ماهیت طراحی شهری چهارچوب و
برگرفته از کتاب طراحی شهری
تالیف: پروفسور جان لنگ
مقدمه:
اگر معماران مبتکر اکثر پروژه های طراحی شهری نباشند حداقل
هدایت کننده انند.
تعدادی از معماران برجسته حرفه ای و آموزشی به شهرها و
زندگی شهرها توجه اساسی داشتند در حالی که گروه دیگر بر
این باورند که درگیر شدن جدی با طراحی شهری با ناکامی های
بسیار همراه خواهد بود بنابر این ترجیح می دهند تنها به طراحی
ساختمانها پرداخته و گاهی نیز مجموعه های ساختمانی طراحی
کنند.
محصولات معماری: ساختمانها
معماران ساختمانها را برای مشتریان خاص خود می سازند. ساختمانها برای مقاصد مختلفی ساخته می شوند ولی شاید مهمترین هدف بازگشت سرمایه است.
هر بنا برای فعالیتهای خاصی ساخته می شود ولی علاوه بر این نمایشی از استعداد و ذکاوت معمار نیز هست و بهترین راه به نمایش گذاشتن یک ساختمان به عنوان عنصری است در فضا که مورد تحسین قرار گیرد.
مرز بین طرحهای بزرگ چند ساختمان معماری و طراحی شهری اغلب نا مشخص است مانند مجموعه راکفلر سنتر که طراحان ان را به عنوان یک پروژه معماری می دیدند البته اگر واژه طراحی شهری در دهه 1930 به وجود می امد شاید این مجموعه را طراحی شهری می دانستند.
وقتی طراحی شهری به عنوان یک هنر خالص معماری در نظر گرفته شود توجه بیشتر معطوف به نحوه بیان از طریق اشکال هندسی و مصالح خواهد بود چیزی که این روزها خیلی مد شده است.
در این موارد تمرکز بر روی نظریه های انتزاعی علمی زیباشناسی
خواهد بود تا جریان واقعی زندگی
کتابخانه عمومی سیاتل که در سال 2003 به اتمام رسید و توسط
رم کولهاس طراحی شده هر چند خوب طراحی شده اما به عنوان
یک فضای عمومی راحت و مطلوب نیست و به روی شهر پشت
می کند. مردم را به تجمع در اطراف آن و شرکت در زندگی شهری
ترغیب نمی کند.
همینطور پلازایی که مقابل موزه گوگنهایم قرار دارد و
برای بیلبائو توسط فرانک گهری طراحی شد یک مکان
پذیرا نیست موزه نیز همانند سالن کنسرت والت دیزنی در
لسن آنجلس ساختمان هیجان انگیزی است اما هیچ کدام
چیزی به سیمای شهر اضافه نمی کند.
معماران و منتقدان معماری در 4 حالت طراحی یک ساختمان یا مجموعه ای از ساختمان ها را طراحی شهری می دانند:
1-اول وقتی است که ساختمان تا حدودی نسبت به زمینه ساخته شده خود عنایت دارد.
نظیر:جهت خیابانها- کاربریها- طراحی طبقه همکف و توده کل ساختمان (یعنی ساختمان دارای همان بافتی باشد که محیط اطراف دارد. )
2-دوم در حالتی است که ساختمان برای توسعه شهری به عنوان یک محرک کار کند.
3-سوم هنگامی که تسهیلاتی که به صورت سنتی در یک محله یا شهر قرار
می گیرند در یک ساختمان واحد چند عملکردی قرار گیرد.
4- چهارم زمانی است که چندین ساختمان در یک مجتمع باشد یعنی پروژه های
بزرگ معماری.
طراحی زمینه ای
می توان گفت که حداقل الزام هر ساختمان جدید ایجاد فضای بیشتر و جالبتر
برای محیط اطراف است.
این مسئله که چگونه یک ساختمان واحد چیزی به زمینه خود می افزاید و یا
این زمینه را ایجاد می کند به طور اساسی در طراحی شهری مورد توجه
است.
