گزارشهای مالی



فصل دوم
مبانی نظری و ادبیات تحقیق

بخش اول
دانش و سیستم حسابداری
حسابداری را می توان فرآیند شناسایی ، اندازه گیری ، طبقه بندی و گزارشگری اطلاعات مالی بمنظور فراهم آوردن امکان قضاوت آگاهانه و اتخاذ تصمیمات منطقی توسط استفاده کنندگان اطلاعات مالی تعریف کرد . بعبارت دیگر ، حسابداری یک سیستم پردازش اطلاعات می باشد که رویدادهای مالی موثر بر سازمانها را شناسایی نموده و اثرات اینگونه رویدادها را به تصمیم گیرندگان گزارش می کند . اما نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان از اطلاعات مالی به دلیل تحولات سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی و اثرات آنها بر محیط فعالیت سازمانها ، در حال تغییر می باشد ، در نتیجه حسابداری در جهت تامین این نیازها به ناچار در مبانی ، اصول و استانداردهای گزارشگری و اندازه گیری تجدید نظر می نماید تا هدف نهایی حسابداران یعنی تامین نیازهای اطلاعات استفاده کنندگان از خدمات حسابداری تحقق یابد .

گزارشات مالی و اجزای آن:1
محصول نهایی فرآیند حسابداری مالی ، ارائه اطلاعات مالی به استفاده کنندگان مختلف ، اعم از استفاده کنندگان داخلی و استفاده کنندگان خارج از واحد تجاری ، در قالب گزارشات حسابداری است آن گروه از گزارشات حسابداری که با هدف تامین نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان خارج از واحد تجاری تهیه و ارائه می شود ، در حیطه عمل گزارشگری مالی قرار می گیرد .
صورتهای مالی ، بخش اصلی فرآیند گزارشگری مالی را تشکیل می دهد . در حال حاضر یک مجموعه کامل صورتهای مالی شامل ترازنامه ، صورت سود و زیان، صورت سود و زیان جامع و صورت جریان وجوه نقد ( که صورتهای مالی اساسی نامیده می شود . ) و یاد داشتهای توضیحی می باشد . دیگر موارد تشکیل دهنده گزارشگری مالی مواردی از قبیل گزارش مدیران درباره فعالیت واحد تجاری و گزارش تحلیلی مدیران می باشد ، که همراه با گزارش حسابرسان مستقل ( و حسب مورد گزارش بازرس قانونی ) و صورتهای مالی مجموعه ای تحت عنوان گزارش مالی سالانه را تشکیل می دهد . سایر گزارشهای مالی که بطور موردی و با اهداف خاص تهیه می وشد در بر گیرنده مواردی از قبیل گزارشهای مالی تهیه شده به منظور دریافت تسهیلات مالی از بانکها ، گزارش توجیهی هیئت مدیره جهت افزایش سرمایه در مورد شرکتهای سهامی و اظهار نامه مالیاتی می باشد .

واحد گزارشگر :2
گزارشگری مالی منعکس کننده حسابدهی واحد تجاری در قبال منابع آن است و از این رو مبنایی برای ارزیابی وظیفه مباشرت مدیریت و اتخاذ تصمیمات اقتصادی فراهم می آورد . صورتهای مالی بعنوان بخش اصلی فرآیند گزارشگری مالی ، به استفاده کنندگان مختلف در ارزیابی وضعیت مالی ، عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری یعنی ( واحد گزارشگر ) یاری می رساند . واحد گزارشگر به یک واحد تجاری منفرد یا گروه واحدهای تجاری اطلاق می شود که موضوع یک مجموعه صورتهای مالی مشخص است که بنابر الزامات قانونی ، قرار دادی یا عرفی و به منظور رفع نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان تهیه و ارائه می شود .

مفاهیم اساسی حسابداری و گزارشگری مالی 3
الف – مفروضات حسابداری
1- فرض تفکیک شخصیت
مفهوم شخصیت در حسابداری عموماً به معنای این است که برای مقاصد گزارشگری مالی واحد تجاری را باید به عنوان یک شخصیت مستقل از صاحب یا صاحبان آن در نظر گرفت به بیان دیگر هر واحد تجاری از لحاظ مقاصد حسابداری معمولاً به عنوان یک شخصیت حسابداری مستقل و جدا از صاحبان آن و سایر اشخاص در نظر گرفته می شود.

2- فرض تداوم یا استمرار فعالیت
فرض تداوم یا استمرار فعالیت حاکی از این است که واحد تجاری عملیات خود را در آینده قابل پیش بینی ادامه خواهد داد . به بیان دیگر بر اساس این فرض واحد تجاری آن قدر به موجودیت خود ادامه می دهد تا برنامه های خود را اجراء و تعهدات خود را ایفاء کند .

3- فرض واحد اندازه گیری
در گزارشگری مالی رویدادها و فعالیت های مالی واحد تجاری بر حسب پول اندازه گیری و بیان می شود پول کارآمد ترین وسیله برای اندازه گیری و انتقال اطلاعات مالی است و به همین دلیل به عنوان مقیاس مشترک و شاخص اندازه گیری در کلیه مراحل فرایند حسابداری و گزارشگری مالی بکار گرفته می شود . یکی از الزامات ارائه صورتهای مالی اساسی ، بکارگیری یک مقیاس مشترک اندازه گیری در مورد اندازه گیری در مورد اقلامی است که قرار است مشخصاً در متن صورتهای مالی مزبور انعکاس یابد .

4- فرض دوره مالی
طبق این فرض عمر واحد تجاری باید به دوره های مالی یکسان تقسیم شود زیرا استفاده کنندگان از اطلاعات مالی نیازمند اطلاعات درباره وضعیت واحد تجاری قبل از خاتمه فعالیتهای ان می باشند . علاوه بر این فرض دوره مالی استفاده از روش تعهدی را به جای روش نقدی ، در گزارشگری مالی و حسابداری ضروری می سازد . به بیان دیگر چنانچه ارائه صورتهای مالی ادواری در طول عمر واحد تجاری لازم نبود فرض تعهدی نیز که یکی دیگر از مفروضات حسابداری است ضرورت پیدا نمی کرد .

5- فرض تعهدی
فرض تعهدی یکی از مفروضات بنیادی حسابداری و گزارشگری مالی است ضرورت اندازه گیری مستمر و مطلوب عملکرد واحدهای تجاری به عنوان مبنای تصمیم گیری های استفاده کنندگان صورتهای مالی اساسی ، بکارگیری فرض تعهدی را در حسابداری و گزارشگری مالی اجتناب ناپذیر کرده است . فرض تعهدی حاکی از این است که در حسابداری باید درآمدها به محض تحقق و هزینه ها به محض تحمل و بدون توجه به دریافت یا پرداخت وجه نقد شناسایی شود .

ب – اصول حسابداری
1- اصل بهای تمام شده
اصل بهای تمام شده از اصول فراگیر حسابداری است که در گزارشگری مالی نقشی اساسی دارد این اصل حاکی از این است که در حسابداری مبنای مناسب برای شناسایی اولیه عناصر صورتهای مالی بهای تمام شده تاریخی است . اصل بهای تمام شده تاریخی مبنی بر این واقعیت است که در هر مبادله ارزش متعارف آنچه که واگذار می شود فراهم کننده مبانی و شواهد قابل اتکاء در مورد ارزش چیزی است که تحصیل می شود .

2- اصل تحقق درآمد
طبق این اصل درآمد غالبا هنگامی شناسایی می گردد که هر دو شرط زیر تامین شده باشد .
1- فرایند کسب سود کامل شده یا به طول عمده تکمیل شده باشد.
2- مبادله یا داد و ستدی واقع شده باشد.

3- اصل تطابق ( مقابله ) هزینه ها با درآمدها
این اصل بر فرایند اندازه گیری سود تمرکز دارد و مفهوم آن این است که بعد از اندازه گیری در آمد دوره هزینه های انجام شده به منظور تحصیل درآمد نیز باید برای همان دوره تعیین و با درآمد مربوط مقابله شود تا سود خالص دوره مشخص گردد . بنابراین شناخت هزینه ها متعاقب شناخت درآمد انجام می گیرد.

4- اصل افشاء
اصل افشاء یکی از اصول اساسی حسابداری است که بر کلیه جوانب گزارشگری مالی تاثیر دارد . اصل افشاء ایجاب می کند که کلیه واقعیت های با اهمیت مربوط به رویدادها و فعالیت های مالی واحدهای تجاری به شکل مناسب و کامل گزارش شود . بر اساس این اصل صورتهای مالی اساسی باید حاوی تمامی اطلاعات با اهمیت مربوط و به موقع بوده و این اطلاعات به گونه ای قابل فهم و حتی الامکان کامل ارائه شود تا امکان اتخاذ تصمیمات آگاهانه را برای استفاده کنندگان فراهم سازد .
ج – میثاقها یا اصول محدود کننده :
1- فزونی منافع بر مخارج
2- اهمیت
3- خصوصیات صنعت
4- محافظه کاری

1- فزونی منافع بر مخارج
هدف از اطلاعات حسابداری را می توان به شرح زیر خلاصه کرد :
اطلاعات جسابداری باید استفاده کنندگان را در تصمیم گیری های اقتصادی آنها یاری کند .
طبق این اصل باید تهیه اطلاعات حسابداری همواره مقرون به صرف باشد.

2- اهمیت
اهمیت را می توان به عنوان یکی از مفاهیم واقع بینی در حسابداری دانست که می تواند تعدیل راه حل های صحیح تئوریک را در مواردی که سودمندی اطلاعات مالی نیز تامین می شود ایجاب کند . به بیان دیگر در مورد مبالغ و اقلامی که بنا بر وضعیت محیط و عملکرد واحد تجاری غیر عمده و ناچیز محسوب می شوند ، می توان از بکارگیری صحیح ترین روشها از لحاظ تئوریک خود داری کرد و در عوض روشهای را بکار گرفت که مقرون به صرفه ، عملی و متناسب باشد .

3- خصوصیات صنعت
از آنجائی که حسابداری بر سودمندی اطلاعات و رحجان محتوا بر شکل رویدادها و وقایع تاکید دارد خصوصیات و رویه های عملکرد در صنایع مختلف ممکن است استثنائات خاصی را در مورد بکارگیری اصول و رویه ها توجیه کند . مانند بیمه ، بانکداری و … در مواردی که در یک صنعت خاص سوابق و شواهد روشنی در ارتباط با عملیات ویژه و انحصاری آن وجود دارد که اتخاذ و بکارگیری رویه های استثنائی حسابداری می تواند از لحاظ سودمندی اطلاعات و رجحان محتوا بر شکل مفید واقع شود ، تعدیل اصول پذیرفته شده حسابداری نسبت به آن عملیات و اقلام خاص مجاز شناخته شده است .

4- محافظه کاری
محافظه کاری یا احتیاط نیز همانند اهمیت یکی از مفاهیم واقع بینی در حسابداری است و یکی از محدودیت های حاکم بر حسابداری و گزارشگری مالی است.
در وضعیت هائیکه روشهای حسابداری متفاوت و جایگزین با مناسبتهای همسان وجود دارد یا به عبارت دیگر هرگاه در مورد یک رویداد یا وضعیت معین اعمال روشها و تکنیکهای متفاوت اندازه گیری با پشتوانه منطقی و منطبق با اصول پذیرفته شده حسابداری امکان پذیر است . محافظه کاری ایجاب می کند که روش یا تکنیکی انتخاب و اعمال شود که دارای حداقل اثر مساعد ( فزاینده ) بر سود خالص و جمع دارائی ها در دوره جاری باشد .

هدف صورتهای مالی4
هدف صورتهای مالی عبارت از ارائه اطلاعات تلخیص و طبقه بندی شده درباره وضعیت مالی ، عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری است که برای طیفی گسترده از استفاده کنندگان صورتهای مالی در اتخاذ تصمیمات اقتصادی مفید واقع گردد.
صورتهای مالی همچنین نتایج وظیفه مباشرت مدیریت یا حسابدهی آنها را در قبال منابعی که در اختیارشان قرار گرفته منعکس می کند . استفاده کنندگان صورتهای مالی برای اتخاذ تصمیمات اقتصادی ، غالباً خواهان ارزیابی وظیفه مباشرت یا حسابدهی مدیریت می باشند . تصمیمات اقتصادی مزبور به عنوان نمونه شامل مواردی از قبیل فروش یا حفظ سرمایه گذاری در واحد تجاری و انتخاب مجدد یا جایگزینی مدیران می باشد .
از آنجا که صورتهای مالی عمدتاً بیانگر اثرات مالی رویدادهای گذشته است و لزوما در بر گیرنده اطلاعات غیر مالی نیست تمام اطلاعات مورد لزوم استفاده کنندگان را جهت اتخاذ تصمیمات اقتصادی فراهم نمی آورد . با این حال صورتهای مالی نیازهای اطلاعاتی مشترک اغلب استفاده کنندگان را رفع می کند .
اطلاعات ارائه شده در صورتهای مالی مشمول محدودیتهای مختلف دیگری نیز هست . اطلاعات مالی تحت تاثیر ابهامات موجود قرار می گیرد زیرا در بر گیرنده برآوردها بوده و اثر معاملات بین دوره های مالی مشخص تخصیص یافته است . اطلاعاتی را که نمی توان بر حسب واحد پول بیان کرد در متن صورتهای مالی قابل انعکاس نمی باشد . به علاوه اطلاعات مندرج در صورتهای مالی عمدتاً تاریخی است زیرا مرتبط با وضعیت مالی در یک تاریخ معین و عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی برای یک دوره گذشته می باشد .

استفاده کنندگان صورتهای مالی و نیازهای اطلاعاتی آنان
استفاده کنندگان صورتهای مالی به اشخاصی اطلاق می شود که جهت رفع نیازهای اطلاعاتی متفاوت خود از صورتهای مالی استفاده می کنند . تامین نیازهای اطلاعاتی تمام استفاده کنندگان توسط صورتهای مالی امکان پذیر نیست . ولی نیازهایی وجود دارد که برای همه استفاده کنندگان مشترک است . بالاخص همه استفاده کنندگان به نوعی به وضعیت مالی ، عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری علاقه مند هستند . اعتقاد بر این است که هر گاه صورتهای مالی معطوف به تامین نیازهای اطلاعاتی سرمایه گذاران باشد اکثر نیازهای سایر استفاده کنندگان را نیز در حد توان برآورده می کند . به عبارت دیگر اطلاعات تهیه شده برای سرمایه گذاران به عنوان یک مرجع اطلاعاتی برای سایر استفاده کنندگان نیز مفید است چرا که اینان می توانند اطلاعات مشخص تری را که در معاملات خود با واحد تجاری بدست می اورند با این مرجع اطلاعاتی بسنجند . استفاده کنندگان صورتهای مالی و نیازهای اطلاعاتی انها به شرح زیر است :
الف – سرمایه گذاران
سرمایه گذاران به عنوان تامین کنندگان سرمایه متضمن ریسک واحد تجاری و مشاورین آنان علاقه مند به اطلاعاتی در مورد ریسک ذاتی و بازده سرمایه گذاریهای خود می باشند . اینان به اطلاعاتی نیاز دارند که بر اساس آن بتوانند در مورد خرید نگهداری یا فروش سهام تصمیم گیری کنند و عملکرد مدیریت واحد تجاری و توان واحد تجاری را جهت پرداخت سود سهام مورد ارزیابی قرار دهند .

ب- اعطا کنندگان تسهیلات مالی
اعطا کنندگان تسهیلات مالی علاقه مند به اطلاعاتی هستند که بر اساس آن بتوانند توان واحد تجاری را در باز پرداخت به موقع اصل و متفرعات تسهیلات دریافتی ارزیابی کنند .

ج – تامین کنندگان کالا و خدمات و سایر بستانکاران
تامین کنندگان کالا و خدمات و سایر بستانکاران به اطلاعاتی علاقه مند هستند که آنها را در اتخاذ تصمیم در زمینه فروش کالا و خدمات به واحد تجاری و ارزیابی توان واحد تجاری جهت باز پرداخت بدهیهای خود در سر رسید یاری رساند . بستانکاران تجاری بر عکس اعطا کنندگان تسهیلات مالی به وضعیت واحد تجاری در کوتاه مدت علاقه مند هستند مگر آنکه واحد تجاری از مشتریان عمده آنان بوده و ادامه فعالیت آنان به تداوم معاملات با واحد تجاری متکی باشد .

د – مشتریان
علاقه مشتریان به کسب اطلاعات در مورد تداوم فعالیت واحد تجاری است بالاخص زمانی که رابطه آنان با واجد تجاری بلند مدت بوده یا اینکه در حد قابل ملاحظه ای به محصولات و خدمات واحد تجاری وابسته باشند .

ه – کارکنان واحد تجاری
کارکنان و نمایندگان آنها به اطلاعاتی در مورد ثبات و سود اوری کار فرمایان خود علاقه مندند . اینان همچنین علاقه مند به اطلاعاتی هستند که آنها را در ارزیابی توان واحد تجاری مبنی بر تامین حقوق و مزایا ایجاد فرصتهای شغلی و پرداخت مزایای پایان خدمت یاری دهد .

و – دولت و موسسات دولتی
دولت و موسسات تابع آن در رابطه با تخصیص منابع علاقه مند به فعالیتهای واحد تجاری هستند . اینان همچنین برای تنظیم فعالیتهای واحدهای تجاری تعیین سیاستهای مالیاتی و تشخیص مالیات و نیز تهیه آمار ملی به اطلاعات نیاز دارند.

ز – جامعه به طور اعم
آحاد جامعه به طرف مختلف تحت تاثیر واحدهای تجاری قرار می گیرند . به طور مثال واحدهای تجاری ممکن است در اقتصاد محلی از طریق ایجاد اشتغال و استفاده از محصولات فروشندگان محلی نقش قابل ملاحظه ای ایفا کنند . از طریق ارائه اطلاعات در مورد روندها و تحولات اخیر در رشد واحد تجاری و طیف فعالیتهای آن، صورتهای مالی می تواند برای آحاد جامعه مفید باشد .

ح – سایر استفاده کنندگان
اشخاص دیگری که عمدتاً به ارائه انواع خدمات به استفاده کنندگان فوق الذکر بالاخص سرمایه گذاران اشتغال دارند جهت رفع برخی نیازهای اطلاعاتی خود به صورتهای مالی تکیه می کنند . اشخاص مزبور از جمله شامل بورس اوراق بهادار کارگزاران بورس تحلیل گران مالی و پژوهشگران می باشند .
مدیریت واحد تجاری مسئول تهیه و ارائه صورتهای مالی می باشد . مدیریت به شکل و محتوای صورتهای مالی علاقه مند است زیرا این صورتها ابزار اصلی انتقال اطلاعات مالی در مورد واحد تجاری به اشخاص خارج از آن است . مدیریت از اطلاعات اضافی در انجام وظایف برنامه ریزی تصمیم گیری و کنترل کمک می گیرد و قادر است شکل و محتوای چنین اطلاعات اضافی را در راستای رفع نیازهای خود تعیین کند . گزارش چنین اطلاعاتی خارج از دامنه کاربرد این مجموعه است . معهذا اطلاعات مندرج در صورتهای مالی منتشره بایستی با اطلاعات مورد استفاده مدیریت جهت ارزیابی وضعیت مالی عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری در تضاد نباشد .

بخش دوم
تاریخچه بیمه در جهان 5
نخستین نوع بیمه که قبل از سده 19 مورد عمل قرار گرفته بیمه باربری دریائی است بقیه دسته ها بعد از انقلاب صنعتی در اروپا به تدریج از این زمان به بعد شروع شده است . اینکه کدامین قوم یا ملت نخستین بار با بیمه آشنا شد معلوم نیست برخی از نویسندگان دریا نوردان فینیقی را مینکر بیمه دریائی می داند و برخی معتقدند که تقسیم ریسک را که امروزه یکی از ویژگیهای مهم بیمه گری محسوب می شود چینیها در سه هزار سال قبل از میلاد رعایت کرده اند . تا سده چهاردهم میلادی اصولاً بیمه بصورت تعاون و کمک متقابل وجود داشت و در حمل و نقل دریائی نیز بیمه برای کشتی و محموله بصورت بیمه وام دریائی و نظایر آن جزء قرار داد حمل و نقل محسوب می شد و بیمه به شکل معامله و قرار داد مستقل مطرح نبود . به نظر بسیاری از مولفان بیمه به مفهوم واقعی و امروزی آن در سده چهاردهم میلادی بوجود آمده است .

تاریخچه بیمه های اتکائی6
اینکه دقیقاً از چه زمانی بیمه گران به جستجوی بیمه اتکائی برای بیمه نامه های صادره خود پرداختند یک بحث نظری است . می توان فرض کرد که بیمه گران اولیه میزان قبولی خود را محدود به مبالغی می نمودند که بدون نیاز به بیمه اتکائی بتوانند از عهده انجام آن تعهدات برآیند .
بیمه های اتکائی مختلفی وجود دارند که تاریخچه مختصری از انواع مهم آنها شرح داده می شود :

1- بیمه اتکائی دریائی
اولین یافته در مورد این نوع پوشش ، مربوط به بیمه نامه ای است که در سال 1370 میلادی صادر شده است و سفری از جنوابه اسلویس را تحت پوشش بیمه ای قرار داده است آنچه از اسناد و مدارک بر می آید چنین مستفاد می گردد که کاربرد بیمه اتکائی به مفهوم واقعی آن برای بیمه گران دریائی از اواخر قرن هفدهم میلادی آغاز گردیده است و آن زمانی بود که لوئی چهاردهم پادشاه فرانسه شد و در سال 1681 میلادی فرمانی صادر کرد و مقرر کرد که بیمه گران اولیه می توانند خطرات و ریسک را بین خودشان بیمه اتکائی کنند و بدنبال آن در سایر کشورهای اروپائی و جهان مجاز شناخته شد .

