روش تدریس، ویژگی های تدریس، روش های نوین یاددهی و یادگیری مورد بررسی قرار می گیرد و در ادامه آن مفهوم چندرسانه ای، یادگیری الکترونیک، درس افزار و ویژگی های آن تشریح می شود و هم چنین چرایی آموزش ریاضی بررسی می شود.
2-2. تعریف واژه ها:
2-2-1. روش تدریس: عبارت است از راه منظم، با قاعده و منطقی برای ارائه درس و در واقع برنامه ای مدوّن و از پیش تعیین شده برای رسیدن به اهداف مورد نظر معلم که بر اساس آن هدف های کوتاه مدت و بلند مدت، محقق می گردد. اصطلاح تدریس، اگر چه در متون علوم تربیتی مفهومی آشنا به نظر می رسد، اکثر معلمان و مجریان برنامه های درسی با معنی و ماهیّت درست آن آشنایی دارند. برداشت های مختلف معلمان از مفهوم تدریس می تواند در نگرش آنان نسبت به دانش آموزان و نحوه ی کار کردن با آنها تاثیرمثبت یا منفی بر جای گذارد. برداشت چندگانه از مفهوم تدریس می تواند دلایل مختلفی داشته باشد؛ از مهمترین آنها ضعف دانش پایه و اختلاف در ترجمه و برداشت نادرست معلمان از دیدگاه های مختلف تربیتی است. گاهی آشفتگی و اغتشاش در درک مفاهیم تربیتی به حدی است که بسیاری از کارشناسان، معلمان و دانشجویان این رشته مفاهیمی چون پرورش، آموزش، تدریس و حرفه آموزی را یکی تصور می کنند و به جای هم به کار می برند. این مفاهیم اگر چه ممکن است در برخی جهات وجوه مشترک و در هم تنیده داشته باشند، اصولاً مفاهیم مستقلی هستند و معنای خاص خود را دارند .(گانیه، 1985، 96)
در روش تدریس نیز آشنایی با واژه های زیر ضرورت دارد:
روش: تلاش برنامه ریزی شده جهت دستیابی به مطلوب را روش گویند. بنابراین اگر تلاشی بدون برنامه ریزی صورت گیرد، آن کار روش مند نخواهد بود. همچنین برنامه ریزی بدون تلاش و کوشش جهت دستیابی به مطلوب نیز تحت مقوله ی روش ها قرار نمی گیرد.
تدریس: فعالیت دوجانبه یا کنش متقابل را بین فرادهنده و فراگیر با هدف یادگیری تدریس گویند. نکته ی اساسی این نوع فعالیت، دو جانبه بودن آن است که روانشناسی ارتباط، زمینه ساز این مساله خواهد بود. گفته شده است، مجموعه ی اعمال سنجیده ی منطقی و پیوسته که معلّم به منظور ارایه درس انجام می دهد، فرآیند تدریس نامیده می شود. (گانیه، 1987، 38 )
چهار ویژگی خاص در تعریف تدریس وجود دارد که عبارتند از :
– وجود تعامل بین معلم و دانش آموزان
– فعالیت بر اساس اهداف معین و از پیش تعیین شده
– طراحی منظم با توجه به موقعیت و امکانات
– ایجاد فرصت و تسهیل یادگیری . "
2-2-2. روش های نوین یادگیری و یاددهی: رویکرد یادگیری1 به چگونگی برخورد یادگیرندگان با مطالبی که میخواهند یاد بگیرند اشاره میکند.(سیف، 1388، ص 271) بر این اساس یادگیری و یاددهی نوین، آن است که باعث تغییر نگرش در یادگیرنده گردیده و انطباق مطالب با شیوه های استاندارد آموزشی است. در واقع روش های نوین یا "فعال" آن است که در آن مشارکت دانش آموز و معلم محرز باشد و به جای انتقال مطالب به دانش آموز، به افزایش توانایی یادگیرنده در فرآیند یادگیری عنایت داشته باشد. امروزه شیوه های نوین و فعال تدریس، توجه مسئولان و دبیران را به خود جلب کرده است. در این شیوه فراگیر، علایق و توانمندی های او در مرکز توجه قرار دارد و معلّم تلاش می کند تا توانایی فراگیران را در مهارت های گوش دادن، گفتن، خواندن، نوشتن، استدلال، مقایسه، تطبیق، تجزیه و تحلیل، سازندگی و خلاقیت تقویت کند و با توجه به این موضوع محتوای درسی را در کلاس ارائه می دهد.2
پاره ای از این روش ها در ادامه آورده شده است:
2-2-2-1. روش توضیحی: عبارت است از انتقال مستقیم داده به دانش آموزان با استفاده از مطالب چاپی (کتاب و جزوه) و یا بوسیله ی سخنرانی.
