاضلاب تولیدی کارخانه ذوب و نورد خلیج فارس :
الف ) منابع آب مصرفی :
آب مصرفی کارخانه ذوب و نورد خلیج فارس از دو منبع تامین می شود که شامل موارد ذیل می باشد:
( الف – 1 ) لوله کشی آب شهری : بطور کلی آبی که بای شرب در کارخانه مصرف می شود چه برای آشامیدن و چه بای تهیه غذا از لوله کشی آب شهری می باشد که در حدود 2000 لیتر در روز می شود که فقط برای شرب مصرف می شود
( الف – 2 ) حلقه چاه موجود در کارخانه : کلیه اب مصرفی در کارخانه که برای مصارف غیر آشامیدن استفاده می شود از این حلقه چاه تامین می شود مجوز مصرف از این حلقه چاه 250 متر مکعب در روز می باشد که توسط سازمان مربوط مقرر شده است . کلیه آب مصرفی جهت استحمام کارگران و کارکنان در سالن و خوابگاه و میهمان سرا و آبیاری فضای سبز و نظافت محیط کارخانه و تمام آب مصرفی در پروسه تولید کارخانه ، ار همین حلقه چاه مذکور در یک منبع آب 24000 لیتری ذخیره و مورد استفاده قرار می گیرد و روزانه به مقدار مورد نیاز ، آب از چاه پمپاژ و در منبع ذخیره می شود و به مصارف فوق الذکر به غیر از آشامیدن می رسد .
میزان و نحوه آب مصرفی در پروسه تولید :
مهمترین هدف استفاده آب در مراحل تولید کارخانه ، خنک کردن دستگاه ها و سیستم استفاده شده در کارخانه مانند غلطک ها ، کوره تولید حرارت و غیره می باشد که مراحل گردش آب در پروسه تولید به شرح ذیل می باشد : ابندا آب به صورت پمپاژ به سمت کوره هدایت می شود که این آب به صورت شبکه ای از لوله ها جهت خنک نمودن جداره کوره مورد استفاده قرار می گیرد . آب جهت خنک کردن دیواره مورد استفاده قرار گرفت و از سمت دیگر آبی که حرارت جذب نموده است و دمای آن بالا رفته وارد کانال مخصوصی که از ابتدا تا انتهای پروسه تولید به صورت واحد می باشد ریخته شده و برای تصفیه به تصفیه خانه مربوطه برگردانده می شود . پس اولین مرحله خنک سازی و استفاده از آب در دیواره کوره می باشد . دومین مرحله که از آب جهت خنک سازی استفاده می شود در standl می باشد که جهت خنک سازی غلطک ها وظیفه شکل دادن و طویل کردن شمش ها را دارند استفاده می شود پساب مربوطه نیز مانند آب برگشتی از کوره به کانال مربوطه نیز مانند آب برگشتی از کوره به کانال مربوطه جهت تصفیه برگردانده می شود . در stand 2 و stand 3 نیز آب برای خنک سازی تجهیزات و غلک های همانند stand 3 مصرف می شود و در آخرین مرحله آب در بستر خنک کننده جهت خنک کردن محصول تولیدی برش داده شده در اندازه های استاندارد مورد استفاده قرار می گیرند .
میزان آب مصرفی در پروسه تولید :
با توجه به این که از مقدار آبی که برای خنک کردن در پروسه تولید مصرفی می شود تا حدود قابل توجهی در اثر تبخیر به هدر می رود مقدار آب تبخیر شده را باید جایگزین کرد از طرف دیگر با توجه به اینکه سیستم چرخش آب در کارخانه یک سیستم بسته می باشد می توان مقدار آب مصرفی روزانه در پروسه تولید را با توجه به مقدار آب پمپاژ شده به استخرهای خنک سازی ( تصفیه آب ) که روزانه در حدود 4 ساعت می باشد حساب نمود که مقدار آب مصرفی در این پروسه تولید حدود 70 متر مکعب می باشد که از طریق حلقه چاه مذکور تامین می شود .
بررسی زیست محیطی فاضلاب تولید کارخانه :
در قسمت های قبل در خصوص منابع آب مصرفی در کارخانه اشاره کوتاهی شد که اب مصرفی از 2 بخش تامین می شد حال در خصوص فاضلاب تولیدی و تمهیدات اتخاذ شده در کارخانه در جهت تصفیه فاضلاب می توان فاضلاب تولید شده در کارخانه را نیز به دو بخش تقسیم بندی کرد و در خصوص هر کدام مراحل انجام تصفیه را مورد بررسی قرار داده و با استانداردهای زیست محیطی مقایسه نمود .
الف ) فاضلاب بهداشتی ( فاضلاب تولید شده توسط نیروی انسانی )
ب ) فاضلاب صنعتی ( فاضلاب تولید شده در پروسه تولید )
الف ) فاضلاب بهداشتی :
بطور کلی تعداد کارگران کارخانه ذوب و نورد خلیج فارس ابهر در حال حاضر حدود 140 نفر می باشد که در دو شیفت 10 ساعته مشغول به کار می باشد فاضلاب بهداشتی تولید شده توسط این افراد در رابطه با استحمام و سایر مصارف بهداشتی می باشد که بطور کلی به یک مخزن سپتیک تانک در محوطه بیرون کارخانه انتقال پیدا می کند که دارای ارتفاع 6 متر و طول و عرض به ترتیب 25 و 7 7 متر می باشد این مخزن 1050 مترمکعبی فاضلاب بهداشتی تولید شده را در خود ذخیره نموده که در صورت پر شدن توسط ماموران شهرداری جهت دفع صحیح بهداشتی در محل های مخصوصی مورد تخلیه قرار گرفته و به خارج شهر منتقل می شود و به صورت بهداشتی دفع صورت می پذیرد . در خصوص دفع فاضلاب بهداشتی ، مشکل زیست محیطی در کارخانه ذوب و نورد خلیج فارس دیده نمی شود و استفاده از یک مخزن سپتیک تانک یک روش مناسب جهت کنترل و تصفیه پساب تولید به طور جداگانه جهت دفه به بیرون از کارخانه زیر نظر سازمان شهرداری منتقل می شود .
ب ) فاضلاب صنعتی ( فاضلاب تولید شده در پروسه تولید )
آبی که در پروسه تولید بای خنک کردن در مراحل مختلف تصفیه خانه مورد استفاده قرار می گیرد در هر مرحله پس از خنک سازی دستگاه ها وارد کانال مخصوصی که در امتداد کارخانه قرار گرفته می شود و به تصفیه خانه وارد می شود و در تصفیه خانه پس از این که حرارت خود را از دست می دهد دوباره با سیستم پمپاژ برای خنک سازی به پروسه تولید بازگردانده می شود پس می توان گفت که سیستم چرخش آب در کارخانه یک سیستم بسته می باشد که فقط مقداری آب به صورت بخار به هدر می رود که این آب از طرق حلقه چاه مزبور وارد سیستم می شود .
بطور کلی تصفیه خانه کارخانه از 12 حوضچه ته نشینی به ابعاد طول 4 متر و عرض 3 متر تشکیل شده که عمق تمام حوضچه ها 4 متر می باشد بطور کلی فقط آلودگی آب در پروسه تولید ، آلودگی حرارتی آب می باشد که هدف استفاده از حوضچه ها به حداقل رساندن دمای پساب می باشد .
به این ترتیب که پساب آن از کارخانه توسط کانال به اولین حوضچه تصفیه خانه منتقل می شود حوضچه ها به صورت دوقلو در 6 ردیف قرار گرفته اند بدین ترتیب پساب مرحله به مرحله وارد حوضچه های بعدی شده و در هر مرحله مقداری از دمای خود را از دست می دهد در آخرین حوضچه آب از یک ارتفاع بر روی صفحه ای مشبک ریخته می شود که به صورت قطرات آب در می آید که این عمل کمنک می کند که خنک سازی پساب سریع تر صورت می پذیرد در آخرین حوضچه آب خنک شده توسط یک سیستم پمپاژ به مراحل مختلف پروسه تولید برگردانده می شود .
