کارآیی مشاوران



فصل اوّل

کلیات تحقیق

مقدمه
انسان به عنوان موجودی اجتماعی یک رشته روابط با همنوعان خود برقرار می سازد . مادر زندگی روزمره همیشه با انتخاب و گزینش سروکار داریم این انتخاب زمانی معنی پیدا می کند که اولاً فرد توان و حق گزینش را داشته ، ثانیاً جانشینی جهت انتخاب وجود داشته باشد ، ثالثاً فرصتهایی برای افراد به وجود آید تا افراد بتوانند تصمیم بگیرند و این میسر نخواهد بود ، مگر در سایه داشتن مدارسی که نه تنها معلمان را در تصمیم گیریها مشارکت دهند ، بلکه محیطی فراهم آید که دانش آموزان نیز جهت این امر مهم .تربیت و آماده شوند . چرا که ‹‹موفقیت اشخاص در مجموعه شرایط ویژه ای رخ می دهد که شاید مهم ترین عامل تعیین کننده آن تصمیم گیریهای درست و به موقع آن اشخاص باشد ›› (قاضی 71 ـ 1370 ) و تصمیم گیری درست همیشه با نظر مشخص فرد به دست نمی آید بلکه در سایه مشورت و یاری خواستن از دیگران میسر است . استفاده از خدمات راهنمایی و مشاوره ، اگر چه در جامعه ما به ویژه برای دانش آموزان و جوانان رو به افزایش است اما رشد آگاهی و آشنایی افراد و خانواده ها با خدمات راهنمایی و مشاوره در سطح بسیار بالایی نیست و امیدواریم با تلاش رسانه های گروهی و نیز کوشش و تلاش افراد صاحب نظر در امر خدمات راهنمائی و مشاوره در سطح مطلوبی قرار بگیرد . و با بررسیهای علمی فعالیت های مشاوره بایستی زمینه این آگاهی را فراهم نمود .

بیان مساله :
مشاوره و راهنمایی به منزله فعالیت منظم و سازمان یافته در سال ( 1908 ) به وسیله شخصی به نام فرانک پارسونز1 که به پدر راهنمایی حرفه ای مشهور است، آغاز شد . پارسونز فردی بود که افکار انسان دوستانه داشت و نمی توانست در مقابل مصایبی که برای دیگران ، بخصوص جوانان مهاجر ، وجود داشت خاموش بنشیند و گامی در جهت کمک به آنها بر ندارد . از این رو فعالیت راهنمائی از دیدگاه نظری معنای بشر دوستانه دارد و در صدد است به دیگران ، به خصوص ستمدیدگان جامعه ، به معنای وسیع کلمه کمک کند و آلامشان را تسکین دهد . مورد دیگر لزوم راهنمایی ، ضرورت اجتماعی آن است که به اشکال مختلف در جامعه بروز می کند. هر قدر جامعه گسترده تر و از پیچیدگی بیشتری برخوردار باشد . ضرورت برقراری نظام راهنمائی و مشاوره به منزله ی نهادی در داخل نظام تعلیم و تربیت آن جامعه ، بیشتر احساس می شود ، از کوششهای پارسونز کمتر از یک قرن می گذرد و مشاوره به عنوان یک رشته کاملاً تخصصی در میان رشته های یاورانه جایگاه خاصی یافته است . در کشور ما وزارت آموزش و پرورش ضمن تربیت معلم و تالیف کتابهای درسی مخصوصی در 12 بهمن 1347 به تاسیس دفتر برنامه ریزی آموزش راهنمایی تحصیلی به منطور تمهید مقدمات اجرای برنامه راهنمایی و برنامه ریزی راهنمایی تحصیلی که از مهر 1350 شروع می شد ، اقدام کرد. و برنامه راهنمایی از مهر 1350 با تغییر نظام آموزش وارد عرصه تعلیم و تربیت گردید و این در حالی بود که تسهیلات لازم از قبیل نیروهای انسانی تربیت شده و ابزار کار و… فراهم نبود . و پس از 22 بهمن 57 که انقلاب اسلامی به پیروزی رسید برنامه راهنمایی مانند سایر برنامه ها با توجه به هدفهای جدید مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت . نتیجه بررسی ها و مطالعات به آنجا منتهی شد که : در 31/5/1358 با صدور بخشنامه ای در وظایف مشاوران تجدید نظر به عمل آمد و در سال تحصیلی 59ـ58 سیستم معلم مشاور اجرا گردید. به موجب بخشنامه مذکور بدون آنکه تغییری در کادر برنامه راهنمایی داده شود ، از 22 ساعت کار موظف مشاوران 12 ساعت به تدریس اختصاص یافت . در 5/3/1359 یعنی اواخر سال تحصیلی 59ـ58 تصمیم گرفته شد تا تهیه طرح های اجرایی هماهنگ با هدفهای انقلاب برنامه راهنمایی و مراکز مشاوره و راهنمایی حذف و تعطیل گردید . در سال تحصیلی 60ـ 1359 طرح تشکیل تربیت و اشتغال مربیان تربیتی به عنوان متولیان انقلاب در مدارس طرح ریزی و اجرا شد و این برنامه به تدریج متوجه اجرای برنامه مشاوره و راهنمایی در مدارس گردید و در سال 1364 به تشکیل هسته های مشاوره و راهنمایی در مناطق انجامید . با ایجاد و تغییر بنیادی در نظام آموزشی در دوره متوسطه در سال تحصیلی 72ـ1371 ، برای اولین بار و بطور رسمی مشاوران در دبیرستان به کار گرفته شدند بنابراین ، با توجه به فراز و نشیبی که مشاوره در دنیا و همچنین در جامعه ما داشته و دارد. توجه به تربیت افراد متخصص و ورزیده و به کارگیری آنان در آموزش و پرورش باعث رشد و توسعه خدمات مشاوره در کشور می شود ، با توجه به اهمیت مساله مشاوره در مدارس این سوال پیش می آید که مشاوران تا چه حد کارایی دارند . تا در گرایش ، توانایی و عملکرد دانش آموزان تغییرات مثبت به وجود آورند .

ضرورت و اهمیت موضوع :
به منظور ایجاد ارتباط مطلوب با محیط و برای به کار گرفتن علایق و استعدادهای دانش آموزان در مسیرهای مناسب به نحوی که نیازهای جامعه از جهات مختلف تامین شود و پیشرفت اقتصادی و صنعتی و ایجاد و گسترش رشته های تحصیلی متنوع و گسترش آموزشهای حرفه ای و تحولات اجتماعی در زمینه دگرگونی طبقات اجتماعی و گسستن بندها ی اتکا و عواطف خانوادگی ، و اشتغال والدین در خارج از خانه و عدم آگاهی آنان از شیوه های راهنمایی که با سرعتی بسیار شگرف رو به افزایش است . علاوه بر مطالب فوق ، مشکلات خانوادگی ، عدم درک متقابل ، پیچیدگی ارتباط ، اعتماد به نفس پائین ، ناتوانی در تصمیم گیری و مشکلات آموزشی خصوصاً در نوجوانان و جوانان موجب توجه هر چه بیشتر به رشته های یاورانه شده است . در این راستا ، بعد از وقفه ای چند ساله فعالیت های مشاوره هم در آموزش و پرورش و هم دانشگاه هاآغاز گردیده است یکی از مشکلاتی که در شرایط فعلی ، جامعه با آن روبرو است کمبود نیروی انسانی تربیت شده در امر مشاوره است که این امر خصوصاً در آموزش و پرورش بیشتر قابل لمس است و همچنین نیروهای که در امر مشاوره مدارس بکار گمارده شده اند . از رشته های غیر مشاوره هستند که ارتباط مشاوره در حد تخصص صورت نپذیرفته است .
افزون بر این در اجرای هر برنامه ای بایستی امکانات و ابزار کار فراهم شود تا بتوان انتظار داشت اهداف برنامه تغییر یابد و نکته دیگر اینکه ارزیابی برنامه ها لازم است . این امر به وسیله انجام فعالیت های پژوهش و به طور علمی امکان پذیر است و نتایج آن در صورت استفاده توسط دست اندرکاران می تواند مفید واقع شود . بنابراین با توجه به نقش مشاوران در مدارس ، رسیدگی به مشکلات تحصیلی دانش آموزان از نظر مسائل تحصیلی ، انتخاب رشته تحصیلی ، شغل و مسائل روانی و شخصی از مواردی است که توجه به امر مشاوره و راهنمایی را ضروری و آنرا جزء لاینفک نظام آموزشی قرار داده است . در این راستا توجه به موازین علمی و تحقیقاتی امری اجتناب ناپذیر است تا بر اساس آن به نیازمندی های جامعه و میزان اثر بخشی فعالیت های انجام شده پی برده شود و به بهره گیری از نتایج تحقیقات ، برنامه های مناسب تری را طرح ریزی و به اجرا در آورد . ارائه خدمات مشاوره و راهنمایی در مدارس به نوجوانان کمک می کند خود و دنیای خود را بشناسند آنها در می یابند که چه کسی هستند و چه کسی می توانند باشند با ارائه این خدمات در مدرسه می توان مهارتهای اجتماعی نظیر کنترل خشم و مهارتهای حل مساله را به نوجوانان آموخت و از بروز بسیاری از آسیب های اجتماعی نظیر مصرف مواد مخدر و الکل ، پرخاشگری ، خودکشی و غیره جلوگیری به عمل آورد .
اهداف تحقیق :
هدف اصلی :
1ـ شناسائی میزان کارایی و عملکرد مشاوران از دیدگاه دانش آموزان در شهرستان آمل
اهداف جزئی :
1- شناسائی دیدگاه دانش آموزان در مورد عملکرد مشاوران .
2- شناسائی دیدگاه دانش آموزان در مورد کارایی مشاوران .
3- شناخت رابطه بین جنسیت دانش آموزان و دیدگاه آنان در مورد عملکرد مشاوران .
4- شناخت رابطه بین جنسیت دانش آموزان و دیدگاه آنان در مورد کارایی مشاوران .
5- شناسائی رابطه بین عملکرد مشاوران و میزان تحصیلات آنان از دیدگاه دانش آموزان دختر و پسر
6- شناسایی رابطه بین کارایی مشاوران و میزان تحصیلات آنان از دیدگاه دانش آموزان دختر و پسر.
7- شناسایی و رابطه بین عملکرد مشاوران و رشته تحصیلی آنان از دیدگاه دانش آموزان دختر و پسر.
8- شناسایی رابطه بین کارایی مشاوران و رشته تحصیلی آنان از دیدگاه دانش آموزان دختر و پسر.
9- شناسایی رابطه بین عملکرد مشاوران و سابقه کاری آنان از دیدگاه دانش آموزان دختر و پسر .
10- شناسایی رابطه بین کارایی مشاوران و سابقه کاری آنان از دیدگاه دانش آموزان دختر و پسر.
فرضیات تحقیق :
1- نظر دانش آموزان در مورد عملکرد مشاوران مثبت است .
2- نظر دانش آموزان در مورد کارایی مشاوران مثبت است .
3- بین جنسیت دانش آموزان و دیدگاه آنان در مورد عملکرد مشاوران رابطه وجود دارد .
4- بین جنسیت دانش آموزان و دیدگاه آنان در مورد کارایی مشاوران رابطه وجود دارد .
5- بین میزان تحصیلات مشاوران و عملکرد آنان از دیدگاه دانش آموزان رابطه وجود دارد .
6- بین میزان تحصیلات مشاوران و کارایی آنان از دیدگاه دانش آموزان رابطه وجود دارد .
7- بین رشته تحصیلی مشاوران و کارایی آنان از دیدگاه دانش آموزان رابطه وجود دارد .
8- بین رشته تحصیلی مشاوران و عملکرد آنان از دیدگاه دانش آموزان رابطه وجود دارد .
9- بین سابقه کاری مشاوران و کارایی آنان از دیدگاه دانش آموزان رابطه وجود دارد .
10- بین سابقه کاری مشاوران و عملکرد آنان از دیدگاه دانش آموزان رابطه وجود دارد .

تعریف اصلاحات : تعریف نظری
1ـ کارایی : نسبت آنچه از تلاش و تکاپوی تشکیلات حاصل شده و آنچه به صورت منابع در تشکیلات به مصرف رسیده است . اثر بخشی یعنی نسبت و میزان تحقّق اهداف تشکیلات به تعبیری یعنی میزان و وصول به اهداف تعیین شده و سازمان و تشکیلات . بنابراین کارآیی مفهوم و موضوعی اقتصادی و اثر بخشی اساساً مفهومی کیفی و اجتماعی است . کارایی یعنی کاری را درست انجام دادن و اثر بخشی یعنی کار درست انجام دادن ( حسینی 1372 )
2ـ عملکرد : در وسیعترین مفهوم این اصطلاح را می توان معادل رفتار دانست یعنی هر نوع فعالیت یا سلسله پاسخ ها که تاثیری بر محیط می گذارد . معهذا ، در زمینه های خاص اختلاف جزئی در معنی اصطلاح مشاهده می شود به عنوان نمونه ( a ) گاهی با پیشرفت ( achievement) برابر شمرده می شود که تلویحآً در بر گیرنده رفتار است . نکته قابل توجه این است که عملکرد غالباً رفتار در زمینه ای خاص تلقی می شود که پاسخ های خاص را ایجاب می کند . مثلاً در آزمون ها ، این کاربرد را نباید با آزمون عملکردی ، که در آن شخص اختصاصاً با آزمون هایی سرو کار دارد که در آن ها نقش زمان به حداقل رسانده شده است . در مواردی عملکرد به رفتار آشکار و کفایت و یادگیری ، حالات یا فرآیندهای پنهانی و مفروض درون ارگانسیم اطلاق می شود ( پورافکاری جلد دوم )
3ـ مشاوره : مشاوره تعاملی میان مراجع و مشاور است که بدان وسیله به مراجع کمک می شود تا پس از شناخت خویش ، تصمیمات معقول و مقبولی اتخاذ کند . ( شفیع آبادی سال)
4ـ دیدگاه دانش آموزان : آنچه که باعث گرایش مثبت یا منفی به سوی خدمات مشاوره می شود ناشی از اطلاعات و نوع ارتباطی است که مشاوران از خود بروز داده اند . بنابراین اگر مشاوران توانسته باشند ارتباط اصولی و منطقی در چهار چوب وظایف حرفه ای با دانش آموزان برقرار کرده باشند به نظر می رسد این دیدگاه و نگرش نسبت به فعالیت مثبت خواهد بود .
5ـ مراکز پیش دانشگاهی : به واحد آموزشی اطلاق می شود که به فارغ التحصیلان دوره سه ساله دبیرستان از طریق آزمون ورودی جهت گذراندن دوره یکساله پیش دانشگاهی ، در آن مرکز پذیرفته شده و مشغول تحصیل می شوند .

تعاریف عملیاتی :
1ـ عملکرد: نمره ای که هر فرد از پرسشنامه محقق ساخته کسب می کند میزان عملکرد مشاوران را نشان می دهد . که عملکرد از طریق سئوال ( 1، 3، 6، 8 ، 9، 11 ، 16،20 ،21 ،23) سنجیده می شود.
2ـ کارایی : نمره ای که یک فرد از پرسشنامه محقق ساخته کسب می کند میزان کارایی مشاوران را نشان می دهد که کارایی از طریق سئوال ( 2، 4، 5، 7، 10، 12، 13، 14، 15، 17، 18، 22، 24) سنجیده می شود .
3ـ دانش آموزان دوره پیش دانشگاهی : کلیه دانش آموزان دختر و پسر که در سال تحصیلی 84ـ83 در شهرستان آمل مشغول به تحصیل می باشند اطلاق می شود.
4ـ مشاوره : به کلیه مشاوران دبیرستانها که در سال 84ـ83 در شهرستان آمل مشغول به خدمت می باشند اطلاق می شود که شامل مشاوران زن و مرد دارای رشته های تحصیلی مختلف ، سابقه کاری مختلف ، و سطح تحصیلات متفاوت می باشند .