اینکه ایا ساختمان باید با محیط اطراف جوش بخورد و یا به طور کامل از ان
جدا باشد؟
ایا باید پیش زمینه باشد و یا پس زمینه؟
پایونیر پلیس- پرتلند- آمریکا- ساختمان درزمینه
(90-1979)
مرکز شهر پرتلند دارای ویژگی هایی است که آن را از دیگر شهرهای
آمریکایی متمایز می کند.
اولین تفاوت آن این است که بلوکهای آن کوچک وخیابانها باریکند و بنابراین
محیطی مناسبی برای عابران پیاده و پیاده روی به وجود می اورند.
دوم در منطقه مرکز شهر پارکهایی دارد به اندازه یک بلوک شهری.
.
.
سوم اینکه شهر دارای تعداد زیادی ساختمانهای قدیمی است که هم به آن یک
حس تاریخی می دهد و هم یک شخصیت بصری.
چهارم به نور آفتاب در سطح خیابانها توجه شده است زیرا پرتلند از سایر شهرهای آمریکایی ابری تر است.
پنجم بسیاری از خیابانها به تپه های اطراف دید دارند.
به طور خلاصه این عوامل است که پرتلند را پرتلند ساخته است
پیشنهاد سرمایه گذاری کادیلاک-فیرویو در سال 1980 توسط زیمر گنسول
طراحی شد.
این طرح نشان داد مسائلی که در طراحی شهرها به هنگام ساختن یک مجموعه
بروز می کند در نهایت با مخالفتهای سیاسی رو به رو خواهد شد.
پیشنهاد عبارت بود از یک طرح چند عملکردی در چهار بلوک شهری که
چهار ساختمان(یک ساختمان در هر بلوک) را در یک طرح واحد قرار می
دهد. قرار بر این بود که ساختمانها با پل هوایی به هم وصل شوند به طوری که
دو طرف پلهای هوایی در این مجموعه پیشنهادی را مغازه ها اشغال کرده در
نتیجه پهن و رو شن ساخته شده بودند.
عملکرد آنها این بود که ساختمانها را تبدیل به یک مجموعه یکپارچه و یا یک
جزیره کند که از محیط اطراف خود مستقل باشد.
کادیلاک- فیرویو
. پرتلند شهری است با زندگی فعال خیابانی در حالی که پیشنهاد
مذکور زندگی را به درون منتقل کرده بود مانند یک مرکز تجاری
حومه شهری.
دیگر معایب این طرح عبارت بودند از:
1-اندازه مجموعه به مراتب بزرگتر از ساختار بلوکی پرتلند بود و
این موضوع باعث شد تا ساختمان همجوار دادگاه پایونیر کوچک به
نظر برسد.
2- پلهای هوایی دید به تپه ها را مسدود کرد.
در صورتی که این پیشنهاد ساخته می شد زمینه آن به صورت منفی
تغییر پیدا می کرد و شاید محرکی می شد برای تو سعه های مشابه.
مذاکره بین کمیسیون توسعه پرتلند و کادیلاک فیرویو بر سر ماهیت
طراحی به هم خورد ولی پروژه محرکی شد برای ایده های احتمالی
دیگر برای این محل و بنا براین از پیشنهاد های دیگر دعوت به
عمل آمد.
پیشنهاد قابل قبول پایونیر پلیس نامیده شد.
این طرح روی خیابان موریسون تاکید کرده به جای اینکه اجازه دهد
ساختمانهای بلند دادگاه پایونیر را تحقیر کنند آن را پیش زمینه کرد.
ضمن اینکه چهار بلوک پروژه شخصیت معماری شهر را تغییر داد ماهیت
بلوکهای کوچک و فضاهای باز شهر را همچنان حفظ کرد.
پایونیر پلیس دارای یک مجموعه تجارتی بود این مغازه ها حاشیه خیابان را زنده و فعال می کنند.
در این پیشنهاد هم پلها حفظ شده ولی کوچکتر و کمتر تحمیل کننده تر از آن است که در پیشنهاد کادیلاک- فیرویو آمده بود.