2-2-2-2. روش سخنرانی: در روش سخنرانی معلم کم و بیش بدون وقفه در کلاس صحبت می کند شاگردان به سخنان معلم گوش می دهند، یادداشت بر می دارند و سپس درباره سخنان معلم می اندیشند. ولی با او گفتگو نمی کنند هدف فقط ارائه داده از سوی معلم به دانش آموز است.
2-2-2-3. روش اکتشافی: فرآیندی است که در آن دانش آموز باید مسئله ی مورد نظر را مشخص کند راه حل های ممکن را برای مسئله در نظر بگیرد. در این روش شاگردان با راهنمایی معلم یا بدون راهنمایی او به هدف مورد نظر نائل می آید. معلم فقط اصول را شرح می دهد اما درباره ی راه حل چیزی نمی گوید.
2-2-2-4. حل مسئله: فرآیندی است برای کشف توالی و ترتیب صحیح راه هایی که به یک هدف یا یک راه حل منتهی می شود. عامل اصلی در روش کاربرد تجربه ی قبلی فرد برای رسیدن به راه حل و پاسخی است که پیش از آن برای انسان شناخته شده نبوده است.
2-2-2-5. روش مباحثه: روش مباحثه یکی از کهن ترین روش هایی است که در طول تاریخ تعلیم و تربیت به کار رفته است. روش های جدید آن عبارتند از:
الف- بحث کنترل شده توسط معلم
ب- بحث آزاد
ج- بحث گروهی
2-2-2-6. روش پرسش و پاسخ: فنّی است که می تواند در کلیه روش های تدریس و فعالیت های آموزشی به کار رود به ویژه هنگامی که معلم می خواهد دانش آموز را به تفکر درباره ی مفهومی جدید یا بیان مطلبی که آموخته شده است تشویق کند. این روش ممکن است برای مرور کردن مطالبی که قبلاً تدریس شده است مفید باشد و یا وسیله ی مناسبی برای ارزشیابی میزان درک دانش آموز از مفاهیم مورد نظر باشد.
2-2-2-7. روش آزمایشی: آزمایش فعالیتی است که در جریان آن فراگیران با به کار بردن وسایل و مواد به خصوصی درباره ی مفهومی خاص عملاً تجربه کسب می کنند. آزمایش معمولاً در آزمایشگاه انجام می گیرد. اما نداشتن آزمایشگاه مجهز یا وسایل مناسب در مدرسه نباید دلیلی برای انجام ندادن آزمایش باشد. در بعضی موارد حتی با وسایل بسیار ساده می توان در کلاس آزمایش انجام داد.
2-2-2-8. واحد کار (پروژه): فعالیتی است که از نظر آموزش و پرورش دارای ارزش است و متوجه هدف و مقصودی معین می باشد. واحد کار معمولا مستلزم بررسی جمع آوری داده و یافتن راه حل، مطالعه و انجام کار عملی است و اغلب در خارج از مدرسه صورت می گیرد. در جریان انجام واحد کار روال معمول و تصنعی کلاس از میان برداشته می شود. معلم و دانش آموز با هم همکاری می کنند کار فردی و گروهی جای فعالیت های کلاس را می گیرد. کلاس به صورت کارگاه در می آید و محدودیت زمانی برداشته می شود. واحد کار توسعه علایق شخصی دانش آموز می گردد و در جایی شروع می شود که درس خاتمه می یابد، ولی پایانش منوط به آن است که دانش آموز کار را از کجا شروع کند.