فصل دوم

ادبیات و پیشنیه تحقیق

تاریخچه راهنمایی در جهان
راهنمایی2 به صورت اندرز دادن ، نصیحت کردن و نظایر آن در طول تمدن بشر به وسیله پدر و مادر ، پیشوایان مذهبی وعّاظ ، معلمان و بسیاری افراد دیگر انجام می شده و مشاوره در درجه اول میان روحانیون و در درجه دوم بین مشاوران طبی و حقوقی رواج داشته است ولی راهنمایی و مشاوره به معنای تخصصی امروز از اوایل قرن بیستم به تدریج معمول گردیده و تنها در چهل پنجاه سال اخیر است که یک گروه مشاوران حرفه ای با تخصص لازم مسئولیت سنگینی در زمینه راهنمائی و کمک به افراد انسانی را به عهده گرفته اند .
راهنمایی با صنعتی شدن کشورها و ماشینی شدن مشاغل به صورت راهنمایی حرفه ای آغاز و به تدریج دامنه وسیع تری پیدا کرده مسائل روانی ، اجتماعی ، تحصیلی و تربیتی را شامل شده است . راهنمایی حرفه ای در سال 1908 برای اولین بار در آمریکا به وسیله فرانک پارسونز با روش علمی انجام شده است . وی به منظور کارایی جوانان به تاسیس دفتر راهنمایی حرفه ای در بستن3 مبادرت کرد و از این رو به پدر راهنمایی مرسوم شده است . در آمریکا در 1913 انجمن ملی هدایت حرفه ای به وجود آمد که در پیشرفت راهنمایی مدارس تاثیر زیادی داشت .
در انگلستان در قانون 1994 موضوع راهنمایی پیش بینی و از 1948 به مورد اجرا در آمد .
در فرانسه تحقیقات روان شناسی بینه4 و پیرون5 مقدمات علمی لازم را برای صدور دستور رسمی در باب راهنمایی حرفه ای در سال 1922 فراهم آورد و در تنظیم قانون سال 1938 مقررات و آئین نامه هایی تنظیم گردید تا در پایان دوره ابتدایی استعداد کودکان تشخیص داده شده و کودک در سیر استعدادش راهنمایی شود .
از آغاز سال 1945 مراکز راهنمایی حرفه ای در وزارت آموزش و پرورش فرانسه گسترش یافته و از 1960 ارتباط و همکاری کامل و مداومی میان موسسات که برای راهنمایی جوانان در مراحل مختلف عمل می کردند به وجود آمده است .
به طور کلی این فکر که راهنمایی ، یکی از وظایف اصلی مدارس می باشند . با اینکه از چندی قبل از جنگ های بین المللی به وجود آمده بود ، ولی پس از جنگ اول و به خصوص بعد از جنگ دوم قوّت گرفت و همه انواع راهنمایی اعم از حرفه ای ، تحصیلی و شخصی را شامل گردید و امروز در اغلب کشورها ، مدارس نیاز به یک مشاور را احساس و اهمیت مساله راهنمایی را درک می کند .
پس راهنمایی به معنای جدید در تمام کشورها حتماً آمریکا که در واقع مهد آن می باشد ، فکری تازه است و او به گسترش و تکامل می رود .