در این نمونه متوجه می شویم که زمینه را باید با دقت تعریف کرد این کار
اغلب فقط در تعریف ضعیف (ویژگی بصری ساختمانها) خلاصه می شود
یعنی:
نحوه قرارگیری ساختمانها نسبت به خیابان
ارتفاع آنها( به خصوص در نمای سمت خیابانها)
کالبدیهای طبقه همکف ساختمانها و توزیع ورودی ها
مصالح و بازشوهای آنها
تزئینات و الگوهای سقف
طراحی در زمینه می تواند بسیار ابتکاری و بدیع باشد اما نیاز به فکر بیشتری دارد.
ساختمانها به عنوان محرکی برای توسعه شهری
یکی از ملاحظاتی که در ساختن مجموعه های ساختمانی به عنوان
پروژه های طراحی شهری و به عنوان مباحث مربوط به سیاست
عمومی مد نظر قرار می گیرد اثرات محرکی آن بر روی محلات و
محیط های اطراف است.
همه ساختمانها روی جریان انسانها و باد اثر می گذارند. یا چیزی به سیمای
شهر می افزایند و یا از آن کم می کنند. اینها جزیی از خط آسمان را تشکیل می
دهند و می توانند همانند طرح پایونیر پلیس به گونه ای موجب بهبود سیمای
شهر شوند که جاذبه ای باشد برای توسعه های آتی.
موزه ها-کتابخانه ها و فضاهای خرده فروشی که در محل مناسبی قرار گیرند
همگی موجب رونق و تسریع توسعه شهری می شوند.
شاید پروژه ای که به عنوان محرک برای توسعه بیش از همه در دهه گذشته مطرح شده موزه گوگنهایم در بیلبائوی اسپانیا باشد.
موزه گوگنهایم- بیلبائو- اسپانیا- طرحی برای رونق بخشیدن به توسعه
شهر بیلبائو در دهه 1990 دوران سختی را می گذراند. شهری بود بندری و
در حال افول در منطقه باسک واقع در اسپانیا که در دنیا نا شناخته بود.
دلیل رونق گرفتن فعالیتهای برنامه ریزی که به احیا بیلبائو منجر شد سیل
آگوست 1983 بود که تخریبهای گسترده کالبدی و اقتصادی از خود به جای گذاشت
. در طرح منطقه شهری 1987 سیاستهایی برای ارتقای ارتباط بیلبائو با دنیای
خارج- افزایش تحرک در داخل شهر- بهبود بخشیدن به کیفیت زیست محیطی
و شهری- سرمایه گذاری در منابع انسانی و فناوری و احداث طیفی ازتسهیلات
فرهنگی اتخاذ شد.
موزه گوگنهایم بیلبائو را در معرض دید جهانی قرار داد.
گوگنهایم معرف یک ساختمان مذهبی بود و می توانست به مردمان باسک
کمک کند تا هویت مستقلی را به دنیا عرضه کنند. مجسمه ای است بسیار
تحسین بر انگیز از احجام مدور سنگی و شیشه ای که با تیتانیوم پوشانده شده
است. این مجسمه در یک طرف رودخانه واقع شده و در طرف دیگر فضای
باز وسیعی است که ساختمان همانند مجسمه ای در فضا در آن قرار گرفته
است.
موزه گوگنهایم – بیلبائو
گوگنهایم نه تنها به عنوان یک اثر هنری بلکه به عنوان محرکی برای توسعه
شناخته شده است.
این توسعه ها در بیلبائو باعث شد تا شهر از یک شهر بندری و صنعتی در
حال فرسوده به یک مرکز معتبر هنری تبدیل شد ولی با این حال تاکید بیشتر
روی ساختمانها بود نه کیفیت فضاهای عمومی بین آنها.
ساختمانها به عنوان طراحی شهری
هنگامی که ساختمانها ترکیبی از عناصری را در بر گیرند که به صورت
سنتی به عنوان اجزای تشکیل دهنده شهر به شمار می روند آنها را نیز می
توان طراحی شهری و بخشهای عمودی شهر نامید.
بعضی از ساختمانهای بلند مرتبه عناصری همچون هتل- آپارتمان- فروشگاه و مراکز مذهبی را در خود جای داده اند.
اگر این ساختمانها به اندازه کافی بزرگ باشند آنها را کلان پیکر می نامیم.