فاضلاب کارخانه که در حوضچه ها وارد می شود دارای مقدار بسیار اندکی مواد معلق می باشد که شامل براده های فلزی بود که مقدار بسیار بسیار اندک بود که قابل چشم پوشی کردن می باشد و از زمانی که کارخانه شروع به کار نموده است تاکنون لجن کمی تولید شده است که نیاز به لایروبی حوضچه ها نبوده است . که در صورت افزایش لجن در حوضچه ها می توان آن را لایروبی نمود و لجن حاصله را برای دفع به مکان های تامین شده توسط شهرداری انتقال داده و به صورت بهداشتی دفع نمود .
در یک بررسی اجمالی از سیستم های آب و فاضلاب کارخانه ذوب و نورد خلیج فارس و مقایسه با استانداردهای زیست محیطی می توان به طور یقین گفت که سیستم تصفیه آب ( چه برای آشامیدن یا برای سایر موارد ) تصفیه فاضلاب تولید شده در کارخانه اعم از فاضلاب انسانی و فاضلاب کارخانه به طور کاملا اصول و مطابق با استانداردها صورت پذیرفته و مشکل زیست محیطی خاصی در این مورد دیده نمی شود و کنترل لازم صورت می پذیرد .
بررسی وضعیت انتشار آلودگی هوا در کارخانه ذوب و نورد خلیج فارس :
نحوه انتشار آلودگی در کارخانه ذوب و نورد خلیج فارس براساس میزان سوخت مصرفی و با توجه به شرایط کنترل آلودگی توسط کارخانه ( ارتفاع دودکش ، قطر دودکش ، میزان مازوت مصرفی ) و همچنین شرایط هواشناسی محل استقرار کارخانه بر مبنای مدل گوس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته که نتایج حاصله از ان در جداول و نمودارهای مربوطه قابل مشاهده می باشد بدیهی است آمار و ارقام مذکور برای شرایط مختلف ( بخصوص بدترین شرایط ممکن ) برآورد گردیده است .
نتیجه گیری :
اجرای هر پروژه و بطور کلی هر گونه توسعه اثرات مثبت و منفی بر محیط زیست ایجاد می نماید در صورتی که اثرات منفی و غیر قابل جبران توسعه بر محیط زیست به صورتی باشد که نتوان از آن چشم پوشی نمود باید از اجرای پروژه خودداری نمود در صورتی که اثرات منفی ، غیر قابل جبران نباشد و یا میزان آنها کم باشد می توان با روشهای اصلاحی پروژه را اجرا نمود.
پروژه های تولید مقاطع سبک فولادی با توجه به توضیحات کامل ارائه شده در متن ، صورتی است که حداقل آثار منفی را بر محیط زیستن خود وارد می نماید .
در پروژه ذوب و نورد خلیج فارس به دلیل استفاده از سیستم برگشت آب خنک کننده ها و نیز پیش بینی استفاده از دستگاه های تصفیه هوا و ایجاد فضای سبز در زمینی به مساحت بیش از 25% از مساحت کل این واحد اثرات منفی ناشی از آلودگی مصرفی سوخت فسیلی مازوت به حداقل رسیده و در آینده کمتر نیز خواهد شد .
ضمنا در نظر است که به منظور کاهش میزان مواد آلاینده مختلف ، در حداقل زمان ممکن در کراخانه از سوخت گاز طبیعی استفاده گردد .
با اجرای این پروژه ، علاوه بر تولید 300 هزار تن مقاطع فولادی در سال موجب اشتغال مستقیم نزدیک به هفتصد نفر و غیر مستقیم چندین هزار نفر فراهم می گردد .
فصل چهارم
نحوه مدیریت زیست محیطی
نحوه مدیریت زیست محیطی
اثرات زیست محیطی عملیات تهیه آهن و فولاد در طرح توسعه کارخانه
در گام های اول طراحی در هر کارخانه برای ارزیابی عوامل زیست محیطی باید محاسبه سرمایه گذاری انجام شود . این تصور پیش آید که اثرات محیطی بعد از آنکه آن کارخانه وارد عملیات شد آشکار می شود یعنی زمانی که هیچ تکنولوژی ضروری برای پاکسازی و تصفیه در طرح اصلی در نظر گرفته نشده است . در هر صورت ، هزینه های تصفیه و پاکسازی در مراحل اولیه طراحی باید منظور شود . مسئله کلیدی دیگر طرح مدیریت آب است که می تواند مسایل مربوط به آلودگی را به سادگی تحت کنترل در آورد .
کوره باز فرآیندی قدیمی است . در این نوع کوره ها برای غنی شدن ، هوا یا اکسیژن از پایین به داخل آنها دمیده می شود . پروسه هایی کوره های باز هنوز هم اهمیت دارند لیکن بطور فزاینده ای با کوره هایی که براساس دمش اکسیژن از بالا به پایین کار می کنند تعویض می گردند . بطور مثال 655 محصولات فولاد دنیا به وسیله کوره های اکسیژن (BOF) ، 22% به وسیله کوره های قوس الکتریکی و 22% با کوره های باز و دیگر فرآیندها تامین می شوند .
فرآیند کوره باز بطور 100% می تواند با آهن قراضه کار کند . ذوب در آن بوسیله مشعلهای نفتی انجام شده و نیز توسط فلزی – قراضه تغذیه می شود . اکسیژن زمان فرآیند را به طور قابل ملاحظه ای کوتاه می کند . در فرآیند BOF قراضه و فلز داغ با مبدل یا کنورتور شارژ شده و اکسیژن به سطح مذاب به صورت عاملی برای حصول پالایش سریع ، دمیده می شود . هیچ حرارت اضافی در فرآیند لازم نیست . دلایل رشد در انتخاب فرایند BOF می تواند این عامل باشد ، در حالی که کوره باز اکسیژن استفاده نمی کند می تواند 200 تن فولاد را در 12 ساعت تولید نمود . اما BOF این میزان را در 20/1 این زمان تولید می نماید .
پیشرفتهای امروزه در صنعت ساخت فولاد شامل ابداع جدید فرایندهایی است که از پایین هوا به انها دمیده می شوند که در اساس مشابه فرآیند قبلی می باشند .
فرآیند دیگر ساخت فولاد که مرسوم می باشد کوره قوس الکتریکی است این کار بر اساس فرآیندی ، از قراضه فلزی با استفاده از انرژی الکتریکی به عنوان منبع حرارت ، که برای ذوب پایه ریزی شده انجام می گیرد . آهن که مستقیما احیا گردیده است می تواند به سیستم افزوده شود .
پالایش ممکن است سنگ اهن یا وارد کردن سیستم اکسیژن انجام شود و مشعلهایی با سوخت اکسیژن نیز برای کمک به پایین آمدن نقطه مذاب استفاده کرد . فرآیند قوس الکتریکی هم برای تولید محصولات فولادی و هم برای ساخت فولادهای آلیاژی مخصوص به کار می رود .
قالب ریزی
فولاد مذاب حاصل از قالب ، به صورت شمش است که از آنها محصولات دیگری بعهدها تولید شده یا مستقیما به صورت تولیدات خاص ریخته می شود . در عملیات ریخته گری پیوسته که در حال رشد است فولاد مذاب ، مستقیما تولیدات شبه نهایی مانند ورق (slab ) میله (blcon ) یا شمش (billet ) قالب ریزی می گردد .
فرم دادن فولاد کرم
فرم دادن برای اکثر تولیدات یا کارخانه نورد به وسیله کوره های پیش گرم شده انجام می گیرد . اگر چه محصولات متنوع هستند اما اصول نورد عملا مشابه یکدیگر است و نوردهای متناوب با شکل لازم همراه محصول نهایی انجام می گیرند .
آلیاژهای فرو
آلیاژهای فرو مواد افزودنی فولاد هستند و در فرآیندهای متنوعی تهیه می شوند مثل کوره بار ( برای آهن – منگنز ) ، کوره های قوس الکتریکی و فرآیندهای ذوب حرارتی .
آلودگی آب
خطر آلودگی آب از صنایع و فولاد تا حد زیادی بستگی به نوع تولیدات و طرح مدیریت آب دارد . به این ترتیب آلودگی می تواند از مسایل زیر ایجاد شود .