تاریخچه راهنمایی در ایران :
تاریخچه ی راهنمایی را در ایران می توان به سه مقطع زمانی مورد مطالعه قرار داد :
1ـ تمهید مقدمات برای اجرای برنامه راهنمایی
2ـ برنامه ی راهنمایی قبل از انقلاب
3ـ برنامه ی راهنمایی بعد از انقلاب
1ـ تمهید مقدمات برای اجرای برنامه راهنمایی
در سال 1332 با کمک وزارت کار و سازمان صنایع کشور و هیات عمران بین المللی مرکزی برای گزینش های صحیح تاسیس گردید . در این مرکز تعدادی از کارکنان وزارتخانه های مختلف از جمله وزارت آموزش و پرورش مامور خدمت شدند و ضمن آموزش های لازم تحت نظر متخصصان مرکز شروع به فعالیت کردند . مرکز مذکور نشریات ووسایل اندازه گیری متعددی برای انتخاب های استخدامی و آموزشها تمهید نمود و بعدها تحت عنوان مرکز مطالعات و راهنمایی های استخدامی ضمیمه موسسه علوم اداری دانشکده حقوق شد . مرکز مورد بحث برای اولین بار در ایران تست های روانی و معلوماتی استاندارد شده تهیه کرد و با روش علمی مسابقات انتخابی مختلف را برای سازمان ها و موسسات گوناگون انجام داد . این مرکز برای اولین بار مسابقات عمومی دانشگاه در سال 1337 به وسیله استفاده از تست برگزار کرده . مرکز مطالعات و راهنماییهای استخدامی در سال 1339 به درخواست وزارت آموزش و پرورش کلاس کارآموزی هدایت حرفه ای جهت منتخبی از دبیران تهران به مدت یک سال تشکیل داد و از آن سال به بعد برنامه های راهنمایی حرفه ای برای دانش آموزان و دانشجویان مبادرت کرد . برای اولین بار در کنفرانس تعلیمات متوسطه که در اردیبهشت 1337 در مشهد تشکیل شده مدرسه راهنمایی به صورت جدی مورد بحث قرار گرفت ومقرر گردید که برای عملی ساختن برنامه راهنمایی ، مطالعاتی آغاز شود . سپس عده ای از متخصصان خارجی و داخلی پس از چند ماه بررسی برنامه مقدماتی امر را تهیه و طرحی در این زمینه ارائه کردند . این در طرح در کنگره فرهنگیان که در مرداد 1337 در تهران تشکیل شد مورد مطالعه قرار گرفت و پس از اصلاحاتی به اضافه کردن یک فصل به آئین نامه دبیرستانها در مورد برنامه راهنمایی منتهی گردید . در این آئین نامه که در تیره ماه 1338 به تصویب شورای عالی فرهنگ رسیده ، مقرر شد هر یک از دبیرستانها که آمادگی کامل از نظر وسایل و افراد مجرب و متخصص پیدا کردند ، با اجازه اداره کل تعلیمات متوسطه اجرای برنامه راهنمایی را آغاز کنند .ولی با مطالعاتی که به عمل آمد ، به علت عدم آمادگی مدارس تصمیم گرفته اجرای این برنامه تا فراهم شدن وسایل و نیروی انسانی متخصص به تعویق افتد . بدین منظور عده ای از کارشناسان وزارت آموزش و پرورش برای تحصیل و تحقیق درباره مسائل راهنمایی به خارج از کشور اعزام شدند و به علاوه مرکز راهنمایی دانش آموزان در اداره کل تعلیمات متوسطه تاسیس گردید . در طی سال تحصیلی 38ـ1337 آموزش لازم به دبیران راهنما و مشاوران راهنمایی این مدارس از طریق تشکیل جلسات عمومی و خصوصی داده شده و به تمهید مقالات و پلی کپی هایی برای دبیران مدارس فوق الذکر اقدام گرید.
در کنفرانس تعلیمات متوسطه که در بهمن 1337 در آبادان تشکیل گردید نیز در زمینه راهنمایی و امکانات اجرایی آن مطالعاتی انجام گرفت . در تصمیماتی که در کنفرانس تعلیمات متوسطه در آبادان گرفته شد عبارت بود از :
الف : ایجاد کلاس های کار آموزی در زمینه امور مشاوره وراهنمایی برای دبیران .
ب : تهیه تست های استاندارد شده
با وجود اینکه مرکز راهنمایی اداره کل تعلیمات متوسطه اقداماتی را به منظور فراهم کردن وسایل و تمهید مقدمات راهنمایی انجام داده با این حال به علل مختلف از جمله تغییر اعضای آن ، منحل شد ، ولی به علت تغییرات اجتماعی و اقتصادی و توسعه صنایع لزوم امر راهنمایی در ایران احساس و به تغییر نظام آموزش و پرورش منجر گردید . طرح نظام جدید در شورای آموزش وپرورش که در آبان ماه 1343 برای بررسی و تجدید نظر در نظام آموزش و پرورش تشکیل شد تهیه گردید یکی از ویژگی های این طرح شناخت استعداد و علایق و راهنمایی دانش آموزان ، تشکیل برنامه راهنمایی بود . در سال 1344 اداره راهنمایی در اداره کل مطالعات و برنامه های برای تکمیل اقدامات قبلی در زمینه راهنمایی تشکیل شد و اقداماتی انجام گردید و در سال 1345 که نظام جدید آموزش و پرورش در کلاس اول دبستان پیاده شده فکر تهیه پرونده تحصیلی برای دبستان ها مطرح و در چهارمین سال اجرای نظام آماده توزیع گردید .
یکی از اقدامات موثر و مفیدی که برای تامین نیروی انسانی متخصص این برنامه به عمل آمده این بود که در تاریخ اول آذر ماه 1346 وزارت آموزش و پرورش به موجب اساسنامه های مصوب یکصدو چهل و پنجمین جلسه شورای مرکزی دانشگاه ها از دانشکده های تعلیم و تربیت و مدارس عالی کشور برای تربیت مشاور راهنمایی استعداد طلبید . دانشسرای عالی تهران ( دانشگاه تربیت معلم فعلی ) برای انجام دادن این منظور از سال 1346 به تاسیس دوره لیسانس و فوق لیسانس مشاوره و راهنمایی اقدام کرد و معاقب آن سایر دانشکده های علوم تربیتی و روان شناسی به تربیت مشاور دست زدند . وزارت آموزش و پرورش ضمن تربیت معلم و تالیف کتاب های درسی مخصوص در 12 بهمن 1347 به تاسیس دفتر برنامه ریزی آموزش راهنمایی تحصیلی به منظور تمهید مقدمات اجرای برنامه راهنمایی و برنامه ریزی دورهراهنمایی تحصیلی که در مهر 1350 شروع می شد اقدام کرد.
برنامه راهنمایی قبل از انقلاب
از مهر 1350 که اولین کلاس دوره راهنمایی تحصیلی تشکیل شد تا 22 بهمن 1357 که انقلاب اسلامی به پیروزی رسید ، در زمینه اجرای برنامه راهنمایی فعالیت های زیادی انجام گرفت که به شرح زیر می باشد .
ـ آشنا ساختن کارکنان آموزش و پرورش و اولیای دانش آموزان با برنامه مشاوره راهنمایی
ـ اعزام مشاوره راهنمایی به مدارس راهنمایی تحصیلی
ـ برنامه ریزی و تعیین خط مشی امور مشاوره راهنمایی مدارس راهنمایی تحصیلی و نظارت بر اجرای آنها .
ـ تهیه پرونده تحصیلی ، پرسشنامه ها و فرم های مختلف به منظور گردآوری اطلاعات لازم در مورد دانش آموزان
ـ تهیه بروشورهای شغلی و تحصیلی
ـ تهیه و اجرای تست های مختلف پیشرفت تحصیلی و روانی
ـ تشکیل کلاس ها ی کار آموزی و سمینارها و تهیه نشریات تخصصی برای مشاوران
ـ توجه خاص به اجرای برنامه های شناخت حرفه و فن ، هنر و فعالیت های مکمل برنامه برای فراهم کردن امکانات شناخت و بروز استعدادهای دانش آموزان
ـ ایجاد مراکز مشاوره و راهنمایی و توجه خاص به تشکیل شوراهای راهنمایی مدارس و مطالعه علمی در موارد خاص .
ـ تهیه طرح هایی برای ادامه تحصیل و تکمیل معلومات عده ای از مشاوران و روسای مراکز مشاوره و راهنمایی در داخل و خارج کشور.
– تشکیل کمیته ی از استادان مشاوره و راهنمایی برای بحث و بررسی مسائل مربوط به مشاوره و راهنمایی و بالا بردن سطح کیفی تربیت مشاور و طرح ریزی های لازم در این مورد .
– اقداماتی برای تصمیم و اجرای برنامه راهنمایی در سطوح مختلف تحصیلی
– تهیه مقدمات ارزشیابی برنامه راهنمایی .
برنامه راهنمایی بعد از انقلاب
پس از 22 بهمن 57 که انقلاب اسلامی به پیروزی رسید برنامه راهنمایی مانند سایر برنامه ها با توجه به هدف های جدید مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفتن نتیجه بررسی و مطالعات به آنجا منتهی شد که در سال 31/5/58 با صدور بخشنامه ای در وظایف مشاوران تجدید نظر به عمل آمد . و در سال تحصیلی 59ـ58 سیستم معلم مشاور اچرا گردید . به موجب بخشنامه مذکور بدون آنکه تغییری در کادر و برنامه راهنمایی داده شود ، از 22 ساعت کار موظف مشاوران 12 ساعت به تدریس اختصاص یافت .
در 5/3/59 یعنی اواخر سال تحصیلی 59ـ58 تصمیم گرفته شد تا تهیه طرح ها ی اجرایی هماهنگ با هدف های انقلاب برنامه راهنمایی و مراکز مشاوره و راهنمایی حذف و تعطیل گردد.
در سال تحصیلی 60ـ1359 طرح تشکیل تربیت و اشتغال مربیان تربیتی به عنوان متولیان انقلاب در مدارس طرح ریزی و اجرا شد و این برنامه به تدریج متوجه اجرای برنامه مشاوره و راهنمایی مدارس گردید و در سال 1364 به تشکیل هسته های مشاوره و راهنمایی در مناطق انجامید . تصویب تاسیس دوره های کارشناسی و کارشناس ارشد مشاوره و راهنمایی توسط شورای عالی برنامه ریزی در اردیبهشت ماه 1367 به تشکیل دوره های مذکور در دانشگاه های مختلف انجامید و هم اکنون در تعدادی از دانشگاه های دولتی و دانشگاه آزاد اسلامی این دوره ها دایر و با تمام ظرفیت برای تامین نیازهای کشور فعالیت می کنند . علاوه بر آموزش و پرورش ، سازمان بهزیستی ، نهادها و بنیادها و دفاتر خصوصی به تشکیل مراکز مشاوره و راهنمایی مبادرت نموده اند از جمله اقدامات خدمات راهنمایی فوری از طریق تلفن که تحت عنوان صدای مشاور فعالیت می کند .
تعریف راهنمایی :
راهنمایی در معنای وسیع کلمه اختصاص به زمان ما ندارد و از وقتی که انسان حیات اجتماعی خود را آغاز کرده به شکلهای مختلف وجود داشته است قدیمی ترین شکل راهنمایی در مسائل دینی و انجام آداب و رسومی که رهبران مذهبی به جا می آورند ، ظاهر شده است و پیامبران و پیشوایان دینی اولین راهنمایان تاریخ بشری بوده اند ، بنابراین راهنمایی با خلقت انسان همزمان بوده است . راهنمایی که معنی لغوی آن هدایت ، ارشاد و اداره کردن است مفهوم گسترده ای دارد و از دیدگاه های مختلف تعاریف متفاوتی برای آن ارائه داده اند . د رمفهوم کلی و عام گاهی پند و اندرز ، مطالعه کتابها و مقاله ها و گوش دادن یک سخنرانی و خطابه می تواند راهنمایی باشد و به فرد بینش دهد و یا به حل مشکل فرد در زمینه هایی کمک کند . اصولاً راهنمایی از هر دیدگاهی که در نظر گرفته شود به خاطر کمک به فرد برای شناخت خود و نیل به درجات بالاتری از کمال و معرفت اعمال می گردد. در ادامه برخی از تعاریف صاحب نظران را درباره راهنمایی ذکر می کنیم :
شوتزر واستون6 (1974 ) معتقدند راهنمایی جریانی است که فرد را به شناخت خود و محیط پیرامون یاری می دهد . ( شفیع آبادی ، سال 1371 )
مک دانیل7 ( 1965 ) معتقد است راهنمایی وسیله کمک به فرد در درک به کار بردن آگاهانه فرصتهای تحصیلی و شخصی است که در اختیار دارد یا می تواند داشته باشد و به عنوان کمکی منظم به همه دانش آموزان برای رسیدن به یک سازگاری رضایت بخش در مدرسه و در زندگی است . تراکسلر8 (1957) معتقد است راهنمایی فرد را قادر می سازد تا توانائیها و رغبتها و شخصیت خویش را بشناسد و در صورت امکان ، در صدد توسعه رشد آنها بر آید و سرانجام با توجه به اهدافش اداره زندگی خویش را بشناسد ( نوابی نژاد ، 1373 )
به طور کلی می توان گفت که راهنمایی ، جریان بررسی همه جانبه فرد با استفاده از ابزار و فنون گوناگون است که نهایتاً فرد را یاری می دهد تا تواناییها و محدودیتهایش را بشناسد و بر اساس چنین شناختی تقصیمات مناسب و منطقی برای تامین نیازهای فردی و اجتماعی اتخاذ کند و به کمال و خود ـ رهبری برسد . ( شفیع آابادی ، 1371 )
انواع راهنمایی :
راهنمایی این معادل را در اولین کلمه ای که در نوشته خود استفاده می کنید بیاورید . قسمت عمده ای از فعالیت های آموزشی است و عده ای ا زمتخصصان راهنمایی و تعلیم و تربیت را مترادف دانسته اند. بروئر9 وسعت راهنمایی را در حدی می داند که کلیه امور تعلیم و تربیت را در بر می گیرد . او در کتاب ‹‹ تعلیم و تربیت به صورت راهنمایی ›› ( 1932 ) می گوید که تعلیم و تربیت چیزی جزء راهنمایی نیست .
هاکس نیز گفته است که ‹‹ تعلیم وتربیت به معنای راهنمایی و راهنمایی به معنای تعلیم و تربیت می باشد ›› (حسینی ،1372 ) با این حال انواع راهنمایی را از نظر موضوع می توان به شرح زیر بیان کرد .
1ـ راهنمای تحصیلی10: این نوع راهنمایی اختصاص به کمک کردن شاگرد در زمینه انتخاب و درس و رشته تحصیلی ، اطلاع از مقررات آگاهی از مقرّرات امتحان و رفع مشکلات درسی که نهایتاً به موفقیت دانش آموز در امور تحصیلی منجر می شود دارد .
2ـ راهنمایی شغلی یا حرفه ای11: این نوع راهنمایی ، اختصاص به ارشاد و هدایت دانش اموز در انتخاب شغل یا حرفه و کار دارد . بدیهی است شاگرد را باید به مشاغلی هدایت کرد که استعداد ، سوابق و تجارب لازم را برای آن داشته باشد. جنبه دیگر راهنمایی شغلی ، آگاه کردن دانش آموزان از امکانات و موقعیت های شغلی در دنیای اوست .
3ـ راهنمایی سازش یا انطباق12: این نوع راهنمایی به رشد عاطفی دانش آموزان در سازگاری با خویشتن ، دوستان ، اطرافیان و به طور کلی محیط زندگی کمک می کند . موضوعات این نوع راهنمایی متنوع است ا زجمله چگونه احساسات خود را بیان کنیم که به خود و دیگران صدمه نزنیم و گاهی راهنمایی کاری مشکل است چه بسا از شاگردان به علل مختلف روانی ، مادی و خانوادگی نمی توانند با محیط سازش پیدا کنند ، بدیهی است تشخیص این نوع دانش آموزان امری است دقیق و دشوار و احتیاج به تخصص و منابع کمکی دارد . ( اردبیلی ، 1372 )
4ـ راهنمایی اجتماعی13: این نوع راهنمایی اختصاص به گروه معینی نداشته و درباره مسائلی اجتماعی می باشد . در این نوع راهنمایی ، افراد مختلف درباره گرفتاریهای اجتماعی هم چون ازدواج ، طلاق ، امور خانوادگی و بهداشت و … می توانند به مشاوره مراجعه کنند . راهنمایی ممکن است به صورت فردی و یا گروهی اجرا شود .
در راهنمایی فردی یک نفر به تنهایی راهنمایی می شود ولی در راهنمایی گروهی تعداد راهنمایی شوندگان بیش از یک نفر است و عدّه ای برای نیل به هدف یا اهدافی معین در یک زمان در محلی دور هم جمع می وشد در راهنمایی گروهی ، افراد مشکل عاطفی و روانی خاصی ندارند بلکه خواهان کسب اطلاعات در زمینه های مختلف از قبیل تربیتی ، شغلی ، اجتماعی ، بهداشتی و خانوادگی هستند تا بتوانند با اتخاذ تصمیمات درست و مناسب ، آینده با مشکلی مواجعه نشوند .
اصول اساسی راهنمایی :
فرایند راهنمایی و مشاوره بر اساس اصولی صورت می گیرد که برای تحقق اهداف راهنمایی ضرورت تام دارد و مشاور باید در جریان راهنمایی ، آنها را مد نظر داشته باشد و به کار گیرد . اصل اول : راهنمایی جریانی است مستمر که در تمام سنین و در طول زندگی و برای همه افراد لازم است . بنابراین هر فردی در طول دوران زندگی خود ، همواره نیاز به راهنمایی داشته تا در مسیر هدایت صحیح قرار گیرد و به بهتر رشد همه جانبه و متعادل دست یابد .
اصل دوم : راهنمایی در درجه اول با رشد شخصی فرد ارتباط کامل دارد . کهاس14 می گوید: معمولاً کوشش و تلاش مدرسه برای یادگیری عقلانی متمرکز می باشد و وقتی این مهم که همان پرورش رشد عقلانی است ، تحقق یابد ، آنگاه می توان گفت که اجزاء عاطفی و شخصی و رشد آدمی مورد توجه واقع شده است. کهاس اصرار دارد که تعلیم و تربیت به عنوان دخالت در یادگیری تعریف شود . هم چنین روحی گوید : مفهوم رشد شخصی مبتنی به این فرض است که باید فرصت کافی را در اختیار افراد گذاشت تا درباره نوع شخصیت فعلی و قبلی خود فکر کنند و نتایج تجربیات خود را در شخصیت آینده در نظر بگیرند . بنابراین در مدرسه مهم ترین اصل این است که به ابعاد وجودی انسان به صورت همه جانبه توجه شود .
اصل سوم : مهم ترین مورد که به وسیله آن راهنمایی تحقق پیدا می کند در جریان های مرتبط با رفتار فرد قرار دارد چون راهنمایی با رشد شخصی ارتباط داشته و مشاوران با دنیای شخصی هر شاگرد سرو کار دارند . مشاوران از مصاحبه فردی ، نتایج تست و طرق دیگر جهت گسترش درک فرد از ساختمان شخصیتی خود استفاده می کنند و بدین وسیله فردی می تواند دنیایی را که برای خود به وجود آورده است بشناسد و آثار و تجربیات شخصی را مورد بررسی قرار دهد . بنابراین چون افراد با یکدیگر متفاوتند و هر کدام دارای ویژگی های مخصوصی به خود و در عین حال دارای استعدادها و قابلیت های متفاوت هستند . لذا توجه به تفاوتهای فردی از اصول انکار ناپذیر در تعلیم و تربیت و به ویژه راهنمایی می باشد یعنی هر فردی می بایست بر اساس استعداد و قابلیت و توان خودش هدایت و راهنمایی گردد .