2- بیمه اتکائی آتش سوزی
به نظر می رسد که توسعه و گسترش بیمه آتش سوزی در طول مدت قرن هجدهم بدون کمک بیمه اتکائی انجام پذیرفته است . اولین اثر بجا مانده از بیمه اتکائی آتش سوزی قراردادی است که بین شرکت بیمه ایگل فایر نیویورک با شرکت یونیون در سال 1813 منعقد گردید و خطرات شرکت بیمه یونیون را تحت پوشش قرار داد . ولی اولین مورد اتکائی که کلیه جزئیات آن هم موجود است قرار دادی است میان شرکت ناسیونال با شرکت "پروپر تایرز" ، به این ترتیب این عمل در انگلیس و سایر کشورها متداول گردید . قرار دادهای اولیه از نوع قرار دادهای مازاد بوده است و از نقطه نظر شرایط و خصوصیات بسیار شبیه قرار دادهای امروزی است و شرایط این قرار دادها عموماً شامل تعهدات واگذاری و قبول ریسک سهم نگهداری نرخ کامزد استثنائات و سهم نگهداری و حساب شرایط داوری و غیره می باشد . شرکت "هیث" برای اولین بار پوششی مازاد خسارت را به بازار معرفی کرد که با استفاده از آن پوشش شرکت بیمه واگذارنده سهم نگهداری خود را در خسارت آتش سوزی تا میزان معینی تعیین می نمود و بیمه گر اتکائی مازاد آن را تا مبلغ معینی عهده دار می شد .

3- بیمه های اتکائی عمر
افزایش تقاضا برای بیمه های عمر و همراه آن تشکیل شرکتهای جدید بیمه عمر در نیمه اول قرن نوزدهم سرآغاز بیمه های اتکائی عمر می باشد . در سالهای آغازین رشد این رشته بیمه های اتکائی عمر بر اساس واگذاری اختیاری صورت می گرفت و قرار دادهای منعقده معمولاً شامل مسائلی از قبیل نرخ حق بیمه سهم نگهداری و ارزش باز خرید می گردد در سال 1873 یک قرار داد بیمه از این نوع معتقد گردید که بر اساس آن وضعیت سهم نگهداری حق بیمه اضافی و نرخ کارمزد را تعیین نمود . بدین ترتیب این نوع بیمه ها متداول گشت .

4- بیمه های اتکائی حوادث
توسعه بیمه اتکائی حوادث به همراه گسترش سریع بیمه نامه های حوادث و اتومبیل در اواسط قرن نوزدهم صورت گرفت . اولین اثر مکتوب مربوط به بیمه های حوادث به سالهای 1872 باز می گردد در این سال شرکت پسنجر اقدام به قبول بیمه اتکائی حوادث از یک شرکت بیمه نمود . حجم کارهای اتکائی اولیه صرفاً بر اساس واگذاری اختیاری صورت می گرفت و بعداً این نوع قرار دادها به صورت مازاد خسارت تنظیم شد و از مقبولیت عامه هم برخوردار گردید.

تاریخچه بیمه در ایران و محیط قانونی
بیمه در مفهوم جبران خسارت زیان دیدگان در ایران سابقه طولانی دارد . به روایت شاهنامه فردوسی در زمان سلطنت بهرام گور از پادشاهان ساسانی نوعی تامین اجتماعی برای جبران زیانهای ناشی از آفات کشاورزی و نیز سرقت اموال وجود داشته و این گونه خسارتها از محل گنج یا خزانه دولت پرداخت می شده است . اما بیمه به مفهوم یکی از فعالیتهای نوین اقتصادی در اواخر سلطنت قاجار با فعالیتهای بیمه خارجی در ایران آغاز شد 7 و سیر تحول تاریخی آن تا کنون به شرح زیر می باشد :
1- در تاریخ 23 آذرماه 1269 هجری شمسی امتیاز بیمه گری از طرف ناصرالدین شاه به یکی از اتباع روس به نام لازار پولیا کف به مدت 75 سال واگذار شد ولی بعداً این امتیاز باطل شد .
2- در سال 1290 دو شرکت روسی به نامهای نادژادا و کافکاز مرکوری با تاسیس شعب خود عملیات بیمه گری را در ایران آغاز کردند که پس از آن به تدریج حضور شرکتهای بیمه خارجی در بازار بیمه کشور گسترش یافت و ظرف مدت کوتاهی 23 شرکت بیمه خارجی در ایران فعال شد .
3- در اوایل دهه 1310 با پدید آمدن مقرراتی در باره فعالیت بیمه در قوانین بیمه به صورت یک نهاد در ایران شکل گرفت . مهمترین این قوانین یکی قوانین تجارت است که در آن کلیه عملیات بیمه بحری و غیر بحری ، عمل تجارتی شناخته شد و مهمتر از آن قانون ثبت شرکتها مصوب دوم خرداد 1310 است که طی آن مقرر شد "شرکتهای بیمه اعم از ایرانی یا خارجی تابع نظام نامه هایی خواهند بود که از طرف وزارت عدلیه تنظیم می شود و قبول تقاضای ثبت شرکتهای فوق و شرایط راجع به ادامه فعالیتهای آنها منوط به رعایت مقررات نظام نامه های مزبور خواهد بود" . اهمیت این ماده قانونی که باید آنرا سر آغاز پیدایش بیمه در ایران دانست ، در این است که بر اساس آن اولاً بیمه به عنوان یک فعالیت مستقلی به رسمیت شناخته شد و ثانیاً این فعالیت رو به پیدایش و توسعه از بی نظمی و بی قاعدگی که ممکن بود به زیان بیمه گذاران و بیمه گران باشد ، نجات یافت . با این ماده موجز و مختصر، بیمه در ایران حق حیات رسمی یافت و اندکی بعد با تصویب ماده واحده مورخ 8/6/1310 راجع به شرکتهای بیمه ، ثبت و فعالیت موسسات بیمه عملا محقق شد . علاوه بر این در سال 1310 قوانین، نظام نامه ها و مقررات دیگری نیز در زمینه فعالیت بیمه به تصویب رسید که از جمله می توان به مقررات مربوط به تنظیم قرار دادهای بیمه به زبان فارسی مصوب 6/9/1310 مقررات مربوط به تنظیم بیمه بحری مصوب 11/10/1310 و مقررات راجع به ماده 8 قانون ثبت شرکتها مصوب وزارت عدلیه در اول اردیبهشت ماه 1311 اشاره کرد .
4- در سال 1314 شرکت بیمه ایران به عنوان نخستین شرکت بیمه ایرانی با سرمایه اولیه بیست میلیون ریال تاسیس شد . این شرکت ابتدا به صورت یک شرکت سهامی مختلط دولتی و خصوصی و سپس با انتقال سهام سهامداران خصوصی به صورت یک شرکت بیمه با سرمایه صد در صد دولتی درآمد. به موجب تصویب نامه 6/7/1316 شرکتهای بیمه ایرانی و نمایندگی شرکتهای خارجی موظف شدند که 25 درصد از معاملات بیمه ای خود را به عنوان اتکایی اجباری به بیمه ایران واگذار نمایند و به موجب این مصوب انجام کلیه معاملات بیمه دولتی منحصراً به بیمه ایران واگذار گردید.
5- در تاریخ 7/2/1316 اولین قانون بیمه در 36 ماده به تصویب مجلس رسید .
6- مصوبه هیات دولت به تاریخ 12/9/1331 مبنی بر الزام نمایندگیهای شرکتهای بیمه خارجی برای تودیع 250 هزار دلار سپرده نقدی به بانک ملی و افزایش سپرده مذکور تا میزان پانصد هزار دلار منجر به تعطیلی فعالیتهای شرکتهای بیمه خارجی به جز شرکتهای یورکشا و اینگستراخ شد.
7- در فاصله سالهای 1329 تا 1343 تعداد 8 شرکت بیمه ایرانی تاسیس شد که شامل شرکتهای بیمه شرق (1329)، بیمه آریا (1331)، بیمه پارس (1334)، بیمه ملی (1335)، بیمه البرز (1336)، بیمه آسیا (1338)، بیمه امید (1339)، و بیمه ساختمان و کار (1343 ) ، بود .
8- در 29/10/1347 قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی به تصویب رسید و صندوق تامین خسارتهای بدنی ایجاد گردید.
9- در سال 1350 با تصویب قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری تغییرات عمده ای در صنعت بیمه کشور ایجاد شد . این شرکت با سرمایه دولت تشکیل گردید و وظیفه تنظیم ، تعمیم و هدایت امر بیمه در ایران و حمایت بیمه گذاران ، بیمه شدگان و صاحبان حقوق آنها و همچنین اعمال نظارت بر فعالیت موسسات بیمه در کشور به عهده آن نهاده شد . علاوه بر این به موجب ماده 5 قانون مذکور انجام بیمه های اتکایی اجباری که قبلاً با بیمه ایران بود به بیمه مرکزی ایران واگذار گردید .
10- در سال 1357 علاوه بر دو نمایندگی شرکتهای بیمه خارجی یورکشایر و اینگستراخ 13 شرکت بیمه ایرانی در کشور فعالیت می کرد که عبارت بودند از : شرکت سهامی بیمه ایران دارای مالکیت دولتی و شرکتهای سهامی بیمه خصوصی آسیا ، آریا ، البرز ، امید ، ایران و آمریکا (توانا )، پارس ، تهران ، حافظ ، ساختمان و کار ، شرق ، دانا و ملی ضمن اینکه بیمه مرکزی ایران نیز به فعالیت خود ادامه می داد . در آبانماه 1358 با تصویب لایحه قانونی موسسات بیمه و موسسات اعتباری ، شرکتهای بیمه به همراه بانکها و بسیاری صنایع دیگر ملی اعلام شد و اداره امور آنها به دولت واگذار گردید و پروانه فعالیت نمایندگیهای موسسات بیمه خارجی در ایران نیز لغو شد . برای اداره شرکتهای بیمه ملی شده هیات مدیره مشترکی متشکل از رئیس کل بیمه مرکزی ایران و نمایندگان وزارتخانه های امور اقتصادی و دارایی ، بازرگانی ، کار و امور اجتماعی ، سازمان برنامه و بودجه و شرکت سهامی بیمه ایران تعیین شد .
11- در تاریخ 1/3/1362 قانون بیمه محصولات کشاورزی به تصویب رسید.
12- در تاریخ 13/9/1367 قانون اداره امور شرکتهای بیمه توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد و بر اساس آن شرکتهای بیمه آریا ، امید ، پارس ، تهران ، ایران و امریکا (توانا)، حافظ، ساختمان و کار، شرق و ملی در شرکت بیمه دانا ادغام و تنها چهار شرکت بیمه شامل بیمه ایران، آسیا البرز و دانا به فعالیت خود ادامه دادند که مقرر شد این شرکتها به صورت سهامی اداره شوند .
13- در تاریخ 21/8/1376 قانون اجازه ثبت شعبه یا نمایندگی شرکتهای خارجی به تصویب رسید .
14- در تاریخ 6/6/1380 قانون تاسیس موسسات بیمه غیر دولتی توسط مجلس شورای اسلامی تصویب گردید.
15- بعد از تصویب قانون تاسیس موسسات بیمه غیر دولتی ، شرکتهای بیمه خصوصی توسعه ، پارسیان ، کار افرین ، رازی ، حافظ ، سینا ، امید و بیمه اتکایی امین تاسیس شد که در حال حاضر در صنعت بیمه فعالیت می کنند.

نقش و جایگاه بیمه مرکزی ایران
در کشورهایی که رقابت در بازار بیمه آنها از اهمیت زیادی برخوردار است جریان صحیح امور شرکتهای بیمه و حمایت از حقوق مشتریان و بیمه گذاران مستلزم وجود ساختار موثر و مناسب نظارت است . این نظارت شامل مقررات مربوط به صدور پورانه فعالیت شرکتهای بیمه میزان سرمایه و نحوه به ثبت رسیدن آن و توان مالی مورد نیاز برای فعالیت در سطوح مختلف با توجه به حد توانایی مالی برای ایفای تعهدات ( حد اعسار ) می باشد . به موجب قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری مصوب 30/3/1350 ، وظیفه اعمال نظارت بر شرکتهای بیمه در کشور به عهده بیمه مرکزی ایران نهاده شده است . بطوری که طبق ماده 1 قانون مذکور مقرر شده است :
" به منظور تنظیم و تعمیم و هدایت امر بیمه در ایران و حمایت بیمه گذاران و بیمه شدگان و صاحبان حقوق آنها همچنین به مظنور اعمال نظارت دولت بر این فعالیت موسسه ای به نام بیمه مرکزی ایران طبق مقررات این قانون به صورت شرکت سهامی تاسیس می گردد . "
همچنین بیمه مرکزی علاوه بر وظیفه اعمال نظارت بر شرکتهای بیمه و تهیه آئین نامه ها و مقرراتی که برای حسن اجرای امر بیمه در کشور لازم است طبق قانون مذکور عهده دار وظایف دیگری نیز می باشد که مهمترین آنها شامل تهیه اطلاعات لازم در مورد فعالیتهای کلیه موسسات بیمه کشور ، انجام بیمه های اتکایی اجباری ، قبول و واگذاری بیمه اتکایی اختیاری داخلی و خارجی، اداره صندوق تامین خسارتهای بدنی و تنظیم آئین نامه آن می باشد .
بیمه مرکزی ایران دارای 4 رکن شامل مجمع عمومی شورای عالی بیمه هیات عامل و بازرسان است .
شورای عالی بیمه که مرکب از 10 نفر (شامل رئیس کل بیمه مرکزی به عنوان رئیس شورای عالی بیمه، 4 نفر از معاونین وزرا ، مدیر عامل شرکت بیمه ایران و یکی از مدیران عامل سایر شرکتهای بیمه، دو نفر کارشناس و یک نفر نماینده اتاق بازرگانی ) می باشد ، مهمترین رکن " بیمه مرکزی " در امر نظارت بر فعالیتهای بیمه در کشور است . وظایف شورای عالی بیمه طبق ماده 17 قانون تاسیس بیمه مرکزی و بیمه گری به شرح زیر است :
1- رسیدگی و اظهار نظر نسبت به صدور پروانه تاسیس یا لغو پروانه موسسات بیمه طبق مقررات قانون مذکور و پیشنهاد آن به مجمع عمومی
2- تصویب نمونه ترازنامه که باید مورد استفاده موسسات بیمه قرار گیرد .
3- تعیین انواع معاملات بیمه و شرایط عمومی بیمه نامه ها و نظارت بر امور بیمه های اتکایی
4- تعیین میزان کارمزد و حق بیمه های مربوط به رشته های مختلف بیمه مستقیم
5- تصویب آئین نامه های لازم برای هدایت امر بیمه و فعالیت موسسات بیمه
6- رسیدگی و اظهار نظر نسبت به گزارش بیمه مرکزی درباره عملیات و فعالیتهای موسسات بیمه در ایران که حداقل هر شش ماه یکبار باید تسلیم شود .
7- اظهار نظر درباره هر گونه پیشنهادی که از طرف رئیس شورای عالی بیمه به آن ارجاع می شود .
8- انجام سایر وظایفی که قانون مذکور برای آن تعیین نموده است .

این شورا در راستای عمل به وظایف خود تا کنون 51 آئین نامه صادر نموده است که فهرست این آئین نامه ها در پیوست شماره 1 ارائه شده است

شرکتهای بیمه در ایران
بر اساس بررسیهای انجام شده تعداد بیمه گران مستقیم در بازار بیمه ایران تا کنون به شرح جدول زیر بوده است :

جدول شماره 1 – آمار بیمه گران مستقیم در بازار بیمه ایران
موسسات بیمه
تا سال 1314
از سال 1314 تا سال1331
از سال 1331 تا سال1358
از سال 1358 تا سال1373
از سال 1373 تا سال1380
از 1380 تا کنون
داخلی
–
2
13
4
5
13
خارجی
21
23
2
–
–
–

12 شرکت فعال در صنعت بیمه کشور در حال حاضر به شرح زیر می باشد :

نام شرکت

نوع مالکیت

1- بیمه ایران
2- بیمه آسیا
3- بیمه البرز
4- بیمه دانا
5- بیمه صادرات و سرمایه گذاری

6- بیمه پارسیان
7- بیمه رازی
8- بیمه کار آفرین
9- بیمه توسعه
10- بیمه اتکایی امین
11- بیمه حافظ
12- بیمه امید
13- بیمه سینا

دولتی
دولتی
دولتی
دولتی
دولتی

خصوصی
خصوصی
خصوصی
خصوصی
خصوصی
خصوصی
خصوصی
خصوصی

( با مشارکت بیمه ایران ، آسیا ، البرز ، دانا و بانکهای ملی ، تجارت ، صادرات ، ملت و توسعه صادرات)

شرکتهای بیمه حافظ و امید صرفاً در مناطق آزاد تجاری فعالیت می کنند و تمام شرکتهای خصوصی بعد از تصویب قانون تاسیس موسسات بیمه غیر دولتی در تاریخ 6/6/1380 ایجاد شده اند .
علاوه بر شرکتهای فوق دو صندوق بیمه نیز در بخشهای خاص فعالیت می کنند که این دو صندوق عبارتند از :
1- صندوق بیمه محصولات کشاورزی که در تاریخ 1/3/1362 با تصویب ماده واحده قانون بیمه محصولات کشاورزی در مجلس شورای اسلامی ، تاسیس شد . به موجب قانون مذکور، به منظور انجام بیمه انواع محصولات کشاورزی ، دام ، طیور ، زنبور عسل ، کرم ابریشم و آبزیان پرورشی در مقابل خسارتهای ناشی از سوانح طبیعی و حوادث قهری نظیر تگرگ ، توفان ، خشکسالی ، زمین لرزه ، سیل ، سرمازدگی ، یخبندان ، آتش سوزی ، صاعقه ، آفات و امراض نباتی عمومی و قرنطینه ای و امراض واگیر حیوانی عمومی و قرنطینه ای به عنوان وسیله ای برای نیل به اهداف و سیاستهای بخش کشاورزی ، صندوق بیمه محصولات کشاورزی در بانک کشاورزی ایجاد می شود.
2- صندوق بیمه سرمایه گذاری فعالیتهای معدنی که اساسنامه آن در تاریخ 16/3/1380 به تصویب هیات وزیران رسیده است . هدف صندوق طبق اساسنامه عبارت است از تحقق توسعه پایدار در بخش معدن و تامین تمام یا قسمتی از خسارتهای احتمالی ناشی از عدم کشف کانه و سرمایه گذاریهای موجود در بخش یاد شده .

شناخت انواع فعالیتهای بیمه
فعالیتهای بیمه بر اساس ماهیت آنها به دو دسته کلی به شرح زیر تقسیم می شود :
الف ) بیمه اجتماعی :
این نوع بیمه ها که بیمه های ناشی از قانون نیز گفته می شود ، بیشتر در مورد کارگران و طبقات کم درآمد جامعه کار برد دارند . ویژگی این نوع بیمه ها عبارت است از :
1- در پرداخت حق بیمه ، شخص دیگری ( کارفرما ) نیز مشارکت دارد که بخش اعظم حق بیمه را می پردازد .
2- بر خلاف بیمه های بازرگانی ، حق بیمه متناسب با ریسک یا خطر تعیین نمی شود ، بلکه مبنای محاسبه آن درصدی از حقوق یا دستمزد بیمه شده می باشد .
3- پرداخت خسارت الزاماً با دریافت حق بیمه همراه نیست .
4- اجباری است .
5- روابط بیمه گر با بیمه گذار روابطی قانونی است .
از آنجا که بیمه های اجتماعی در دامنه کاربرد این استاندارد قرار نمی گیرد لذا از بحث بیشتر درمورد آنها صرفنظر می شود .

ب) بیمه های بازرگانی ( تجاری) :
به سایر انواع بیمه غیر از بیمه های اجتماعی اصطلاحاً بیمه بازرگانی ( تجاری) گفته می شود .
رویکردهای مختلفی برای طبقه بندی بیمه های بازرگانی ( تجاری) وجود دارد که برخی از آنها به شرح زیر است :
1- طبقه بندی بر حسب مدت زمان
2- طبقه بندی بر حسب ماهیت
3- طبقه بندی بر حسب توزیع خطر.
در ادامه هر یک از این طبقه بندیها مورد بررسی قرار می گیرد.