– آلودگی حرارتی : افزایش دمای آب مورد استفاده
– آلودگی ناشی از مواد معلق
– آلودگی حرارتی
در حدود 70% آب لازم برای تولید اهن و فولاد برای خنک کردن دستگاه های به کار می رود و حاوی بار حرارتی بطور مثال در حدود 75 کیلو وات ساعت به ازای هر تن فولاد خام تولید شده است . برای دوری جستن از آودگی حرارتی ، اجرای سیستم برگشت آب ضروری است .
نصب سیتم های سیر کولاتور ، آب خروجی را کاهش می دهد آ آب به مقدار کم ، خیلی زودتر سرد می شود و دمای زمان تخلیه آن قابل مقایسه با یک سیستم بدون سیر کولاتور نیست و بار حرارتی کلی در آب ، هنگام تخلیه بسیار کم است .
مواد معلق
آب سیر کوله در سیتم های خنک کننده مستقیم ( مثل پاک کردن گاز ، چرخه های آب در کارخانه های بزرگ نورد و قالب گیری پیوسته ) در کارخانه به وسیله مواد ریزی همچون اکسید آهن و مواد اکسیدی ، روغن و گریس آلوده می شوند . تصفیه این مواد خام در داخل سیستم های سیر کوله برای جلوگیری از لخته شدن و غیره می باشد و همین طور قبل از آنکه بصورت فاضلاب تخلیه شود ، لازم است مشکلات تکنیکی زیادی در تصفیه چنین جامداتی وجود نداشته ، طیف وسیعی از تجهیزات برای ته نشینی ، شفاف کردن و فیلتراسیون در دست باشد . پیش تصفیه آب ورودی برای تصفیه جامدات از آب ، لازم است . لجن آهک ، به عنوان تهویه کننده خام در زمین های اسیدی فقیر می تواند مصرف شود .
مقایسه تکنولوژی ها و روشهای مختلف تولید فولاد
تا به امروز سه روش برای تولید فولاد مورد توجه قرار گرفته است :
1- روش کوره های بلند – کنوتورهای دهان باز
در این روش سنگ اهن و آهن قراضه به ترتیب تشکیل دهنده مواد اولیه فلزی ( metallic input ) می باشند . کک نیز در کوره های کک سازی گسترده در چین ، شوروی و اروپای شرقی به کار گرفته شده ولی به علت پایین بودن بازدهی انرژی در آنها و همچنین مشکلات محیط زیست ، تقریبا کنار گذاشته شده است .
2- روش کوره های بلند – کنورتور اکسیژن
در این روش نیز مصارف اولیه روش قبل یعنی B F/OH بوده و تقریبا 57 درصد از کل تولید فولاد در جهان به همین طریق عرضه می شود . این روش بعد از جنگ جهانی دوم ، بطور فزاینده ای گسترش یافته و در حال حاضر نیز رایج ترین تکونولوژی در تولیدی فولاد است .
واقعیت این است که با گسترش این روش یعنی B F/OH ، روش BF/OH اعتبار خود را از دست داده . هر چند روش B F/OH هم از حیث مسائل محیط زیست در بسیاری از کشورها تحت سوال می باشد .
3- روش های کوره های قوس الکتریکی
مواد اولیه اصلی برای این کوره ها عمدتا آهن قراضه ( S CRAP ) ، آهن احیا شده به روش مستقیم ( DRI ) بریکت گداخته (MBI ) و چدن سرد (PIGIRON ) می باشد گفتنی است DR/EAF به نوعی از این تکنولوژی گفته می شود که در مصرف کوره های الکتریکی منحصرا آهن اسفنجی و بریکت های تولید شده از روش احیا مستقیم ( D RI/HBI ) می باشد . روش کوره های قوس الکتریکی E AF که امروزه 22 درصد از تولید فولاد جهان را به خود اختصاص داده گسترش پیدا خواهد کرد .
مزایای کوره های قوس الکتریکی ( EAF )
این تکنولوژی با ترکیب ریخته گری مداوم و نورد ، بطور فزاینده ای در سطح جهان به دلایل زیر رو به گسترش است :
1- کوره های EAF بر مبنای مصرف قراضه ، ارزانترین تکنولوژی بای ساخت فولاد بوده و برای مثال ، هزینه متوسط تولید هر تن کویل نورد سرد 500 تا 700 دلار در مقایسه با فولاد تولید شده توسط سیستم BF/BOF که 1400 تا 2000 دلار بر تن می باشد ، ارزان تر است . مصرف انرژی خالص در این سیستم ، نصف مصرف انرژی در مقایسه با سایر روش هاست .
2- با توجه به این روش کوره بلند اکسیژن ( C O/BF/BOF ) برای موارد کمتر از 2 تا 3 میلیون دلار در سال اقتصادی نبوده و از آنجا که تولید فولاد با حجم کمتر در بازار مورد نیاز شدید می باشد بنابراین روش EAF می تواند روش مناسبی برای این منظور باشد .
3- با توجه به مسائل محیط زیست و هزینه روز افزون جهت تهیه کک ، دسترسی به این محصول در آینده نخواهد بود مثلا در ایالات متحده آمریکا اخذ مجوز برای تاسیس کارخانه کک ، با مشکلات عمده تکنیکی از نظر محیط زیست ، روبرو است .
4- کوره های EAF با امکانات پذیرش و ذوب مواد اولیه مختلف برای شارژ از قبیل قراضه ، آهن اسفنجی DRI ، بریکت احیا مستقیم HBI و چدن سرد دارای انعاطاف پذیری بسیار و کارآیی مطلوبی می باشند .
5- در تولید محصولات با کیفیت بالا ( مثل لوله های بدون درز ، میلگردهای مخصوص ) و تولید آهن نرم در صنایع ، EAF دارای کارایی مناسب است . بنابراین با توجه به آهنگ رو به رشد کوره های قوس الکتریکی ، می توان پیش بینی نمود که تقاضا بای آهن اسفنجی و بریکیت ( DRI/HBI ) محصولات روش احیا مستقیم گازی می باشد که مزایای آن به شرح زیر است:
– فراوانی گاز طبیعی که استخراج آن بطور گسترده در سطح جهان مورد توجه واقع شده است .
– اقتصادی بودن روش : با توجه به میزان تولید در روش B F/EAF حداقل میزان تولید سالانه برای اقتصادی بودن آن 2 میلیون تن می باشد ، در حالی که بسیاری از کشورهای جهان سوم به این ظرفیت بالای تولید ، نیاز نداشته بلکه ظرفیت در حدود 250 هزار تن تا یک میلیون تن در سال در حد مطلوبی بای آنان در سال به حساب می آید ، بنابراین روش DRI/EAF با ظرفیت تولید 350 هزار تن در سال می تواند بهترین انتخاب در این منطقه ها باشد . بدیهی است تولید کنندگان فولاد که ظرفیت های کمتری داشته و بخواهد افزایش مختصری در آن به وجود آورند قادر خواهند بود که HBI را از بازار آزاد تهیه نمایند .
– تکنولوژی تثبیت شده : احیا مستقیم گازی از حیث تجاری حداقل تا 20 سال موقعیت محفوظ و محکمی را خواهد داشت در حال حاضر مقدار تولید D RI در جهان به 15 میلیون تن در سال بالغ می شود .
– مطابق با اصول محیط زیست : احیا مستقیم گازی روشی است با حداقل آلودگی محیط در مقایسه با روشهای دیگر . در این روش آلودگی هوا و پس مانده های جامد در حداقل ممکن می باشد بطور کلی این تکنولوژی با اغلب شرایط محیط های صنعتی سازگار بوده و با اغلب استانداردهای زیست محیطی تطبیق پذیر است .
فهرست آلاینده ها و پسماندهای مهم ( آلاینده های هوا ، فاضلابهای صنعتی و بهداشتی ، ذرات و ضایعات و سرو صدا و پرتوها و … ) تولید شده در فرآیندهای عملیات :
آلاینده ها و پسماندهای مهم تولید
آلاینده ها
مهمترین عامل ایجاد آلودگی هوا در مرحله اول تولید مقاطع سبک فولادی ( نورد ) ناشی از مصرف سوخت فسیلی برای گرم کردن کوره ها و گرمایش ساختمانهای تاسیساتی و اداری می باشد .