اصل چهارم : راهنمایی به همکاری استوار است نه اجبار بنابراین نمی توان افراد را مجبور کرد که تحت راهنمایی قرار گیرند . یعنی راهنمایی با توافق افراد مورد راهنمایی صورت می گیرد . عدم اجبار و تحصیل ، خصوصیت عمده راهنمایی می باشد زیرا اجبار موجب تفاوت و پیدایش عدم اعتماد و رشد و پیشرفت می گردد این در حالی است که راهنمایی به انگیزه درونی و علاقه به تغییر وابسته است .
اصل پنجم : راهنمایی مبتنی به اصل احترام و ارزش و شان فرد است و بالنتیجه حق انتخاب و تصمیم گیری از طرف وی بایستی مراعات گردد . آزادی در انتخاب و اقدام به طبق آن در زمینه رشد شخصی ، انسانی می باشد زیرا ضمن استفاده از آزادی یک نوع احساس مسئولیت و کنترل ، در خود فرد به وجود می آید . ( قاضی ، 1372 و قشلاقی 1373، ص 24 )
تعریف مشاوره :
مشاوره15 از نظر لغوی به معنی همکاری کردن و رای دیگری را در انجام کار خواستن است . مشاوره از دیدگاه گوناگون تعریف شده است . پاترسون16 ( 1973) مشاوره را جریانی یاری دهنده ای می داند که به ارتباط خاصی بین دو نفر نیاز دارد و به عبارتی مشاوره تعامل بین مراجع و مشاور است که پس از ایجاد ارتباط مشاوره ای، مشاور به مراجع کمک می کند . راه حلی برا ی مشکل خویش بیابد . از نظر پاترسون ارائه اطلاعات صرف ، پند و اندرز دادن ، تلقین افکار و عقاید مشاوره به حساب نمی آید .
دنیک مایر17 ( 1972 ) از پیروان روانشناسی فردی ، مشاوره را ایجاد رابطه حسنه بین مشاور و مراجع می داند که از طریق این رابطه ، مشاور به مراجع یاری می دهد تا نحوه ارتباط با دیگران را فرا گیرد ، نیاز هایش را به طور معقول و مقبولی بر آورده سازد ، احساساتش را بشناسد ، اطلاعاتی درباره نکات قوت و ضعف خویش به دست آورد و با تعیین و شناخت اهداف آینده ، شیوه های رسیدن به آنها را تعیین کند .
هکنی ونای18 (1973) مشاوره را جریانی یاری دهنده یکتایی می دانند که در آن مراجع پس از طرح مشکل با کمک مشاور که فردی متخصص و آشنا به امور روانی است به حل مشکل تشویق می شود . مشاوره از آن نظر منحصر به فرد است که مشکل هر مراجع مخصوص اوست و مشاور نمی تواند از قبل مشخص سازد که مراجع چه نوع مشکلی را در جلسه مشاوره مطرح خواهد کرد . با این حال مشاوره قابل پیش بینی است زیرا مشکلات مراجعان به ظاهر مشابه است و همگی احساس نگرانی می کننند ، بلاتکلیف هستند ، دلهره دارند و نظام زندگیشان بهم ریخته است در عین حال مصادیق رفتاری در هر مراجع متفاوت است .
آرباکل19 ( 1977 ) مشاوره را جریانی انحصاری و اختصاصی بین دو نفر می داند که در آن مراجع با کمک مشاور به بررسی و تجزیه و تحلیل مشکل خود اقدام می کند و از موارد ناشناخته آگاه می شود و عوامل ناخواسته و مزاحم را تغییر می دهد و زندگی بهتر و مطلوب تری را برای خویش فراهم می آورد .
استفلروهاچ20 ( 1958 ، 1972) مشاوره را رابطه یاری دهنده تخصصی بین مراجع و مشاور می دانند که به شناخت بهتر و بیشتر مراجع از خصوصیات خویشتن و تصمیم گیری معقول و مناسب در زندگی منجر می شود .
گوستاد21 (1957) مشاوره را رابطه ای آموزش بین مراجع و مشاور می داند که در آن بر یادگیری تاکید می شود . رابینسون22 مشاور را کمک به افراد عادی برای کسب سازش بهتر با خود و دیگران افزایش بلوغ عاطفی ، استقلال و قبول مسئولیت می داند . ( شفیع آبادی ، 1371 )
تیلور23 مشاوره را جریانی کمک به مراجع به منظور کسب مفهوم روشن از هویت خویش می داند و در این مسیر از منابع موجود سود می برد . ( قاضی ، 1370 )
به نظر مک دانیل ( 1956 ) مشاوره یک سلسله تماسهای حضوری بین مشاور و مراجع است که بدان وسیله مراجع به تفکر درباره نگرشها و طرح ها و امکاناتش تشویق می شود و روشهای سازگاری موثر تر با خود و دیگران یاد می گیرد . در این دیدگاه احترام به مراجع و تشویق او به کسب بینش جدید منظور تغییر رفتار وی نقش بسزایی دارد .
ویلیامسون24 (1951) مشاوره را جریانی آموزشی می داند که به رشد شخصیت فرد می انجامد. به نظر رن25 ( 1951 ) مشاوره رابطه ای هدفدار و پویاست که مراجع را در خودشناسی و تصمیم گیری مناسب و ارضای نیازهایش یاری می دهد .
شوتزرواستون ( 1974 ) معتقدند که مشاوره یک جریان یادگیری است که بدان وسیله مراجع مطالبی را درباره خود و مناسباتش یاد می گیرد . ( شفیع آبادی ، 1372 )
کرومبولتز26 (1965) عقیده دارد که مشاوره از تمامی فعالیت های اخلاقی تشکیل یافته است که در آن مشاوره تعهد و تلاش می کند که به مراجع کمک کند تا به آن دسته از رفتارهایی بپردازد که بتواند به حل مشکلات و مسائل او منجر شوند .
جورجوکریستیانی27 ( 1990 ) عقیده دارند که مناسب ترین تعریف مشاوره از آن بورکس واستفلر است این تعریف به شرح زیر است :
‹‹ مشاوره به رابطه حرفه ای بین یک مشاور آموزش دیده و مراجع دلالت می کند . این رابطه معمولاً میان دو نفر است . اگر چه بعضی مواقع مشاور با بیش از دو نفر صورت می گیرد . این رابطه برای کمک کردن به مراجعان جهت درک و روشن کردن نظرات آنها در مورد محیط زندگی خود و یا دادن راه رسیدن به اهداف انتخاب شده فردی از طریق انتخاب راههای سنجیده و اعضای فردی و حل مشکلات هیجانی و میان فردی برگزار می شود . (جورجوکریستیانی ، 1374، ص 10 ) .
در تعاریف مختلف مشاوره چندین عنصر مشترک وجود دارد . اول وجود حداقل دو نفر به صورت رو در رو ( Face to face )28 ضروری است که یکی مشاور و دیگری مراجع است . مراجع فردی است که در زمینه یا زمینه هایی دارای مشکل بوده و مشاور فرد متخصصی است که توان و صلاحیت حل مشکلات را دارد ، دوم ، هدف مشاوره کمک کردن به افراد و مردم است سوم ، ایجاد رابطه حسنه که نقش بسزایی در پیشبرد و اهداف مشاوره دارد چهارم فرآیند مشاوره یک جریان یادگیری است که معمولاً منجر به رشد و تغییر می شود . مشاوره نیز همانند راهنمایی به صورت فردی و گروهی انجام می گیرد . به نظر ماهلر29 ( 1969) مشاوره گروهی یک تجربه اجتماعی است که در آن موانع رشد و نگرش افراد گروه در یک محیط امن و مطمئن بررسی می شود .
به نظر شیئن30 ( 1971 ) مشاوره گروهی جریانی رو در رو بین چند نفر به منظور تبادل نظر در زمینه علایق و مشکلاتی است که افراد در گروه در ارتباط با خود و یا در تعامل با دیگران دارند . هدف نهایی مشاوره گروهی ، تصمیم گیری معقول و منطقی درباره هر یک از موارد و مطرح شده در گروه است .
مشاوره گروهی موجب می گردد که فرد خود را آنگونه که هست ، بپذیرد و رابطه خود را با دیگران گسترش دهد
راهنمایی و مشاوره از دیدگاه اسلام
بحث از مشاوره در اسلام به منزله ی اعتراف به وجود یک مکتب روان شناسی در کنار و یا در مقابل مکاتب دیگر روان شناسی است .
مبانی ، اصول ، اهداف ، و روش های شناخت شناسی این مکتب آن را از سایر نظریه ها متمایز کرده است و بدان هویتی مستقل می بخشد . هر گونه تعریف و توصیفی از مشاوره با موضع گیری های فلسفی یا تئوریک مکتبی که از آن نشات گرفته هماهنگ است . به عبارت دیگر ، تعریف مشاوره تابعی از مجموع پیش فرض ها و اصولی است که در شکل گیری آن مکتب خاص نقش داشته اند . ( حسینی ، 1378 ) برای مثال ، در نظریه روان تحلیل گری فروید مشاوره ی روانی چیزی جزء تلاش در جهت ایجاد تعادل بین نهاد خود و فراخود نیست . در نظریه مراجع محوری را جرز هدف مشاوره افزایش خود آگاهی ونیل به خودشناسی و مراجع است ، به طوری که مراجع پس از آشنایی با ویژگی های خویش و تحلیل ابعاد و عناصر موقعیت خود تصمیم می گیرد و نه مشاور. در نظریه رفتار گرایی نیز مشاوره بر اصول یادگیری مبتنی است و مشاوره به تغییر رفتار فرد که به معنای جایگزینی رفتارهای مطلوب بجای رفتار نامطلوب است ، می اندیشد . محورهای اساسی در فرآیند مشاوره اسلامی عبارتند از :
1- شناخت از خود و موقعیت و جایگاه خویش در نظام هستی و رابطه امنی با دیگران .
2- تغییر و اصلاح تفکر و نگرش و عملکردها و هدایت و رشد همه جانبه در فرد .
3- پرورش عزت و اعتماد به نفس در فرد مصونیت بخشی از عملکردهای نامطلوب و اضطراب زا و یا به عبارت دیگر بازسازی شخصیت و ایجاد آرامش .
در توضیح می توان گفت : در روان شناسی اسلامی به نفس انسان از تکوین جنینی و حتی قبل از آن ، تا هنگام مرگ و حتی پس از آن توجه بسیاری شده است. در تاریخ اسلام و ایران همواره مشاوره از اهمیت برخوردار بوده است و آن را از وظایف معلمان و دانشمندان به شمار می آورده اند . پیامبر ( ص ) و ائمه معصومین ضمن پرداختن به مشاوره مردم را با اصول مشاوره ، ویژگی های مشاوره و مسئولیت های آنان و هدف های مشاوره و راهنمایی و روش هایی که می تواند امر مشاوره را تسهیل کند ، آشنا می کرده اند .
ائمه همواره در صدد بودند که راهنمایان و مشاوران متعهد و متخصص در رشته های گوناگون تربیت کنند . که بتوانند مردم را در حل مسایل و مشکلات مختلف یاری دهند . از این رو ، صفات شخصیتی مشاور را مطرح کرده اند . در دیدگاه معصومین ( ع ) مشاوره محدود به مسایل خاص و زمان و دوره ای مخصوص نیست ، بلکه همه ی مسایل و مشکلات انسان را در جنبه های مختلف و دوره های مختلف رشد در بر می گیرد . البته مسایل فکری عقیدتی ، روانی ، عاطفی، اجتماعی و فقهی بیش از سایر مسایل مطرح بوده است . در تاریخ اسلام موارد زیادی به چشم می خورد که جلسات مشاوره ی گروهی به عنوان جلسات مناظره انجام می گرفته است . در چنین مناظراتی ، هدف کشف حقیقت بود و اعضای گروه مشاوره ضمن بحث و گفتگو افکار ، عقاید ، اخلاق و توانمندی خویش را می شناختند . گاه جلسات مشاوره و مناظره را کسانی تشکیل می دادند که مسئول مدرسه و یا مراکز علمی بودند و یکی از اهداف آنان این بود که شخصیت علمی و اخلاقی افراد در این جلسات بروز نماید تا آنان برای تدریس گزینش شوند . مانند جلسات مشاوره و مناظره از نظام الملک تشکیل می داد . یکی از شرایط برقراری این جلسات این بود که افراد به هیچ وجه حق پرخاش نسبت به یکدیگر را ندارند ، نباید بدون دلیل و منطق سخن بگویند و نیز باید از تکبر ، کینه ، غیبت ، خود ستایی و تجسس در کارهای یکدیگر پرهیز کنند.
برخی از دانشمندان مسلمان و ایرانی نیز به مشاوره وروان درمانی و به درمان بیماران می پرداختند ، محمد زکریای رازی برخی از بیماریهای روانی ، مانند صرع ، هزیان ، رعشه و مالیخولیا ار از طریق مشاوره و روان درمانی مداوا می کرد . ابن سینا به مشاوره در انواع مختلف اخلاقی بهداشتی و تحصیلی شغلی و عاطفی توجه کرده است و در مورد اختلال های روانی نظیر هیستری ، صرع ، شیوایی و مالیخولیا نظریه ارائه داده است . وی جوانی از بزرگان آل بویه را که دچار بیماری مالیخولیا شده بود و فکر می کرد گاو است و غذا نمی خورد را درمان نمود . در فرایند درمان ابتدا به او فهماند که ابن سینا او را خوب درک می کند و به عنوان یک گاو می پذیرد و به همین دلیل نیز باید با او نیز مانند گاوهای دیگر رفتار شود . بیمار بسیار شاد شده ولی هنگامی که برای ذبح آماده شد ابن سینا گفت : این گاو خیلی لاغز است ، باید غذا بخورد تا چاق شود و ارزش ذبح داشته باشد . از این رو دستور داد به وی غذا بدهند و برایش رژیم غذایی مخصوص مشخص کرد و بدین ترتیب داروهای لازم را به او خورانید . پس از حدود یک ماه بیمار بهبودی یافت و مداوا شد ، در واقع ، ابن سینا در تفکر و نگرش فرد تغییر ایجاد کرد . مورد دیگر جوانی است از نزدیکان سلطان قابوس که بیماری صعب العلاجی داشت . ابن سینا از بیمار خواست که در مورد محله های مختلف گرگان گزارش بدهد و در همین حین نیز نبض او را می گرفت . پس از مدتی متوجه شد او عاشق دختری است که در یک از محله های گرگان زندگی می کند . زیرا هنگامی که گزارش جوان بیمار به محله ی زندگی دختر نزدیک می شد نبضش تندتر می زد و تغییر حالت پیدا می کرد . ابن سینا بدین ترتیب توانست از عشق و علاقه آن جوان آگاهی پیدا کند و وی را در حل تعارض درونی خود یاری دهد . وی ایجاد امید و بشارت به بهبودی را در درمان بیماری های روانی بسیار موثر می دانست و توصیه می کرد که پزشکان به بیماران خود روحیه بدهند . خواجه نصیرالدین طوسی نیز به مشاوره علمی و تحصیلی دانش آموزان به اساس استعداد و میزان آگاهی و توجه به تفاوت های فردی آنان تاکید کرده است (فقهی ، 1376 )
در قرآن کریم نیز به کرات به فواید و ضرورت مشاوره تاکید شده است .
( ای پیامبر در کارها با مسلمانان مشورت کن و چون تصمیم گرفتی به خدا توکل کنی ( و انجام بده ) همانا خداوند متوکلان را دوست دارد)31 این آیه ناظر بر حوادث جنگ احد است که در آن افرادی که از جبهه و جنگ گریخته بودند و با اظهار ندامت تقاضای بخشش داشتند و خداوند پس از اشاره به یکی از مزایای فوق العاده اخلاقی پیامبر ( نرم خویی ) ، ضمن طلب رحمت برای آنان از پیامبر (ص) ، می خواهد که باز هم با آنان مشورت کند و رای و نظر آنان را نادیده نگیرد. در این آیه مشورت به معنای یک دستور حکومتی است و لذا می بینیم که پس از انجام مشورت و روشن شدن نتیجه ، هر گونه دو دلی و پراکندگی باید کنار گذاشته شود و قابلیت و تصمیم جانشین آن شود . ضمناً از این آیه استنباط می شود که تصمیم گیری حق مراجع است .
خداوند زمانی که صفات و خصوصیات مسلمانان را مطرح می کند در آیه 138 از سوره ی شوری می فرماید … ( در کارها با یکدیگر مشورت کنید )32
دقت ، توجه در آیات مبین این نکته است که خداوند ، ضمن توصیف مومنان به ویژگی هایی مانند : ایمان و توکل ، اجتناب از گناه و منکرات ، عفو ، استغفار و انفاق که حکایت از درجات بالای فرد مومن دارد . به انجام امور از طریق مشورت نیز تشویق و مشاوره را در مرتبه ی آن صفات دیگر مطرح نموده است . امام علی (ع) نیز در نامه ای به مالک اشتر ، حاکمان و مسئولان دولت اسلامی را از مشورت با سه گروه بر حذر داشته است : بخیلان ، ترسوها و حریصان . چرا که بخیلان همواره از گدایی و نداری دم می زنند و مسئولان حکومتی را از رادمردی و گشاده دستی باز می دارند با افراد ترسو موجب سستی اراده و مسئولان می شوند و حریصان و آزمندان با توجه و تاکید بر منافع شخصی خود مسئولان را به ظلم و ستم در راه کسب مال و ذخیره تشویق می نمایند ( حسینی ، 1378 ) .
مقایسه شیوه های راهنمایی شغلی :
مشاوره شغلی یکی از زمینه های مهم مشاوره ایست و در عین حال نسخه ای واحد از مشاوره نیست در مشاوره شغلی ، برنامه ریزی و تصمیم گیری در مورد حرفه و آموزش ، محوریت دارد . در این شاخه نسبت به مشاوره فردی ، به اطلاعات زیادتر و داده های حقیقی بیشتری نیاز است . هم چنین مشاوران شغلی دریافته اند که نمی توانند بدون در نظر گرفتن سایر جنبه های زندگی فرد متقاضی از قبیل نیازها ، کشمکشها و روابط او با دیگران ، در زمینه مشکل شغلی به او کمک کنند: بنابراین ، مشاوره شغلی متضمن مشاوره با تمامیت فرد است و امروزه ماهیت رشد دهنده مشاوره شغلی مشخص شده است و به عنوان جنبه ای از رشد تمامیت فرد در نظر گرفته می شود . همانطوری که بر امر وشوستروم (1982 ) معتقدند مشاوره حداقل باید از شش عامل ارزیابی خصوصیات و ویژگی های مراجعان ، ارائه اطلاعات بیرونی ، وارسی شقوق مختلف روشن ساختن امکانات شغلی ، متحدساختن مواد واقعی با اطلاعات شخصی و تصمیم گیری در مشاوره شغلی آگاه باشد . ( جرج کریستالی 1374 )
با توجه به نقش اطلاع دهی و استفاده از شیوه های راهنمایی در جهت پیشبرد اهداف مشاوره شغلی و هم چنین محدودیت منابع در این زمینه ، شیوه های راهنمایی شغلی در ایران در مقایسه با کشورهای انگلستان ، سوئد ، فرانسه و عربستان به نقل از تحقیق کیکر ( 1374 ) در زیر ، ذکر شده می شود ، امید است فعالیت های جدی تر در زمینه عنوان ، تعداد ، تعریف ، چگونگی راه یابی و مزایای شغلی بطور مدون صورت گیرد تا مشاوران به کمک آن در هدایت مراجعان خویش به مناسب موفق تر باشند .
مقایسه شیوه های راهنمایی شغلی در ایران با کشورهای فرانسه ، انگلیس ، سوئد ، عربستان .