طبقه بندی انواع بیمه بر حسب مدت زمان
در این رویکرد ، بیمه های بازرگانی یا تجاری به بیمه های کوتاه مدت و بیمه های بلند مدت تقسیم می شود . قرار دادهای بیمه کوتاه مدت ، قراردادهایی است که پوشش بیمه ای را برای یک دوره ثابت و کوتاه مدت فراهم می کند و بیمه گر قادر است در پایان هر دوره ، آن را فسخ کند یا برخی از شرایط آن از جمله حق بیمه یا میزان پوشش را تعدیل کند . قرار دادهای بیمه اموال و قرار دادهای بیمه عمر زمانی از جمله قراردادهای کوتاه مدت محسوب می شود . قرار دادهای بیمه بلند مدت نیز قراردادهایی است که عموماً تغییر یکجانبه در شرایط آنها امکان پذیر نیست و این قرار دادها مستلزم ارائه پوشش بیمه ای برای یک دوره طولانی است مثل بیمه های مهندسی ، بیمه های عمر مختلط پس انداز و بیمه دیون بلند مدت ( وامهای بلند مدت ).

طبقه بندی انواع بیمه بر حسب ماهیت
معمولاً فعالیتهای بیمه با توجه به ماهیت و سرشت آنها به بیمه های عمومی (غیر زندگی ) و بیمه های زندگی طبقه بندی می شود . بیمه عمومی ( غیر زندگی ) عبارتست از بیمه در مقابل خطراتی که با فوت انسان مرتبط نباشد . این نوع بیمه فراهم کننده پوششی برای یک دوره خاص در مقابل زیانهای مشخص ناشی از وقوع انواع معین حوادث احتمالی است . برخی از این بیمه ها کوتاه مدت مثل بیمه اتش سوزی و برخی نیز بلند مدت مثل بیمه مهندسی و دیون رهنی است . بیمه زندگی عبارتست از بیمه در مقابل خطراتی که با فوت انسان مرتبط است و این نوع عملیات بیمه عمدتاً به رسیدن بیمه شده به یک سن مشخص یا فوت وی مربوط می شود . خطرات بیمه شده در این نوع بیمه عمدتاً شامل فوت ، از کار افتادگی ، مستمری و بازنشستگی است . ضمناً بیمه های درمانی بلند مدت ، بازخرید سرمایه و وجوه بازنشستگی نیز جزء بیمه های زندگی طبقه بندی می شود.
در این رویکرد گاهی بجای طبقه بندی فعالیتهای بیمه به عمومی (غیر زندگی) و زندگی ، این فعالیتها را در قالب بیمه های 1) اشیا یا اموال 2) اشخاص 3) مسئولیت و 4) زیان پولی طبقه بندی می کنند که در ذیل به آنها پرداخته شده است .

بیمه اشیا یا اموال :
در بعضی متون به آن بیمه زیان یا بیمه های غیر زندگی نیز می گویند . در این نوع بیمه موضوع تعهد بیمه گر، جبران خسارت وارده به شیئی می باشد ( شیئی اعم از غیر جاندار مثل اموال و یا جاندار مثل حیوانات و یا محصولات کشاورزی ) یعنی آنچه قابل تقویم به وجه نقد باشد. مهم ترین ویژگی این نوع بیمه جبران خسارت وارده و پرداخت غرامت می باشد . بنابراین بیمه گذار زیان دیده نمی تواند خسارتی بیش از حد واقعی دریافت نماید و وضعی بهتر از زمان قبل از بروز حادثه داشته باشد . از مهمترین رشته های بیمه اموال می توان به بیمه آتش سوزی ، اتومبیل ، باربری و محصولات کشاورزی اشاره کرد .

بیمه اشخاص :
در این نوع بیمه ، تعهد بیمه گر مرتبط با فوت ، حیات و یا سلامت بیمه شده می باشد مثل بیمه های عمر ، درمان ، حوادث . در این بیمه بر خلاف بیمه اشیا و اموال ، بیمه گر نمی تواند غرامت وارده به بیمه شده را برآورد نماید . زیرا زندگی انسانها را نمی توان از نظر مالی ارزیابی کرد . در این نوع فعالیتهای بیمه ، تعیین سرمایه بیمه به عهده بیمه گذار است . بیمه اشخاص سرشت غیر غرامتی دارد و بر خلاف بیمه های اموال یا بیمه های غرامتی که خسارت پرداختی به بیمه گذار نباید از ارزش شیئی بیمه شده در زمان حادثه تجاوز کند ، در بیمه های اشخاص به استثنای بیمه درمان ، بیمه گر در صورت تحقق خطر مورد نظر باید مبلغ مورد تعهد را بپردازد . بنابراین سرشت بیمه های اشخاص به استثنای بیمه درمان در بر گیرند 3 ویژگی عمده است :
الف – مبلغ بیمه شده مقطوع است .
ب – مبلغ بیمه شده جنبه ترمیم و جبران ندارد .
ج – بیمه گر نمی تواند جانشین بیمه گذار برای وصول غرامت پرداخت شده بشود . بیمه گر در بیمه های اشخاص به منظور تعهدات خود زیان یا خسارت وارده به بیمه شده را ملاک عمل قرار نمی دهد بلکه با احراز وقوع خطرهایی که در بیمه نامه قید شده مبلغ مورد تعهد را پرداخت می کند.

بیمه مسئولیت :
در این نوع فعالیتهای بیمه ، مسئولیت مدنی بیمه گذار در قبال اشخاص ثالث بیمه می شود . به عبارت دیگر زیانهایی که در نتیجه قصور و سهل انگاری افراد در قبال اشخاص پدید می آید تحت پوشش بیمه قرار می گیرد . طبق ماده 328 قانون مدنی ایران ، هر کس مال غیر را تلف کند ضامن آن است و باید مثل و یا قیمت آن را بدهد . هر کس موجب زیان و یا خسارت به جان و یا مال اشخاص دیگر شود مسئول جبران آن می باشد . بنابراین آنچه تحت پوشش بیمه مسئولیت بیمه می شود فقط مسئولیت مدنی افراد بوده و لذا مسئولیت جزائی یا کیفری نمی تواند تحت پوشش بیمه مسئولیت قرار گیرد . در این رشته می توان به بیمه های مسئولیت کارفرما در قبال کارکنان و یا اشخاص ثالث و یا بیمه مسئولیت هتلداران و … اشاره کرد .
این رشته بیمه ویژگیهایی دارد که آن را از بیمه های اموال و اشخاص متمایز می کند . زیرا در حالی که بیمه های اموال سرشت غرامتی و جنبه جبران خسارت داشته و بیمه های اشخاص نیز به دلیل سرشت غیر غرامتی آن از لحاظ پرداخت خسارت جنبه مقطوع دارد . در بیمه های مسئولیت چون پیامد و نتیجه وقوع خطر یا میزان خسارت احتمالی نامعلوم است و از طرفی سرشت آن جنبه غرامتی دارد ، بیمه گران برای تعیین خسارتهای وارده ملاک و ضوابط متفاوتی در نظر می گیرند . بدین معنا که کارشناسان پزشکی و یا مالی میزان خسارت وارده را تعیین و دادگاهها بر پایه نظر کارشناسان رای صادر کرده و بیمه گران نیز بر اساس آن به تعهد خود تا میزان تعیین شده در بیمه نامه ها در قبال زیان دیدگان عمل می کنند . ویژگیهای دیگر این بیمه ، عدم اجرای قاعده جانشینی یا حق رجوع بیمه گر به مسئول حادثه می باشد.

بیمه زیان پولی :
در این نوع فعالیتهای بیمه موضوع بیمه میزان معینی پول است که بیمه گر در اثر قصور بیمه گذار در عمل به تعهدات خود در قبال دیگران یا در صورت تحقق شرایط خاص و معین می پردازد . مهمترین انواع بیمه های زیان پولی عبارتند از:
الف – بیمه اعتبار : که نمونه رایج آن فعالیتها و همکاریهای مشترک بانک و بیمه می باشد .
ب – بیمه تضمین : عبارتست از میزان معینی وجه نقد که بیمه گردر نقش ضامن بیمه گذار پرداخت آن را تضمین می کند . در صورتی که بیمه گذار تحت شرایط قرار داد قادر به بازپرداخت بدهی خود نباشد بیمه گر موظف به پرداخت آن خواهد بود. (موسسات اعتباری از اعتبار گیرنده ضامن طلب می کنند تا هر گاه وی از پرداخت اصل و کارمزد خود دار یکند بدهی او از ضامن وصول گردد).
ج – بیمه عدم النفع: عبارتست از جبران خسارت ناشی از دست رفتن در امد در صورت توقف تولید.
د – بیمه صداقت در امانت: در این نوع فعالیتهای بیمه ، بیمه گر پرداخت هر گونه خسارت و زیان وارده به بیمه گذار را که ناشی از سوء رفتار کارکنان مثل عدم صداقت ، دزدی ، خیانت در امانت و کسر موجودی صندوق باشد تحت پوشش قرار می دهد .

طبقه بندی فعالیتهای بیمه بر حسب توزیع خطر :
با توجه به شرایط بیمه خطرات و توان مالی شرکتهای بیمه ، می توان گفت که دامنه امکانات و فعالیتهای بیمه گران در پذیرش خطر محدود بوده و هر خطری را نمی توانند به طور فردی و مستقل تحت پوش قرار دهند . بر این اساس بیمه گری که نمی تواند خطری را مستقلاً تحت پوشش قرار دهد با همکاری بیمه گران دیگر این کار را انجام می دهد و خطری را که پذیرفته است بین خود و دیگر بیمه گران تقسیم می نماید و به عبارت دیگر بخشی از خطر بیمه گر اصلی به دیگر بیمه گران منتقل می شود . توزیع خطر بین بیمه گران و یا انتقال بخشی از خطر از یک بیمه گر به بیمه گر دیگر به شکلهای زیر صورت می گیرد :
1- بیمه مشترک : اگر بیمه گر نتواند خطری را که به او پیشنهاد شده بیمه کند و آثار آن را در هنگام وقوع حادثه تحمل کند ، قسمتی از آن را متناسب با توانایی خود پذیرفته و مابقی را به بیمه گران دیگر واگذار می نماید . در این روش بیمه گر فقط بخشی از خطرات بزرگ را قبول می کند که توانایی پذیرش و انجام تعهدات در قبال آن را دارد و بیمه گذار باید برای تکمیل پوشش بیمه خود راساً به بیمه گران دیگر مراجعه نماید تا بدین ترتیب تمام دارایی خود را تحت پوشش بیمه قرار دهد . این نحوه بیمه کردن را که بیمه گذار بجای یک بیمه گر واحد با چند بیمه گر سر و کار دارد بیمه مشترک گویند . در بیمه مشترک هر بیمه گر حق بیمه سهم خود را دریافت می کند و در زمان بروز خسارت نیز سهم خسارت خود را می پردازد .
2- بیمه اتکایی : بیمه اتکایی نوعی ساز و کار جایگزین برای توزیع خطر می باشد . هیچ شرکت بیمه ای نمی تواند با اتکاء به توان مالی خود برای تعداد نامحدودی ظریتهای بیمه ای پوشش فراهم کند . زیرا که توان مالی هر چقدر بالا باشد قدرت پاسخگویی به خسارات غیر منتظره و همزمان را ندارد . از طریق بیمه اتکایی که معامله متقابل دو بیمه گر می باشد امکان مبادله سهمی از فعالیت بیمه ای یک بیمه گر به شرکت بیمه دیگر فراهم می شود . در این روش بیمه گر ابتدا به تنهایی در مقابل بیمه گذار متعهد شده و سپس برای واگذار کردن قسمتی از خطر مازاد بر توان خود به بیمه گران دیگر مراجعه می کند. این عمل که بیمه مجدد است ، اصطلاحاً بیمه اتکایی نامیده می شود . بیمه اتکایی این امکان را فراهم می کند تا هر بیمه گر بتواند با اتکاء به بیمه گران دیگر خطرات خارج از حد تحمل خود را بیمه کند . بیمه گری که بخشی از خطر خارج از توان خود را منتقل می کند بیمه گر واگذارنده و بیمه گری که در قبال بیمه گر واگذارنده متعهد می باشد بیمه گر اتکایی نامیده می شود . در بیمه اتکایی ، بیمه گر اتکایی در مقابل بیمه گذار تعهدی ندارد . بنابراین در بیمه اتکایی مسئله انتقال تعهد از بیمه گذار به بیمه گر اتکایی مطرح نیست . بلکه تعهد بیمه گر اتکایی فقط در برابر بیمه گر واگذارنده می باشد.

اشکال بیمه اتکایی
1- بیمه اتکایی اختیاری یا ریسک واحد : در این نوع بیمه اتکایی برای هر مورد خاص از خطرات انتقالی باید توافق جداگانه بین بیمه گر واگذارنده و بیمه گر اتکایی به عمل آید . این نوع بیمه بیشتر در مورد خطرات غیر عادی و استثنایی و قراردادهای عمده انجام می شود .
2- بیمه اتکایی اجباری : این نوع بیمه اتکایی که به بیمه اتکایی قانونی نیز معروف است ، در مواردی کاربرد دارد که قانونگذار به منظور کنترل عملیات بیمه ، موسسات بیمه را موظف می کند بخشی از هر یک از بیمه نامه های خود را به یک موسسه بیمه اتکایی که مستقیماً تحت نظر دولت اداره می شود واگذار نمایند . در ایران طبق قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری مصوب سال 1350 موسسات بیمه موظف شده اند 25 % عملیات بیمه غیر زندگی و 50 % عملیات بیمه زندگی خود را به بیمه مرکزی ایران واگذار نمایند.
3- بیمه اتکایی قرار دادی: در این نوع بیمه اتکایی نیاز به توافق طرفین برای هر یک از موارد به طور جداگانه نیست بلکه یک قرار داد کلی بین بیمه گر واگذارنده و بیمه گر اتکایی منعقد می گردد که به موجب آن سهمی از تمام معاملات یک نوع فعالیت بیمه مثلاً بیمه های آتش سوزی و یا باربری به محض صدور بیمه نامه به بیمه گر اتکایی تعلق می گیرد . این نوع بیمه اتکایی مزایایی نسبت به بیمه اتکایی اختیاری دارد که عبارت است از :
الف – تکلیف طرفین از ابتدا روشن بوده و نیازی به توافق برای هر مورد ندارد.
ب – برای بیمه گر واگذارنده این نگرانی وجود ندارد که مدتی بدون داشتن پوشش اتکایی ناگزیر شود تمام تعهدات بیمه نامه را خود به عهده گیرد.

بیمه های اتکایی قراردادی به شرح زیر طبقه بندی می گردد:

قرار داد اتکایی مشارکت :
در این نوع فعالیت بیمه ، بیمه گر واگذارنده در صد معینی از کلیه بیمه نامه های صادره در یک رشته خاص را برای خود نگه داشته و بقیه را به بیمه گران اتکایی واگذار می نماید . این نوع قرار داد در موارد زیر استفاده می شود :
* زمانی که بیمه گر واگذارنده در یک رشته بیمه برای اولین بار شروع به فعالیت کرده و یا در آن رشته هیچ نوع اطلاعات و آماری وجود ندارد .
* زمانی که بیمه گر واگذارنده خطر بعلت ماهیت خطر و یا مبلغ زیاد سرمایه قادر نیست تمام خطر را تعهد کند .
* به منظور کاهش هزینه های اداری
* به منظور جلب حمایت مالی برای افزایش حجم فعالیت
این نوع قرار داد بیشتر در بیمه های اموال و مسئولیت بجز بیمه های اتومبیل استفاده می شود . زیرا اداره و اجرای آن برای بیمه گر اتکایی آسان و سود آور است. در این نوع قرار داد امکان دستیابی به کارمزد بیشتر و شرایط بهتر وجود دارد.

قرار داد اتکایی مازاد سرمایه :
در این قرار داد بیمه گر واگذارنده بخشی از سرمایه بیمه شده را به عنوان سهم نگهداری خود به عهده می گیرد و برای سرمایه های مازاد بر سهم نگهداری پوشش اتکایی تهیه می کند . تفاوت این نوع بیمه اتکایی با بیمه اتکایی مشارکت در روش محاسبه سهم نگهداری است . سهم نگهداری در بیمه اتکایی مشارکت به صورت درصد و در بیمه اتکایی مازاد سرمایه به صورت یک مبلغ پولی محاسبه می شود.

قرار داد اتکایی مازاد خسارت :
در این قرار داد ، خسارات تا حد معینی کلاً بر عهده بیمه گر واگذارنده بوده و در صورتی که خسارت از آن حد تجاوز کند مبلغ مازاد بر عهده بیمه گر اتکایی می باشد .

وضعیت بازار بیمه در ایران
بر اساس آمارهای رسمی ، میزان حق بیمه صادره توسط شرکتهای بیمه در سال 1381 ، مبلغ 7 هزار و 595 میلیارد ریال بوده که نسبت به سال قبل آن 4/57 درصد رشد نشان می دهد . از این میزان بیشترین سهم متعلق به حق بیمه های دریافتی از قرار دادهای شخص ثالث می باشد که 3/34 درصد از کل حق بیمه های صادره را به خود اختصاص داده است .
در سال 1381 جمع خسارات پرداختی صنعت بیمه 6 هزار و 39 میلیارد ریال بوده که نسبت به سال 1380 حدود 6/53 درصد رشد داشته است . همچنین بیش از 55 درصد خسارتهای واقع شده مربوط به رشته شخص ثالث می باشد که رشد 59 درصدی نسبت به سال قبل نشان می دهد .
جدول شماره 2 وضعیت بازار بیمه ایارن را به تفکیک رشته های بیمه در سالهای 1380 و 1381 نشان می دهد .
جدول شماره 2 – وضعیت بازار بیمه ایران ( مبالغ به میلیون ریال )
نوع بیمه
سال 1380
سال 1381

حق بیمه عایده شده
خسارت واقع شده
درصد خسارات به حق بیمه
حق بیمه عایده شده
خسارات واقع شده
درصد خسارات به حق بیمه
آتش سوزی
باربری
حوادث
اتومبیل
شخص ثالث
کشتی (بدنه)
هواپیمایی
مهندسی
پول
زندگی
درمانی
سایر
511/517
417/390
622/429
530/506
085/612/1
101/21
033/53
937/74
007/5
589/393
181/639
683/183
279/135
300/61
541/212
697/261
154/090/2
591/22
201/19
720/11
307/3
168/313
390/666
166/133
14/26
70/15
47/49
66/51
66/129
06/107
21/36
64/15
04/66
57/79
26/104
50/72
767/740
786/577
515/568
713/776
602/607/2
309/39
406/236
287/216
859/6
192/653
979/868
524/303
031/202
051/38
761/266
899/440
562/325/3
665/45
971/147
771/164
690/6
524/463
070/765
273/172
27/27
59/6
92/46
76/56
53/127
17/116
59/62
18/76
54/97
96/70
04/88
76/56
جمع
697/826/4
514/930/3
43/81
939/595/7
268/039/6
51/79

استخراج : واحد تحقیقات ماهنامه "اقتصاد ایران" از آمارهای رسمی – مجله اقتصاد ایران – دی 1382.
سهم بازار شرکتهای بیمه کشور
سهم بازار هر یک از شرکتهای بیمه به استثنای شرکتهای بیمه جدید التاسیس و صندوق بیمه محصولات کشاورزی در کل صنعت بیمه ، بخش غیر زندگی و زندگی به تفکیک حق بیمه ها و خسارت به ترتیب در جداول شماره 3 تا 5 نشان داده شده است:
جدول شماره 3- سهم بازار شرکتهای بیمه در کل صنعت ( سال 1380)
( مبالغ به میلیارد ریال )
عنوان
بیمه ایران
بیمه آسیا
بیمه البرز
بیمه دانا
بیمه صادرات
بازار بیمه
حق بیمه
صادره
1379
01/2355
88/979
48/258
73/452
25/17
4/4063

1380
11/3292
35/1357
85/321
96/759
44/8
7/5739

نرخ رشد (%)
79/39
52/38
51/24
86/67
08/51-
26/41

سهم از بازار(%)
36/57
65/23
61/5
24/13
15/0
00/100

ذخیره پایان سال
14/1555
58/717
48/134
90/334
73/3
8/2745

ذخیره اول سال
76/1006
22/521
95/110
00/187
90/6
8/1832

عاید شده
72/2743
98/1160
32/298
05/612
61/11
7/4826
خسارت
پرداخت شده
1379
88/1443
33/564
39/121
89/315
35/8
8/2453

1380
33/2334
73/787
37/148
27/423
68/0
4/3694

نرخ رشد (%)
67/61
59/39
23/22
99/33
80/91-
56/50

سهم از بازار(%)
19/63
32/21
02/4
46/11
02/0
00/100

معوق پایان سال
77/487
66/216
45/57
19/93
66/17
7/873

معوق اول سال
51/392
74/128
18/49
11/65
07/1
5/637

واقع شده
59/2429
66/875
64/156
35/451
27/17
5/3930
ضریب خسارت
مقدار (%)
1379
34/72
32/76
49/52
72/62
27/28
34/70

1380
55/88
42/75
51/52
74/73
70/148
43/81

تغییر (واحد)
21/16
90/0-
02/0
02/11
43/120
09/11
تعداد بیمه نامه
1379
490/015/5
059/178/2
187/436
991/347
087/2
814/979/7