میزان مصرف سوخت فسیلی مازوت در زمان حداکثر تولید روزانه 30 تن و گازوئیل روزانه حداکثر 300 لیتر می باشد . جدول (1-4) میزان آلودگی وارد شده به محیط زیست را با استفاده از ضرایب پخش الاینده ها نشان می دهد .
جدول – میزان آلودگی به محیط زیست با توجه به ضرایب پخش
ردیف
آلاینده
کیلوگرم در روز
1
اکسید ازت
150 کیلوگرم
2
مونوکسید کربن
5/10 کیلوگرم
3
هیدروکربورها
1500 کیلوگرم
4
دی اکسید گوگرد و ذرات معلق
50 کیلوگرم
به دلیل مصرف بسیار کم گازوئیل حجم آلاینده های ناشی از مصرف آن بسیار ناچیز می باشد .
با توجه به این که میزان سوخت مصرفی توسط این کارخانه کمتر از 5% کل مصرف سوخت مازوت شهرستان ابهر در سال 1388 می باشد .
سهم ایجاد آلودگی پروژه قابل مقایسه با حجم آلاینده های ناشی از مصرف سوخت های فسیلی شهرستان ابهر نمی باشد . طبق آمار منتشر شده سازمان برنامه و بودجه استان زنجان کل سوخت مصرفی شهرستان ابهر سالیانه 468380 متر مکعب بوده است که مصرف 10000 مترمکعب در سال ( کمتر از 2 درصد ) در مقایسه با میزان 468380 مترمکعب مصرف سوخت فسیلی شهرستان ابهر ناچیز می باشد .
میزان پخش آلودگی براساس مدل انتشار گوس برآورد شده است . علی رغم توضیحات فوق الذکر به منظور کاهش آلودگی سعی بر این است که در اولین فرصت با فراهم شدن ، امکانات لازم کارخانه نسبت به اجرای طرح گاز سوز نمودن کوره ها اقدام خواهد نمود . که در آن صورت میزان آلودگی هوا به شدت کاهش خواهد یافت . در ضمن وسایل و تجهیزات کنترل آلودگی هوا خریداری شده و در کارخانه موجود می باشد که عن قریب اقدام به نصب آنها خواهد شد .
شکل فرآیند تولید ذوب و نورد
کوره قوس الکتریکی
با اجرای مرحله دوم طرح کاه شامل کوره های قوس الکتریکی می باشد ، مقداری ذرات معلق نیز می توانند وارد هوای محیط شوند که به منظور جلویگیر از انتشار آلودگی ، از سیستم های کنترل کننده ذرات معلق استفاده خواهد شد . به نحوی که میزان خروجی همواره از استاندارد مورد عمل سازمان حفاظت محیط زیست کمتر خواهد بود .
فاضلاب های صنعتی و بهداشتی
پروژه نورد گرم به دلیل فرآیند خاص خود فاقد فاضلاب صنعتی به صورت مرسوم بوده است . در مرحله اول پروژه ( نورد گرم ) روزانه 2 متر مکعب آ برای هر تن جهت خنک کردن محصولات تولیدی مصرف می شود که در یک سیستم بسته مورد استفاده مجدد قرار می گیرد در مرحله نهایی که شامل ذوب و ریخته گری و نورد می باشد ، اگرچه آب کاملا مورد استفاده مجدد قرار می گیرد ولی ساعتی پنجاه متر مکعب آب تازه جهت کمبودها مورد نیاز خواهد بود.
ضمنا با توجه به تعداد نفرات به کار گرفته شده در شرکت ذوب و نورد خلیج فارس ، روزانه حداکثر 10 متر مکعب فاضلاب بهداشتی تولید می گردد . این فاضلاب در مخازن احداث شده جمع آوری و به نحو مناسب دفع می گردید و پس از بازدید کارشناسان محترم سازمان حفاظت محیط زیست بنا بر توصیه ایشان نسبت به انجام تغییراتی همچون دو انباره نمودن آن و تبدیل به مخزن سپتیک اقدام شده است و در طرح های کوتاه مدت اصلاحات لازم دیگر نیز صورت خواهد گرفت تا اثرات ناشی از فاضلابهای انسانی به خداقل برسد .
زائدات و ضایعات
در مرحله شستشوی قطعات نورد شده ( مرحله پوسته گیری ) حدود 1% محصول در حوضچه ته نشین می شود که میزان آن برابر 200 ت در سال می باشد . این پوسته مورد استفاده مجدد قرار گرفته و قابل فروش می باشد .
سرو صدا
تولید فولاد ، در عمل با سر و صدا همراه می باشد . به منظور کاهش اثرات سر و صدا در سالن های تولید کلیه کارگران مشغول در خط تولید ملزم به استفاده از گوشیهای محافظ باشد .
درصد آلودگی استان – وضعیت موجود صنایع آلاینده
مصرف مقادیر متنابهی از انواع سوختهای فسیلی در صنایع ، وسایل مسکونی موجب تخلیه حجم زیادی از آلاینده ها CO,NO,SO2 هیدروکربنها نسوخته و ذرات معلق ، سرب و غیره در فضای استان شده است . با توجه به مطالعات تقریبا گسترده انجام شده در سال 1373 سهم هر یک از منابع آلوده کننده استان به تفکیک نوع صنعت ، سهم وسایل گسترده نقیله و مناطق مسکونی در شهرستان زنجان و ابهر و خدابنده مشخص شده است .
طبق بررسیهای بعمل آمده از بین صنایع مختلف ، صنایع کانی غیر فلزی بیشترین نقش را در آلودگی هوای استان دارند . ضمنا از منابع آلوده کننده هوا استان منابع گرایشی شهری ، وسایل نقلیه ، و صنایع را می توان نام برد . طبق بررسیهای بعمل آمده در شهرستان ابهر در سال 1377 وجود صنایع کانی غیر فلزی بزرگ ، از جمله کارخانه های تولید پودرهای میکرونیزه از عوامل عمده آلاینده محیط زیست منطقه محسوب می شوند .
فاضلاب
فاضلابهای صنعتی و بهداشتی از عوامل مهم آلاینده های منابع آبهای زیر زمینی استان محسوب می وشد ورود روزانه مقادیر قابل توجهی فاضلاب بهداشتی به داخل زمین ( چاه های جذبی ) در سطح استان و تخلیه فاضلابهای صنعتی به محیط زیست منطقه مشکلات فراوانی را در آینده برای استان به وجود خواهد آورد.
راه اندازی تصفیه خانه فاضلاب شهر صنعتی نورین به ظرفیت هفتاد هزار متر مکعب و نیز سیستم تصفیه فاضلاب شهرهای استان می تواند در آینده از میزان خطرات ناشی آلودگی بکاهد .
خطرات سوانح و عدم ایمنی
خطرات سوانح و عدم ایمنی مرتبط با طرح شامل احتمال انفجار ، نشت گازها و مالیات و …
مهمترین خطرات ناشی از فرآیند پروژه ذوب و نورد خلیج فارس ایجاد آتش سوزی و نشت مواد سوختنی از مخازن زیر زمینی می باشد که به منظور به حداقل رسانیدن این خطرات استانداردهای بین المللی در زمینه حفاظت ، ایمنی و ساخت و ساز مخازن سوخت ، رعایت شده است . با توجه به این که هدف مسئولان مجری پروژه ، در مباحث سیاستهای کاهش تاثیرات منفی ، بر پیشگیری از آلودگی است . سعی گردیده است که کله استانداردهای بین المللی در زمینه طراحی ( شامل ASTM,ANSI.API,etc ) و ایمنی رعایت گردد . به طوری که خطرات در زمان بلایای طبیعی برای کارخانه به حداق کاهش یابد .
پیش بینی به حداقل رساندن آتش سوزی و انفجار
در کارخانجات نورد و ذوب آهن خلیج فارس سیستم های اطفا حریق و آتش نشانی و استفاده از خاموش کننده های اتوماتیک و اطلاع رسانی در تاسیسات زیر بنایی کارخانجات پیش بینی و ایجاد خواهند شد بنابراین بجز خطرات و سوانح مکانیکی مورد دیگری پیش نخواهد آمد که ارتباطی با محیط زیست ندارد .