عربستان
سوئد
انگلیس
فرانسه
ایران
شیوه های راهنمایی شغلی
ردیف
×
×
×
×
×
بازدیدهای شغلی
1
×

×
×
معرفی مشاغل
2

×
×

ارائه سمپوزیوم های شغل برای دانش آموزان ووالدین
3

×
×

ارائه بروشورهای شغلی
4

×
ارائه واحدهای شناسایی مشاغل
5

×
×

استفاده از فیلم و اسلایدبرای دادن اطلاعات شغلی
6

×
×
مقاله نویسی
7

×
×

استفاده از وسایل ارتباط جمعی
8

×
×
نمایشنامه ( ایفای نقش )
9

×

کارآموزی های شغلی کوتاه مدت
10

×

کار آموزی های شغلی بلند مدت
11

×
اشتغال در ایام فراغت
12
×
×
×
×
×
آزمونهای شغلی
13
×

×
×
×
آزمونهای علایق و رغبت شغلی
14

×

دادن شغل به صورت فردی و گروهی
15

×

موجود بودن فرهنگ مشاغل جهت کسب اطلاعات شغلی در کتابخانه های مدارس
16
×
×

×

استفاده از بروشورهای شغل
17

×

×

استفاده از رادیو تلویزیون برای عرصه اطلاعات شغلی
18

×

کلاسهای آموزش کوتاه مدت
19

×

کلاسهای آموزش بلند مدت
20

×

استفاده از نشریات
21
جدول شماره 1 – مقایسه خدمات راهنمایی شغلی در پنج کشور جهان
مقایسه راهنمای و مشاوره فردی و گروهی :
فعالیت های گروهی نیازمند توجه و شرایط خاص است مشاور و راهنما بایستی آنها را در نظر بگیرند . در عین حال راهنمایی و مشاوره گروهی نسبت به راهنمایی و مشاوره فردی دارای محاسنی به شرح زیر می باشد :
1- راهنمایی و مشاوره گروهی از نظر زمان و هزینه در مقایسه با راهنمایی و مشاوره انفرادی مقرون به صرفه است . در راهنمایی گروهی می توان به تعداد کثیری مثلاً سی نفر در مدت کمی اطلاعات زیادی را منتقل کرد در مشاوره گروهی نیز می توان با صرف یک ساعت و یا یک ساعت و نیم با هشت نفر به مشاوره پرداخت فعالیت های گروهی خصوصاً در جامعه ما که با کمبود مشاور و گاهی بازداری هایی ( شخصی و فرهنگی ) مواجه هستیم از اهمیت خاصی برخوردار است .
2- گروه موقعیتی را فراهم می آورد که افراد در آن بهتر می توانند ایجاد رابطه کنند . ایجاد کنش و واکنش بین اعضاء و پذیرش و جابجایی نقشها زمینه یادگیری بیشتری را فراهم می آورد .
3- تصمیمات گروهی معمولاً از ضمانت اجرایی بیشتری برخوردار است . شرکت کنندگان پس از بحث و بررسی موضوع آزادانه تصمیمی را به طور جمعی اتخاذ می کنند و از آنجا که تفاوت سنی زیادی بین اعضا وجود ندارد ، تصمیمات آنها با هم توافق بیشتری و به دور از فشار و اجبار اتخاذ می گردد .
4- عکس العمل های اعضاء در مشاوره گروهی به مراتب بیشتر ا زکنش و واکنش های انفرادی است زیرا در مشاوره انفرادی ارتباط مطلوب ، حداکثر بین مشاور و مراجع است ولی در مشاور گروهی این روابط بین مشاور و اعضاء است که با ارتباط با اعضاء گروه با یکدیگر افزایش می یابد و همچنین امر رشد و یادگیری بیشتری را فراهم می سازد .
5- از طریق مشاوره گروهی ، شرکت کنندگان متوجه می شوند که مشکل آنان منحصر به فرد نیست و دیگران نیز با مشکلات مشابهی دست به گریبانند که این آگاهی می تواند زمینه تشکیل و آمادگی تغییر را در اعضاء فراهم سازد .
6- از طریق راهنمایی گروهی و کلاس و مشاور گروهی می توان آن عده از افرادی را که به مشاوره انفرادی نیاز دارند مشخص نمود و زمینه حضور در جلسات مشاوره فردی را برای آنان مهیّا کرد خصوصاً این نکته برای نوجوانان و جوانان جامعه ما که به دلایل مختلفی از بیان عواطف و مشکلات خویش خودداری می کننند ، می تواند مفید واقع شود و مشاور از طریق اینگونه ارتباطات حس اعتماد و رازداری را در بین آنان ایجاد نماید . ( شفیع آبادی ، 1370، ص 56ـ55 )
ویژگی های مطلوب مشاوران :
مشاور ، انسانی است با تمام خصوصیات ، خواسته ها و نیازهای انسانی که در یک بافت خانوادگی و اجتماعی خاص زندگی می کند و نقش های مختلفی را به عهده دارد . بنابراین قبل از اینکه مشاور موثر و موفقی باشد می باید یک انسان موثر باشد و برای ایفای مناسب باین نقش ها به ویژه نقش شغلی خود توانایی ها و خصوصیاتی را لازم دارد برای مراجع این نکته اهمیت دارد که مشاور خود را با کفایت و با صلاحیت و رشد یافته و با ثبات و با پشتکار بداند . این تلقی به ثمر بخشی روابط مشاوره ای منجر می شود . برای رسیدن به این چنین وضعیت مشاور نیاز دارد که خصوصیات و توانایی های ویژه ای را داشته باشد مطالعه و بررسی منابع و مآخذ گوناگون نشان می دهد که ویژگی های شخصیتی و حرفه ای یک مشاور از دیدگاه های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است و با توجه به پیچیدگی و گستردگی کار مشاوره د رنظریه به یک یا چند جنبه ی خاص تاکید شده است هر چند همه ی صاحب نظران در مورد ویژگی های خاص مشاور اثربخش ، موثر و مفید و کارآمد هم عقیده نیستند امّا هنگامی که آن ها را کنار یکدیگر بگذاریم می بینیم که همه ی این خصوصیات مکمل یکدیگرند و برخورداری از آن ها احتمال موفقیت مشاور را افزایش می دهد ، از جمله ساعتچی بر اساس تحلیل شغل مشاوره در دانشگاه ها ، مراکز مشاوره و روان درمانی ، خصوصیات زیر را برای مشاوران فهرست می کند.
الف . شرایط تحصیلی :
در مورد شرایط تحصیلی دارا بودن دانشنامه ی دکترا یا کارشناسی ارشد در یکی از رشته های روانشناسی بالینی …روانشناسی مشاوره با دارا بودن دانشنامه ی کارشناسی ارشد در رشته ی علوم تربیتی و حداقل سه سال تجربه مفید در زمینه ی مشاوره و روان درمانی مورد نیاز است .
ب . توانایی ها :
مشاوران به دلیل ماهیت کار خود و پیچیدگی مسایل انسانی که با آن سروکار دارند باید توانایی های مختلفی را داشته باشند از جمله :
1- توانایی تجزیه و تحلیل و شناخت مسایل و مشکلات و استنتاج مطالب .
2- برخورداری از فکر خلاق و نوآور .
3- توانایی برای تجربه کردن یا احساس کردن همه ی هنجارهای آدمی نظیر شادی ، غم ، امید ، نشاط ، همدلی ، احساس ، خوشبختی ، محبت ، عشق ، صمیمیت ، فداکاری ، گذشت و….
4- توانایی سخن گفتن در جمع و ایراد سخنرانی در حضور دیگران .
5- توانایی تصمیم گیری در مواقع بحرانی.
6- توانایی تحمل انتقاد ، تحقیر، خشم و بی اعتنایی .
7- توانایی ایجاد ارتباط مناسب با دیگران و بیان منظور و مطلب خود به طرف مقابل .
8- توانایی برای پیگیری مسایل و مشکلات و ادامه فعالیت های خود تا مرحله حل مشکل .
9- برخورداری از هوش و علایق اجتماعی .
ج . علایق :
ـ علاقه به مراجعان و گوش دادن به مشکلات آن ها .
ـ علاقه به ایجاد رابطه با دیگران
ـ علاقه به رشد و پیشرفت شخصی .
ـ علاقه به خطرجویی و ریسک پذیری .
ـ علاقه به شرکت در جلسات و سمینارها .
ـ علاقه به تحقیق و پژوهش .
د. ویژگی های شخصیتی و خلقی :
خوش خلقی و خوش برخورد بودن ، شوخ طبی و امیدوار بودن ، برخورداری از مقبولیت گروهی و اجتماعی ، اعتماد به نفس بالا ، ثبات هیجانی و عاطفی ، توانایی کار در محیط های درمانی و توانایی تحمل فشار روانی . جورج و کریستانی خصوصیات مشاوران را در سه محور عمده شامل:
الف . ویژگی های فردی
حرفه ی مشاوره نیاز به یک سری ویژگی ها و خصوصیات رفتاری و شخصیتی دارد که در تلفیق با دانش نظری از فرد ، یک مشاور با صلاحیت و کارآمد می سازد و در اکثر قریب به اتفاق فنون تخصصی بر روی این خصوصیات شخصیتی تاکید شده است ، به نظر کند تکنیک عمده ی مشاوره ویژگی های شخصی مشاوره است . او از این ویژگی ها به عنوان ابزار نام می برد . این ویژگی های فردی را انجمن ملی راهنمایی شغلی به این شکل نام برده است :
ـ علایق عمیق به مردم و شکیبایی نسبت به آن ها .
ـ حساس بودن به طرز نگرش و اعمال دیگران .
– ثبات هیجانی
رازدار بودن
انجمن آموزش و نظارت به مشاوران ، خصوصیات فردی را به شکل زیر معرفی می کند .
توانایی ایجاد رابطه گرم و عمیق با دیگران .
پذیرش خویشتن و خودشناسی .
مسئولیت پذیری و تعهد نسبت به ارزش های فردی و انسانی .
داشتن اهداف واقع بینانه .
باور افراد و توانایی تغییر آن ها .
آگاهی و حساسیت نسبت به محیط اطراف .
با توجه بودن
تمهد شغلی
بلکین خصوصیات زیر را به عنوان ویژگی های فردی مورد نیاز مشاوران نام می برد :
1ـ توانایی درک دیگران :
الف ) عدم تعصب ج ) هم احساس
ب ) حساسیت د) غیبت
2ـ توانایی برقراری رابطه با دیگران :
الف ) خلوص رفتار. ج) احترام به فرد .
ب ) عدم تسلط . د) مهارت های مکالمه .
3ـ خودشناسی
الف ) اعتماد به خود ب) احساس امنیت ج) ایثار
و سرانجام حاجیلو به نقل از جرج و کریستانی خصوصیات فردی مشاوران موثر را به این شکل توصیف می کند :
ـ مشاوران موثر تجارب خود را می پذیرند و نسبت به آن ها گشاده هستند .
ـ از ارزش ها و باورهای خود آگاهی دارند .
ـ قادرند با دیگران رابطه ای گرم و عمیقی برقرار کنند .
ـ خود را به صورتی که واقعاً هستند به دیگران نشان می دهند .
ـ مسئولیت شخصی رفتار خود را می پذیرند .
ـ سطح آرزویی واقع گرایانه دارند .
در دین اسلام نیز خصوصیاتی مانند صداقت ، تقوا ، آگاهی ، خوش اخلاقی و خوش خویی برای مشاوران توصیه شده است ، حضرت علی ( ع) در مورد خصوصیات افرادی که طرف مشورت قرار می گیرند بیان می فرمایند : که با دوست مهربان و دور اندیش مشورت کن ، بخیل را در مشورت خود راه مده که به تو وعده فقر می دهند ، شخص ترسو را در مشورت شرکت مده که او تو را در کارت سست می سازد ، خردمند از مشورت کردن بی نیاز نیست .
4ـ توانایی مقابله با استرس :
توانایی مقابله با استرس از خصوصیات مهم حرفه ی مشاوره است . به دلیل ماهیت پیچیده کار ، انتظارات مراجعان و شخص مشاور ، مشاوره شغلی سنگین و پر مسئولیت است که انرژی و توان جسمی و روانی زیادی را می طلبد و احتمال درگیری عاطفی و احساسی با مسایل و مشکلات مراجعان در آن بالاست . مشاور به عنوان یک فرد پذیرا و هم دل فرصتی را فراهم می آورد تا مراجعان در یک فضای امن به ارزش ها و اعتقادات او هم خوانی ندارد و به همین جهت در معرفت آسیب جدی است . راجرز می گوید : به عهده گرفتن درمان مشاور را به رشد شخصی پی در پی وادار می سازد و این موضوع هر چند در درازمدت پاداش بخش است امّا رنج آور نیز می باشد .
برنز می گوید : کار مشاوره و روان درمانی گاهی خسته کننده و استرس آور است ، نگرانی و ناراحتی زیادی دارد و به راستی احساس ناشایستگی و تهدید شدن در آن فراوان است . اخیراً روشن است که در بعضی مواقع همه ی مشاوران دچار احساس موسوم به فرسودگی کاری ( Burnout )33 می شوند. مشاورانی که فرسودگی کاری را تجربه می کنند معمولاً از لحاظ جسمانی ، عاطفی و ذهنی خسته هستند و به تدریج احساس می کنند که نمی توانند با مراجع دیگری روبه رو شوند و نسبت به آن ها نگرشی منفی پیدا کرده و آن ها را سرزنش می کنند . علت اولیه فرسودگی کاری ، فشار روانی است .
برای مقابله با این وضعیت باید منابع استرس زا در شغل مشاوره شناسایی شده و مشاور توانایی مقابله و کنترل آن ها را داشته باشد . دوچ ( 1984 ) سه نمونه از باورهای استرس زا را که بیش از همه استرس ایجاد می کند و ناشی از دید مطلق گرایانه مشاور می باشد به شرح زیر ارائه می دهد .
1ـ من باید همیشه در نهایت اشتیاق ، علاقه و شایستگی کار کنم .
2ـ من باید برای کنار آمدن با هر مراجع اضطرابی34 آماده باشم .
3ـ من باید برای کمک هر مراجعی توانا باشم .
علاوه بر این انتقال نیز منبع مهمی برای ایجاد استرس می باشد.35 در طی این فرآیند مراجع عواطف و احساسات مثبت یا منفی خود را نسبت به والدین یا افراد معنی دار دیگری که در زندگی او نقش داشته اند هشیارانه یا ناهشیارانه متوجه می کند .
مشکلات و نیازهای شخصی مشاوران نیز یکی دیگر از عوامل استرس زا به شمار می رود . برخی از نیازهای مشاوران عبارتند از : نیاز به قدرت و کنترل کردن نیاز به حمایت کردن ، نیاز به صلاحیت ، نیاز به کسب موقعیت اجتماعی ، نیاز به کسب قدر دانی و احترام از طرف مراجعان . در صورتی که این نیازها بر آورده نشوند ، ایجاد استرس می کنند . حرفه ی مشاوره 6 نیاز را در سطح بالایی ارضا می کنند . نیاز به پیشرفت ، استفاده از توانایی ها ، آفرینندگی وظایف ، کمک به دیگران ، احساس مسئولیت و احساس استقلال ولی نیاز به قدرت طلبی و کسب موقعیت اجتماعی را نمی تواند ارضا کند . بسیاری از مشاوران ممکن است از ارتباط مشاوره ای برای ارضای نیازهای خود استفاده کنند و مراجعان را در حالت قربانی و وابسته نگاه دارند . مشاوره باید همواره به یاد داشته باشد که هدف رابطه ی مشاوره ای حد الامکان برآورده کردن نیازهای مراجع است نه مشاوره و به قول شاملو ( 1366 ) استعداد گذشت و ایثار و عدم استفاده از شرایط برای ارضای نیازهای شخصی ساده نیست و هر کس قادر به انجام آن نیست برای چنین امر خطیری یک شخصیت خارق العاده لازم است. به همین جهت حفظ آرامش و توانایی مقابله با استرس های شغلی مهارت مهمی است که مشاوران به آن نیاز دارند . زیرا اگر شخص مشاور خودش آرامش نداشته باشد و نتواند مسائل خود را به نحو رضایت بخشی حل کند و نیازهای خود را از طرق مناسب برآورده سازد احتمالاً نمی تواند برای مراجعان خود نیز اثر بخش باشد .
ب . دانش حرفه ای :
منظور از دانش حرفه ای میزان تحصیلات و محتوای آن می باشد . انجمن مشاوره ی ایران ، مشاوره متخصص را به شکل زیر تعریف کرده و تحصیلات مورد نظر برای این منظور را این گونه پیشنهاد می کند . با توجه به وسعت دانش مشاوره ، مشاور متخصص به کسی اطلاق می شود که علاوه بر سلامت جسمی ـ روانی و صلاحیت اعتقادی و اخلاق ، دارای درجه دکترا یا کارشناسی ارشد مشاوره باشد .