1380
776/619/5
887/358/2
319/402
698/593
560/3
240/978/8

نرخ رشد (%)
05/12
30/8
76/7-
61/70
58/70
51/12

سهم از بازار(%)
59/62
27/26
78/4
61/7
04/0
00/100
تعداد خسارت
1379
203/810
327/245
862/190
853/318
59
304/565/1

1380
143/184/1
769/273
809/194
929/338
178
828/991/1

نرخ رشد (%)
15/46
59/11
07/2
30/6
69/201
25/27

سهم از بازار(%)
45/59
74/13
78/9
02/17
01/0
00/100
به دلیل عدم دسترسی به اطلاعات سال 1381 از اطلاعات سال 1380 استفاده شده است .
جدول شماره 4 – سهم بازار شرکتهای بیمه در بخش غیر زندگی (سال 1380 )
(مبالغ به میلیارد ریال)

عنوان
بیمه ایران
بیمه آسیا
بیمه البرز
بیمه دانا
بیمه صادرات
بازار رشته
حق بیمه
صادره
1379
10/1938
23/859
85/240
76/406
25/17
2/3462

1380
90/2977
98/1197
18/296
44/690
44/8
9/5170

نرخ رشد (%)
65/53
43/39
98/22
74/69
08/51-
35/49

سهم از رشته(%)
59/57
17/23
73/5
35/13
16/0
09/90

ذخیره پایان سال
11/1268
45/514
83/123
89/288
73/3
0/2199

ذخیره اول سال
91/818
97/366
87/99
53/168
90/6
2/1461

عاید شده
69/2528
50/1050
22/272
08/570
61/11
1/4433
خسارت
پرداخت شده
1379
80/1215
70/536
69/112
40/296
35/8
9/2169

1380
01/2065
41/754
85/134
34/402
68/0
3/3357

نرخ رشد (%)
58/69
56/40
66/19
74/35
80/91-
72/54

سهم از رشته(%)
51/61
47/22
02/4
98/11
02/0
88/90

معوق پایان سال
12/473
71/214
37/54
20/88
66/17
0/849

معوق اول سال
26/356
79/125
30/46
59/58
07/1
0/589

واقع شده
87/2181
33/843
92/142
95/431
27/17
3/3617
ضریب خسارت
مقدار (%)
1379
37/71
89/75
57/51
63/69
27/28
44/70

1380
28/86
28/80
50/52
77/75
70/148
60/81

تغییر (واحد)
91/14
39/4
93/0
14/6
43/120
16/11
تعداد بیمه نامه
1379
278/905/4
940/096/2
098/435
637/310
087/2
040/750/7

1380
341/513/5
585/272/2
216/401
850/553
560/3
552/744/8

نرخ رشد (%)
40/12
38/8
79/7-
29/78
58/70
83/12

سهم از رشته (%)
05/63
99/25
59/4
33/6
04/0
40/97
تعداد خسارت
1379
830/794
724/243
276/190
356/317
59
245/546/1

1380
508/164/1
637/271
183/194
772/336
178
278/967/1

نرخ رشد (%)
51/46
45/11
05/2
12/6
69/201
23/27

سهم از رشته (%)
19/59
81/13
87/9
12/17
01/0
77/98

جدول شماره 5 – سهم بازار شرکتهای بیمه در بخش زندگی ( سال 1380 )
(مبالغ به میلیارد ریال )

عنوان
بیمه ایران
بیمه آسیا
بیمه البرز
بیمه دانا
بازار رشته
حق بیمه
صادره
1379
91/416
65/120
64/17
96/45
2/601

1380
21/314
36/159
67/25
52/69
8/568

نرخ رشد (%)
63/24-
09/32
54/45
24/51
39/5-

سهم از رشته(%)
24/55
02/28
51/4
22/12
91/9

ذخیره پایان سال
03/287
13/203
66/10
01/46
8/546

ذخیره اول سال
86/187
25/154
08/11
47/18
7/371

عاید شده
03/215
48/110
10/26
98/41
6/393
خسارت
پرداخت شده
1379
08/228
63/27
70/8
49/19
9/283

1380
32/269
32/33
52/13
93/20
1/337

نرخ رشد (%)
08/18
61/20
44/55
38/7
74/18

سهم از رشته(%)
89/79
89/9
01/4
21/6
12/9

معوق پایان سال
65/14
95/1
08/3
99/4
7/24

معوق اول سال
25/36
94/2
88/2
52/6
6/48

واقع شده
72/247
33/32
72/13
40/19
2/313
ضریب خسارت
مقدار (%)
1379
79/77
01/86
75/67
***
52/69

1380
20/115
26/29
56/52
22/46
57/79

تغییر (واحد)
41/37
75/56-
19/15-
***
05/10
تعداد بیمه نامه
1379
212/110
119/81
089/1
354/37
774/229

1380
435/106
302/86
103/1
848/39
688/233

نرخ رشد (%)
43/3-
39/6
29/1
68/6
70/1

سهم از رشته(%)
55/45
93/36
47/0
05/17
60/2
تعداد خسارت
1379
373/15
603/1
586
497/1
059/19

1380
635/19
132/2
626
157/2
550/24

نرخ رشد (%)
72/27
00/33
83/6
09/44
81/28

سهم از رشته(%)
98/79
68/8
55/2
79/8
23/1

همچنین آمار مقایسه ای عملکرد صندوق بیمه محصولات کشاورزی که به موجب قانون به طور انحصاری در بخش کشاورزی فعال است ، به تفکیک حوزه های فعالیت آن به شرح زیر می باشد :
جدول شماره 6 – آمار مقایسه ای عملکرد بیمه و خسارات زیر بخشهای مختلف بیمه محصولات کشاورزی طی سال اول و سال ما قبل آخر برنامه سوم
( مبالغ به میلیارد ریال )

نوع فعالیت
تعداد بیمه گذار
سطح ( میزان ) بیمه شده
درصد تغییرات
حق بیمه دریافتی ( هزار ریال)
غرامت پرداختی ( هزار ریال)

79-78
82-81
79-78
82-81

79-78
82-81
79-78
82-81
زراعت – بیمه کلیه خطرات ( هکتار)
497/388
935/743
767/639/1
911/663/4
284
028/567/40
051/432/177
581/950/30
126/258/90
زراعت – بیمه خشکسالی (هکتار)
–
598/333
621/98
736/576/2
613/2
–
333/637/70
–
743/983/12
باغات (هکتار)
839/12
146/130
237/18
529/129
710
582/844/3
351/785/92
870/862/7
940/14
انواع دام ( واحد دامی )
219/18
092/66
776/108/3
967/166/5
166
096/179/23
536/738/35
044/928/8
114/454/54
طیور ( قطعه)
416
297/4
713/798/16
935/042/86
512
684/540/6
591/844/42
627/914/1
169/255/49
آبزیان ( متر مربع)
211
344
537/033/28
388/186/29
104
582/341/2
884/376/4
268/601
536/307/5
منابع طبیعی (هکتار)
789
790/1
308/529
205/547/1
292
334/562
152/937/2
011/544
356/247/2
جمع
971/420
604/946
–
–

306/035/77
565/114/356
401/801/50
241/537/201
درصد رشد
224
–

462
396**

**پیش بینی می شود خسارت وارده در سال 82-81 بالغ بر 850 میلیارد ریال باشد که در آن صورت درصد تغییرات 1700 خواهد بود .

گزارشگری مالی
صورتهای مالی
بر اساس ماده 62 قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری مصوب 30/3/1350 کلیه موسسات بیمه موظفند ترازنامه و حسابهای سود و زیان خود را طبق نمونه ای که از طرف بیمه مرکزی ایران تهیه و به تصویب شورای عالی بیمه می رسد تنظیم نمایند و پس از تصویب نسخه ای از آن را برای بیمه مرکزی ایران ارسال کنند . شورای عالی بیمه در راستای اجرای مفاد ماده فوق در جلسه مورخ 20/12/1369 بنا به پیشنهاد بیمه مرکزی ایران نمونه صورتهای مالی شرکتهای بیمه را مورد تصویب قرار داد و شرکتهای بیمه موظف شدند صورتهای مالی خود را بر اساس صورتهای مالی نمونه مصوب شورایعالی بیمه تنظیم و ارائه نمایند . صورتهای مالی نمونه مصوب شورایعالی بیمه ( پیوست شماره 2) شامل اجزای زیر می باشد :
الف – ترازنامه
ب – صورت سود و زیان
ج – صورت تغییرات در وضعیت مالی
د – یاد داشتهای توضیحی
لازم به ذکر است که در حال حاضر عملاً صورت جریان وجوه نقد جایگزین صورت تغییرات در وضعیت مالی گردیده و شرکتهای بیمه در صورت لزوم طبق استانداردهای حسابداری ایران صورت سود و زیان جامع را نیز تهیه و ارائه می نمایند.

اصول و ضوابط حسابداری و گزارشگری مالی:
بر اساس بررسی صورتهای مالی شرکتهای بیمه و سایر اطلاعات دریافتی از این شرکتها ، عوامل تعیین کننده اصول و ضوابط حسابداری و گزارشگری مالی فعالیتهای بیمه به شرح زیر است :
1- استانداردهای حسابداری
2- آیین نامه های مصوب شورای عالی بیمه
شرکتهای بیمه معمولاً در مواردی که آیین نامه های مصوب شورای عالی بیمه رویه خاصی را مقرر کرده باشد از این آیین نامه ها تبعیت می کنند و در بقیه موارد از استانداردهای حسابداری که در اکثر واحدهای تجاری بکار گرفته می شود استفاده می نمایند .
خلاصه اهم رویه های حسابداری مورد استفاده در شرکتهای بیمه به شرح زیر می باشد :

مبنای تهیه صورتهای مالی
صورتهای مالی بر مبنای بهای تمام شده تاریخی تهیه و در صورت لزوم از ارزشهای جاری استفاده می شود .

مبنای شناسایی درآمد حق بیمه ( بیمه های مستقیم )
برای شناسایی درآمد حق بیمه از مبنای تعهدی استفاده می شود و فرض بر این است که درآمد طی مدت بیمه نامه به صورت یکنواخت کسب می شود . حق بیمه های صادره ، الحاقیه های اضافی و برگشتی در هنگام صدور به حساب درآمد منظور می شود و در پایان سال از طریق ذخایر فنی تعدیل می شود . ذخیره حق بیمه برای خطرات جاری موضوع ماده 7 آیین نامه شماره 22 مصوب 11/8/1367 شورایعالی بیمه در بیمه نامه های بلند مدت ، حق بیمه سالهای دوم و بعد از آن از طریق حساب حق بیمه سالهای آتی به درآمد سال مربوط منتقل می شود . ضمناً بر اساس آیین نامه شماره 22 مصوب 11/8/1367 شورای عالی بیمه ، ذخیره لازم بابت حق بیمه برگشتی در حسابها منظور می گردد.

مبنای شناسایی هزینه خسارت ( بیمه های مستقیم)
معمولاً خسارات در زمان پرداخت در حسابها ثبت می گردد ولی در پایان سال مالی با لحاظ نمودن ذخایر لازم ، خسارات نقدی به خسارات طبق مبنای تعهدی تبدیل می شود . بر اساس آیین نامه شماره 22 مصوب شورای عالی بیمه ، موسسات بیمه مکلفند برای پرداخت خسارات اعلام شده و در حال رسیدگی ، ذخیره خسارات معوق در حسابها منظور نمایند .

مبنای شناسایی درآمد و هزینه های معاملات اتکایی
درآمد و هزینه معاملات اتکایی با توجه به زمان صدور بیمه نامه ها و الحاقیه ها و بر اساس بردروها و صورتحسابهای سه ماهه ارسالی شرکتهای بیمه داخلی و خارجی با توجه به نرخها و شرایط مندرج در آیین نامه های شورایعالی بیمه و قرار دادها و توافقات فیما بین موسسات بیمه و بیمه مرکزی ایران در حسابها منظور می گردد.
ضمناً سهم بیمه گران اتکایی در خسارت پرداختی در زمان اعلام قطعی خسارت توسط بیمه گران اتکایی به حساب درآمد منظور می شود .

مبنای شناسایی کارمزد انتقالی معاملات اتکایی
نظر به اینکه بخشی از حق بیمه های اتکایی قبولی بیمه مرکزی ایران به صورت ذخیره به سال بعد منتقل می گردد لذا با توجه به مفهوم تعهدی واصل وضع هزینه های هر دوره از درآمدهای همان دوره لازم است بخش متناسبی از کارمزد اتکایی قبولی مربوط نیز به سال بعد منتقل شود . همچنین با توجه به اینکه مطابق فرمول ذخیره حق بیمه انتقالی 40 درصد تعیین شده است که در آن حداکثر هزینه های مربوط به کسب حق بیمه 20 % در نظر گرفته شده است لذا چنانچه خالص کارمزد و کارمزد منافع سال بیش از 20 % حق بیمه سال باشد نیمی از مازاد 20 % به عنوان هزینه سال بعد به صورت کارمزد انتقالی به سال بعد انتقال می یابد .

مبنای اندازه گیری سرمایه گذاریها
سرمایه گذاری در سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس به اقل بهای تمام شده و خالص ارزش فروش مجموع این سرمایه گذاریها ارزشیابی می گردد . سایر سرمایه گذاریها ( سهام شرکتهای غیر بورسی ) به اقل بهای تمام شده و خالص ارزش فروش هر یک از سرمایه گذاریها ارزشیابی می شود . دلیل انجام این گونه سرمایه گذاریها فراهم کردن منابعی است که در صورت لزوم بتوان از آنها در جهت عملیات جاری شرکت استفاده کرد .

مبنای اندازه گیری داراییهای عملیاتی
داراییهای عملیاتی بر اساس بهای تمام شده در حسابها ثبت و پس از کسر استهلاک انباشته در صورتهای مالی منعکس می شود . بر اساس ماده 2 آیین نامه شماره 11 اصلاحی مصوب شورای عالی بیمه، داراییهای مزبور طبق مقررات قانون مالیاتهای مستقیم مستهلک می گردد.

مبنای اندازه گیری ذخایر فنی
ذخایر فنی در پایان هر سال طبق آیین نامه شماره 22 مصوب 11/8/1367 شورای عالی بیمه و اصلاحات بعدی آن به شرح زیر محاسبه می گردد . بجز ذخیره فنی تکمیلی و ذخیره فنی خطرات حوادث طبیعی که ماهیت جمع شونده دارد ذخایر وضع شده در پایان هر سال در سال بعد به حساب درآمد منظور می شود.

الف – ذخایر فنی بیمه های غیر زندگی ( بیمه های مستقیم ):
نوع ذخیره

میزان ذخیره
ذخیره حق بیمه

40 درصد حق بیمه بیمه نامه های صادره طی سال پس از کسر حق بیمه های اتکایی واگذاری ، به استثنای باربری که جداگانه مورد محاسبه قرار می گیرد .
ذخیره حق بیمه باربری

50 درصد حق بیمه بیمه نامه های صادره طی سال پس از کسر حق بیمه های اتکایی واگذاری به اضافه 20 درصد حق بیمه بیمه نامه های صادره سال قبل پس از کسر حق بیمه اتکایی واگذاری
ذخیره برگشت حق بیمه

50 درصد نسبت حق بیمه های برگشتی به کل حق بیمه در سه سال مالی قبل ضربدر حق بیمه سال جاری پس از کسر حق بیمه اتکایی
ذخیره فنی تکمیلی

حداقل 5/2 و حداکثر 5 درصد حق بیمه های سال پس از کسر حق بیمه اتکایی واگذاری به اضافه ذخیره فنی تکمیلی که از سال قبل منتقل شده است.
ذخیره خسارات معوق

به میزان جمع برآورد خسارت اعلام شده در حال رسیدگی در آخر سال مالی پس از کسر سهم بیمه گران اتکایی
ذخیره مشارکت در منافع

به میزان درصدی از منافع حاصل از هر یک از قراردادهای بیمه که به موجب شرایط قرار داد به بیمه گذاران قابل پرداخت می باشد.
ذخیره ریاضی مستمریهای قطعی شده

به میزان ارزش فعلی تعهدات بیمه گر پس از کسر سهم بیمه گران اتکایی.
ذخایر فنی بیمه مرکزی ایران شامل صندوق ملی اتکایی نیز در پایان هر سال طبق آیین نامه ذخایر بیمه مرکزی ایران مصوب 12/4/1354 مجمع عمومی بیمه مرکزی ایران و اصلاحات بعدی آن به شرح ذیل محاسبه می گردد . طبق ماده 2 آیین نامه مذکور بجز ذخیره فنی تکمیلی و ذخیره فنی خطرات حوادث طبیعی که ماهیت جمع شونده دارد سایر ذخایر فنی وضع شده در پایان هر سال در سال بعد به حساب درآمد منظور می گردد.

ب – ذخایر فنی بیمه های غیر زندگی ( بیمه های اتکایی)
ذخیره حق بیمه برای خطرات جاری
عبارتست از حق بیمه های مربوط به فاصله زمانی بین تاریخ ترازنامه تا انقضاء زمان تعهدات که به میزان 40 % تفاوت حق بیمه های قبولی ظرف سال، جمع حق بیمه های اتکایی واگذاری مجدد و سهم صندوق خسارتهای بدنی محاسبه می شود.

ذخیره خسارت معوق
عبارتست از سهم بیمه مرکزی ایران از جمع خسارات معوق اعلام شده ، توسط موسسات بیمه واگذارنده پس از کسر سهم واگذاری مجدد.

ذخیره بر گشت حق بیمه
عبارتست از 25 % الی 50 % نسبت حق بیمه های برگشتی به کل حق بیمه های اتکایی قبولی در سه سال مالی قبل ضربدر تفاوت حق بیمه اتکایی قبولی سال مالی جاری با حق بیمه های اتکایی واگذاری مجدد.

ذخیره ریاضی
( برای پرداخت مستمریهایی که از طرف موسسات بیمه واگذارنده قطعی شده است ) عبارتست از ارزش فعلی تعهدات بیمه مرکزی ایران پس از کسر سهم واگذاری مجدد.

ذخیره مشارکت در منافع ( کارمزد منافع )
عبارتست از درصدی از منافع بیمه مرکزی ایران از معاملات بیمه های غیر زندگی که به موجب مصوبات شورایعالی بیمه به موسسات بیمه واگذارنده بیمه های اتکایی اجباری پرداخت می شود و یا به موجب شرایط قراردادها و یا توافقهای اتکایی به موسسات بیمه واگذارنده بیمه های اتکایی اختیاری داخل و خارج کشور قابل پرداخت باشد .

ذخیره فنی تکمیلی
عبارتست از حاصل جمع اقلام زیر :
1- حداکثر 5/2 % حق بیمه های سال پس از کسر حق بیمه های اتکایی واگذاری و
2- ذخیره فنی تکمیلی که از سال قبل منتقل شده است .

چ- ذخیره فنی خطرات حوادث طبیعی ( بیمه های مستقیم و اتکایی):
ذخیره فنی خطرات حوادث طبیعی عبارتست از حاصل جمع اقلام زیر :
1- حداکثر 5/2 % حق بیمه های سال پس از کسر حق بیمه های اتکایی واگذاری و
2- ذخیره فنی حوادث طبیعی که از سال قبل منتقل شده است.

ثبتهای حسابداری انواع بیمه نامه های اتومبیل ، آتش سوزی ، باربری ، مسئولیت و مهندسی
1- هنگام صدور بیمه نامه ( در آمد حق بیمه در خصوص بیمه نامه های فوق به روش تعهدی شناسایی می شود ) :
حسابهای دریافتنی / بانک ***
در آمد حق بیمه ***

2- هنگام وقوع هزینه های بیمه گری شامل کارشناسی بازدید و کارمزد تمبر :
هزینه های بیمه گری ***
بستانکاران / بانک ***
3- در صورتی که بیمه نامه از نوع بیمه اتومبیل و شخص ثالث باشد ، 3 درصد حق بیمه به صورت خالص ( بعد از وضع حق بیمه اتکایی اجباری ) به حساب صندوق تامین خسارتهای بدنی منظور می شود که در واقع نوعی از هزینه های بیمه گری است :
سهم صندوق تامین خسارتهای بدنی ***
بستانکاران / بانک ***
4- هنگام واگذاری اتکایی اجباری ( سهم بیمه مرکزی ) و اختیاری ( سایر شرکتهای بیمه داخلی و خارجی ) :
حق بیمه اتکایی واگذاری ***
کارمزد دریافتی ***
بیمه گر اتکایی / بانک ***

توضیح اینکه در برخی شرکتهای بیمه ممکن است کارمزد دریافتی با حق بیمه اتکایی واگذاری تهاتر شده و به صورت خالص نشان داده شود.