فهرست اقدامات پیشگیری ، کنترل و کاهش هر یک از آثار زیست محیطی :
شیوه های پیشگیری ، کاهش و کنترل برای هر یک از آثار زیست محیطی مرتبط با فعالیتهای طرح پیشنهاد در روشهای مشخص تخفیف آثار بر محیط های فیزیکی ، طبیعی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی حذف ، کاهش و یا کنترل اثرات سوء و نامطلوب زیست محیطی پروژه پیشنهادی باید از طریق ارائه روشهای منطقی و مقبول صاحبان صنایع قرار گیرد . چنین اقدامی که به عنوان تخفیف اثرات و یا اقدامات اصلاحی نیز نامیده می شود ، ضرورت کنترل آلودگی های را برای مسئولان واحد صنعتی روشن می سازد . هدف از ارائه پیشنهادات اقدامات اصلاحی در گزارش ، موارد زیر می باشد :
– اجتناب از بروز اثرات به وسیله اجرای برخی از عملیات
– به حداقل رسانیدن اثرات به وسیله محدود کردن درجه و یا میزان آنها
– ترمیم اثرات بوسیله بهسازی و تغییرات مثبت در محیط زیست
– کاهش و یا حذف اثرات در یک دوره به وسیله نگهداری و حفظ عملیات در طول عمر پروژه
در این پروژه ذوب و نورد خلیج فارس عملیات فاز اول مربوط به نورد ( تولید مقاطع سبک فولادی ) می باشد که هم اکنون اجرا و در حال بهره برداری می باشند ، در این پروژه عملا بخشهایی که دارای پتانسیل آلودگی مشکلاتی برای محیط زیست هستند عبارتند از :
الف ) مصرف سوخت فسیلی جهت کوره های پیش گرم کن
ب ) آب جهت خنک کردن تولیدات
به منظور کاهش اثرات منفی آلودگی هوا ، پروژه به صورت طراحی و اجرا گردیده که حداقل اثرات را داشته باشد . همچنین نصب دستگاه های کنترل خریداری شده اثرات را کمتر خواهد نمود و همچنین با تامین گاز طبیعی برای کارخانه ، سوخت اول آن پس از مدتی قابل تبدیل به گاز طبیعی می باشد که در برنامه های آتی گنجانیده شده است .
در زمینه مصرف آب بخشهای خنک کننده ، سیستم برگشت کامل مورد استفاده می باشد . با این سیستم تقریبا کلیه آب مذکور ( منهای بخش اتلافی آن ) مورد مصرف مجدد قرار می گیرد . همچنین جهت فاضلاب بهداشتی کارخانه علی رغم حجم کم آن ، سعی شده است با ایجاد سپتیک تانک اثرات آن به حداق برسد و در آینده نیز استفاده از یک سیستم تصفیه بیولوژیک ، مورد نظر است که فاضلاب به نحوی تصفیه شود که بتواند جهت آبیاری فضای سبز مجددا مورد استفاده قرار گیرد . همچنان که در فصل قبل توضیح داده شد ، در پروژه طرح توسعه کارخانه عملیات ذوب و ریخته گری پیش بینی شده است . کنترل آلودگی هوا در این بخش به صورتی خواهد بود که کلیه استانداردهای مورد نظر حفاظت محیط زیست رعایت گردد . ابعاد زیست محیطی تولید فولاد به روش استفاده از کوره های قوس الکتریکی EAF در مورد طرح ذوب و نورد خلیج فارس آلاینده های هوا در جریان استفاده از کوره های الکتریکی عمدتا شامل گازهای خروجی ( از جمله مونواکسید کربن ) و ذرات می باشند بیشتر ذرات در هنگام ذوب مواد و دمش اکسیژن تولید می شوند . حدود 5-2 درصد از کل خروجیهای گازی کوره هنگام شارژ و باز کردن کوره آزاد می شوند . بنا بر گزارشات تکنسین های کنترل کننده کوره ها ، میزان ذرات خروجی برای هر تن فولاد تولیدی بین 25-5 کیلوگرم در نوسان است . این نوسان بدلیل تفاوت در نحوه شارژ کوره ، کیفیت قراضه ، میزان دمش اکسیژن ، نحوه عمل کوره و نوع فولاد تولیدی می باشد . سه راه عمده خروج آلاینده های کوره های الکتریکی خروجی عبارتند از : تخلیه اسکرابر یا رسوب دهنده های الکترواستاتیکی با توجه به کارآیی آنها استفاده کرد . منابع خروجیهای هوا در جریان عملیات نورد شامل کوره های پیش گرم کن و پوسته زدایی می باشند . همچنین ذرات بسیار کمی در جریان عملیات نورد و غلطک کاری حاصل می شود . بسته به نوع سوخت مصرفی کوره ها هنگام احتراق ممکن است اکسیدهای گوگرد حاصل شود . اگر در کوره ها از گاز استفاده شود کمترین آلودگی وارد محیط زیست می شود و در صورت استفاده از سوختهای سنگین با سولفور بالا برای احتراق کوره ها میزان اکسیدهای گوگرد ، سولفور زدایی سوخت می باشد . در جریان پوسته شدن قطعات در عملیات نورد ، آهن در اثر حرارت بالا اکسید شده و ترکیب اکسید آهن متصاعد می شود . برای حذف این ترکیبات می توان از وت اسکربر یا ترتیب دهنده های الکترواستاتیک استفاده نمود . خروجی کوره های قوس الکتریکی همواره دارای بخار و ذرات معلق می باشد . بخارات و ذرات موجود در خروجی کوره ممکن است از طریق سوراخهای اطراف الکترودها و درهای ورودی ، به بیرون از کوره نشت کند . هنگامی که سقف کوره و یا در کوره جهت شارژ کمک ذوبها و روانسازها باز می شود ، خروج گازهای خروجی بیش از مواقع دیگر صورت می گیرد . بیشترین مقدار گازها و افزایش آلاینده های هوا به هنگام تزریق اکسیژن در کوره و پس از آن در جریان ذوب قراضه و مئواد داخل کوره ، اتفاق می افتد . حدود 75 درصد گازها و ذرات خروجی از کوره در همین مرحله تولید می شود . بهترین تجهیزات کنترل کننده این نوع آلودگی فیلترهای کیسه ای توام با هواده های نصب شده بر روی سقف کوره می باشند ، وت اسکربر نیز در این گونه موارد از کارآیی خوبی برخوردار می باشد . دستگاه های کنترل خریداری و آماده نصب در کارخانه در طرح توسعه کارخانه بدین منظور می باشد.
الف – آلودگی آب
آب مصرفی در سیستم خنک کننده به دو شکل مستقیم و غیر مستقیم استفاده می شود . آب خنک کننده غیر مستقیم برای خنک کردن ماشین ریخته گری پیوسته ، کوره قوس الکتریکی و خنک کننده گازی که قبل از فیلتر کیسه ای است ، بکار می رود . چون تمام آب خنک کننده غیر مستقیم مجددا از طریق برج خنک کننده به سیستم برمی گردد لذا به مقداری سولفات مس اضافه می گردد تا از رشد جلبک ها و میکروارگانیزمها جلوگیری نماید . آب خنک کننده مستقیم در جریان سرد و سخت کردن فولاد در راحل ریخته گری و کاهش گرمای ماشین های نورد بر روی قطعات و ماشین های نورد پاشیده شده و به صورت فاضلاب خارج می شود . فاضلاب تولیدی ابتدا خود را ته نشین می سازد ، سپس در تانک ته نشینی ، چربی های آب جدا می شود . فاضلاب تصفیه شده مجددا برگشت ، یا تخلیه به محیط ، یا قابل استفاده در مصارف آبیاری فضای سبز خواهد بود .
ب – پسماند جامد
پسماند جامد در واحدهای کوچک ذوب و نورد شامل پوسته های بجا مانده در گودال پوسته و رسوبات موجود در تانک ته نشینی است ، این رسوبات جامد به فروش رسیده و یا در جایگاه زباله دفع می گردند . و هیچ گونه پسماند جامد در شرایط فعای و در طرح توسعه وجود نخواهد داشت .