دیدگاههای نظری درباره مشاوره :
فروید شخصیت بارزی بود که باب مشاهده و تفحص را در حوزه ناخودآگاه و اعمال غیر عقلی گشود و به آثار مکتوب روان شناسی غنا بخشید . فروید با تدوین روان شناسی پویای خود نقطه عطفی در روان شناسی ایجاد کرد و در مفاهیم بنیادی نظریه شخصیت را در چهار دیدگاه ساختی ، پویشی ، تکاملی و علی یا جبری مطرح نموده و رابطه بین اجزای شخصیت را بیان داشت . به نظر فروید انسان موجودی خنثی و تحت تاثیر کششهای غریزی و نیازهای فیزیولوژیک بوده وبه نظر او انسان دارای دو خصوصیت انسانی و حیوانی است و رفتار او به وسیله فرایندهای ناخودآگاه که متوجه اهدافی هستند هدایت می شوند و در قسمتی از بحث خود درباره مفهوم اضطراب و بیماری های روانی پرداخته و بنظر او انسان متعارف کسی است که مراحل رشد جنسی و روانی او با موفقیت انجام گرفته است لذا فروید هر کسی را به نحوی غیر متعارف و دچار حالات روان نژندی و با روان پریشی می داند و در زمینه درمان و فرایند آن گفته که اصولاً حالت روان پریشی در حوزه کار مشاوران نیست امّا حالات روان نژندی و دفع اضطرابها به حوزه کار مشاوران منسوب شد و هدف اصلی روانکاوی بازسازی مجدد شخصیت و جهت دادن به آن است .
آلفردآدلر او در نظریه خود یک جهت گیری اجتماعی را در پیش گرفت و دیدی انسان گرایانه ، نهایت انگار ، پدیده شناختی کل نگر و اجتماعی به انسان و امور را مطرح کرد و در نظریه او انسان موجودی است بی همتا ، مسئول ، خلاق و انتخاب گر ، که همخوانی همه جانبه ای در ابعاد شخصیتی او وجود دارد . آدلر انسان را ذاتاً موجودی اجتماعی ، خلاق و هدفدار می داند که احساسی از حقارت زیر بنای رشد روانی اوست و همواره او را در جهت تفوق و برتری سوق می دهد . به عبارت دیگر هر انسانی با توجه به این هدف به جلو رانده می شوند و به فعالیتهای می پردازد که در نهایت ، شیوه زندگی او را مشخص می کنند . به نظر او ، انسان سازنده سرنوشت خویش است و به تجارب خویش معنی و مفهوم می بخشد ، بنظر آدلر، افراد غیر عادی مریض نیستند بلکه انسانهای مایوس هستند که نیاز به امید وشهامت دارند . لذا هدف نهایی درمان باید آن باشد که حالت یاس و ناامیدی را به امید و شهامت عمل کردن تبدیل کند و از او انسانی بسازد با علاقه اجتماعی ، حس نوعدوستی و احساس تعلق به جامعه ، به طوری که بتواند همکار خوبی باشد و به ایجاد جامعه ای بهتر کمک کند .
نظریه عقلانی عاطفی یک نظام انسان گرایانه ، علمی ، فلسفی نسبتاً جامع درباره شخصیت و درمان است که در قالب رابطه a-b-c انسان و امور را توجیه می کند . الیس در زمینه ماهیت انسان معتقد است که فرد به عقلانی و یا غیر عقلانی بودن ، منطقی یا غیر منطقی بودن ، انسانی و یا غیر انسانی بودن تمایلات بیولوژیکی خاصی دارد . به نظر الیس گر چه زندگی در اجتماع و رابطه با همنوع ، و علاقه اجتماعی برای انسان تا حدی لازم است امّا انسان نباید خود را به سادگی قربانی و دستخوش ضوابط نادرست و موهوم پست اجتماعی بکند و بگذارد دیگران سرنوشت او را بچشند . از نظر روان شناسی ، الیس رشد شخصیت را زاده فرایند تفکر و آموزشهای صحیح می داند و اختلال شخصیت را زاده تفکر غیر عقلانی و فراگیریهای نادرست می پندارد . هدف روان درمان آن است که درمانگر شیوه صحیح زندگی و فلسفه عقلانی آن را به مراجع بیاموزد افکار غیر منطقی و غیرعقلانی او را به مبارزه بطلبد و از ذهن او بیرون کند . تا اینکه مراجع فردی علمی ، منطقی ، با اعتماد به نفس ، خود نظم ، حاکم بر سرنوشت خویش و عاری از هر گونه اضطراب و تشویش بشود و فلسفه عقلانی و سازنده ای نسبت به امور خویش و کل زندگی به دست آورد و در نتیجه رفتار و عواطف مناسبی داشته باشد .
نظریه مراجع محوری راجرز آزاد کردن استعدادی است که از قبل در فردی که بالقوه مستعد و تواناست وجود دارد . به اعتقاد راجرز که مبدع این شیوه است ، آزادسازی این استعدادهای بالقوه فرد تحت شرایطی خاص که مبتنی بر هماهنگی، همسازی ، درک و فهم همدلانه و توجه و احترام مثبت غیر شرطی باشد امکان پذیر است اگر این شرایط در محیط درمان واقعیت یابند آنگاه تغییر مثبت شخصیت در مراجع به وقوع خواهد پیوست . از دیدگاه راجرز انسان موجودی منطقی ، اجتماعی ، سازنده ، هدفمند و پیش رونده است و توانایی بالقوه ای برای رشد و تحقق نفس خویش دارد . هدف عمده انسان در طول زندگی همین تعالی بخشیدن به استعدادهای بالقوه و تحقق نفس است در این شیوه اعتقاد آن است که اگر به انسان فرصت داده شود خوبی در او بروز خواهد کرد .
واقعیت درمانی گلاسر شیوه ای مبتنی بر عقل سلیم و درگیری عاطفی است و واقعیت درمانی که کل آن بر واقعیت ، قبول مسئولیت و شناخت امور درست و نادرست و ارتباط آنها با زندگی روزمره فرد تاکید می شود اساس نظریه واقعیت درمانی بر چگونگی هویت و تشکیل و تغییر آن قرار دارد . هدف اصلی واقعیت درمانی همانا تغییر ناموفق و ایجاد رفتار مسئولانه در فرد است و هدف واقعیت درمان در فرایند مبتنی بر درگیری عاطفی ، توجه و تاکید بر زمان حال و رفتار کنونی ، توسل به قضاوت ارزش مراجع است .
گشتالت درمانی شیوه ای از درمان است که بر افکار و احساساتی که فرد در زمان حال و مکان بلافصل ( اینجا و اکنون ) تجربه می کند . تمرکز دارد و بر تماس و آگاهی ، آزمایش و تجربه بسیار تاکید می کند . پرز ، انسان را موجودی کل ، وحدت یافته ، خود نظم ، کل نگر ، وابسته به محیط و تجربه گر می انگارد که شخصیتی با ابعاد اجتماعی ، روانی ، جسمانی و روحی دارد ، اضطراب انسان در نظر پرز شکاف میان حال و آینده است و انسان بدان دلیل مضطرب می شود که وضعیت موجود را رها می کند و درباره آینده و نقشهای احتمالیش به تفکر می پردازد . و هدف فرد مضطرب این است که شکافها و خلاء موجود در زندگی او، که همان امور ناتمام و گریز از حال است . شناخته شوند و به فرد کمک شود تا ازراه تماس ، آگاهی و تجربه این شکافها را پر کند و به ایجاد تعادل و وحدت و تحقق نفس نایل آید . ( شفیع آبادی سال 1371 )
مشاوره و راهنمایی در نظام جدید آموزش متوسطه :
بر اساس برنامه های تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش ، در مهر ماه 1371 برای حدود ده درصد دانش آموزان پایه اول دبیرستان طرح جدید به طور آزمایشی به اجرا در آمد و به تدریج این طرح فراگیر گردید .
یکی از نکات قابل توجه این طرح ، تاکید به هدایت تحصیلی مشاوره به عنوان فرایندی مستمر و پیوسته با استفاده از شیوه ها و اصول علمی است همانطوری که مشاهده می شود از ابتدا قرار بر این شد که علاوه بر مشاوران که مجریان اصلی راهنمایی و مشاوره هستند . معلمین راهنما ، آنان را در این امر خطیر یاری دهند که در زیر وظایف اصلی مشاوران با توجه به بخشنامه های موجود ذکر می شود :
ـ توجیه و آموزش معلمین راهنمایی تحت پوشش در چهارچوب وظایف .
ـ آشنا کردن دانش آموزان و اولیای آنان و کارکنان مدرسه با اهداف و برنامه های راهنمایی و مشاوره و نیز وظایف و نقش مشاور و معلم راهنما .
ـ آشنا کردن دانش آموزان و اولیای آنان با آئین نامه ها و مقررات و دستورالعملهای تحصیلی .
– آگاه کردن دانش آموزان نسبت به روشهای علمی جمع آوری اطلاعات شغلی و آشنا کردن آنان با مراکز مهارت آموزی و کاریابی .
– شناسایی دانش آموزانی که دارای شکل و نابهنجاری های رفتاری و تحصیلی هستند و کوشش در رفع مشکلات آنان .
– انجام مشاوره فردی گروهی با دانش آموزان و اولیای آنان جهت رفع مشکلات مربوطه .
– ثبت و ضبط سوابق و اطلاعات مربوط به مطالعات و بررسی های انجام شده و نیز مشاوره فردی و گروهی در پرونده مخصوص و محرمانه .
– تشکیل صندوق مکاتبه با مشاور برای شناسایی دانش آموزان دارای مشکل و بررسی نامه های رسیده و پاسخ به آنان .
– ارجاع دانش آموزانی که دارای مشکل و ناهنجاریهایی هستند که در واحد آموزشی قابل حل نیستند ، به مراکز تخصصی ذیربط
– شرکت در جلسه شورای دبیران در راستای ارائه خدمات مشاوره ای
– شرکت منظم و فعال در ستاد تربیتی و عضویت در آن .
– جلب همکاری سایر کارکنان در اجرای برنامه راهنمایی و مشاوره .
– تدریس درس برنامه ریزی تحصیلی و شغلی
– برگزاری هفته مشاغل.
در هر صورت تمامی دبیرستانهای نظام جدید متوسطه بایستی دارای مشاور باشند .
آمار مشاوران مشاغل در سالهای اولیه به کارگیری آنان به طور دقیق و بدون قابل استناد و دسترسی نبوده ، اما از دست نوشته ها و جزوات موجود در دفتر مشاوره می توان به آمار زیر اشاره کرد :
در سال تحصیلی 72ـ1371 سیصدو چهار مشاور در کل مدارس متوسطه کشور که برنامه نظام جدید در آنها اجرا شده بود شاغل بودند . از این عده 182 نفر ( 7/48% ) مشاور زن و 192 نفر ( 3/51% ) مشاور مرد بوده اند . مشاوران شهرستان آمل در سال تحصیلی 84ـ1383 ، 75 نفرند که از این تعداد 35 نفر مشاور زن و 45 نفر مشاور مرد می باشند که 25 درصد آنها رشته مشاوره و 40 درصد رشته علوم تربیتی و 25 درصد رشته روانشناسی و 10 درصد سایر رشته ها هستند .
از آنجایی که در فعالیت های یاورانه ، از نوع نگرش به انسان و اعتقاد و باور به شیوه های آموخته شده نقش بسزایی دارد ضرورت واگذاری هدایت و راهنمایی کودکان و نوجوانان به افراد صالح و عالم و با تجربه در فنون روشهای مشاوره و راهنمایی امری غیر قابل انکار می باشد و بایستی از تجارب گذشته به حد کافی استفاده برد و باور داشت که مشاوره و راهنمایی در مدارس ، امری ظریف ، دشوار و حساس است .
بنابراین به نظر می رسد که مشاور در مراکز پیش دانشگاهی از جایگاه خاص برخوردار است در زیر وظایف مشاوران این مراکز با توجه به بخشنامه 4/21924/4 مورخه 10/9/76 ذکر می شود :
الف ) راهنمایی و مشاوره تحصیلی :
1- آگاه کردن دانش آموزان از برنامه های درسی دوره پیش دانشگاهی از قبیل واحدها ، دروس مشترک اختیاری و الزامی و نحوه انتخاب آنها و دروس تکمیلی و جبرانی از طریق مشاوره های فردی و گروهی .
2- آگاه کردن دانش آموزان و اولیاء آنها از ساختار مقررات و دستورالعملهای دوره پیش دانشگاهی .
3- آگاه کردن دانش آموزان با نحوه برگزاری امتحان جامع پایان دوره و ارزشهای تحصیلی و استخدامی گواهینامه پایانی .
4- توجیه دانش آموزان با نحوه درخواست و ثبت نام ورود به رشته های دانشگاهی و ضوابط و مقررات امتحانات ، ورودی دانشگاه ها پس از طی دوره پیش دانشگاهی از طریق مشاوره های فردی و گروهی .
5- کوشش در شناخت بیشتر هدایت بهتر داشن آموزان با استفاده از روشها و فنون شناخت نظیر پرسشنامه ، مشاهده ، مصاحبه ، به کارگیری آزمونهای استعداد و رغبت ، توجه به لحظات درسی و امتحانات نیمه میانسال و سایر منابع به منظور آگاهی دادن به دانش آموزان در هدایت تحصیلی .
6- کمک و راهنمایی دانش آموزان در انتخاب رشته و شاخه های تحصیلی دانشگاهی با توجه به پرونده تحصیلی استعدادها و علایق و نتایج امتحانات جامع آنها از طریق مشاوره های فردی و گروهی .
7- ارائه اطلاعات به دانش آموزان و اولیای آنها از امکانات موجود دیگر برای دانش آموزان که قادر به ادامه تحصیل در آموزش عالی نمی شوند .
8- همکاری با اولیای مراکز دوره پیش دانشگاهی ، دبیران ، مدرسان و اولیای دانش آموزان در کلیه زمینه های تحصیلی دانش آموزان به ویژه دانش آموزانی که با مشکلات تحصیلی مواجهند و کوشش در رفع حل و فصل آنها .
ب ) راهنمایی و مشاوره حرفه ای :
1- آگاه کردن دانش آموزان و اولیاء آنها با سازمانها و مراکز مهم و موثر در امور اشتغال و استخدام و قوانین مربوط و خدمت وظیفه عمومی .
2- کوشش در شناخت بیشتر دانش آموزان به ویژه استعدادها و علائق و رغبتهای حرفه ای و شغل آنان با استفاده از فنون مختلف .
3- استفاده از فنون کسب اطلاعات شغلی در محل خدمت نظیر بازدیدها . مصاحبه های کنفرانسهای شغلی ، دعوت متخصصان ( برگزاری روز یا هفته مشاغل ) بروشورهای شغلی و نظیر آنها جهت مطلع ساختن دانش آموزان .
ج) راهنمایی و مشاوره انطباقی ( سازگاری ) :
1- آگاه ساختن دانش آموزان از شرایط محیط های شغلی جهت انطباق خود با وضعیت مشاغل .
2- تشخیص مسائل و مشکلات دانش آموزان و انجام مشاوره های فردی و گروهی و پیگیری ها و اقدامات لازم جهت رفع آنها .
3- استفاده از همکاری اولیاء مدرسه ، والدین دانش آموزان و کارکنان ذیصلاح و مشاور و دبیرستان مربوطه در رابطه با شناخت و رفع مشکلات و مسائل دانش آموزان .
4- تشکیل صندوق مکاتبه ، مشاور جهت شناخت و رفع مسائل و مشکلات دانش آموزان .
5- راهنمایی و کمک به دانش آموزان در رابطه با مسائل خانوادگی به ویژه دختران در زمینه اشتغال و ازدواج و…
6- تشکیل پرونده محرمانه برای دانش آموزانی که دارای مسائل حادی می باشند .
7- ارجاع دانش آموزانی که نیازمند خدمات تخصصی می باشند به مراکز ذیربط .
د) انجام وظایف تحقیقاتی و مطالعاتی :
1- بررسی امکانات استخدامی و اشتغال با استفاده از فنون کسب اطلاعات در محل خدمت یا سایر نقاط در رابطه با راهنمایی و مشاوره حرفه ای .
2- بررسی امکانات تحصیلی آموزش عالی در محل خدمت یا سایر نقاط کشور در ارتباط با راهنمایی تحصیلی دانش آموزان .
3- همکاری و جلب مشارکت اولیاء کارکنان ، صاحبان مشاغل و صنایع در راه گرد آوری و نگهداری اطلاعات تحصیلی ، شغلی و نشریات و بروشورهای مربوطه جهت استفاده دانش آموزان .
4- پی گیری وضعیت دانش آموزان و فارغ التحصیلان دوره های پیش دانشگاهی از لحاظ ادامه تحصیل و ارائه آن به دانش آموزان کنونی .
5- همکاری و اشتراک مساعد با دفتر مشاوره و برنامه ریزی امور تربیتی مراکز راهنمایی و مشاوره حرفه ای در زمینه تحقیقات ، اجرای آزمونها و رغبت سنج ها و …
هـ ) انجام وظایف اداری و اجرایی :
1- همکاری با کادر مدرسه در جهت ایجاد فضای سالم تربیتی .
2- تهیه برنامه کاری بر اساس شرح وظایف و تقویم اجرایی .
3- تهیه دفتر چه روز شمار جهت تنظیم نوبتها برای مشاوره فردی و گروهی .
4- اعلام روزها و ساعات حضور در مدرسه و برنامه کار در تابلوی اعلانات .
5- ادامه فعالیت های راهنمایی و مشاوره تحصیلی و شغلی دوره متوسطه و تکمیل پرونده ـ تربیتی تحصیلی دانش آموزان
6- تهیه گزارشات مربوطه و ارائه آن به مراکز ذیربط
7- شرکت در سمینارها و دوره های مربوطه
8- انجام سایر امور مربوطه به راهنمایی و مشاوره و اجرای بخشنامه ها و دستورالعملهای صادره از دفتر مشاوره و برنامه ریزی امور تربیتی .
شرایط انتخاب مشاورین دوره پیش دانشگاهی :
مشاورین دوره پیش دانشگاهی از میان شاغلین آموزش و پرورش که دارای شرایط زیر باشند انتخاب می شوند .
1- داشتن حداقل گواهینامه کارشناسی در رشته مشاوره یا روانشناسی یا علوم تربیتی .
تبصره : اولویت با فارغ التحصیلان رشته مشاوره و با مدارک تحصیلی بالاتر می باشد .
2- داشتن صلاحیت اخلاقی ، حرفه ای و برخورداری از حسن و رفتار در رابطه اجتماع و مناسبات معنوی با دانش آموزان و اولیاء و دیگر کارکنان مدرسه .
3- داشتن حداقل یکسال سابقه کار در مشاوره نظام جدید متوسطه .
سازمان کار مشاوران پیش دانشگاهی :
1- مشاوران واجد شرایط مجریان اصلی برنامه راهنمایی و مشاوره در دوره پیش دانشگاهی هستند که به تناسب اوقات هفتگی تعدادی از دانش آموزان مربوطه را تحت پوشش وظایف خود قرار می دهند
2- حضور مشاوران بر اساس درجه بندی زیر در دوره پیش دانشگاهی صورت خواهد پذیرفت .
درجه یک تا 160 نفر یک مشاور
درجه دو تا 240 نفر یک مشاور
درجه سه تا 480 نفر دو مشاور
درجه چهار تا 720 نفر سه مشاور
درجه پنج تا 960 نفر چهار مشاور
دوره پیش دانشگاهی
در نظام جدید آموزش متوسطه ترتیبی اتخاذ گردیده تا فارغ التحصیلان دوره متوسطه قبل از ورود به داشنگاه وارد دوره پیش دانشگاهی گردند . و آمادگی نسبی را جهت ورود به تحصیلات عالیتر کسب کنند . این دوره شامل چند گروه آموزشی متناسب با گروههای آزمون ورودی دانشگاهها و موسسات آموزش عالی است .
افرادی که وارد این دوره می شوند می توانند بر اساس علایق جدید تغییر رشته دهند . همچنین پذیرفته شدگان مناطق محروم از آموزشهای جبرانی بهره مند گردند . در این دوره دروس دبیرستان با عمق بیشتری آموزش داده می شود و با ارائه برخی دروس مقدماتی دانشگاهی کیفیت دوره های دانشگاهی بالا می رود .
طول دوره پیش دانشگاهی یکسال است که شامل دو نیمسال بوده و در طی آن 32 واحد درسی گذرانده می شود .
به کسانی که این دوره را با موفقیت بگذارنند گواهینامه پایان دوره داده می شود . دارندگان این گواهینمامه می توانند در یکی از مسیرهای زیر وارد شوند:
– شرکت در آزمون ورودی دانشگاهها و موسسات آموزش عالی برای ادامه تحصیلی در رشته های علمی و یا علمی ـ کاربردی ( تکنولوژی ) .
– ادامه تحصیل در دوره های کاردانی مطابق ضوابط مربوط به این دوره ها ( گذراندن پاره ای از واحدهای دروس اختصاص شاخه فنی و حرفه ای ) .
– ادامه تحصیل در گروهی از مراکز آموزش عالی که شرط ورود به آنها موفقیت در آزمون متمرکز دانشگاهها و موسسات آموزش عالی نمی باشد . از جمله دانشگاههای غیر انتفاعی ، حوزه های علمیه دانشگاههای وابسته به نیروهای انتظامی و نظامی دوره های آموزش عالی وابسته به سایر دانشگاههای دولتی .
– گذراندن یک یا چند پودمان مهارت و یا دوره آموزش حرفه ای و احراز آمادگی برای اشتغال به یک کار مفید .
– برنامه ریزی درسی دوره پیش دانشگاهی با توجه به شرایط و مقتضیات آموزشهای عالی و برنامه های درسی دوره متوسطه و با همکاری وتائید وزارت فرهنگ و آموزش عالی و وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی صورت خواهد گرفت ومسئولیت اجرای آن به عهده وزارت آموزش و پرورش خواهد بود .
ـ 32 واحد درسی در این دوره عبارت است از :
ـ 28 واحد الزامی ،
ـ 18 واحد اختصاصی
ـ 10 واحد دروس مشترک ( 6 واحدزبان خارجی ، 2واحد ادبیات فارسی ، 2 واحد معارف اسلامی )
ـ 4 واحد اختیاری ( باید از دروس پیشرفته همان رشته انتخاب شود ) .
هدفهای این دوره شامل موارد زیر است :
– دروس تخصصی دوره دبیرستان عمیقتر آموزش داده شود .
– زمینه مناسب و آمادگی لازم برای تحصیل در دوره های آ,وزش عالی فراهم آید .
– دانش آموزان بر اساس علاقه و استعداد شان به دوره های آموزش عالی هدایت شوند .
– دانش آموزان با یک زبان خارجی برای استفاده از متون علمی به زبان خارجی در دانشگاه آشنا می شوند .
آزمون ورودی دانشگاهها در حال حاضر در چهار گروه آزمایشی ، علوم تجربی ، علوم ریاضی و فنی ، علوم انسانی و هنر برگزار می شود .
گروههای آموزشی دانشگاهها شامل ( علوم پایه ، پزشکی و پیرا پزشکی ، کشاورزی ، علوم انسانی ، فنی و مهندسی ، هنر ) است .
رشته های دوره پیش دانشگاهی با چهار گروه آزمایشی دانشگاهها و موسسات آموزش عالی متناظر در نظر گرفته شده است . پذیرش افراد برای ورود به این دوره بر اساس این اصول صورت می گیرد
1- مستعد ترین دانش آموزان انتخاب می شوند .
2- به علاقه دانش آموزان توجه می شود .
3- به آموخته های دوره متوسطه و نتایج بدست آمده که طی چند سال در دبیرستان بدست آمده ارزش داده شده و در گزینش دانش آموز نقش خواهد داشت .
4- پذیرش در حدی صورت خواهد گرفت که تعداد افراد راه نیافته به دانشگاه را به حداقل رسانده و از میان پذیرفته شدگان مناسبترین افراد به دانشگاه راه یابند .
داوطلبان ورود به دوره پیش دانشگاهی صرفنظر از نوع دیپلم خود برای ورود به یکی از 4 رشته دوره پیش دانشگاهی در آزمون سراسری شرکت خواهند کرد ، تعداد پذیرفته شدگان در هر رشته متناسب با تعداد ظرفیت رشته های دانشگاهی مربوطه خواهد بود . همچنین به تعداد افرادی که دوره پیش دانشگاهی را تمام کرده ولی وارد دانشگاه نگردیده اند ، توجه خواهد شد .
فارغ التحصیلان دوره پیش دانشگاهی در پایان دوره یک امتحان جامع شرکت خواهند کرد و در صورت موفقیت ، گواهینامه پایان دوره را دریافت خواهند نمود . گواهی مزبور تا بیش از دیپلم را خواهد داشت که امتیازات کسب شده از حداقل معینی بیشتر باشد .
گواهینامه پایان دوره پیش دانشگاهی منحصراً برای شرکت در آزمون ورودی رشته های دانشگاهی متناظر با همان گروه دوره پیش دانشگاهی قابل استفاده خواهد بود .