5- در صورت اخذ سپرده و یا منظور کردن آن به حساب بیمه گر اتکایی بابت پوشش بخشی از خسارتهای احتمالی :
بیمه گر اتکایی / بانک ***
سپرده حق بیمه اتکایی واگذاری ***

6- هنگام بروز خسارت و قطعی شدن آن :
خسارت پرداختی ***
بیمه گذاران / بانک ***
7- همزمان با تحمل خسارت ، بخشی از آن به حساب بیمه گر اتکایی منظور می شود :
بیمه گر اتکایی / بانک ***
خسارت سهم بیمه گران اتکایی ***
8- تملک اموال یا کالای خسارت دیده در صورت وجود :
حسابهای انتظامی ***
طرف حسابهای انتظامی ***

9- فروش کالای بازیافت شده یا استفاده از آن در عملیات شرکت بیمه :
دارایی ثابت / بانک ***
خسارتهای بازیافتی ***
طرف حسابهای انتظامی ***
حسابهای انتظامی ***

10- انتقال سهم بیمه گر اتکایی از خسارت بازیافتی :
خسارت بازیافتی ***
بیمه گر اتکایی ***
توضیح اینکه در صورتهای مالی خسارتهای بازیافتی ( بعد از کسر سهم بیمه گر اتکایی ) با خسارت پرداختی تهاتر و به صورت خالص منعکس می شود.

11- ثبتهای لازم در خصوص حق بیمه اتکایی قبولی به شرح زیر است :
1-11- هنگام قبول بیمه اتکایی :
واگذارنده بیمه اتکایی ***
کارمزد پرداختی ***
حق بیمه قبولی اتکایی ***
2-11- پرداخت سپرده بیمه اتکایی، قبول یا منظور کردن آن به حساب واگذارنده بیمه اتکایی:
سپرده حق بیمه اتکایی قبولی ***
واگذارنده بیمه اتکایی / بانک ***
3-11- هنگام بروز خسارت و اعلام سهم بیمه گر اتکایی :
خسارت پرداختی ***
واگذارنده بیمه اتکایی / بانک ***

4-11- بازیافت بخشی از خسارت از طریق فروش کالا یا اموال خسارت دیده بازیافتی :
واگذارنده بیمه اتکایی ***
خسارت بازیافتی قبولی ***

12- در صورتی که بابت سپرده های دریافتی یا سپرده های پرداختی ( حسب مورد در خصوص اتکایی واگذاری و اتکایی قبولی ) سودی تعلق گیرد ، نحوه ثبت آن به شرح زیر خواهد بود :
سود سپرده اتکایی واگذاری ***
بیمه گر اتکایی ***
واگذارنده بیمه اتکایی ***
سود سپرده اتکایی قبولی ***

13- در صورتی که بخشی از مدت بیمه نامه های صادره در ارتباط با انواع بیمه به شرح فوق مربوط به دوره های مالی بعد باشد ، بخشی از مبلغ حق بیمه با توجه به زمان ، در صورتهای مالی تحت عنوان درآمد سنوات آتی منعکس می گردد.

وضعیت مالیاتی
در میان ابعاد مختلف شمول مقررات قانونی بر شرکتهای بیمه دو بعد مقررات نظارتی صنعت بیمه و مقررات مالیاتی ، تاثیر بسزایی بر چگونگی عملکرد این شرکتها دارد . هدف اصلی مقررات نظارتی حمایت از منافع جامعه به طور عام و بیمه گذاران و بیمه شدگان به طور خاص است . در مقابل هدف مقررات مالیاتی تامین درآمد برای مخارج عمومی دولت در قالب سیاستهای مالی است .
با عنایت به اینکه شرکتهای بیمه تجاری خدمات بیمه ای را با هدف کسب سود ارائه می کنند طبیعی است که این شرکتها مشمول مالیات قرار گیرند، لیکن از آنجا که در شرکتهای بیمه بین وصول در امد و پرداخت هزینه معمولاً فاصله در خور توجهی وجود دارد که به یک دوره مالی محدود نمی شود، لازم است قوانین نظارتی و مالیاتی به ترتیبی پیش بینی شود که شناخت درآمدها و هزینه های شرکتهای بیمه با رعایت مفاهیم بنیادی حسابداری از جمله مفهوم تعهدی تطابق و یکنواختی و با پذیرش مبانی و رویه های پذیرفته شده در حسابداری شرکتهای بیمه صورت پذیرد.
ضرورت استفاده از مبانی و رویه های خاص فنی و حسابداری در شناخت درآمدها و هزینه های شرکتهای بیمه و لزوم ایجاد هماهنگی بین سیاستهای نظارتی بیمه و سیاستهای مالیاتی، در قانون مالیاتهای مستقیم کشور پذیرفته شده است .
ماده 109 قانون مالیاتهای مستقیم و تبصره 5 آن به تعیین درآمد مشمول مالیات موسسات بیمه ایرانی اختصاص دارد و به موجب تبصره یک این ماده ، تعیین انواع ذخایر فنی موسسات بیمه که بیانگر میزان تعهدات آینده آنهاست بر اساس آیین نامه ای صورت می گیرد که توسط بیمه مرکزی ایران تهیه می شود و پس از موافقت شورای عالی بیمه به تصویب وزیر امور اقتصادی و دارایی می رسد . همچنین به موجب تبصره 3 ماده یاد شده رعایت مقررات تعیین شده از طرف شورای عالی بیمه در احتساب درآمد حق بیمه و کارمزدها و تخفیفها و مشارکت در منافع الزامی است . بطوری که ملاحظه می شود دو تبصره پیشگفته به ترتیبی پیش بینی شده است که هماهنگیهای لازم بین سیاستهای مقامات نظارتی و مقامات مالیاتی ایجاد شود .
یادآوری می شود در حال حاضر کلیه سهام شرکتهای بیمه دولتی ، متعلق به دولت است و به این لحاظ پس از تعیین درآمد مشمول مالیات شرکتهای بیمه مطابق ماده 109 قانون مالیاتهای مستقیم مالیات این شرکتها همانند سایر شرکتهای دولتی بدون رعایت معافیتهای مقرر در قانون بر اساس نرخهای مندرج در ماده 131 قانون مذکور محاسبه می شود . البته این موضوع در مواردی حاکم است که شرکتهای بیمه مشمول مقررات تشخیص علی الراس نشده باشند .
شرکتهای بیمه دولتی همانند سایر شرکتهای دولتی مکلفند ترازنامه و حساب سود و زیان مصوب مجمع عمومی خود را حداکثر تا چهار ماه پس از سال مالیاتی به حوزه مالیاتی اقامتگاه قانونی خود تسلیم کنند و در این رابطه می توانند از ششماه مهلت اضافی پیش بینی شده برای تسلیم ترازنامه و سود و زیان شرکتهای دولتی نیز استفاده کنند .
با توجه به توضیحات ارائه شده ، بخشهایی از ماده 109 قانون مالیاتهای مستقیم و تبصره های آن که مبنای تعیین درآمد مشمول مالیات شرکتهای بیمه است در ذیل شرح داده می شود .
به موجب ماده 109 قانون مالیاتهای مستقیم ، درآمد مشمول مالیات موسسات بیمه ایرانی عبارت است از :
الف – درآمد
1- ذخایر فنی در آخر سال مالی قبل
2- حق بیمه دریافتی و معاملات بیمه مستقیم پس از کسر برگشتیها و تخفیفها
3- حق بیمه بیمه های اتکایی وصول پس از کسر برگشتیها
4- کارمزد و مشارکت در سود معاملات بیمه ای اتکایی واگذاری
5- بهره سپرده های بیمه گر اتکایی نزد بیمه گر واگذار کننده
6- سهم بیمه گران اتکایی بابت خسارت پرداختی بیمه های غیر زندگی و باز خرید و مستمریهای بیمه های زندگی
7- سایر درآمدها

ب – هزینه های قابل قبول
1. هزینه تمبر قرار دادهای بیمه
2. هزینه های پزشکی بیمه های زندگی
3. کارمزدهای پرداختی از بابت معاملات بیمه مستقیم
4. حق بیمه های اتکایی واگذاری
5. سهم صندوق تامین خسارتهای بدنی از حق بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل اشخاص ثالث
6. مبالغ پرداختی بابت بازخرید و سرمایه و مستمریهای بیمه زندگی و خسارت پرداختی بابت بیمه های غیر زندگی
7. سهم مشارکت بیمه گذاران در منافع
8. کارمزد و سهم مشارکت بیمه گران در سود معاملات بیمه های اتکایی قبولی
9. بهره متعلق به سپرده های بیمه های اتکایی واگذاری
10. ذخایر فنی در آخر سال مالی
11. سایر هزینه ها و استهلاکهای قابل قبول

بطوری که ملاحظه می شود بجز اقلام سایر درآمدها و سایر هزینه ها و استهلاک قابل قبول، کلیه اقلام مذکور در فوق ، درآمدها و هزینه های عملیاتی بیمه ای و بیمه های اتکایی است . از جمله اقلام عمده ای که در سر فصل سایر درآمدها و هزینه های شرکتهای بیمه قرار می گیرد ، درآمدها و هزینه های سرمایه گذاری است که همانند درآمدها و هزینه های سایر موسساتی که اقدام به سرمایه گذاری می کنند در چارچوب رویه های پذیرفته شده حسابداری مشمول مالیات می شود .

مطالعه تطبیقی استاندارد حسابداری فعالیتهای بیمه عمومی کشورهای مختلف:8
در این بخش استاندارد حسابداری فعالیتهای بیمه عمومی کشورهای استرالیا ، مالزی ، آمریکا ، انگلستان ، هنگ کنگ و نظرات پیشنهادی کمیته راهبردی استاندارد بین المللی مورد مقایسه قرار گرفته است . لازم به توضیح است که مقایسه ارائه شده در این قسمت به صورت مختصر و خلاصه ارائه شده است .
ردیف
موضوع
استرالیا
مالزی
آمریکا
1
1-1
حق بیمه
شناسایی در آمد حق بیمه

درآمد حق بیمه باید از تاریخ شروع دوره پوشش خطر به محض اینکه حق بیمه به نحو اتکاپذیر قابل اندازه گیری است ، شناسایی شود . (1-4)

حق بیمه باید در دوره مالی که خطرات در طول آن دوره مالی زمانی پذیرفته شده اند ، شناسایی شود . (9)

حق بیمه قراردادهای کوتاه مدت معمولاً به تناسب میزان پوشش بیمه ای فراهم شده در طول قرا رداد به عنوان در آمد شناسایی می شود . در مواردی که دوره قرار داد با دوره پوشش خطر متفاوت باشد ، حق بیمه به تناسب میزان پوشش بیمه ای فراهم شده در دوره خطر به عنوان درآمد شناسایی می شود . (13)

ردیف
موضوع
انگلستان
هنک کنگ
نظرات پیشنهادی کمیته راهبردی استاندارد بین المللی
1
1-1
حق بیمه
شناسایی در آمد حق بیمه

هنگامی که از مبنای حسابداری سالیانه استفاده می شود تمامی حق بیمه ها باید در دوره مالی که قرار دادها در آن شروع می شود به حساب درآمد منظور شود و هنگامی که از مبنای حسابداری انتقالی یکساله استفاده می شود ، حق بیمه های مربوط به سال قبل باید به حساب درآمد منظور گردد و حق بیمه های عملیات مربوط به دوره جاری نیز باید به دوره مالی بعد منتقل شود . در مبنای سال صدور نیز باید تمامی حق بیمه های اعلام شده به شرکت در یک دوره مالی در همان دوره مالی به حساب گرفته شود و در حساب خاص سال صدور مربوطه منظور می شود.
(1-11 ، 2-11 ، 1-17 ، 7-17 و 1-18)

بیمه گر باید از تاریخی که طبق قرار داد بیمه خطر را پذیرفته است و مبلغ حق بیمه به نحو اتکا پذیر قابل اندازه گیری است ، حق بیمه بیمه نامه های صادره را شناسایی کند . (25)

برای شناسایی درآمد حق بیمه از مدل دوره ای (Periodic model) استفاده می شود.
( 228)

ردیف
موضوع
استرالیا
مالزی
آمریکا
2-1
عوارض و مالیاتهای وضع شده توسط مراجع ذیصلاح
مالیاتها و عوارضی که مستقیماً نمی توان آنها را به حساب بیمه گذار منظور نمود، به عنوان هزینه بیمه گر تلقی می شود و بیمه گر در تعیین مبلغ حق بیمه معمولاً چنین مبالغی را لحاظ می کند . اما مالیاتها و عوارضی که بیمه گر به نمایندگی از سازمانها و اشخاص موظف به وصول آنها از بیمه گذاران و واریز این مبالغ به حساب اشخاص و سازمانهای ذیفنع است ، به عنوان درآمد بیمه گر تلقی نمی شود .
(3-1-4 و 2-1-4)
–
–
3-1
نحوه تعیین تاریخ شروع خطر
بنا به دلایل عملی بسیاری از بیمه گران از مبانی شناسایی که از تاریخ برآوردی شروع دوره پوشش خطر بهره می گیرند ، استفاده می کنند مثلاً بیمه گر مستقیم فرض می کند برای تمام بیمه نامه های صادره در یک ماه ، خطر از اواسط ماه پذیرفته شده است . این مبانی در صورتی قابل قبول تلقی می شوند که به شناخت مبالغ درآمد حق بیمه بسیار متفاوتی در یک سال مالی خاص در مقایسه با حالتی که در آن شناخت از تاریخ شروع خطر هر بیمه نامه صورت می گیرد منجر نشود .
(4-1-4)
همانند استرالیا
(10)
–

ردیف
موضوع
انگلستان
هنک کنگ
نظرات پیشنهادی کمیته راهبردی استاندارد بین المللی
2-1
عوارض و مالیاتهای وضع شده توسط مراجع ذیصلاح
–
–
–
3-1
نحوه تعیین تاریخ شروع خطر
–
در مورد بیمه های مستقیم و بیمه های اتکایی قبولی روش مورد استفاده نباید از دقت کمتری در مقایسه با روش تسهیم به نسبت ماهانه () برخوردار باشد . در مورد قرار دادهای بیمه اتکایی قبولی ، روش مورد استفاده منعکس کننده تناوب گزارشهای دریافتی بابت قراردادهای اتکایی است . (32)

ردیف
موضوع
استرالیا
مالزی
آمریکا
4-1
الگوی شناسایی درآمد حق بیمه
در طول دوره بیمه ، درآمد حق بیمه باید مطابق الگوی وقوع خطر یا در صورتی که نتایج به نحو قابل ملاحظه ای متفاوت نباشد ، به طور یکنواخت در طول دوره بیمه نامه ( در بیمه های مستقیم ) یا در طول دوره تامین خسارت ( در بیمه های اتکایی ) شناسایی شود .
(2-4)
حق بیمه باید به طور یکنواخت در طول دوره پوشش خطر بیمه نامه های صادره به عنوان کسب شده شناسایی شود . این روش که مبتنی بر گذشت زمان می باشد ، در صورتی مناسب است که توزیع خطرات در طول دوره بیمه نامه تقریباً یکسان باشد .
(13)
حق بیمه ها بجز در موارد اندکی که میزان پوشش بیمه ای بر اساس یک برنامه از پیش تعیین تعیین شده کاهش می یابد ، معمولاً به طور یکنواخت در طول دوره قرارداد (یا در صورت متفاوت بودن ، در طول دوره خطر ) شناسایی می شود .
(13)

ردیف
موضوع
انگلستان
هنک کنگ
نظرات پیشنهادی کمیته راهبردی استاندارد بین المللی
4-1
الگوی شناسایی در آمد حق بیمه
محاسبه ذخیره حق بیمه های کسب نشده باید بر مبنای مدت منقضی نشده بیمه نامه ها صورت پذیرد مگر در مواردی که به لحاظ یکنواخت نبودن خطرات در طول مدت اعتبار بیمه نامه ها بتوان از روش مناسب تری استفاده نمود مثل تگرگ و سرمازدگی .
(8-11)
در مورد اکثر بیمه نامه ها یا قرار دادها ، سطح توزیع خطر در طول دوره پوشش خطر (مدت بیمه نامه ) از نوسانات زیادی برخوردار نیست و در این شرایط فرض بر این است که حق بیمه به طور یکنواخت در طول دوره خطر کسب می شود . بر این اساس حق بیمه کسب شده بر مبنای تسهیم حق بیمه های تعیین شده به نسبت زمان ( تناسب زمانی ) محاسبه می شود . چنانچه انتظار رود سطح توزیع خطر در طول دوره پوشش خطر نوسان قابل ملاحظه ای داشته باشد ، ممکن است مبنای دیگری بغیر از تسهیم به نسبت زمان (تناسب زمانی ) مناسب به نظر برسد . مبنای مورد استفاده باید الگوی وقوع خطر در طول دوره بیمه را منعکس کند .
(31 و 33)
–

ردیف
موضوع
استرالیا
مالزی
آمریکا
5-1
تعدیل حق بیمه
در مواردی که حق بیمه مشمول تعدیل می شود ، در صورت امکان حق بیمه تعدیل شده باید به عنوان مبنای شناسایی درآمد حق بیمه مورد استفاده قرار گیرد . در غیر این صورت ، سپرده حق بیمه تعدیل شده بر اساس اطلاعات مربوط در دسترس به عنوان در آمد حق بیمه شناسایی شود مشروط بر اینکه انتظار رود این مبلغ به نحو قابل ملاحظه ای از مبلغ واقعی حق بیمه متفاوت نباشد .
(3-4)
در مورد بیمه نامه هایی که حق بیمه مشمول تعدیل بعدی است ، حق بیمه برآوردی باید ملاک شناسایی درآمد قرار گیرد و تعدیلات لازم به محض دسترسی به سایر اطلاعات مربوط اعمال گردد.
(9)
چنانچه حق بیمه مشمول تعدیل باشد ، درآمد حق بیمه به شرح زیر شناسایی می شود :
الف ) اگر مبلغ حق بیمه نهایی به طور معقول قابل برآورد باشد ، در این صورت حق بیمه نهایی در طول قرار داد به عنوان درآمد شناسایی می شود . حق بیمه نهایی بر اساس تجارب جاری تعدیل می شود .
ب) اگر مبلغ حق بیمه نهایی به طور معقول قابل برآورد نباشد ، در این صورت می توان از روش بازیافت هزینه یا روش سپرده استفاده کرد تا اینکه مبلغ حق بیمه نهایی به طور معقول قابل برآورد باشد. (14)

ردیف
موضوع
انگلستان
هنک کنگ
نظرات پیشنهادی کمیته راهبردی استاندارد بین المللی
5-1
تعدیل حق بیمه
تعدیلات لازم در مورد کاهش حق بیمه باید به محض پیش بینی در حسابها ثبت شود . افزایش در حق بیمه های ثبت شده فقط هنگامی در حسابها ثبت می شود که با قطعیت قابل قبول واقع شود .
(6-11)
در مورد آندسته از فعالیتهای بیمه که حق بیمه مشمول تعدیل می گردد ، حق بیمه تعدیل شده واقعی به عنوان مبنای شناسایی درآمد حق بیمه مورد استفاده قرار می گیرد . در صورتی که حق بیمه تعدیل شده واقعی در زمان تهیه صورتهای مالی مشخص نباشد ، حق بیمه تعدیل شده بر مبنای سایر اطلاعات مرتبط در دسترس تعیین می گردد . ضمن اینکه اصول زیر باید در مورد حق بیمه ها بکار گرفته شود :
الف ) کاهش در مبلغ حق بیمه به محض پیش بینی شناسایی می شود.
ب ) افزایش حق بیمه تنها زمانی ثبت می شود که مبلغ افزایش قابل تعیین یا با اطمینان معقولی قابل برآورد باشد .
–

ردیف
موضوع
استرالیا
مالزی
آمریکا
6-1
وصول حق بیمه به صورت اقساطی
–
–
–
7-1
حق بیمه بین راهی
درآمد حق بیمه بیمه نامه های بین راهی باید مطابق استانداردهای ارائه شده در خصوص شناسایی حق بیمه ، الگوی وقوع خطر و تعدیل حق بیمه مورد شناسایی واقع شود .
(4-4)
حق بیمه های بین راهی بابت تمام خطرات پذیرفته شده طی دوره مالی باید برآورد و شناسایی شود . برآورد مبلغ حق بیمه های بین راهی می تواند با استفاده از اطلاعات دوره قبل و اطلاعاتی که بعد از تاریخ ترازنامه درباره حق بیمه در دسترس قرار می گیرد ، صورت پذیرد و بیمه گر را به ارائه برآوردهای قابل اتکاتر قادر سازد.
–

ردیف
موضوع
انگلستان
هنک کنگ
نظرات پیشهادی کمیته راهبردی استاندارد بین المللی
6-1
وصول حق بیمه به صورت اقساطی
چنانچه موسسه ای حق بیمه بیمه های مستقیم را به صورت اقساطی دریافت کند کل حق بیمه مربوط باید در زمان شروع قراردادها به حساب درآمد منظور شود. (4-11)
چنانچه بیمه گر ، حق بیمه بیمه های مستقیم را به صورت اقساط دریافت نماید ، کل مبلغ حق بیمه در آغاز بیمه نامه به حساب گرفته می شود و در طول دوره پوشش خطر به طور یکنواخت ( بر اساس گذشت زمان ) یا بر اساس الگوی وقوع خطر به حساب درآمد منظور می شود.
–
7-1
حق بیمه بین راهی
هنگامی که از مبنای حسابداری سالانه استفاده می شود حق بیمه های بین راهی باید برآورد و در دروه مالی تاریخ شروع بیمه نامه های مربوطه به حساب گرفته شود. (1-17) و (1-11) در مبنای سال صدور نیازی به برآورد و منظور نمودن حق بیمه های بین راهی نیست . (2-18)
در صورتی که بیمه گر خطر را بپذیرد اما حق بیمه در پایان دوره مالی هنوز تعیین نشده باشد ، باید برآورد معقولی از این گونه حق بیمه های بین راهی با توجه به تحولات بعدی ( یا در صورت عدم امکان بر اساس تجربیات قبلی ) بعمل آید و درآمد حق بیمه آنها بر اساس مبانی که برای شناسایی سایر درآمدهای حق بیمه استفاده می شود ، شناسایی گردد. (26)