پ – مشکل صدا در کوره های قوس الکتریکی
برای رفع صدا استانداردهای ارائه می گردند . با طرحی مناسب تجهیزات کوره و نصب مناسب آن ،رعایت فونداسیون صحیح ، عایق سازی ، اتصال مناسب قطعات کوره ، کنترل عملیات توسط اپراتور از جمله فواصل و عمق نفوذ الکترودها و تجهیز کارگران با وسایل محافظتی می توان تا حدودی از عوارض جانبی صدای کوره ها کاسته شده . مثلا کارگرانی که در محیط کار ، با صدای بلندتر از 80 دسی بل در تماس هستند باید گوشی را بر گوشها بگذارند . استفاده از گوشی در جاهایی که ممکن است آسیبهایی به گوش برسد برای کارگران اجباری است .
ارائه برنامه کلی مدیریت زیست محیطی
امروز توجه به مسائل زیست محیطی از اهمیت والایی در جهان برخوردار شده است صاحبان صنایع جهت رفع مشکلات آلودگی واحدهای خود و با حمایت مسئولین دولتی – غیر دولتی از نظرات و مشاوران و متخصصین زیست محیطی برای بر طرف کردن نقایص صنایع خود استفاده فراوان برده و می برند . صنایع فولاد نیز از این توجهات بسیار بهره مند شده اند بطوری که امروزه در جهان ، تکنیک ها و روشهای جدید ذوب نورد جایگزین روشهای قدیمی را معضل گذشته گشته و هم سو با نقطه نظرات زیست محیطی در سطح جهان پیش می روند . اکنون در پروژه های جدید تولید آهن و فولاد از روش های کوره باز که دارای آلودگی های زیست محیطی شایانی است و با کنورتورهای قدیمی که با دمش هوا از پهلوی کوره کار می کند بندرت استفاده می شود ، در قابل روشهای احیا مستقیم و کوره های قوس الکتریکی که به نسبت دارای بار آلودگی کمتری هستند مورد استفاده بیشتر قرار می گیرند .
کارخانجات قدیمی نیز اقدام به تجهیز خود با تکنولوژی ها و دستگاه های کنترل آلودگی نموده اند و در این راستا با همکاری کارشناسان داخلی و خارجی و یا حتی در قالب پروژه های جهانی زیست محیطی و همکاری با سازمان های زیست محیطی نظیر یونیدو به موفقیت های شایان توجهی دست یافته اند . به عنوان مثال کشور چین در صنایع ذوب با ادامه همکاری با سازمان های بین المللی ، به نتایج در خور توجه ذیل رسیده است :
1- در کشور چین تولید آهن و فولاد درسال 1986 بالغ بر 19 میلیون تن بوده است که در مقایسه با آمار سال 1980 افزایش تولیدی معادل 7/34 درصد داشته است . اما با انجام اقدامات زیست محیطی ، توانسته ذرات خروجی هوا را به حدود 376 هزار تن کاهش دهد که نسبت به سال 1980 دارای کاهشی برابر با 35 درصد می باشد .
2- رسوب ذرات در هر ماه بطور میانگین از 99 تن در کیلومتر مربع به 6/70 تن در کیلومتر مربع تقلیل یافته است .
3- برگشت آب صنعتی از 57 درصد به 8/72 درصد افزایش یافته است بطوری که به ازای هر تن فولاد تولیدی مصرف آب به 106 تن رسیده است یعنی 42 درصد در مصرف آب صنعتی صرفه جویی شده است در برخی کارخانجات نسبت آب برگشتی حتی به 5/92 درصد رسیده است .
4- فضای سبز محوطه های کارخانجات فولاد از 9/7 درصد به 18 درصد و گاها در مواردی به 30 درصد افزایش یافته که محیط کارخانه را بسیار دل انگیز خواهد نمود .
5- فاضلاب تولیدی صنایع فولاد تحت برنامه ای از 9/74 درصد به 1/37 درصد رسیده است که حدود 50 درصد حجم فاضلاب کاهش داشته است .
6- صدای میانگین تجهیزات واحد در محوطه کارخانه به 58 دسی بل کاهش یافته که از استاندارد ملی 65 دسی بل کمتر است .
کنترل و پالایش آلودگی اب
قسمت مهم و اغلب فراموش شده در مدیریت آب و کنترل فاضلاب نظارت و پالایش است .
پالایش عبارت است از تهیه اطلاعات برای کنترل آب ورودی و تصفیه فاضلاب و تخلیه نهایی پساب . این مسئله در مشکل آلودگی آب اهمیت خاصی دارد چون واکنش سریع در برابر میزان آلودگی بسیار مهم است ( مثل آلودگی شدید فاضلابی که در آب آشامیدنی وارد شده و ایجاد اختلال می نماید ) .
پالایش اب ورودی برای تشخیص نوع عملیات پیش تصفیه قبل از استفاده لازم است ضمنا این کار اطلاعات لازم را جهت دقت در تخلیه فاضلابها به دست می دهد .
پالایش ورودی و خروجی هر واحد فاضلاب بای اطمینان از این که طرح صحیح عمل می کند و برای کنترل از غلظتها برای طراحی عملیاتی لازم است . در حال حاضر بیشتر کارهای مربوط به کنترل و نظارت آنالیزهای شیمیایی انجام می گیرد و به نیروی انسانی متخصص نیاز دارد . تکنیک های آنالیتیک پیشرفته بای بدست آوردن داده های صحیح مورد نیاز است .
مشکلات محیط زیست و راه حل آنها
مشکلات موجود در رابطه با این صنایع عبارتند از : فاضلاب ، هوای تهویه شونده ، پسماند جامد و صدا . اولین اقدامات در جهت حل مشکلات عبارتند از تمیز نمودن هوای تهویه شوند ، جمع آوری صحیح آب و کاستن از صدا .
در حال حاضر در دنیا از تکونولوژی فیلترهای الکترواستاتیکی و بگ فیلتر جهت کاستن آلودگی هوا ، جمع آوری و بازگشت مجدد پساب جهت کاهش میزان آب مصرفی می توان استفاده نمود .
سیر کولاسیون مجدد
یکی از روش های موثر در کاستن مواد زاید بدون این که تغییری در تحولات ساخت ایجاد شود گردش ( سیر کولاسیون ) مجدد است این روش که در حال حاضر در بسیاری از موارد در صنایع فلزی و آهنی بکار گرفته می شود ، از نظر اقتصادی مقرون به صرفه بوده و در کاهش مواد زاید نقش موثری داشته و موارد استفاده آن روز به روز بیشتر می شود .
در عصر تکنولوژی و پیشرفت روزافزون صنایع و در حالی که بشر نیاز به زمینی سالم هوایی پاک دارد و رشد جمعیت به سرعت و غیرقابل کنترل رو به افزایش می باشد به همان نسبت نیازها رو به فزونی می رود و در این دهکده شاهد پیشرفت تصاعدی علم و تکنولوژی هستیم و همان طور که مشاهده می شود جهت رفع این نیازها هر روزه سازه ها و کارخانجات جدیدی احداث می شود پس از رشد صنایع و کارخانجات که جهت رفع نیازهای جوامع می باشد خود نباید و منطقی نیست که نیازی را مرتفع نموده و معضل جدیدی به نام آلودگی محیط زیست ایجاد نماید در قرن 18 میلادی و در عصر انقلاب صنعتی تلاش برای ساخت ماشین های صنعتی و رقابت در ارتقای سرعت تولید آنها بود در آن زمان به محیط زیست و آلودگی هوا و آب نمی اندیشیدند و کلیه کارخانجات و صنایع را در شهرها و اطراف آنها می ساختند پس از مدتی که دودکش ها هوای شهرها و فاضلاب و پسمانده کارخانجات آب رودخانه ها را به شدت آلوده کرده و خطری جدی برای آبزیان و پرندگان بوجود آند و سپس امراض مختلف شهروندان و مزارع را تهدید نمود این بشر صنعتی به فکر راه چاره افتاد و اندیشید که اگر به همین ترتیب پیش برود بشریت و حیات بر روی زمین دچار نابودی خواهد شد لذا چون ماشین آلات و کارخانجاتی که تا ان زمان ساخته شده بودند دارای تمهیدات و پیش بینی های زیست محیطی لازم نبوده است پس با مخارج سنیگین بای عدم آلودگی محیطی زیست محیطی لازم نبوده است . پس با مخارج سنگین بای عدم آلودگی محیط زیست و صاحبان صنایع گردید که مشکل با از رده خارج شدن ماشین آلات قدیمی و جایگزینی ماشین آلات جدید رفع گردید .