وظایف و مسئولیتهای مشاوران
وظایف و مسئولیتهای اساسی مشاوران را می توان در چهار زمینه کلی ذیل بیان داشت :
اول رشد و توسعه قوای فکری و معنوی و عقلی دانش آموز ، دوم رشد و توسعه مهارتهای شغلی و حرفه ای دانش آموز ، سوم رشد و توسعه شخصیت دانش آموز ، چهارم تنظیم و تدوین مسئولیتها و وظایف خود مشاور در ارتباط با دانش آموزان و مراجعات و کارکنان دیگر . فعالیتها و وظایف مربوط به هر یک از چهار زمینه کلی فوق به قرار زیر است :
اول رشد و توسعه قوای فکری و معنوی و عقلی دانش آموز .
الف ـ کار کردن مستقیم با دانش آموزان شامل :
1ـ فعالیتهای رشد و توسعه درباره :
ـ ایجاد پیشرفت در کسب مهارتهای مطالعه و قرائت کتب .
ـ راهنمایی دانش آموز برای انتخاب دروس و مواد درسی .
ـ طرح ریزی برای انتخاب دروس و مواد درسی .
ـ طرح ریزی برای ادامه تحصیلات عالیه .
ترغیب دانش آموز برای بهره برداری خوش بینانه و خلاقانه از نیروی فکریش .
2ـ فعالیتهای چاره جویی و جبرانی در برابر مسائل و عوامل باز دارنده نظیر :
ـ مسائل مربوطه به دروس و برنامه های درسی .
ـ مسائل ناشی از مردودی و نتایج امتحانات .
ـ مسائل ناشی از فقدان انگیزه در فراگیری دروس نظری .
ب ـ کار کردن با افراد دیگری که با دانش آموز کار می کنند .
1ـ فعالیتهای مربوط به رشد و توسعه شامل :
ـ یاری کردن معلمان : معلمانی که همان نوع از فعالیتهایی را بر عهده دارند که در بندهای 1 و 2 شرح داده شد .
ـ تعیین تفاوتهای دانش آموزان .
ـ کشف و استفاده از منابع جامعه و مدرسه به منظور تقویم و تقویت ظرفیت فکری و معنوی دانش آموز .
ـ یاری کردن مدیران : آگاه کردن آنها از خصوصیات شاگردان به منظور کمک در پیشرفت برنامه های درسی .
ـ یاری کردن والدین :
ـ تعیین هدفهای واقعی برای فرزندان با توجه به تواناییهای تحصیلی و استعدادهایشان .
ـ افزایش فهم و درک والدین و مهارتهای آنان برای کار کردن در طرح ریزی برنامه های تحصیلی .
2ـ فعالیت های چاره جویی و جبرانی در برابر مسائل و عوامل بازدارنده نظیر :
– یاری کردن معلمان دریافتن علل شکست یا مردودی شاگردان .
– یاری کردن معلمان در کشف و استفاده از منابع جامعه و مدرسه برای شاگردانی که در تحصیل و فراگیری اشکالات خاص دارند .
– کار کردن با سایر کارکنان امور اشتغال و استخدام دانش آموزان نظیر کارکنان آموزشی ویژه ، متخصصان قرائت جبرانی ، متخصصان بیان و شنوائی ، روان شناسان مدرسه ، مددکاران اجتماعی مدرسه ، منظور یاری دادن دانش آموزان در کسب رشد و توسعه قوای فکری و معنوی .
دوم رشد و توسعه مهارتهای شغلی و حرفه ای دانش آموز .
الف ـ کار کردن مستقیم با دانش آموزان شامل :
1ـ فعالیتهای رشد و توسعه درباره :
– یاری کردن دانش آموزان تا از تواناییها و علائق حرفه ای خویش آگاه شوند.
– یاری کردن دانش آموزان تا از موفقیها ، و فرصتهای استخدامی و شغلی جامعه مطلع شوند .
– یاری کردن دانش آموزان تا براساس شناسایی خویش و فرصتهای حرفه ای به توسعه و پیشرفت در حرفه و شغل خود بپردازد و طرحها و تصمیمات خود را موثر سازند .
2ـ فعالیتهای چاره جویی در برابر مسائل و عوامل بازدارنده نظیر :
ـ یاری کردن دانش آموزان تا از هدفهای غیر واقعی و تخیلی به هدفهای واقعی نایل شوند .
ب ـ کار کردن با افراد دیگری که با دانش آموزان کار می کنند .
1ـ فعالیتهای معطوف به رشد و توسعه :
یاری کردن معلمان شامل:
– گردآوری یا تنظیم و اشاعه اطلاعات شغلی و حرفه ای که برای مواد درسی و فعالیتهای کلاسی مناسبند .
– مربوط ساختن فعالیتهای آموزشی با هدفهای شغلی و حرفه ای دانش آموزان .
– یاری کردن مدیران در طرح برنامه هایی که با تغییرات در ترکیب و ساختمان مشاغل محلی و منطقه ای مرتبط باشند .
– یاری کردن والدین و آگاه نمودن آنان از شرایط و موقعیتهای شغلی به ویژه در انتخاب رشته های تحصیلی دانشگاهی که حالا به انتخاب شغل و حرفه بعد از فراغ از تحصیل منجر می شوند .
– کار کردن با موسسات و دستگاهها و ادارات و وزارتخانه هایی که با مشاغل و حرفه در جامعه سرو کار دارند و یاری گرفتن از آنها در توسعه و رشد جنبه های شغلی و حرفه ای جوانان .
2ـ فعالیتهای چاره جویی در برابر مسائل و عوامل بازدارنده :
– یاری کردن جوانان و دانش آموزانی که در انتخاب شغل و حرفه ناتوانند .
– کار کردن با موسسات و مراکزی با افراد معلول و ناقص سرو کار دارند به منظور کمک رساندن به این گونه دانش آموزان .
سوم ـ رشد و توسعه شخصیت دانش آموز
الف ـ کار کردن مستقیم با دانش آموزان شامل :
1ـ فعالیتهای رشد و توسعه در موارد ذیل :
– یاری کردن دانش آموز تا برای خود به عنوان عضوی از جامعه احترام قائل شود .
– یاری کردن دانش آموز تا در ایجاد روابط و مناسبت متقابل دارای شایستگی شود .
2ـ فعالیتهای چاره جویی در برابر مسائل و عوامل بازدارنده :
ـ مسائل ناشی از روابط بین معلم و دانش آموز .
ـ مسائل ناشی از روابط دانش آموز با افراد خانواده .
ـ مسائل ناشی از برخوردهای دانش آموز با افراد خانواده .
ـ مسائل مربوط به ارزشهای شخصی و پیشبرد آنها .
ب ـ کار کردن با کسانی که با دانش آموزان کار می کنند :
1ـ فعالیتهای مربوط به رشد و توسعه شامل :
ـ همکاری با معلمان تا در کلاس درس به ایجاد مفاهیم زمانی سالم کمک نمایند.
ـ کار کردن با والدین به منظور ایجاد شناخت رفتارهای طبیعی و نیازمندیهای روانی جوانان .
2ـ فعالیتهای چاره جویی در برابر مسائل و عوامل بازدارنده :
ـ همکاری با معلمان در تشخیص و ارجاع شاگردانی که از لحاظ شخصیت مسائلی دارند .
ـ همکاری با معلمانان برای تدارک محیط سالم و مساعد در کلاس تا به رشد روانی دانش آموزانی که از لحاظ شخصیت مشکلاتی دارند کمک شود .
کار کردن با والدین دانش آموزانی که از لحاظ شخصیت مشکلاتی دارند .
همکاری با سایر کارکنان مدرسه و یا اولیا مدارس فنی حرفه ای در تدوین و اجرای روشهای مشخص به منظور یاری کردن دانش آموزانی که از لحاظ شخصیت مواجه با مشکلاتند .
ـ همکاری با موسسات و مراکزی اجتماعی و مددکاری و درمانی در تدوین و اجرای روشهای معین و مشخصی برای معاصدت با دانش آموزانی که از نظر شخصیت با مشکلات مواجه هستند
چهارم ـ تنظیم و تدوین وظایف و مسئولیتهای مشاور .
الف ـ در روشهای ارزشیابی دانش آموزان شامل :
1- سازمان دادن یا تدوین کردن ، گرد آوری ، مطالعه و به کار بردن اطلاعات و داده های به دست آمده از ارزشیابی به عنوان اساس و پایه ای در توسعه و رشد فکری ، تحصیلی ، حرفه ای و شخصیتی دانش آموزان .
2- کمک کردن به معلمان برای کسب شایستگی و مهارت در اجرای روشهای ارزشیابی .
3- کار کردن با اولیا و مقامات مدرسه برای ایجاد شرایطی که در آن برنامه های ارزشیابی مفید و موثر به وجود آید.
ب ـ در روشهای آگاهی و اطلاعی دانش آموزان .
ـ سازمان دادن ، گردآوری ، مطالعه و به کار بردن اطلاعات تحصیلی و شغلی به منظور افزایش دیدگاه هر دانش آموز از فرصتهای تحصیلی و شغلی محیط خویش و جامعه و کشور .
ج ) انجام مشاوره :
1- تهیه طرحها و روشهای مناسب برای راهنمایی و مشاوره فردی با هر دانش آموز .
2- تهیه طرحهای مناسب به منظور شرکت فعالانه کارکنان دیگر مدرسه در انجام برنامه های مشاوره و راهنمایی .
3- تهیه طرحها و برنامه های مناسب برای ارجاع و احاله کردن دانش آموزانی که با مشکلاتی مواجهند که از حیطه توانایی مشاور خارج است ، به مراکز و موسسات و پزشکان مربوطه .
4- همکاری با مدیران و روسای ادارات به منظور فراهم ساختن تسهیلات فیزیکی ، مادی و مالی در انجام برنامه های راهنمایی یا تهیه امکانات و وسایل لازم .
به طور خلاصه ، وظایف و مسئولیتهای مشاوران را می توان شامل هشت ص 6 وظیفه اساسی زیر دانست :
1ـ برنامه ریزی و توسعه امر راهنمایی
2ـ راهنمایی و مشاوره
3ـ شناخت و ارزشیابی دانش آموز 4ـ کمک برنامه ریزی تحصیلی و حرفه ای دانش آموزان و والدین آنها 5ـ احاله کردن یا گسیل داشتن دانش آموزان نیازمند به مراکز درمانی ، بهداشتی و نظایر آنها 6ـ کمک و مشورت با والدین 7ـمشورت و همکاری با کارکنان دیگر مدرسه 8ـ بررسی ، تحقیق و پیگیری .
وظایف و مسئولیتهای فوق مبین کثرت و تنوع فعالیتهایی است که مشاوران باید عهده دار شوند . انجام این فعالیتها از معلم و ناظم و ص6 مدیر مدرسه به تنهایی ساخته نیست . اما آنان می توانند نقش موثری درانجام برنامه های راهنمایی و مشاوره داشته باشند . از آنجایی که معلمان در این زمینه بیش از هر فردی دیگری می توانند با مشاوران و راهنمایان همکاری و همگامی بنمایند ، ما نقش معلمان را در انجام برنامه های راهنمایی و مشاوره در فصل بعدی مورد بررسی و قرار خواهیم داد .
نگاهی به تحقیقات انجام شده در ایران :
تحقیق و ارزیابی نقش اساسی در بهبود و پیشبرد برنامه های مختلف دارد . تحقیقات جدید و جامع می تواند این زمینه را فراهم نماید تا با شناخت کاستی ها و نارسایی ها به برطرف کردن آنها همت گماشت . در این بخش به اجمال به نتایج برخی از تحقیقات انجام شده راجع به موضوع می پردازیم :
1ـ ثنایی (1351 ) در تحقیقی با عنوان دانش آموزان سال سوم مدارس راهنمایی شهرهای تهران و ساوه به نتایج زیر را بدست آورد .
دانش آموزان علت عدم مراجعه خود به مشاوره را به ترتیب (الف) نداشتن مشکل (ب) کمروئی (ج) نبودن وقت و جای مناسب برای گفتگو و (د) نامناسب بودن و در دسترس نبودن مشاور ، ذکر کرده اند . اکثریت آنان معتقدند که حضور مشاور در کلاس بر اطلاعاتشان افزوده است . دانش آموزان ضمن ضروری دانستن وجود مشاور در مدرسه ، معتقدند که مشاور توانایی حل مشکلات آنها را دارد و صفاتی از قبیل مهربان بودن ، با معلومات بودن و خوب بودن را به مشاور نسبت داده اند . دانش آموزان در پاسخ به این پرسش که چه کسی را برای حل مشکل خود از مشاور بهتر می دانید به ترتیب 1ـ مادر 2ـ مشاور 3ـ پدر 4ـ دوست 5ـ معلم 6ـ ناظم را معرفی کرده اند ، این تحقیق با استفاده از پرسشنامه و با نمونه 150 نفر از دانش آموزان سال سوم راهنمایی انجام گرفته است .
2ـ قاضی ( 1357) گزارشی در مورد مشکلات مشاوران در مدارس راهنمایی تهران در شانزدهمین کنگره روانشناسی کشورهای آمریکایی 17ـ12 دسامبر ، 1976) منعقد در شهر میامی آمریکا ارائه داده است . این مشکلات به شرح زیر می باشند :
مدیریت مدارس راهنمایی و کارکنان آموزشی آن دانش کافی درباره برنامه راهنمایی ندارند .
والدین از همکاری لازم درباره برنامه راهنمایی مضایقه می کنند .
مشاوران هنوز توسط مقامات مدرسه و والدین پذیرفته نشده اند .
نسبت تعداد مشاوران به دانش آموزان بسیار نامطلوب است و بزرگترین مشکل یک مشاور صلاحیتدار را تشکیل می دهد .
مشاوران از داشتن وسائل فنی مورد نیاز کار خود محرومند و کارشان توسط مدیر مدرسه تایید نمی شود .
3ـ عباسی ، علی ( 1369 ) به بررسی نظرات دانشجویان رشته مشاوره و امور تربیتی دانشگاه ها در زمینه وظایف اساسی امور تربیتی ، مشکلات ترتبیی موجود در مدارس و گرایش تحصیلی و شغلی مورد علاقه آنان پرداخته است از این تحقیق که با استفاده از پرسشنامه ای روی 30 نفر از دانشجویان رشته امور تربیتی و مشاوره دانشگاه های اصفهان تربیت معلم ، شهید بهشتی و علامه طباطبایی اجرا شده است ، نتایج زیر حاصل شده است :
در مجموع غالب دانشجویان رشته امور تربیتی و مشاوره با وظایف امور تربیتی در مدارس آشنایی دارند .
در بیان مهم ترین مشکلات تربیتی مدارس ، بیشترین توجه دانشجویان به مشکلات روانی عاطفی ، و اخلاقی دانش آموزان و نیز کمبود نیروی انسانی مشاور و کارشناسی تربیتی معطوف گشته که این مساله هم خوانی قابل توجهی با تمایل این افراد برای اشتغال به تحصیل در رشته مشاوره ایجاب نموده است .
اکثر دانشجویان به ضرورت هر دو گرایش تحصیلی ( امور تربیتی ، مشاوره ) برای انجام فعالیت های تربیتی بنیادی در مدارس اعتماد دارند ولی این عقیده در رابطه با رشته مشاوره نسبت به امور تربیتی از مقبولیت و جذابیت بیشتری برخوردار است .
هیچکدام از دانشجویان به تحصیل در رشته امور تربیتی علاقمند نبوده ، بلکه با ذکر دلایل ( 15 دلیل ) همگی خواهان ادامه تحصیل در گرایش مشاوره هستند .
بخشی پور (1373) در تحقیقی که درباره میزان موفقیت مشاوران در کمک به حل مشکلات دانش آموزان دبیرستان های نظام جدید مناطق بیست گانه شهر تهران انجام داده است ، این نتیجه را به دست آورده که دانش آموزان ، والدین آنها و مدیران مدارس همگی به اعتماد به نفس ، صداقت ، روابط مناسب مشاوران و ضرورت مشاوره تاکید داشتند . همچنین دانش آموزان ، مشاوران را در کمک به حل مشکلات تحصیلی ، شغلی شخصی و خانوادگی موفق می دانستند .
یاسمین (75ـ1374) در تحقیقی به بررسی نقش مشاور و دبیر راهنما در هدایت تحصیلی شغلی دانش آموزان نظام جدید متوسطه پرداخته که به پاره ای از نتایج آن اشاره می شود :
تفاوت بین دیدگاه دانش آموزان سه رشته ریاضی ، تجربی ، انسانی درباره ضرورت وجود مشاوره معنادار نبوده .
ضرورت وجود مشاوره در زمینه چگونگی برنامه ریزی و نحوه مطالعه آشنایی دانش آموزان با نظام جدید بین رشته های مختلف معنادار بوده و در رشته علوم تجربی نسبت به دو رشته دیگر ضرورت بیشتر بوده است .
در زمینه مراجعه به مشاور و میزان موفقیت وی در حل مشکلات دانش آموزان دبیرستان اطلاعات به دست آمده از پاسخهای 229 نفر دانش آموز نشان داد که 111 نفر ( 5/47% ) بیشترین کمک مشاور را در زمینه تحصیلی و 23 نفر (96% ) در زمینه های دیگر ( شغلی ، خانوادگی ، اخلاقی ، رفتاری ) داشته اند .
بیش از یک سوم دانش آموزان یعنی 96 نفر ( 91/41% ) نیز اصلاً به مشاور مراجعه نکرده اند . از نظر رشته درسی ، تفاوت چندانی وجود نداشته ولی دانش آموزان علوم انسانی کمتر از دو رشته دیگر به مشاور مراجعه نموده اند .
از 238 نفر دانش آموزان پیش دانشگاهی 177 نفر ( 4/74% ) درس برنامه ریزی را گذرانده و 51 نفر ( 4/21% ) آن را انتخاب نکرده اند ( 10 نفر هم پاسخ نداده اند) 1444 نفر ( 4/81% ) اظهار کرده که این درس توسط مشاور تدریس و 35 نفر (8/19% ) به عدم تدریس آن توسط مشاور اشاره کرده اند . حدود 37 درصد دانش آموزان درس مذکور را از نظر اطلاع رسانی به دانش آموزان در زمینه تنوع رشته های تحصیلی و شغلی مفید دانسته اند .
در پژوهش دیگر ( موسوی 1376 ) عملکرد مشاوران را در حلّ مشکلات سازشی دختر متوسطه نظام جدید در تهران مورد بررسی قرار داده که نتایج تحقیق نشان می دهد که دانش آموزان دارای مشکلات سازشی ، پس از مشاوره توانسته اند بر بسیاری از مشکلات خود فایق آیند و 61/65% درصد پاسخ دهندگان عملکرد مشاور را در حلّ مشکلات سازشی ، اجتماعی موفق و 99/58% موفقیت مشاوران را در حل مشکلات سازشی فردی مورد تائید قرار داده اند .
ربابی ( 1372 ) در بررسی نظرهای دانش آموزان پسر پایه ی سوم ، دبیران ، مدیران مرد درباره ی مفید بودن برنامه ی راهنمایی و مشاوره مدارس راهنمایی شهرستان کهکیلویه به این نتیجه رسید که 4/65% دانش آموزان خدمات مشاوره ای را در حلّ مشکلات خود و مدرسه و 5/91% دبیران و 95% مدیران این خدمات را هم برای مدرسه و هم دانش آموزان مفید و موثر دانسته اند.
و تحقیقی دیگر ( فولادی 1377 ) با موضوع مقایسه کارآیی مشاوران از دیدگاه دانش آموزان دبیرستان پیش دانشگاهی شهر تهران در مناطق 19 گانه آموزش و پرورش تهران انجام گرفته است که نتایج بدست آمده بیانگر آن است که میان نظر و نگرش دختران و پسران درباره مطرح کردن مشکلات داخل آموزشگاه و خارج از آموزشگاه تمایل به اختصاص وقت جهت مشاوره ، میزان شناخت نسبت به مشاور ، ضرورت وجود مشاور در دوره پیش دانشگاهی نوع فعالیتهای مشاوران، تفاوت واقعی و معنی داری وجود دارد و میان رشته تحصیلی دانش آموزان و طرز تلقی آنان راجع به فعالیتهای مشاوران تفاوت وجود دارد .
نگاهی به تحقیقات انجام شده در خارج از ایران :
همانطور که سوزان جونز سیرس ( 1993 ) نیز بیان می کند ، تقاضا برای استفاده از خدمات مشاوره ای رو به افزایش است بنابراین ، مکان ، چگونگی صرف وقت و انرژی مشاوران بایستی مورد توجه باشد . چالشی که دانش آموزان عصر ما با آن مواجه هستند سبب شده که مشاوران مدارس به نیازهای فردی ، اجتماعی ، تربیتی و حرفه ای آنان ، توجه بیشتری نشان دهند. برای رسیدن به این اهداف ، برنامه های مشاوره ای نیازمند طراحی مطلوب از آموزش پیش دبستانی تا مراحل پایان تحصیلات می باشد با این نگرش در زیر به پاره ای از تحقیقات و دیدگاه ها می پردازیم .
مطالعه ابراهیم ، هلمزوتامسون 1 ( 1983 ) بر اساس اعلامیه سال 1977 انجمن مشاوران مدارس ، نقش و عمل مشاور از دیدگاه والدین ، مشاوران ، مدیران و صاحبان مشاغل نسبت به خدمات مشاوره ای ، مورد بررسی قرار دادند .
بخشی از نتایج به شرح زیر می باشد :
1- مشاوره فردی و گروهی برای رفع مشکلات و نگرانیهای شخصی ، تحصیلی و شغلی .
2- ادامه خدمات مشاوره ای به والدین برای درک فرزندان خود .
3- ارزیابی استعداد و سایر ویژگیهای دانش آموزان .
4- عرضه اطلاعات شغلی و اطلاعات در مورد فرصتهای تحصیلی بعد از دبیرستان به دانش آموزان .
5- اجرای فعالیت های راهنمایی در کلاس از قبیل رشد شغلی و خود آگاهی و تصمیم گیری .
6- ارجاع دانش آموزان به موسسات اجتماعی به هنگام ضرورت .
7- آشنا کردن والدین ، دانش آموزان و معلمان با برنامه های راهنمایی .
8- آشنا کردن موسسات اجتماعی با نیازهای دانش آموزان و برنامه های راهنمایی .
9- طرح ریزی و هماهنگی آن دسته از جلسات اولیاء و مربیان که مربوط به برنامه های راهنمایی مدرسه می شود .
فایر چیلدر36 ( 1994 ) به بررسی یک برنامه مشاوره تحصیلی از دیدگاه دانش آموزان و معلمان پرداخت و به این نتیجه دست یافت که 92 درصد دانش آموزان مشاور مدرسه را می شناختند و 76 درصد از نوع فعالیت مشاور آگاهی داشتند ، با این حال عده کمی از فعالیت های مشاوره ای بهره می بردند . هم چنین میزان رضایت معلمان از فعالیت های مشاوره ای در طی سال تحصیلی ، متغیر بوده و به تغییرات واقعی دانش آموزان بستگی داشت .
اهداف اساسی ارزشیابی را گسترش و توسعه خدمات ، فراهم سازی شواهد برای اثر بخشی و تقویت نقش تخصصی مشاور تشکیل می داد .
وایکتس وکایدشبام37 ( 1994 ) در تحقیقی که به منظور بررسی نقش بیمارستانهای روانی در کمک به بیماران از نظر بیماران و کارکنان انجام داده اند ، از 17 بیمار و 17 کارمند سئوالاتی در مورد بهبود بیماران پرسیدند ، هر دو گروه به این نتیجه رسیدند که مشاور و مهمترین نقش را در بهبود بیمارن دارد .
در تحقیقی که در سال 1992 در مسیری آمریکا در رابطه با بررسی عملکرد مشاوران مدرسه از دیدگاه دانش آموزان و معلمان و والدین به عمل آمده نشان داد که بیش از 90 درصد دانش آموزان از خدمات راهنمایی استفاده نموده اند اکثریت آنها مشاوران را به عنوان یک نیاز عمومی دانش آموزان مورد توجه قراردادند و معتقدند که کار مشاوران به عنوان یک تیم قابل دسترسی در مدرسه باید ادامه داشته باشد هم چنین والدین اظهار نموده اند که فرزندانشان در زمینه های انتخاب رشته ، طرح زندگی ، رفتن به دانشگاه و …. از مشاور کمک دریافت نموده و از ادامه کار آنها حمایت کرده اند . بیشتر معلمان وجود مشاوران را برای حل مشکلات و راهنمایی دانش آموزان لازم و ضروری می دانستند با این حال تعداد کمی از آنان ، مشاوران را متهم به دستیاران دفتری نموده و وجود آنها را اضافی می دانستند .
ریچارد موری و همکاران38 ( 1993 ) بیان داشتند که برنامه مشاوره همسالان به سه دلیل وارد دبیرستان گردید : اول اینکه دانش آموزان دبیرستان ترجیح می دهند که با یک مشاور همسال خود مشورت کنند تا اینکه بخواهند با مشاوران و مدیران راجع به امور شخصی به بحث و گفتگو بپردازند. دوم اینکه مشاوره همسالان هم برای مشاوران همسال و هم مراجعان در افزایش رشد شخصی ، موثر شناخته شده بود و سوم اینکه نتایج نشان می دهد که مشاوره همسالان ، مسیری اثر بخش برای سازمان و مورد استفاده دانش آموزان دبیرستانی و توانایی برای یاری همدیگر بوده است.