ردیف
موضوع
استرالیا
مالزی
آمریکا
8-1
ذخیره حق بیمه کسب نشده
حق بیمه ناخالص بیمه نامه های صادره معمولاً شامل مبالغی است که در تاریخ گزارش هنوز کسب نشده است . این مبالغ توسط بیمه گر در سال مالی یا سالهای مالی بعد در طول مدت باقیمانده بیمه نامه ها کسب خواهد شد .
(1-2-4)
بخشی از حق بیمه خالص بیمه نامه های صادره توسط شرکت بیمه عمومی که با دوره های منقضی نشده بیمه نامه ها در پایان دوره مالی بیمه گر مرتبط است ، باید به حساب ذخیره حق بیمه کسب نشده منظور گردد .
(18)
–
9-1
روش شناسایی حق بیمه کسب نشده
–
ذخیره حق بیمه کسب نشده با استفاده از روشی که منعکس کننده بدهی واقعی در تاریخ ترازنامه است ، محاسبه می گردد . اساساً دو روش برای محاسبه ذخیره حق بیمه کسب نشده وجود دارد که عبارتند از :
الف ) روش درصد ثابت
ب) روش تناسب زمانی ( تسهیم به نسبت زمان ) . (21 و 22)

ردیف
موضوع
انگلستان
هنک کنگ
نظرات پیشنهادی کمیته راهبردی استاندارد بین المللی
8-1
ذخیره حق بیمه کسب نشده
با توجه به این واقعیت که تمامی بیمه نامه ها در ابتدای دوره مالی شروع نمی شوند ، قسمتی از حق بیمه ها به صورت ذخیره حق بیمه های کسب نشده به سال بعد منتقل می شود تا خساراتی را که در دوره مالی بعد ایجاد می گردد جبران نماید . (7-11)
اگر دوره پوشش خطر از یک دوره مالی فراتر رود ، کل حق بیمه صادره بلافاصله در حسابها منظور می شود و بخشی از آن که به دوره مالی جاری مربوط نیست به عنوان حق بیمه کسب نشده تلقی می شود . ضمناً حق بیمه کسب نشده برای بیمه های اتکایی قبولی و ناخالص باید به طور جداگانه محاسبه شود . (34 و 35)
بیمه گر باید بجای ذخیره حق بیمه کسب نشده و کسری حق بیمه ، ذخیره خطرات منقضی نشده را شناسایی نماید .
(316)
9-1
روش شناسایی حق بیمه کسب نشده
–
در مورد بیمه های مستقیم و بیمه های اتکایی قبولی ، روش مورد استفاده نباید از دقت کمتری در مقایسه با روش تسهیم به نسبت ماهانه ( ) برخوردار باشد . در مورد قراردادهای بیمه اتکایی قبولی ، روش مورد استفاده تناوب گزارشهای دریافتی بابت قراردادهای اتکایی را منعکس خواهد کرد . (32)

ردیف
موضوع
استرالیا
مالزی
آمریکا
2
1-2
خسارت
شناسایی خسارت

در رابطه با بیمه های مستقیم و بیمه های اتکایی قبولی باید بدهی خسارات معوق شناسایی و به ارزش فعلی پرداختهای آتی مورد انتظار اندازه گیری شود . (1-5)

بدهی خسارات معوق باید برای بیمه های مستقیم و بیمه های اتکایی قبولی شناسایی شود . مبلغ خسارات معوق باید بهترین برآورد از مخارج لازم برای تسویه تعهد فعلی در تاریخ ترازنامه باشد . (24)

بدهی خسارات پرداخت نشده مرتبط با قراردادهای بیمه به جز قراردادهای بیمه مالکیت شامل خسارات برآوردی واقع شده اما اعلام نشده ، در زمان وقوع حوادث تحت پوشش بیمه شناسایی می شود . بدهی هزینه خسارات برآوردی مربوط به قراردادهای بیمه مالکیت شامل هزینه خسارات برآوردی واقع شده اما اعلام نشده ، در زمان شناسایی حق بیمه به عنوان درآمد به حساب گرفته می شود . (17)
2-2
اجزای بدهی خسارت
پرداختهای مورد انتظار باید مبالغ پرداخت نشده خسارات اعلام شده ، خسارات واقع شده اما اعلام نشده (IBNR) ، تعدیلات مورد نیاز برای توسعه خسارات واقع شده که به طور کامل گزارش نگردیده اند و هزنیه های رسیدگی خسارات را شامل شود . (2-5)
بدهی خسارات معوق شامل مزایای قابل پرداخت به بیمه گذاران بابت خسارات توافق شده و پرداخت نشده ، خسارات گزارش شده فاقد مبلغ قطعی ، خسارات گزارش شده اما توافق نشده ، خسارات واقع شده اما گزارش نشده (IBNR) و هزینه های تسویه خسارت می باشد . (37 و 39 و 44)
–

ردیف
موضوع
انگلستان
هنک کنگ
نظرات پیشنهادی کمیته راهبردی استاندارد بین المللی
2
1-2
خسارات
شناسایی خسارت

طبق مبنای تعهدی باید هزینه نهایی برآوردی تسویه تمام خسارات واقع شده طی یک دوره مالی معین اعم از اعلام شده و نشده ، در همان دوره در حسابها منظور شده و از درآمدهای آن دوره کسر شود . بنابراین باید به میزان هزینه نهایی پیش بینی شده برای تسویه خساراتی که قبل از پایان دوره مالی ایجاد ، ولی هنوز پرداخت نشده اند ذخیره در نظر گرفته شود . (1-29)

در پایان دوره مالی باید برای هزینه نهایی برآوردی تمام خسارات تسویه نشده در آن تاریخ از جمله هزنیه های رسیدگی و پیگیری خساراتی ناشی از حوادث واقع شده طی دوره مالی مذکور اعم از اعلام شده و اعلام نشده و تعدیلات لازم بابت ذخایر خسارات دوره های مالی قبل ، ذخیره مورد نیاز در حسابها منظور شود . (54)

بیمه گر باید خسارات پرداختی را به عنوان بدهی شناسایی نماید .
(296)
2-2
اجزای بدهی خسارت
ذخیره منظور شده بابت تسویه کلیه خسارات اعلام شده ناشی از حوادثی که قبل از پایان دوره مالی واقع شده اند ، باید به میزان برآورد هزنیه نهایی تسویه این خسارات پس از کسر پرداختهای قبلی باشد . ذخیره خسارات واقع شده ولی اعلام نشده (IBNR) و ذخیره هزنیه های رسیدگی به خسارات باید جزء اقلام ذخیره خسارات معوق محسوب شود . (3-29 ، 6-29 و 9-29)
ذخیره خسارات معوق در پایان دوره در برگیرنده بدهی برآوردی بیمه گر در رابطه با خسارات اعلام شده، خسارات واقع شده اما اعلام نشده (IBNR) و هزینه رسیدگی و پیگیری خسارات می باشد .
(55)
بدهی بیمه گر بابت خسارات پرداختی شامل خسارت اعلام شده ، خسارات واقع شده اما اعلام نشده (IBNR) و هزینه های رسیدگی به خسارات می باشد . (296)

ردیف
موضوع
استرالیا
مالزی
آمریکا
3-2
نحوه برخورد با هزنیه های غیر مستقیم تسویه خسارات پرداخت نشده
هزنیه های غیر مستقیم تسویه خسارات پرداخت نشده جزء بدهی خسارات معوق است . (3-2-5)
–
–
4-2
روشهای محاسبه ذخیره خسارات
بعضی بیمه گران برای برآورد هزینه های مستقیم و غیر مستقیم تسویه خسارات از فرمولی که مبتنی بر تجربه گذشته بیمه گران و صنعت است ، استفاده می کنند .
(7-2-5)
روشهای متفاوت مورد استفاده توسط بیمه گران عمومی جهت محاسبه ذخیره زیان خسارات به شرح زیر می باشد :
الف ) روش موردی
ب ) روش ارزش متوسط
ج) روش مبتنی بر فرمول (47)
به صورت برآوردی با در نظر گرفتن تجربیات گذشته و عوامل مربوطه .
(18)

ردیف
موضوع
انگلستان
هنک کنگ
نظرات پیشنهادی کمیته راهبردی استاندارد بین المللی
3-2
نحوه برخورد با هزینه های غیر مستقیم تسویه خسارات پرداخت نشده
با توجه به اینکه تخصیص دقیق هزینه های غیر مستقیم به هر یک از خسارات مربوطه ممکن نیست ، این هزینه ها باید برآورد و بابت آنها ذخیره لازم منظور شود . (8-29)
در صورتی که هزینه های غیر مستقیم به نحو معقول قابل برآورد باشد ، تخصیص مناسب هزینه های غیر مستقیم برآوردی به تسویه آتی خسارات امکان پذیر باشد و اثرات چنین تخصیصی ، نتایج صدور را از یک دوره به دوره دیگر به نحو قابل ملاحظه ای تحت تاثیر قرار دهد ، هزینه های پیگیری و رسیدگی خسارات ، هزینه های غیر مستقیم را نیز در بر خواهد گرفت . (58)
–
4-2
روشهای محاسبه ذخیره خسارت
ذخیره خسارات معوق الزاماً نتیجه یک سری برآوردها و قضاوتها بر مبنای تک تک خسارات ، محاسبات آماری و نظرات مدیریت می باشد .
(4-29)
ذخیره خسارات معوق باید با انجام یکسری برآوردها و قضاوتهایی که مبتنی بر برآوردهای مورد محاسبه آماری و قضاوتهای مدیریتی است ایجاد شود . برخی عواملی که در این خصوص مد نظر قرار می گیرند شامل تجربیات قبلی در مورد الگوی اعلام خسارات ، تغییر در مبلغ و ماهیت بیمه نامه ها ، روند تکرار خسارات و نوسانات موجود در میانگین هر خسارت و تورم است . (56)
–

ردیف
موضوع
استرالیا
مالزی
آمریکا
5-2
نحوه برخورد با مبالغ بازیافتنی اعم از مبالغ بازیافتنی از بیمه گران اتکایی ، اموال اسقاطی و حق جانشینی .
مبالغ بازیافتی یا بازیافتنی از بیمه گر اتکایی باید توسط بیمه گر مستقیم به عنوان درآمد شناسایی شود و نباید در مقابل هزینه خسارات یا هزنیه حق بیمه اتکایی واگذاری تهاتر شود .
(4-17)
در بیمه اتکایی واگذاری ، بازیافت خسارات و هر گونه هزینه مربوطه باید در همان دوره مالی که خسارات تحت پوشش بیمه اتکایی شناسایی شده اند ، به حساب گرفته شود .
(48)
بازیافتهای برآوردی خسارات تسویه نشده از جمله انتقال مالکیت قانونی اموال بیمه شده اسقاطی به بیمه گر یا انتقال حقوق بیمه گذاران در مقابل اشخاص ثالث به بیمه گر پس از تسویه خسارات یا منافع مالکیتی بالقوه در املاک باید به ارزش خالص بازیافتنی آنها ارزیابی و از خسارات پرداخت نشده کسر گردد.
(18)

ردیف
موضوع
انگلستان
هنک کنگ
نظرات پیشنهادی کمیته راهبردی استاندارد بین المللی
5-2
نحوه برخورد با مبالغ بازیافتنی اعم از مبالغ بازیافتنی از بیمه گران اتکایی ، اموال اسقاطی و حق جانشینی.
در تعیین میزان ذخیره خسارات معوق و ثبت خسارات پرداختی ، باید مبالغ دریافت شده یا قابل دریافت از محل بازیافتها از قبیل انتقال مالکیت قانونی اموال بیمه شده به بیمه گر و یا انتقال حقوق بیمه گذاران در مقابل اشخاص ثالث به بیمه گر پس از تسویه خسارات مد نظر قرار گیرد.
بازیافت خسارات حاصل از بیمه گران اتکایی و سایر مبالغ بازیافتنی ( مثل اموال اسقاطی و حق جانشین ) در همان دوره مالی که خسارات مربوطه به حساب گرفته می شود ، باید در حسابها منظور گردد .
(59)
دریافت اموال از بیمه گذار و انتقال حقوق بیمه گذار به بیمه گر در زمان تسویه خسارت با بیمه گذار صورت می گیرد . بنابراین بیمه گر باید بازیافتهای احتمالی را به عنوان یک قلم کاهنده بدهی خود به بیمه گذار شناسایی نماید و بیمه گر باید بازیافتهای برآوردی را طبق همان رویه ای که برای اندازه گیری بدهی خسارات مربوطه بکار می گیرد ، اندازه گیری نماید .
(337 ، 339 ، 340)

ردیف
موضوع
استرالیا
مالزی
آمریکا
3
کسری حق بیمه
–
–
چنانچه مجموع هزینه خسارات مورد انتظار و هزینه رسیدگی به خسارات ، سهم سود مورد انتظار بیمه گذاران ، مخارج تحصیل مستهلک نشده و هزینه های نگهداری بیشتر از جق بیمه کسب نشده مربوطه باشد ، در این صورت کسری حق بیمه شناسایی می شود.
(33)
4
1-4
حق بیمه های اتکایی
شناسایی حق بیمه اتکایی واگذاری
حق بیمه واگذاری به بیمه گران اتکایی باید مطابق الگوی خدمات بیمه اتکایی ، توسط بیمه گر مستقیم به عنوان هزینه بیمه اتکایی واگذاری شناسایی شود . حق بیمه واگذاری مجدد نیز باید مطابق الگوی خدمات بیمه اتکایی توسط بیمه گر اتکایی واگذارنده به عنوان هزینه شناسایی گردد.
(1-7)
در بیمه های اتکایی واگذاری ، حق بیمه و کارمزد باید در همان دوره بیمه نامه اصلی تحت پوشش بیمه اتکایی شناسایی شود .
(32)
در قراردادهای بیمه کوتاه مدت اینده نگر ، مبالغ پرداختی بابت بیمه اتکایی این قراردادها به عنوان حق بیمه اتکایی گزارش می شود و در طول دوره باقیمانده قرار داد به نسبت میزان پوشش بیمه ای فراهم شده مستهلک می گردد . (21)
در قراردادهای بیمه کوتاه مدت گذشته نگر نیز چنانچه حق بیمه اتکایی پرداختی از بدهیهای ثبت شده مربوط به قراردادهای بیمه اصلی اتکایی شده تجاوز نکند ، حق بیمه اتکایی واگذاری به عنوان مبالغ دریافتنی بیمه اتکایی گزارش می شود و تفاوت بین مبالغ مذکور به عنوان سود به دوره های آتی انتقال یافته و مستهلک می گردد.
(22)
در بیمه اتکایی قراردادهای بلند مدت ، چنانچه قرارداد بیمه اتکایی بلند مدت باشد ، هزینه برآوردی بیمه اتکایی در مدت باقیمانده قرارداد اصلی بیمه اتکایی شده مستهلک خواهد شد . اما چنانچه قرار داد بیمه اتکایی کوتاه مدت باشد این مخارج در طول قرار داد بیمه اتکایی مستهلک می شود .
(26)

ردیف
موضوع
انگلستان
هنک گنگ
نظرات پیشنهادی کمیته راهبردی استاندارد بین المللی
3
کسری حق بیمه
اگر پیش بینی شود موسسه در مدت منقضی نشده بیمه نامه های موجود خود متحمل زیان عملیاتی خواهد شد، در این صورت با توجه به مفهوم احتیاط ضرورت دارد علاوه بر ذخیره حق بیمه کسب نشده و ذخیره خسارات معوق، ذخیره خسارات منقضی نشده نیز در حسابهای موسسه ایجاد شود.
چنانچه انتظار رود حق بیمه کسب نشده جهت ایفای تعهدات مورد انتظار و هزینه های مربوطه در ارتباط با باقیمانده دوره پوشش خطر کفایت نکند، کسری حق بیمه ایجاد می شود و باید در پایان دوره مالی از این بابت ذخیره لازم در حسابها منظور گردد. (42)
ــــ
4
1-4
حق بیمه های اتکایی
شناسایی حق بیمه اتکایی واگذاری

عملیات حسابداری حق بیمه های اتکایی قبولی یا واگذاری اعم از واقعی و برآوردی از همان اصولی که دربند 1-17 و 7-17 برای مبانی حسابداری سالانه و انتقالی یکساله بند 1-18 برای مبنای حسابداری سال صدور (وجوه) بیان شد، تبعیت می نماید. تمامی حق بیمه های واگذاری باید در همان دوره ای که حق بیمه های مستقیم یا اتکایی قبولی به حساب درآمد گرفته می شود، در حسابها منظور گردد. (1-19)

حق بیمه اتکایی واگذاری مرتبط با یک خطر خاص در همان دوره مالی که حق بیمه مرتبط با بیمه مستقیم یا بیمه اتکایی قبولی مربوطه به عنوان در آمد شناسایی می شود، قبل از کسر هزینه های تحصیل در حسابها ثبت می گردد.
(40)

ــــ

ردیف
موضوع
استرالیا
مالزی
آمریکا
2-4
نحوه گزارشگری معاملات بیمه اتکایی
بیمه گر مستقیم باید معاملات بیمه مستقیم و بیمه اتکایی را برمبنای ناخالص در حسابها منظور نماید. بنابراین مبلغ ناخالص حق بیمه های کسب شده در طول سال مالی باید توسط بیمه گر مستقیم به عنوان درآمد شناسایی شود. همچنین، بیمه گر مستقیم باید هزینه خسارات واقع شده طی سال مالی را به صورت ناخالص شناسایی نماید. چون وی متعهد به جبران تمام هزینه خسارات بیمه گذار است. (3-1-7)
بر این اساس، حق بیمه واگذاری به عنوان هزینه و بازیافتهای حاصل از بیمه اتکایی به عنوان درآمد شناسایی می شود. (4-1-7)
حق بیمه اتکایی واگذاری باید به عنوان یک رقم کاهنده در ذیل حق بیمه ناخالص افشا شود و بازیافتهای خسارت حاصل از بیمه اتکایی نیز باید به عنوان یک قلم کاهنده جمع خسارات نشان داده شود.
(92)
همچنین مبالغ دریافتی از بیمه گران اتکایی نیز باید در متن ترازنامه یا یادداشتهای توضیحی نشان داده شود.
(87)
مبالغ حق بیمه اتکایی واگذاری و بازیافتهای حاصل از بیمه اتکایی یا در صورت سود و زیان به عنوان اقلام جداگانه یا به صورت یادداشت داخل پرانتز افشا می شود یا اینکه یا مبالغ در یادداشتهای توضیحی افشا می گردد. مبالغ دریافتنی و پرداختنی فیمابین بیمه گر واگذارنده و بیمه گر اتکایی تنها در صورتی قابل تهاتر است که حقی برای تهاتر وجود داشته باشد. (15 و 16)

ردیف
موضوع
انگلستان
هنک گنگ
نظرات پیشنهادی کمیته راهبردی استاندارد بین المللی
2-4
نحوه گزارشگری معاملات بیمه اتکایی
به منظور ارائه تصویر درستی از حجم کل عملیات موسسه، حق بیمه های صادره شامل حق بیمه های مستقیم و یا اتکایی قبولی باید به صورت ناخالص (قبل از کسر حق بیمه های اتکایی واگذاری) و حق بیمه های اتکایی واگذاری نیز به طور جداگانه نشان داده شود. همچنین کل خسارات نیز باید به صورت ناخالص نشان داده شود و سهم بیمه گران اتکایی به عنوان یک قلم کاهنده در ذیل آن درج و نتیجه به صورت خالص نشان داده شود.
(4-19 و 2-32)
حق بیمه اتکایی واگذاری و بازیافتهای حاصل از بیمه اتکایی باید به صورت جداگانه در متن صورت سود و زیان افشاء شود و داراییها و بدهیهای بیمه نباید با یکدیگر تهاتر شود مگر آنکه حق قانونی خاصی برای تهاتر وجود داشته باشد.
(101 تا 106)
جهت مقایسه پذیری بیشتر صورتهای مالی شرکتهای بیمه، فعالیتهای بیمه اتکایی بجای تهاتر حسابهای مربوطه در مقابل یکدیگر، باید به صورت ناخالص در صورت سود و زیان ارائه شود. چنانچه ارائه خالص مجاز باشد، باید مبالغ ناخالص در یادداشتهای توضیحی افشا شود. همچنین با توجه به استانداردهای بین المللی شماره 32 و 37 هیچ مبنایی برای تهاتر مبالغ دریافتنی از بیمه گران اتکایی در مقابل بدهیهای مربوطه وجود ندارد.(503 و 508)