امروزه چنین پروژه های بزرگی که در یک ساختمان واحد قرار می گیرند
بیشتر محدود به مراکز خرید حومه شهرها می شوند و پارکینگ اتومبیل ها آنها
را احاطه می کند که تاثیرات عمده ای بر شکل و زندگی شهر گذاشته اند.
دانشگاه بیله فلد- آلمان- یک مجتمع دانشگاهی در یک ساختمان
دانشگاه بیله فلد در حاشیه شهر واقع شده است.
ساختمان از نظر اندازه بسیار اساسی است. 380 متر طول 230متر عرض دارد و روی هم رفته 140000متر مربع زیر بنا دارد.
. رفت و آمد به دانشگاه با اتومبیل صورت می گرفت بنابراین همانند مراکز
تجارتی حومه شهرها پارکینگ وسیعی سطح زمین اطراف آن را پوشانده بود.
باز هم مثل یک مرکز تجاری ساختمان مرکزی آن از شیشه پوشیده شده
فروشگاه های بزرگ در انتها و مغازه های کوچک و قهوه خانه ها در امتداد
آن قرار دارند.
در یک سر استخر و در سر دیگر یک سالن بزرگ برای تاتر و موسیقی پیش
بینی شده دانشکده ها و پر دیس های مختلف در بلوکهای مستطیل شکل عمود
بر محور مجموعه قرار گرفته اند.
سازمان اداری دانشگاه در بروشور های تبلیغاتی خود آورده است : کسانی که
به دانشگاه های سنتی عادت کرده اند کارامدی رفت و آمد بین غذاخوری –
کلاسها و کتابخانه ها همه در زیر یک سقف را مطلوب می دانند .
بر خلاف اکثر دانشگاه ها که هر یک از ساختمان ها در فضای باز قرار می
گیرد دانشگاه بیله فلد ساختمان واحدی است که پارکینگ و زمین های ورزشی
آن را احاطه کرده اند. بخش کو چکی از مسکن دانشجویی در حاشیه دانشگاه
واقع شده است.
اینکه آیا دانشگاه را طراحی شهری بدانیم یا عنصری که در فضای باز قرار
گرفته بستگی به نظر فرد نسبت به ساختمانهای کلان پیکر و محتوای طراحی
شهری دارد.
محلات
برنامه ریزی محلات در سراسر قرن بیستم ذهن شهرسازان و
معماران را به خود مشغول کرد و هنوز هم علاقه وافری نسبت به
آن وجود دارد.
بحث در مورد استفاده از این ایده به عنوان یک واحد در طراحی
شهری همچنان ادامه دارد.
کلارنس پری که یک جامعه شناس است ایده واحد محله را به عنوان بخشی از
طرح منطقه ای نیویورک مطرح کرد وی پیشنهاد کرد که کلیه نیازمندی های
زندگی روزانه در فاصله پیاده روی نسبت به واحد های مسکونی مستقر شود
هسته و مرکز این واحد را یک مدرسه ابتدایی تعدادی فروشگاه و یک مرکز خدماتی تشکیل می داد.
.این همان الگویی است که امروزه اساس تفکر طراحی شهری جدید را به
وجود آورده است.
باید به خاطر داشت که محلات و مجتمع های زیستی دو پدیده متفاوتند.
مجتمع متشکل از مردمی است که با یکدیگر در تعاملند در حالی که محله یک
طرح کالبدی است .
البته چنین تفاوتی در مورد محلات سنتی کشور ما صدق نمی کند و محله ضمن
اینکه دارای ساختار فضایی – کالبدی مشخصی است ساختار اجتماعی – فرهنگی ومذهبی خاص خود را نیز دارد.
مجموعه های ساختمانی به عنوان طراحی شهری
در اکثر نقاط دنیا گورستان یک قبرستان افقی است که گاهی هکتارها زمین را
به خود اختصاص داده است. گورستان می تواند در ساختمان هم باشد.
به هر ترتیب اینها هم شهر مرده هاست که در ارتباط با طراحی شهری و معماری وضعیت مبهمی دارند.
آلدوراسی معمار نوخردگرای ایتالیایی قبرستان سان کاتالدو را برای مودنا طراحی کرد که انطباق خلاقانه یک نوع ساختمان است.