و با گذشت چندین دهه اکنون سالهاست که مشاهده می شود جهت ساخت خطوط تولید و ماشین آلات صنعتی یکی از مهمترین عوامل طراحی رفع عوامل آلودگی زیست محیطی یا حداقل پیش بینی تجهیزات لازم برای کمتر کردن آلودگی می باشد و کمپانی های بزرگی در جهان وجود دارند که فعالیت آنها در رابطه با ساخت تجهیزات فیلتراسیون و تصفیه می باشند به این ترتیب همان طوری که گفته شد بشر متمدن نمی خواهد و نمی تواند با تولید محصولی نیازی را مرتفع نماید در حالی که مشکل دیگری بوجود بیاورد اکنون یک صنعت می باشد در طراحی و اجرای فاز اول شرکت ذوب و نورد خلیج فارس و همچنین در مرحله بهره برداری آن سعی شده است موارد زیست محیطی تا حد استانداردهای موجود رعایت شود . در این بخش به اهم موارد فرایند و پایش آنها پرداخته می شود که شامل هوا ، پسماند صنعتی ، فاضلاب های انسانی می باشد .
آلودگی هوا در این صنعت فقط توسط کوره ها ایجاد می شود که مربوط به سوخت فسیلی مازوت می باشد که البته پس از انجام مراحل لازم به سوخت گاز طبیعی تبدیل می شود ضمنا در وضعیت موجود طراحی تکنولوژِ آن برای سوخت مازوت می باشد که دارای سیستم فیلتر سپراتور FILTER SEPERATOR دود هوا می باشد و توسط شیرهای پنوماتیکی بزرگ دریچه های خروجی قابل تنظیم می باشد . MINIMUM/MAXMUM VALVE سپس پیچ و خم های اگزاست EXHAUST DEFLECTTR و نهایتا دودکش بلند 40 متری EXHAUST MAIN که تمام مسیر مذکور با خاک نسوز به ضخامت 120 میلیمتر از داخل ، خاک کوبی COATING گردیده است و این روکش خشن COARSI STUFF به دو دلیل انجام گرفته است .
دلیل اول و اصلی آن این است که اگر چنانچه ذرات معلق توانسته باشند از مراحل ذکر شده عبور نمایند به این مرحله برسند با برخورد به دیواره ها و روکش خشن COARSI STUFF به انبارهای مخصوص فرو می ریزند که دارای دریچه های تخلیه می باشند و توسط اپراتور به محل های مخصوص انتقال داده می شوند و دومین دلیل تبادل حرارتی می باشند که خاک نسوز باعث عدم انتقال حرارت از درون دودکش EXHAUST به بیرون می شود شایان ذکر است مشعل های گرمکن کوره به علت نیاز به هوای گرم توسط توربین TURBO CHARGER هوای گرم خروجی EXHAUST MAIN پس از بسته شدن شیر پنوماتیک دریچه بزرگ دودکش همراه با مقداری هوای تازه تغذیه می شوند . پس در واقع مقدار زیادی از هوای خروجی از کوره در یک مدار بسته LOOP پس از دودگیری و فیلتراسیون همراه با هوای تازه مجددا به کوره باز می گردد .
شکل 4-2 دودکش و تاسیسات کنترل
آلاینده های هوا
2- پسماندهای صنعتی
در این صنعت یعنی نورد فولاد پسماندهای موجود یکی انتها و ابتدای شمش ها می باشد که توسط قیچی های مخصوص در طول خط بریده می شود که آنها مجددا به کوره های ذوب بازگشته و ذوب می وسند دوم لایه های نازک یا پوسته های هستند که در اثر حرارت و اکسیداسیون شمش ها از آنها جدا می شوند که پس از جمع آوری به فروش می رسند و مصارف مختلف از جمله برای تقویت زمین های کشاورزی از انها استفاده می شود .
3- فاضلاب صنعتی
یکی از عوامل بسیار مهم در صنعت فولاد ، آب می باشد که به دو دسته تقسیم می شود اول کوره ، دوم خط نورد در تغذیه کوره HARGING شمش ها بمحض ورود به کوره روی ریل های فلزی مخصوصی قرار می گیرند که پس از طی طول کوره و رسیدن به دمای لازم از کوره خارج می شوند به ترتیبی که به هر تعداد شمش سرد ورودی شمش گداخته خارج می شود معهذالک امکان نسوز کاری ریل ها وجود ندارند پس توسط لوله های آب رفت و برگشت خنک کاری می شوند و دمای آنها تقلیل می یابد آب خنک از استخر موجود در کارخانه توسط پمپ های پر قدرت سانتیرفوژ CENTRIFUGAL به کوره منتقل و پس از عبور از مسیر فوق الذکر در کوره و گرم شدن به داخل کانال های بتونی مخصوص آب ریخته می شود و به صورت تقلی به استخر وارد می شود و در راه مقداری از دمای خود را از دست داده سپس در استخر خنک می شود و این مسیر کولاسیون آب ادامه می یابد در ضمن این که کمی از ان بخار می شود ، آب آزاد درون استخر جایگزین می شود .
خنک کاری خطوط نورد :
این خنک کاری نیز توسط آب قرار می گیرد شمش گداخته پس از خروج از کوره و ورود به خط اولین SECTION یعنی FIRST STAND استند یک می رسد . که دارای غلطک هایی با ابعاد مختلف می باشد و می بایست چندین بار زیر این غلطکها رفت و امد کند و این امر باعث داغ شدن غلطک ها می شود لذا توسط پاشیدن آب بر روی غلطک ها آنها را خنک می کند زیر فنداسیون استندها کانالهای مخصوص آب در نظر گرفته شده است آب پس از ریزش بر روی غلطک ها همراه با مقداری ذرات و پوسته های جدا شده از شمش وارد کانالهای زیر استند شده و سپس به حوضچه های انتهایی استند وارد می شود SEPTIK TANK که دارای چهار دیواره جدا از هم می باشد و پس از پر شدن انباره اول به دومی سرریز و تا انباره چهارم ادامه می یابد در این انباره ها در هر مرحله ذرات معلق ته نشین می شود که در انباره چهارم تقریبا آب خالص تری وجود دارد آب انباره چهارم توسط پمپ بالای غلطک ها جهت خنک کاری مجددا هدایت می شوند و این سیر کولاسیون ادامه می یابد در صورت بالا رفتن دمای آب و یا کم شدن حجم انباره که ترموستات و رله شناور کنترل می شود پمپ های انتقال کار افتاده و آن درون انباره چهارم را به کانل ورودی که قبلا در رابطه با کوره اشاره شده بود انتقال یافته و پمپ های استخر آب جدید و خنک را توسط لوله به حوضچه وارد می کنند ضمن این که ذرات ته نشین شده در حوضچه توسط EL EVATOR از ان خارج شده همراه با پوسته های شمش ها که قبلا ذکر شده بود به مکان های در نظر گرفته شده منتقل می شوند دومین SECTION یعنی SECONDARY STAND نیز دقیقا مانند SECTAON یک عمل می نماید .
آب های برگشتی همان طور که ذکر شد بطور ثقلی توسط کانال رو بسته از کوره SECONDARY STAND , FIRST STAND به استخر بزرگ ریخته می شوند لذا استخر آب نیز از نظر طرحی به مراتب بزرگتر و چندین برابر حوضچه های فوق الذکر ولی با همان مکانیزم می باشند که دارای همان انباره های جدا کننده و ELEYATOR لایروبی می باشد ضمن این که سطح آب ان توسط پمپ های آب آزاد کنترل می شود و پمپ های پر قدرت وظیفه انتقال آب تمیز به مناطق یاد شده را دارند .