ردیف
موضوع
استرالیا
مالزی
آمریکا
3-4
نحوه شناسایی و گزارشگری کمیسیونهای دریافتی یا دریافتنی از بیمه گراتکایی
ـــــ
کارمزد دریافتی یا دریافتنی از بیمه گر اتکایی در همان دوره مالی که حق بیمه اتکایی به حساب گرفته می شود، در حسابها منظور می گردد. کارمزد ناشی از بیمه اتکایی به طور جداگانه از کارمزد پرداختی گزارش می شود. (34)
ـــــ
4-4
شناسایی حق بیمه اتکایی قبولی
درآمد حق بیمه اتکایی قبولی و درآمد بیمه های اتکایی مجدد باید توسط بیمه گر اتکایی قبول کننده طبق بندهای 1-4، 2-4، 3-4 و 4-4 شناسایی شود. (2-7)
از نظر بیمه گر اتکایی، حق بیمه اتکایی قبولی مشابه حق بیمه قبولی توسط بیمه گر مستقیم است. بیمه گر اتکایی باید حق بیمه دریافتی بابت بیمه های اتکایی قبولی را همانند بیمه مستقیم به عنوان درآمد شناسایی کند. (1-2-7)
حق بیمه اتکایی قبول و واگذاری مجدد به استثنای بیمه اتکایی قراردادی که حق بیمه آنها براساس اعلامیه های ادواری دریافتی از بیمه گر واگذارنده شناسایی می شود، باید توسط بیمه گر قبول کننده طبق بند 9، 13 و 18 شناسایی گردد.
(23)
ـــــ

ردیف
موضوع
انگلستان
هنک گنگ
نظرات پیشنهادی کمیته راهبردی استاندارد بین المللی
3-4
نحوه شناسایی و گزارشگری کمیسیونهای دریافتی یا دریافتنی از بیمه گراتکایی
ــــــ
ــــــ
ـــــ
4-4
شناسایی حق بیمه اتکایی قبولی
عملیات حسابداری حق بیمه های اتکایی قبولی یا واگذاری اعم از واقعی یا برآوردی که دربندهای 1-17 و 7-17 برای مبانی حسابداری سالانه و انتقالی یکساله و بند 1-18 برای مبنای حسابداری سال صدور بیان شد، تبعیت می نماید.(1-19)
همانند بیمه های مستقیم (25 تا 36)
ــــــ

ردیف
موضوع
استرالیا
مالزی
آمریکا
5-4
نحوه شناسایی بازیافت خسارتهای دریافتی و دریافتنی از بیمه گر اتکایی توسط بیمه گر واگذارنده
مبالغ بازیافتی یا بازیافتنی از بیمه گر اتکایی باید توسط بیمه گر مستقیم به عنوان درآمد شناسایی شود و نباید در مقابل هزنیه خسارات یا هزینه حق بیمه اتکایی واگذاری تهاتر شود .
(4-1-7)
در بیمه اتکایی واگذاری ، بازیافت خسارات و هر گونه هزینه مربوطه باید در همان دوره مالی که خسارات تحت پوشش بیمه اتکایی شناسایی شده اند ، به حساب گرفته شود .
(48)
–
6-4
نحوه شناسایی خسارات بیمه اتکایی قبولی
بیمه گر اتکایی باید خسارات را همانند بیمه مستقیم به عنوان هزینه شناسایی نماید . (1-2-7)
خسارات بیمه اتکایی اختیاری باید در تاریخ اعلام خسارات توسط بیمه گر واگذارنده شناسایی شود ، حال آنکه در بیمه های اتکایی قراردادی ، خسارات باید بر اساس اعلامیه های ادواری دریافتی از بیمه واگذارنده شناسایی گردد و ذخیره کافی بابت خسارات معوق تمام بیمه های اتکایی قبولی مد نظر قرار گیرد . چنانچه اندازه گیری اتکاپذیر حق بیمه و خسارات بیمه های اتکایی قرار دادی در یک دوره مالی امکانپذیر نباشد باید از مبنای حسابداری سال صدور استفاده شود و این حساب حداقل به مدت سه سال از شروع سال صدور نگهداری گردد . (24 و 26)
–

ردیف
موضوع
انگلستان
هنک کنگ
نظرات پیشنهادی کمیته راهبردی استاندارد بین المللی
5-4
نحوه شناسایی بازیافت خسارتهای دریافتی و دریافتنی از بیمه گر اتکایی
چنانچه برای عملیات بیمه موسسه ای پوشش اتکایی فراهم شده باشد ، باید همزمان با هزینه نمودن خسارات ، مبالغ قابل بازیافت بابت سهم بیمه گران اتکایی نیز به خساب گرفته شود و در صورت لزوم برآوردها صورت گیرد .
(1-33)
بازیافت خسارات حاصل از بیمه گران اتکایی در همان دوره مالی که خسارات مربوطه به حساب گرفته می شود ، در حسابها منظور می گردد.
(59)
–
6-4
نحوه شناسایی خسارات بیمه اتکایی قبولی
–
–
–

ردیف
موضوع
استرالیا
مالزی
آمریکا
5
1-5
انتقال پرتفوی
نحوه برخورد با انتقال پرتفوی

در صورتی که مسئولیت خسارات مربوط به بیمه های انتقالی در تعهد بیمه گر انتقال دهنده باقی بماند ، این انتقال باید توسط بیمه گر انتقال دهنده و بیمه گر انتقال گیرنده همانند بیمه اتکایی تلقی شود . در صورتی که مسئولیت مرتبط با خسارات بیمه های انتقالی از بیمه گر انتقال دهنده به بیمه گر انتقال گیرنده منتقل شود ، انتقال پرتفوی باید به عنوان حذف پرتفوی توسط انتقال دهنده و قبول پرتفوی توسط بیمه گر انتقال گیرنده به حساب گرفته شود . حذف پرتفوی باید از طریق حذف بدهیها و داراییهای مرتبط با خطر انتقال یافته و قبول پرتفوی نیز باید از طریق شناسایی درآمد کسب نشده و خسارات معوق شناسایی شود .
(1-8 و 2-8 و 3-8)

انتقال پرتفوی باید توسط بیمه گر انتقال دهنده از طریق حذف بدهیها و داراییهای مرتبط با خطرات انتقال یافته در حسابها منعکس شود . بیمه گر انتقال گیرنده نیز باید پذیرش پرتفوی را از طریق شناسایی مبالغ حق بیمه کسب نشده و خسارات معوقی که بیمه گر انتقال دهنده بابت آن تعهدی ندارد ، در حسابها منظور کند . (28)
–

ردیف
موضوع
انگلستان
هنک کنگ
نظرات پیشنهادی کمیته راهبردی استاندارد بین المللی
5
1-5
انقتال پرتفوی
نحوه برخورد با انتقال پرتفوی

هر گونه حق بیمه پرتفوی اعم از دریافتی یا پرداختی باید بر حسب ماهیت آن ، جزء حق بیمه یا ذخیره حق بیمه کسب نشده قرار گیرد . هر نوع خسارات پذیرفته شده توسط بیمه گر باید با توجه به ماهیت آن ، جزء خسارات پرداختنی ، معوق یا حق بیمه ها قرار گیرد .
(2-19 و 3-33)

حق بیمه پرتفوی توسط بیمه گر واگذارنده به عنوان حق بیمه اتکایی واگذاری و توسط بیمه گر قبول کننده به عنوان بیمه اتکایی قبولی تلقی می شود . در بیمه های مستقیم خسارات پرتفوی توسط بیمه گر واگذارنده به عنوان خسارات قابل بازیافت تلقی می شود و بدهی خسارات مربوطه نیز در حسابها منعکس می گردد . بیمه گر قبول کننده خسارات پرتفوی دریافتی را بجای در آمد حق بیمه به عنوان بازیافتهای مرتبط با هزینه بدهی خسارات معوق قبولی در حسابها منظور می کند .
(60 و 61)
–

ردیف
موضوع
استرالیا
مالزی
آمریکا
6
1-6
بیمه مشترک
نحوه برخورد با بیمه مشترک

انجام فعالیتهای بیمه به صورت مشترک توسط یک واحد اقتصادی که در نقش کارگزار عمل می کند باید توسط بیمه گر قبول کننده همانند بیمه مستقیم تلقی شود . (1-9)

حق بیمه ، بدهی خسارات و هزنیه های تحصیل مرتبط با بیمه مشترک باید توسط هر یک از بیمه گران مشترک همانند بیمه مستقیم مورد عمل واقع شود . (52 و 53)
–
2-6
نحوه برخورد با بیمه نامه های صادره توسط هر یک از بیمه گران مشترک
بیمه نامه هایی که مستقیماً توسط عضوی از بیمه گران مشترک صادر می گردد باید به عنوان بیمه مستقیم تلقی شود و بخشی از خطر بیمه شده که توسط دیگر بیمه گران مشترک با توجه به سهم آنها در بیمه گری مشترک پذیرفته می شود ، باید توسط بیمه گران پذیرنده به عنوان بیمه اتکایی قبولی تلقی شود . (2-9)
–
–

ردیف
موضوع
انگلستان
هنک کنگ
نظرات پیشنهادی کمیته راهبردی استاندارد بین المللی
6
1-6
بیمه مشترک
نحوه برخورد با بیمه مشترک
–

فعالیتهای بیمه ای تخصیص یافته از طریق بیمه گری مشترک توسط یک واحد اقتصادی در نقش کارگزار ، توسط بیمه گر قبول کننده به عنوان بیمه مستقیم تلقی می شود . (52)

همانند بیمه مستقیم تلقی شود .
(92)

2-6
نحوه برخورد با بیمه نامه های صادره توسط هر یک از بیمه گران مشترک
–
بیمه نامه هایی که مستقیماً توسط هر یک از بیمه گران مشترک صادر می گردد ، باید توسط بیمه گر صادر کننده به عنوان بیمه مستقیم تلقی شود و بخشی از خطر که توسط دیگر بیمه گران مشترک با در نظر گرفتن سهم آنها در بیمه گری مشترک بیمه می شود ، نیز به عنوان بیمه اتکایی واگذاری تلقی گردد . همچنین دیگر بیمه گران مشترک باید سهم خود را از بیمه مستقیم صادره توسط یکی از اعضای به عنوان بیمه اتکایی قبولی به حساب بگیرند (53)
–

ردیف
موضوع
استرالیا
مالزی
آمریکا
7
1-7
هزینه های تحصیل
نحوه شناسایی هزینه های تحصیل

هزینه های تحمل شده جهت تحصیل بیمه نامه ها ، در صورتی که به نحو اتکاپذیر قابل اندازه گیری باشد و احتمال آن وجود داشته باشد که هزینه های مذکور منجر به درآمد حق بیمه در دوره های مالی بعد می شود ، باید به عنوان دارایی شناسایی شده و به دوره های بعد منتقل شود . (4-10)

مخارج تحصیل و تمدید بیمه نامه ها باید پس از لحاظ نمودن درآمد ناشی از حق بیمه اتکایی واگذاری به محض تحمل شناسایی شود و به نحو مناسب به دوره هایی که احتمال می رود این مخارج در آن دوره منجر به درآمد شود ، تخصیص یابد . (49)

مخارج تحصیل به عنوان مخارج سرمایه ای تلقی گردیده و متناسب با درآمد شناسایی شده به حساب هزینه منظور می شود . برای مرتبط ساختن مخارج تحصیل با درآمد حق بیمه مربوطه ، مخارج تحصیل از طریق گروه بندی قرار دادهای بیمه تخصیص می یابد . مخارج تحصیل مستهلک نشده به عنوان دارایی طبقه بندی می شود .(29)

ردیف
موضوع
انگلستان
هنک کنگ
نظرات پیشنهادی کمیته راهبردی استاندارد بین المللی
7
1-7
هزینه های تحصیلی
نحوه شناسایی هزینه های تحصیل

در مبنای حسابداری سالانه و مبنای انتقالی یکساله هزینه های تحصیل اعم از مستقیم و غیر مستقیم باید طبق مفهوم تعهدی از درآمد دوره مالی مربوطه کسر گردد . رعایت این امر محاسبه هزنیه های صدور انتقالی به دوره های آتی را ضروری می سازد . ( 1-22)
در مبنای حسابداری سال صدور هزنیه های تحصیل باید در آن دوره مالی که واقع شده اند در حسابها ثبت و به حساب هزنیه سال صدور مربوط منظور گردد.
(5-22)

آن بخش از مخارج تحصیل که مستقیماً با درآمد حق بیمه قابل شناسایی در دوره های بعد مرتبط است به دوره های آتی منتقل و به عنوان دارایی شناسایی می شود به شرط اینکه مخارج مذکور بیانگر منافع آتی باشد که به نحو اتکاپذیر قابل اندازه گیری است .
(81)

از آنجا که تعریف ارائه شده در مبانی نظری در مورد دارایی برای مخارج تحصیل مصداق ندارد ، بنابراین باید مخارج تحصیل به عنوان هزینه دوره شناسایی شود .
(333)

ردیف
موضوع
استرالیا
مالزی
آمریکا
2-7
استهلاک هزینه های تحصیل ( صدور)
هزینه های تحصیل انتقالی به دوره های بعد باید به طور منظم و سیستماتیک در طول دوره های مالی که انتظار می رود از این هزینه ها منافعی حاصل شود ، مستهلک گردد.
(5-10
هزینه های تحصیل باید به نحو مناسب به دوره هایی که احتمال می رود این مخارج در آن دوره ها منجر به در آمد شود ، تخصیص یابد .
(49)
مخارج تحصیل باید متناسب با درآمد شناسایی شده به حساب هزنیه منظور شود .
(29)
3-7
کاهش ارزش هزینه های تحصیل ( صدور)
در صورتی که مبلغ بازیافتنی هزنیه های تحصیل انتقالی کمتر از بهای تمام شده آن باشد ، هزنیه های مذکور باید به مبلغ بازیافتنی کاهش یابد و مبلغ کاهش در هزنیه های مذکور به عنوان هزینه دوره شناسایی شود .
(5-10)
انتقال مخارج تحصیل به دوره های آتی باید به قابل بازیافت بودن آنها منوط باشد . (51)
آن بخش از مخارج تحصیل که قابل بازیافت نبوده ، نباید به دوره های آتی منتقل شود بلکه باید در همان دوره ای که به وقوع می پیوندد ، به هزینه دوره منظور شود . (52)
در صورت وجود کسری حق بیمه ، کسری مذکور ابتدا از طریق منظور کردن مخارج تحصیل مستهلک نشده به هزینه شناسایی می شود .
(34)

ردیف
موضوع
انگلستان
هنک کنگ
نظرات پیشنهادی کمیته راهبردی استاندارد بین المللی
2-7
استهلاک هزینه های تحصیل ( صدور)
–
–
چون هزینه تحصیل به عنوان هزینه دوره تلقی می وشد بنابراین نیازی به اندازه گیری مخارج تحصیل انتقالی به دوره های آتی و استهلاک آن نیست . (334)
3-7
کاهش ارزش هزینه های تحصیل ( صدور)
در تعیین ذخیره خطرات منقضی نشده معمولاً کسری ذخیره حق بیمه کسب نشده ابتدا از طریق منظور نمودن مخارج تحصل انتقالی به دوره های آتی به حساب سود و زیان جبران می شود . از این روش زمانی استفاده می شود که بازیافت مخارج تحصیل انتقالی مورد تردید باشد . (4-35 و 5-35)
مخارج تحصیل در صورتی به دوره های آتی منتقل و به عنوان دارایی شناسایی می شود که بیانگر منافع آتی قابل اندازه گیری به نحو اتکا پذیر باشد . در صورت وجود کسری حق بیمه، چنانچه نسبت به بازیافت مخارج تحصیل انتقالی به دوره های آتی تردید وجود داشته باشد ، این مخارج باید کاهش یابد . (47 ، 48 و 81)
–

حقوق بیمه در ایران :9
حقوق بیمه مجموعه قواعد و ضوابطی است که امور و اعمال بیمه ای و روابط بین بیمه گران و بیمه گذاران را تنظیم می کند. منابع حقوق بیمه در ایران عبارتند از :
1- قانون اساسی
2- قانون مدنی
3- قانون تجارت
4- قانون بیمه مصوب 1316
5- قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل اشخاص ثالث ، مصوب دیماه 1347 و آئین نامه های اجرائی آن
6- قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری – مصوب 1350
7- مصوبه شورای انقلاب اسلامی درباره ملی کردن موسسات بیمه – تیر ماه 1385
8- قانون اداره امور شرکتهای بیمه مصوب 1367
9- آئین نامه ها ، تصویب نامه ها ، نظامنامه ها و شرایط عمومی بیمه نامه ها و عرف بیمه
10- رویه قضایی
حقوق بیمه یکی از رشته های حقوق خصوصی است و پیشینه دراز مدتی در حقوق ندارد . در واقع این رشته جدید و نو پا با تصویب قانون بیمه مصوب اردیبهشت ماه 1316 ، که قواعد و ضوابطی را برای تنظیم اعمال بیمه ای پیش بینی کرد ، شکل گرفته و همراه با رشد و تحول اقتصادی و اجتماعی بتدریج در جامعه ما جا افتاده است .
حقوق بیمه ، گر چه در کلیت خود از اصول عمومی حقوق مدنی در زمینه عقود و قرار دادها پیروی می کند با اینهمه دارای ویژگیهایی است که گاهی آن را به حقوق تجارت نزدیک می کند و در برخی موارد به آن اصالت و استقلال می بخشد آشکار است که چون معامله ها و اعمال بیمه ای به موجب ماده (2) قانون تجارت جنبه بازرگانی دارد ناچار پیرو اصل سرعت است و اصل اعتبار اصول پایه حقوق تجارت است و به همین جهت در معامله های بیمه ای تشریفات ثبت در دفاتر اسناد رسمی حذف شده است . اصالت حقوق بیمه را می توان در موارد زیر جستجو کرد :
اعلام ویژگیهای خطر و اعلام تغییرهای حاصل در آن در ازای مدت بیمه (تشدید خطر)، متکی بودن قرار داد بیمه بر حسن نیت و ضمانت اجرای این تعهد پایه، آثار عدم پرداخت حق بیمه یا تاخیر در پرداخت حق بیمه در سر رسید معین، پیامد و آثار عدم اعلام خسارت یا تاخیر در اعلام خسارت ( یا وقوع خطر )، انتقال بیمه نامه و ادامه تامین بیمه گر، قاعده جانشینی و …
خصلت دیگر قواعد و ضوابط بیمه ای ، الزام آوری آن است . این خصلت به منظور حفظ و حمایت حقوق بیمه گزاران و بیمه شدگان و اشخاص ذینفع ایجاد شده است . چنانکه ماده نخست قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری مصوب 1350 مقرر می دارد به منظور تنظیم و تعمیم و هدایت امر بیمه در ایران و حمایت بیمه گذاران و بیمه شدگان و صاحبان حقوق آنها، همچنین به منظور اعمال نظارت دولت بر این فعالیت موسسه ای به نام بیمه مرکزی ایران طبق مقررات این قانون به صورت شرکت سهامی تاسیس می گردد. قانون یاد شده پس از ذکر وظایف و اختیارات بیمه مرکزی و ارکان آن ، در بخش دوم خود، ضوابط و مقررات بیمه گری را تعیین می کند. صدور پروانه اشتغال به فعالیتهای بیمه ای، ابطال پروانه بیمه، موارد انحلال و ورشکستگی، انتقال عملیات و ادغام شرکتهای بیمه پیرو ضوابطی است که در این قانون پیش بینی شده است .

قوانین حاکم بر بیمه 10 :
بیمه وقتی واقعاً بوجود آمد که با قوانین و اصول علمی منطبق گردید. بنابراین قوانین می تواند طرز کار بیمه را بیان نماید زیرا عملیات بیمه متکی به آنها می باشد .
قوانین حاکم بر بیمه عبارتند از :
1- قانون اعداد بزرگ
2- قانون احتمالات
3- قانون انتخاب و تقسیم خطر

1- قانون اعداد بزرگ :
بدین معناست که هر چه تعداد واحدهای بیمه شده توسط بیمه گر بیشتر باشد احتمال خسارتها بطور دقیق تری پیش بینی می شود و نرخ حق بیمه بصورتی صحیح تر محاسبه و اعمال خواهد شد به همین دلیل شرکت های بیمه باید سعی نمایند تا هر چه بیشتر واحدهای در معرض خطر را با هم ترکیب نمایند . تا بدین ترتیب بتوانند بطور دقیق تری خسارتهای احتمالی را تخمین زده و حق بیمه لازم برای جبران آنها تعیین نمایند . با در نظر گرفتن واحدهای بیشماری که در معرض خطر قرار دارند ملاحظه می شود وقایعی که عملاً به قضا و قدر منسوب می شوند با دقت عجیبی به وقوع می پیوندد.

2- قانون احتمالات:
در انواع بیمه نامه ها ، تعیین حق بیمه ها بر مبنای اصل احتمالات قرار دارد. در تمام رشته های بیمه از آمار و ارقام گذشته استفاده می شود. احتمال وقوع خسارتها از روی آمارها تهیه شده و جداولی که بر مبنای این آمار تهیه و تنظیم می گردد تعیین می شود .

3- قانون تقسیم خطر :
خطر بر دو نوع است قابل پیش بینی و غیر قابل پیش بینی
خطری مورد بحث بیمه است که اولاً در آینده و قوعش محتمل و ثانیاً اراده انسان در آن بی اثر باشد به کمک آمار می توان تواتر و شدت خطرها را معلوم ساخت . بعلاوه خطرها در هر زمینه از لحاظ شدت و ضعف قابل تفکیک و تفسیم بندی هستند .