فصل سوم

طرح تحقیق

نوع و روش تحقیق
تحقیق حاضر با توجه به اهداف و فرضیات از نوع توصیفی به روش پیمایشی یا زمینه یابی است . بدین صورت که نظر دانش آموزان در مورد عملکرد و کارایی مشاوران به وسیله پرسشنامه محقق ساخته بر اساس یک طیف لیکرتی 5 درجه ای برآورد می شود . بدین ترتیب دانش آموزان نظرات خویش را در مورد میزان کارایی و عملکرد مشاوران خویش می دهند .
جامعه ، نمونه و روشهای نمونه گیری
جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه دانش آموزان دختر و پسر دوره پیش دانشگاهی در سال تحصیلی 84ـ83 در شهرستان آمل است که طبق آخرین آمار تعداد دانش آموزان دختر وپسر پیش دانشگاهی 2150 نفر است که به تفکیک در جدول زیر می آید .
کل
پسر
دختر

2150
1100
1050
تعداد دانش آموزان دوره پیش دانشگاهی

برای برآورد حجم نمونه ، به علت محدود بودن جامعه به صورت 10% از جامعه تعیین شده بنابراین حجم نمونه 224 نفر دانش آموز دختر و پسر دوره پیش دانشگاهی که شامل 112 نفر پسر و 112 نفر دختر است . محقق به روش نمونه گیری تصادفی خو شه ای چند مرحله ای نمونه ها را انتخاب نمود .
ابزار تحقیق
در این تحقیق جهت گردآوری اطلاعات از پرسشنامه به عنوان ابزار اندازه گیری استفاده شد که شامل یک پرسشنامه 24 ماده ای است که از دانش آموزان در مورد عملکرد و کارایی مشاوران پرسیده می شود که قسمتی از سوالات عملکرد مشاوران و قسمتی از سوالات کارایی آنان را می سنجد در ابتدای هر پرسشنامه نیز در مورد جنسیت دانش آموزان پرسیده شده است . پس از اجرای پرسشنامه ها در هر مدرسه از مشاور مدرسه نیز خصوصیات دموگرافی ایشان پرسیده شده که شامل ، رشته تحصیلی ، سابقه کاری و میزان تحصیلات ایشان بود تا داده های پرسشنامه ها و دیدگاه دانش آموزان در مورد ایشان مورد مقایسه قرار دهیم .
روایی و پایانی پرسشنامه :
به منظور تعیین روایی پرسشنامه ها از نظر متخصصان و استاد راهنما و مشاور که خود متخصص در امر ساختن پرسشنامه بودند استفاده شد و روایی پرسشنامه مورد تایید آنان قرار گرفت .
برای بدست آوردن پایایی پرسشنامه ها از ضریب پایایی کرو نباخ استفاده شد. بدین صورت که ابتدا پرسشنامه به صورت آزمایشی بر روی 40 نفر از دانش آموزان اجرا گردید سپس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و پایایی بدست آمده برای پرسشنامه این تحقیق 73% درصد بود .
شیوه تجریه و تحلیل داده ها
در این تحقیق با توجه به نوع و روش تحقیق و نیز با توجه به اینکه مقیاس اندازه گیری از نوع فاصله ای است . جهت دست یابی به اطلاعات داده ها و توصیف و سازماندهی مناسب آنان از روشهای آمار توصیفی از قبیل جدول اعداد فراوانی میانگین درصد فراوانی و همچنین شاخصهای پراکندگی نظیر انحراف معیار ، و واریانس استفاده شد . برای بر آورد داده های بدست آمده از نمونه در جامعه نیز از آمار استنباطی شامل آزمون t تک متغیره ، آزمون t مستقل ـ تحلیل واریانس یک طرفه و تحلیل واریانس دو طرفه استفاده شده است .
1 – Frank parsons
2- Guidance
3 – Boston
4 – Binet
5 – Pieron
6 – Shert zer stone
7- Mc Daniel
8 – Traxler
9 – Brewer
10 – Egucational Guidance
11 – Vocational Guidance
12 – Adjastive Guidance
13 -Social Guidance
14 – Kehas. C. D
15 – Cunseling
16 – Patterso
17 – Dinkmeyer
18 – Hackney and nye
19 – Arbuckle
20 – Steffler and hatch
21 – Gustad
22 – Robinson
23 – Tyler
24 – Williamson
25 – Wrenn
26 – Krumboltz
27 – Rickey- george and thereses. cristiani
28 – face to face
29 – Mahler
30 – Shane
31 – آیه 159 سوره آل عمران
32 – وَ اَمرُهُم‎ْ شُوری بَیْنُهُم
33 – Burnout
34 – clientf emeryency
35 – Transference
36 – fairchild
37 – Rickelts wirshbaum
38 – Ricnard mory
—————

————————————————————

—————

————————————————————

88