4-فاضلاب انسانی
فاضلابهای انسانی و کفشورهای رستوران و مهمان سرا و اداری و غیره توسط لوله های محاسبه شده با شیب مناسب به ضلع جنوب غربی کارخانه که محل مخزن SEPTIC می باشد منتقل می وشد و در انجا سپتیک با ابعاد مناسب طراحی شده و لوله گاز خروجی به ضلع غربی انتقال داده شده است لذا در مواقع لزوم توسط تانکرهای مخصوص تخلیه و به محل های تعیین شده توسط شهرداری انتقال پیدا می کند ، ضمن این که اطراف کارخانه در مجاورت دیوارها تماما درخت کاری شده و 25 درصد مساحت کل کارخانه به فضای سبز اختصاص داده شده است در انتها قابل ذکر است که آبهای ناشی از بارندگی نیز توسط ناودان به کانالها و استخر هدایت می شود .
فصل پنجم
تدوین برنامه استراتژیک مدیریت منابع
آلاینده و اقدامات اصلاحی
تدوین برنامه استراتژیک مدیریت منابع آلاینده و اقدامات اصلاحی
– کنترل آلودگی هوا و نحوه مدیریت منابع آلودگی هوا
اولین و اساسی ترین راه کنترل آلودگی هوا در کارخانه هایی که از کوره های حرارتی استفاده می کنند به خصوص آنهایی که از سوختهای فسیلی مثل مازوت ، گازوئیل و غیره در گروه ها استفاده می کنند تغییر سوخت مورد نظر و گاز سوز کردن مواد سوختنی می باشد که در این صورت آلودگی تولید شده توسط این کارخانه به حداقل ممکن می رسد لذا اولین مرحله در مدریت و کنترل الودگی هوا تغییر سوخت کارخانه می باشد که در صورت فراهم شدن شرایط صورت خواهد گرفت ولی با توجه به شرایط فعلی اتخاذ راه حل هایی جهت کنترل آلودگی هوا ، تا فراهم شدن شرایط تغییر سوخت مورد توجه می باشد که در این خصوص بهترین روش استفاده از دستگاه های کنترل آلودگی هوا می باشد . علاوه بر تمهیدات که مسئولین کارخانه جهت کاهش آلودگی اتخاذ نموده اند و استفاده از دودکش به ارتفاع 40متر که تمام مسیر مذکور با خاک نسوز به ضخامت 120 میلیمتر از داخل خاک کو.بی گردیده است به نظر می رسد استفاده از فیلترها جهت کنترل ذرات مناسب می باشند . استفاده از 2 صافی بگ هوس که به صورت موازی نصب شود جهت کنترل ذرات بهترین راه حل می باشد در ذیل اصول کلی کار یک صافی بگ هوس به صورت اجمالی شرح داده شود : صافیها در انواع و اشکال مختلفی تهیه می شوند و برای جدا کردن ذرات از جریان گاز بکار می روند مثلا بگ هوس شامل تعداد زیادی کیسه های صافی است این کیسه ها طوری تنظیم شده اند که دفع مداوم مواد جمع اوری شده را امکان پذیر می کنند از انجا که با ابقاء مواد جامد بر روی صافی افت فشار افزایش می یابد وسیله ای که این مواد را به طور متناوب خارج نمایند نیز مورد لزوم است .
در حقیقت مهمترین محدودیت صافی ها افت فشار زیاد و گرفتگی منافذ صافی است . مزیت آنها بازدهی زیاد ( حتی برای ذرات کوچک ) سرمایه گذاری کم و امکان کاربرد انها در شرایط کار متعدد می باشد مکانیسم جمع آوری با صافی ها در مورد ذرات بزرگ برخورد مستقیم و در مورد ذرات کوچک برخورد برانی یا پخش می باشد .
صافی که بکار برده می شود باید قابل سرویس سریع باشد و ذرات جمع آوری شده به راحتی از آن جدا و خارج گردند .
شکل صفحه بعد ، یک بگ هوس ، که در آن از مکانیسم تکان برای تمیز کردن غبار لخته شده در روی صافی استفاده می شود را نشان می دهد در این جا یک حلقه که دارای جریان هوا می باشد دور کیسه صافی روی محوری می چرخد تا مواد جمع آوری شده بوسیله صافی را به طور مداوم بزداید .
جنس صافی عموما می تواند بسته به نوع کاربرد از هر ماده ای ساخته شود .
شکل 5-1 سیستم کنترل آلاینده های هوای خریداری
شده و آماده نصب
فیلترخانه صنعتی طرح تکان دادن
راه کارهای تصفیه فاضلاب تولیدی :
بطور کلی فاضلاب تولید شده در کارخانه ذوب و نورد خلیج فارس به دو بخش تقسیم می شود : فاضلاب صنعتی فاضلاب انسانی
فاضلاب صنعتی :
همان طور که در فصول گذشته اشاره شده جهت تصفیه فاضلاب تولید شده در فرایند تولید از یک حوضچه تصفیه فاضلاب که دارای چهار انباره می باشد استفاده شده است آلودگی فاضلاب تولید شده به صورت آلودگی حرارتی و رسوبات اکسیدهای فلزی و روغن و گریس می باشد که فاضلاب پس از طی این چهار مرحله ( انباره ) مواد معلق خود را از دست داده و در انبار چهارم آب تصفیه جمع آوری می شود و در انباره چهارم از طریق ایجاد قطره و رها سازی آب از ارتفاع بر خنک سازی آب کمک می شود . لجن حاصل از تصفیه در حوضچه جمع آوری شده و به محل دفن بهداشتی زباله در خارج از شهر انتقال یابد .
فاضلاب انسانی
فاضلاب انسانی توسط لوله های محاسبه شده با شیب مناسب به ضلع جنوب غربی کارخانه انتقال می یابد که از یک مخزن SEPTIC TANK برای تصفیه فاضلاب استفاده می شود و توسط تانکرهای بخصوص تخلیه به محل های تعیین شده توسط شهرداری انتقال می یابد که از این طریق مشکل فاضلاب انسانی نیز مرتفع می گردد . در حال حاضر تعداد پرسنل شاغل 96 نفر می باشد که در دو شیفت کاری مشغول می باشند و در شرایط اقتصادی بد این تعداد به 64 نفر نیز کاهش می یابد .
تعداد 10 واحد سرویس بهداشتی و تعداد 10 واحد دوش احداث شده و در حال بهره برداری بای کارگران می باشد . ایجاد تغییرات به منظور بهینه سازی سیستم تصفیه مذکور و همچنین بهره برداری صحیح از سیستم موجود از برنامه های کوتاه مدت و در دست اقدام می باشد . در برنامه توسعه و بلند مدت استفاده از پساب مناسب و منطبق با استانداردها جهت استفاده در فضای سبز محوطه کارخانه مدنظر می باشد .
کنترل پسمانده های صنعتی :
پسمانده های صنعتی در کارخانه ذوب و نورد خلیج فارس به دو بخش تقسیم می شود یکی ابتدا و انتهای شمش ها می باشد که توسط قیچی های مخصوص در طول بریده شده که انها مجددا به کوره های ذوب بازگشته و ذوب می شوند و دیگری پوسته های اکسید فلزی تولید شده می باشد که به صورت نامطلوب در اطراف کارخانه تلمبار می شود که برای رفع مشکل موجود دو راه حل وجود دارد که یکی استفاده از این اکسیدهای فلزی برای تقویت خاک های کشاورزی و زراعی می باشد که می توان تحقیقات زیادی را در این خصوص انجام داد تا به این موضوع رسید که تا چه حد می تواند این مواد در جبران عناصر موجود در خاک کمک کند راه حل دوم این می باشد که این مواد را پس از تولید جهت دفن بهداشتی در محل های انتخاب شده توسط شهرداری انتقال داد .
ایجاد فضای سبز :
ایجاد و توسعه فضای سبز براساس طرح اولیه در برنامه های کوتاه مدت کارخانه می باشد و در این خصوص مدیریت کارخانه برای کوتاه مدت برنامه ریزی لازم را انجام داده است و بزودی عملیاتی خواهد شد .
105