اصول حاکم بر صنعت بیمه 11
برای آشنایی هر چه بیشتر با بیمه لازم است که اصول حاکم بر این صنعت را شناسایی کنیم. اصولی که بیمه بر آن اساس پایه گذاری شده و رسمیت می یابد .
چند اصل مهم بیمه ذیلاً تشریح می گردد.
1- اصل کمال حسن نیت.
2- اصل نفع بیمه ای
3- اصل غرامت ( جبران زیان)
4- اصل جانشینی
5- اصل اتکائی

1- اصل حسن نیت 12
یکی از اصول اساسی بیمه اصل حسن نیت کامل است. داشتن حد اعلای حسن نیت برای متعاملین هر قرار داد ضروری بنظر می رسد . بنابراین اصل ، بیمه گذار باید در اظهاراتی که می نماید حسن نیت کامل داشته باشد . هر شخصی که پیشنهاد بیمه می دهد درباره کلیه جهات و کیفیات مورد بیمه دارای اطلاعاتی است که علم به آنها برای بیمه گر ضروری است و در تصمیم نامبرده نسبت به قول و شرایط آن موثر است برای اینکه بیمه گر بتواند شرایط قبول هر بیمه را بر اساس خصوصیات آنها تعیین کند نه تنها بیمه گذار موظف است اینگونه اطلاعات خود را در اختیار بیمه گر قرار دهد بلکه باید از اظهار هر گونه خلافی که موثر در تصمیم بیمه گر باشد خود داری کند. بنابر اصل حسن نیت ، اگر اظهارات بیمه گذار صحیح نباشد و مثلاً قسمتی از حقایق را سهواً کتمان کرده باشد قرار داد قابل فسخ است . بیمه گذار موظف است کلیه حقایق را بطور صریح و روشن به اطلاع بیمه گر برساند .

2- اصل نفع بیمه ای
اصل نفع بیمه ای یکی از دیگر اصول حاکم بر قراردادهای بیمه است. از نقطه نظر بیمه گران ، در هر قرار داد بیمه شرط اساسی این است که در آن قرا رداد برای بیمه گذار نفع بیمه ای وجود داشته باشد تا تفاوت حقوقی عملیات یک موسسه بیمه و عملیات سایر موسسات بازرگانی روشن شود .

3- اصل غرامت
بیمه گر به موجب قرار داد بیمه و در مقابل دریافت حق بیمه تعهد می کند در صورت وقوع خسارت یا بروز حادثه ، خسارت وارده به بیمه گذار را جبران نماید. این جبران خسارت که به عنوان پرداخت غرامت نیز ممکن است تلقی شود باید بنحوی انجام گیرد که بیمه گذار را به وضعیت قبل از وقوع حادثه برگرداند. در مقابل بیمه گذار نیز نمی تواند با استفاده از قرار داد بیمه و مبلغ مندرج در بیمه نامه (سرمایه بیمه ) ، حداکثر تعهد بیمه گر را تعیین کند و چنانچه مورد بیمه کمتر از قیمت واقعی آن بیمه شده باشد غرامت بطور کامل پرداخت نمی شود .

4- اصل جانشینی
اصل جانشینی ، عبارتست از حقوق عرفی و قانونی که به استناد آن بیمه گر پس از پرداخت غرامت به نمایندگی یا از طرف بیمه گذار ،شخص یا اشخاص ثالثی را که مسئولیت خسارت وارده به بیمه گذار بوده اند می تواند تا حدودی که خسارت را قبول و یا پرداخت کرده است به نفع خود تعقیب قانونی نماید و برای این کار اجازه دارد از حقوق بیمه گذار علیه شخص یا اشخاص ثالث استفاده نماید .

5- اصل اتکائی 13
از اصول اولیه بیمه در کلیه دسته ها این است که ریسک بیمه شده تا جائی که ممکن است در سطح وسیعی پخش شود ، بیمه اتکائی راه حل این اصل است . بیمه اتکائی نظامی است که بیمه گر ، صادر کننده بیمه نامه را قادر می سازد که با توجه به سرمایه و ذخایر خود بخشی از ریسکهای صادره را به حساب خود نگه می دارد و مازاد بر توان خود را بین بیمه گران اتکائی مختلف تقسیم می کند به بیان دیگر بیمه اتکائی را می توان توزیع جهانی ریسک نامید. بیمه اتکائی موجب می شود که بیمه گر صادر کننده ، ظرفیت خود را به مبلغ خاصی که توانائی او اجازه می دهد محدود نکند.
واگذارنده شرکتی است که بخشی از صادره های خود را به بیمه گر اتکائی واگذار می کند . قرار داداتکائی که بین بیمه گر واگذارنده با بیمه گر اتکائی منعقد می شود قرار داد مستقلی است که هیچ ارتباطی با قرار داد بیمه بین شرکت واگذارنده و بیمه گذار ندارد. نتیجه اینکه هیچ گونه رابطه حقوقی بین بیمه گذار و بیمه گر اتکائی نیست و در صورت تحقق خطر بیمه گذار برای دریافت خسارت خود باید به بیمه گر مراجعه کند و او مسئول پرداخت خسارت است و خسارت سهم بیمه گران اتکائی را خود محاسبه و وصول می نماید. نتیجه دیگری که از مفهوم منفک و مستقل بودن قرار داد بیمه مستقیم از قرار داد بیمه اتکائی بدست می آید این است که هر گاه بیمه گر واگذارنده دچار ورشکستگی و اعسار شود ، بیمه گر اتکائی به میزان سهم خود از خسارات در مقابل واگذارنده مسئول است در اینصورت بدهی بیمه گر اتکائی جزو دارائی بیمه گر واگذارنده محسوب می شود.

آمارها و گزارشهائی که در شرکتهای بیمه اتکائی تهیه می گردد : ( در مورد قراردادهای مازاد خسارت )
1- آمار واگذاری به هر یک از شرکتهای اتکائی در مورد قراردادهای مختلف سرمایه ای
2- سهم شرکت از قرار داد مازاد خسارت رشته های مختلف در طول سالهای مختلف بابت قراردادهای مازاد خسارت که نشان دهنده میزان حق بیمه و میزان خسارتها و میزان سود دهی آن قرار داد است .
3- مقایسه قراردادهای مازاد خسارت در سطوح لایه های مختلف که مقدار تخمینی و واقعی حق بیمه را نشان می دهد .
4- آمار قرار دادهای اعلام سهم (Quars share ) به تفکیک هر سال که شامل میزان حق بیمه خسارت پرداخت شده ، کمیسیون دریافتی و نوع ارز می باشد ( این آمار در مقطع هر سال و به ازای هر سه ماه تهیه می شود ).
5- آمار خسارت های مهم در یک دوره زمانی و پوشش داده شده در مازاد خسارت
6- آمار دسته هائی که پوشش اختیاری دارند .
7- محاسبه نرخ خسارت و نرخ هر لایه مازاد خسارت :
ذخیره خسارت معوق سال گذشته – خسارت معوق سال جاری + خسارت پرداختی سال جاری
____________________________________________________________ = ( ضریب ) نرخ خسارت
ذخیره حق بیمه سال جاری – ذخیره حق بیمه سال گذشته + حق بیمه سال جاری

8- آمار خسارت معوقه در هر سال برای کلیه رشته ها
9- آمار حداکثر تعهد در هر سال بدین معنی که در هر سال میزان قبولی واگذاری و قبولی مجدد هر قرار داد چقدر بوده است
10- آمار خسارت معوقه که در ذخیره گیری حسابداری کاربرد دارد
11- آمار Cut – off مربوط به هر سال
12- آمار عملکرد اتکائی در پایان هر سال برای تمام شرکتهای بیمه
13- آمار قرار دادهای واگذاری مجدد به تفکیک و نوع قرار داد.

بخش سوم :
پیشینه تحقیق

مقدمه:
در زمینه بیمه و بخصوص حسابداری بیمه ای تحقیق و پژوهش کمی با توجه به اهمیت این رشته در ایران صورت پذیرفته است. موضوعی که انتخاب نموده ام تا به حال در ایران تحقیقی مشابه آن صورت نپذیرفته است و با مراجعه به سایت های اینترنتی نیز مورد مشابه خارجی یافت نشد ، اما بر اساس مقتضیات تحقیق ، پیشینه تحقیقاتی که در رابطه با حسابداری شرکتهای بیمه و نزدیک به موضوع مورد بحث وجود دارد را به شرح ذیل ارائه می دهم .

موضوع 1- عنوان : حسابداری کارمزد منافع قرار دادهای اتکائی در شرکتهای بیمه در ایران
تهیه کننده : خانم حلیمه خاتون موصلی – سال دفاع 1371
نام دانشگاه محل تحصیل : دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

فرضیه :
مفهوم تعهدی یکی از مفاهیم بنیادی حسابداری و گزارشگری مالی است . در خصوص نحوه اندازه گیری و ثبت و گزارش درآمدها و هزینه ها کارمزد منافع قرار دادهای اتکائی توسط شرکتهای بیمه در ایران مد نظر قرار نمی گیرد و این امر باعث نادیده گرفتن اصول اساسی تحقق درآمد و تطابق درآمدها و هزینه در شرکتهای مزبور گردیده است .

روش جمع آوری اطلاعات
اطلاعات مورد نیاز تحقیق از طریق بررسی مقررات و قوانین حاکم بر شرکتهای بیمه ، بررسی صورتهای مالی شرکتهای بیمه داخلی و خارجی و گزارشهای حسابرسی ، بررسی استانداردها و روشهای حسابداری مربوط به صنعت بیمه بطور عام و کارمزد منافع بطور خاص از منابع داخلی و خارجی و مصاحبه با متخصصین صنعت بیمه انجام شده است .

جامعه آماری
جامعه آماری این تحقیق کلیه شرکتهای بیمه فعال در ایران می باشد . بدلیل آن که نمونه انتخابی صد در صد جامعه می باشد نتیجتاً تشکیل جامعه آماری نمونه از نظر تطبیق آن با جامعه اصلی ، آزمون مورد ندارد .

روش تحقیق
روش استدلال در تحقیق مزبور روش قیاسی و استقرائی بوده و حول سه محور اصلی پایه گذاری شده است :
اف – بررس و مطالعه نظریات تئوری منابع داخلی و خارجی و قوانین
ب – نظر خواهی از اساتید و متخصصان صنعت بیمه و ترجمه و بررسی روشهای مورد عمل بیمه گران اتکائی بین المللی .
ج – بررسی روشهای مورد عمل شرکتهای بیمه کشور ، گزارشهای حسابرسی، قرا ردادهای اتکائی و صورتحسابهای کارمزد منافع شرکتهای بیمه داخل کشور.

نتیجه گیری :
تحقیق نشان می دهد که شرکتهای بیمه داخل کشور در خصوص گزارش کارمزد منافع قرار دادهای اتکائی مفهوم تعهدی را در نظر نمی گیرند و فرضیه مورد بررسی به شرح زیر اثبات گردیده است :
فرض تعهدی که یکی از مفروضات بنیادی حسابداری و گزارشگری مالی است در خصوص نحوه اندازه گیری و ثبت گزارش درآمدها و هزینه ها ، کارمزد منافع توسط شرکتهای بیمه در ایران مد نظر قرار نمی گیرد و این باعث نایدده گرفتن اصول اساسی تحقق درآمد و تطابق هزینه ها با درآمدها در شرکتهای مزبور گردیده است .

موضوع 2 – عنوان : حسابداری بیمه های عمومی در ایران و مقایسه آن با استانداردهای موجود در انگلستان و امریکا

محقق : مرتضی کردمدانلو
سال دفاع : آذر ماه 1375
نام دانشگاه محل تحصیل : دانشکده حسابداری و مدیریت دانشگاه علامه طباطبائی (ره)

فرضیه اهم
نظام حسابداری بیمه های عمومی در شرکتهای بیمه ایران منطبق با استانداردهای حسابداری شرکتهای بیمه نیست .

فرضیه فرعی :
امکان استفاده از استانداردهای بین المللی حسابداری در خصوص بیمه های عمومی در شرکتهای بیمه ایرانی وجود دارد .

روش اثبات فرضیه
1- بررسی و مقایسه تطبیقی آئین نامه های مصوب شورای عالی بیمه در زمینه نظام حسابداری و گزارشگری بیمه های عمومی با استانداردهای موجود در انگلیس و آمریکا
2- ارزیابی صورتهای مالی شرکتهای بیمه ایرانی در جهت قابلیت تطابق با استانداردهای بین المللی .

قلمرو تحقیق:
کلیه شرکتهای بیمه موجود در ایران به استثناء سازمان تامین اجتماعی

روش جمع آوری اطلاعات
اطلاعات مورد نیاز موضوع تحقیق از طریق بررسی استانداردها و روشهای حسابداری مربوط به صنعت بیمه بررسی مصوبات و مقررات و قوانین حاکم بر شرکتهای بیمه و بررسی صورتهای ملی آنها و همچنین مصاحبه با افراد متخصص در این زمینه بوده است .

روش تحقیق
روش استدلال در این تحقیق قیاسی بوده است . بررسی و مطالعه استانداردهای حسابداری مرجع حرفه ای دنیا در زمینه گزارشگری بیمه های عمومی و سپس مقایسه روشهای موجود و متداول در ایران و تعیین نقاط ضعف و قوت بر پایه روش قیاسی بوده است .

موضوع 3 – عنوان : حسابداری بیمه های عمر در ایران
محقق : خانم فرزانه نصیر زاده
سال دفاع : دی ماه 1371 – دانشگاه تهران – دانشکده مدیریت

فرضیه :
صورتهای مالی شرکتهای بیمه عمر در ایران مطابق با استانداردهای حسابداری مربوط تهیه نمی شود .

محدوده و قلمرو تحقیق:
1- بررسی تئوریکی حسابداری بیمه عمر
2- بررسی وضعیت حسابداری بیمه در ایران
3- مطالعه تطبیقی بین حسابداری بیمه عمر در ایران و آمریکا و کانادا

قلمرو مکانی
این تحقیق پیرامون نحوه حسابداری بیمه عمر در ایران می باشد و از آنجائی که در ماده 1 قانون اداره شرکتهای بیمه بیان شده شرکتهای بیمه ایران ، آسیا ، البرز و دانا بصورت سهامی اداره می شوند و مجاز به انجام انواع عملیات بیمه ای در بخشهای دولتی ، تعاونی و خصوصی می باشند و با عنایت به این مطلب که بیمه ایران ، بزرگترین شرکت بیمه در ایران می باشد و از نظر حجم و قدرت فعالیت در زمینه بیمه عمر نسبت به سایر شرکتهای بیمه تقدم دارد بیمه ایران و بیمه دانا 14 که صرفاً در زمینه بیمه اشخاص به فعالیت می پردازد به عنوان قلمرو تحقیق در نظر گرفته شده است.

روش تحقیق :
این تحقیق از دو بخش تئوری و عملی تشکیل شده است . در بخش اول آن که جنبه تئوری دارد از کتابها و منابع فارسی و خارجی و آئین نامه ها و مقررات شورای عالی بیمه استفاده شده است .
بخش دوم جنبه عملی دارد و به بررسی وضعیت حسابداری شرکتهای بیمه عمر در ایران می پردازد و در واقع بررسی مطالب کلی بخش اول در ایران می باشد که شامل انجام مصاحبه با صاحبنظران و کارشناسان مالی شرکتهای بیمه و بررسی سیستم حسابداری بیمه عمر در ایران می باشد . در انجام مصاحبه سعی شده است با کارشناسان و مسئولین امر که سالها در امور بیمه عمر اشتغال داشته و دارای تجارب مطمئن می باشند تماس گرفته شود تا با تصحیح و تکمیل اطلاعات بدست آمده بوسیله منابع معین نتایج صحیح و قابل اطمینانی بدست آید .

خلاصه پیشنهادات :
1- محاسبه هزنیه های مشارکت در منافع و سایر برآوردهائی که در بیمه مورد استفاده قرار می گیرد برای بیمه های عمر ضروری می باشد .
2- باید از جداول مرگ و میر مربوط به کشور ایران برای محاسبه ذخایر ریاضی استفاده نمود و تعرفه ها و نرخهای بیمه مورد تجدید نظر قرا رگیرد .
3- از آنجائی که یکی از اهداف اصلی صنعت بیمه هدایت کردن انبوه سرمایه است که از جمع آوری حق بیمه ها بوجود می آید پیشنهاد می شود که در ترکیب مجموعه سرمایه گذاری های موسسه ، مدت، میزان ریسک نقد شوندگی و بازدهی مد نظر قرار گیرد و از هر گونه افراط و تفریط در تصمیمات مربوط به سرمایه گذاری خود داری شود و ترکیب مجموعه سرمایه گذای ها با توجه به هدف های دراز مدت شرکت تعیین شود و از تمرکز رقم عمده ای از سرمایه در یک رشته خود دارری گردد .

نتیجه گیری :
ایجاد ترکیبی از انواع سرمایه گذاری ها که هم بتواند در مقابل تورم ارزش سرمایه را حفظ کند و هم سود معقولی را عاید نموده و جریان صحیحی را نیز برای نقدینگی برقرار کند مد نظر است .

موضوع شماره 4:
مقاله ای با عنوان تحلیلی بر استاندارد حسابداری شماره 28 (فعالیتهای بیمه عمومی) در مجله حسابدار شماره 171 اردیبهشت 85 ارائه شده است که توسط عباس هشی عضو شورای عالی جامعه حسابداران رسمی ایران و داریوش حسن زاده کارشناس ارشد حسابداری دانشگاه شهید بهشتی نوشته شده است . این مقاله در پاسخ به فراخوان سازمان حسابرسی جهت نظر خواهی و اخذ پیشنهادات به تحلیل استاندارد و ارائه نظرات و پیشنهاداتی در این زمینه می پردازد . این مقاله در هر کدام از موارد زیر ابتدا بر حسب مورد به مفاد استاندارد در این باره اشاره نموده و سپس بادیدی انتقادی به ارائه نظرات و پیشنهاداتی اقدام نموده است و مواردی را که از نظر نویسندگان در استاندارد نادیده گرفته شده و یا بطور کامل به آن پرداخته نشده است را ذکر می نماید . موارد مورد بحث عبارتند از :
1- ضرورت تدوین استاندارد حسابداری فعالیتهای بیمه
2- دامنه کاربرد استاندارد
3- وجه تمایز بین حسابداری در صنعت بیمه با حسابداری در صنایع دیگر
4- شناخت درآمد حق بیمه
5- حق بیمه عاید نشده
6- مخارج تحصیل ( فروش یا صدور بیمه نامه)
7- خسارت : الف : تلقی مبالغ دریافتی از بیمه گر اتکایی بابت خسارت به عنوان در آمد ، ب : سایر موضوعات
8- ذخیره تکمیلی
9- حق بیمه های اتکایی و موضوعات آن ، الف : بند 33 استاندارد ، ب : بند 35 استاندارد
10- موارد افشاء
11- استانداردهای بین المللی حسابداری
12- از منظر قوانین
13- اثرات مالی
14- سایر پیشنهادها : 1- اتکایی واگذاری صد در صد 2- مواردی که جریان نقدی عایدی نباشد

1 – استانداردهای حسابدار ی- سازمان حسابری – نشریه 160
2 – استانداردهای حسابداری – سازمان حسابرسی – نشریه 160
3 – عالی ور – عزیز- صورتهای مالی اساسی انتشارات سازمان حسابرسی – چاپ چهارم – سال 1372 – صفحات 42 – 14
4 – استانداردهای حسابداری – نشریه شماره 160 – سازمان حسابرسی
5 – کریمی – ایت کلیات بیمه انتشارات بمیه مرکزی ایران – چاپ دوم – سال 1376 – صفحات 23-26
6 – رابرت . ال . کارتر بیمه های تکائی ترجمه هادی دستباز انتشارات بیمه مرکزی ایران چاپ اول – سال 1372 صفحات 29-33
7 – عباس زادگان – سید محمد – در مقدمه کتاب فرهنگ کاربردی صنعت بیمه – تالیف قادر کریمی راد – تبریز – انتشارات گلباد – 1381.
8 – برگرفته از استاندارهای حسابداری فعالیتهای بیمه عمومی کشورهای ذکر شده
9 – مقاله حسابدار شماره 92-91 – سال هشتم – دکتر محمود صالحی
10 – احمد دلیر ، محمد کاظم ایروانی کتاب امور عمومی بیمه و بانکداری تهران 1352 صفحه 98
11 – شیبانی – احمد علی – مقدمه ای بر اصول بیمه ( تهران 1349) صفحات 236 و 237
12- صاحب – علیرضا – تحول بیمه در ایران – اصل حسن نیت – تهران – تیر ماه 1343 – صفحه 154
13 – ن کریمی – آیت ( کلیات بیمه ) انتشارات بیمه مرکزی ایران چاپ دوم سال 1376 – صفحه 68
14 – با تصویب شورای عالی بیمه ، هم اکنون شرکت بیمه دانا نیز در سایر دسته ها فعالیت می کند.
—————

————————————————————

—————

————————————————————

92