پروژه گسترشی است بر قبرستان موجود که دارای یک محورحیاط شرقی-
غربی طولانی است که با صندوقچه های نئو کلاسیک آجری مخصوص
استخوان مرده ها احاطه شده است. حیاط گورستان محل دفن مردگان به روش
سنتی است.
هندسه کلی آن تشکیل یک محور مرکزی – منتهی شدن پیاده راه ها به دیواری
از ساختمانها و ترکیب کلی عناصر در درون یک قالب می باشد. حیاطی که با
صندوقچه های استخوان مرده ها احاطه شده بیرون از این محور مرکزی قرار می گیرد.
. ساختمانهای داخل حیاط در اطراف محور مرکزی به صورت متقارن قرار
گرفته اند. در انتهای شمالی این محور یک مخروط بریده است و در انتهای
جنوبی یک مکعب قرمز رنگ. این مخروط یک قبر دسته جمعی است و
مکعب خانه ای برای مردگان
بقایای مردگانی که در بیمارستانها زندانها و نواخانه ها فوت کرده اند و کسی آنرا تحویل نگرفته در این مخروطها قرار داده می شوند.
مکعب یک صندوقچه حاوی استخوان مرده هاست که از آجر ساخته شده و پنجره هایی بر روی آن تعبیه شده است
ظاهر آن مانند یک ساختمان نیمه متروکه است با بالکن های فلزی به رنگ
روشن و پله هایی که به سوراخهای محل دفن می رسد و به آسمان باز می شود.
مرکز مکعب محل مراسم تدفین است.
گرچه آلدوراسی طراحی قبرستان را معماری خواند و معماری منظر هم در آن
وجود ندارد با وجود این می توان قبرستان ها را هم نوعی طراحی شهری محدود قلمداد کرد .
عناصر شهری
قرار دادن عناصر در صحنه های شهری آثار مهمی روی شهرها می گذارد.
این عناصر انواع بسیاری را شامل می شوند:
عناصری از مایه مجسمه (یادمانها-آثار هنری-عناصر مرموز) – برجهای
ساعت- فواره و مبلمان خیابانی .
همه بر غنای سیمای شهر اضافه می کنند- نقطه عطف ایجاد می کنند-انتهای
محورهای دید قرار می گیرند – مکانهایی ایجاد می کنند که برای ملاقات مردم
قابل تشخیص باشد و در کل کیفیت مطلوبی را در محیط به وجود می آورند.
میدان یونیون-نیویورک
مجسمه ای از پیکاسو در پلازای دیلی-شیکاگو
معماران به طور معمول علاقه مند به نظام بخشیدن به فضا هستند اما ماهیت به
هم ریخته عناصر و متعلقات آن که بسیاری از خیابانهای فعال را پر کرده
شخص را مجبور می کند تا تامل کرده و نسبت به نحوه برخورد با آنها فکر
کند.
امروزه ساختمانها با بدنه هوشمند طراحی می شوند تا بتوانند تصویری را
به وجود آورند.
در بعضی جاها توجه زیادی معطوف به نورپردازی ساختمانها می شود تا به
سر زندگی فضاها در شب بیفزاید.
وارد کردن چنین عواملی به شهر از نظر بعضی از صاحب نظران طراحی شهری است.
نتیجه گیری:
آیا این محصولات معماری طراحی شهری است؟
هر ساختمان اهمیت دارد. ساختمان کرایسلر در نیویورک نظر مردم را در
مورد ساختمانهای خوب شهری به عنوان عناصر و عوامل سازنده فضا شکل
داده اند طرح مناسب و جا افتاده ای برای یک شهر است اما یک پروژه
طراحی شهری نبود.
این اثر محرکی ساختمانها است که در برخی مواردی که مطرح شد آنها را در
زمره طراحی شهری می آورد.
طرحهایی را می توان طراحی شهری نامید که کاربری های مختلط را در
درون یک مجموعه واحد قرار می دهند.
در مجموع ساختمانهای تک آنطور که در این مبحث توضیح داده شد طراحی
شهری نیستند ولی مجموعه ساختمانها می توانند طراحی شهری باشند.
پایان
با تشکر از جناب مهندس
دانشجویان:
……