2-2-2-9. گروه های کوچک: در این روش شاگردان کلاس به گروه های کوچک تقسیم می شوند و هر یک مستقلاً به فعالیت یادگیری می پردازند. در چنین موقعیتی معلم انتقال دهنده ی دانش نیست بلکه نقش هماهنگ کننده ی فعالیت ها را بر عهده دارد. در گروه های کوچک هر یک از شاگردان می توانند نقش فعالی بپذیرند. گروه های کوچک به شکل های مختلفی می توانند فعالیت کنند. به عنوان مثال همه ی گروه ها می توانند فعالیت مشترکی داشته باشند و یا اینکه هر گروهی فعالیت ویژه ای را متفاوت از سایر گروه ها انجام دهد.
2-2-2-10. روش نمایشی: روش نمایشی بر اساس مشاهده و دیدن استوار است افراد مهارت های خاصی را از طریق مشاهده و دیدن فرا می گیرند. ابتدا معلم عملاً جریان کاری را در برابر چشم فراگیران انجام می دهد و آنگاه فراگیران همان کار را شخصاً تکرار کرده انجام می دهند با استفاده از این روش می توانیم مهارتی را به تعداد زیادی از افراد و در طی زمانی کوتاه ارائه نمائیم. و آموزش به کم اشیا واقعی و حقیقی است برای درس هایی که جنبه عملی و فنی دارند بیشتر استفاده می شود.
2-2-2-11. گردش علمی یا فعالیت خارج از کلاس: کاری است عملی که بیرون از کلاس آزمایشگاه یا کتابخانه صورت می گیرد و شامل مطالعات مستقیم و دست اول درباره ی یک مسئله جمع آوری داده از طریق مشاهده پرسشنامه، مصاحبه، اندازه گیری، نمونه برداری و سایر فنون تحقیقی می باشد. تا از این طریق در مورد اعتبار فرضیه ها، تشخیص تغییرات با درستی و صحت شرایط و موقعیت ها اطمینان حاصل شود.
2-2-2-12. روش بازی های تربیتی: معمولا بازی های تربیتی مکمل سایر روش های تدریس است آموزش از طریق بازی چند حسن دارد. اول اینکه دارای پاداش ذاتی است چون شاگردان بازی را دوست دارند و از روی میل و رغبت در آن شرکت می کنند. دوم اینکه اغلب بازی ها موقعیت های پیچیده زندگی را که عناصر آن از زندگی واقعی گرفته شده است به شیوه ای ساده و قابل فهم نمایش می دهند. بازی موجب می شود که کودکان مفاهیم مربوط به زندگی را فرا گیرند از آنجایی که بازی مشارکت فعال کودکی را طلب می کند آنها دچار رخوت و سستی نمی شوند.
2-2-3. روش های تدریس سنتی و متداول:
در مقابل این روش ، روش یادگیری سنتی است که یک طرفه، معلم محور و بدون انگیزش کافی از سوی دانش آموزان است. در این روش پل ارتباطی بین یادگیرنده و معلم، سخنرانی و متکلم الوحده بودن معلم است و جایی برای تفکر خلاق دانش آموز نیست. ویژگی روش های سنتی تدریس عبارت است از ارائه دروسی برای کل کلاس که نتیجه آن، صرف وقت برای کار درجا و نشستنی است نه مبتنی بر افزایش خلاقیت و اشتراک فراگیر. در طول این مدت، دانش آموز به تنهایی روی تکالیف تعیین شده کار می کند و طوطی وار از محفوظات خود که در اثر تکرار به وجود آمده برای حل مسائل و پرسش های معلم، استفاده می کند.
روش های سنتی به روش هایی گفته می شود که اکثر مدارس دنیا، در طول تاریخ آموزش و پرورش از آن استفاده کرده اند و امروزه نیز یکی از متداول ترین روش های حاکم بر مدارس هستند. مهمترین این روش ها، روش حفظ و تکرار، سخنرانی، پرسش و پاسخ، نمایشی، ایفای نقش، گردش علمی، بحث گروهی و روش آزمایشگاهی است.
روش حفظ و تکرار از قدیمی ترین روشهای آموزشی است. محور فعالیت در این روش، حفظ و تکرار مطالب آموزشی است. در این روش، انضباط بسیار سخت و آمرانه است و به علاقه، استعداد و تفاوت های فردی شاگردان توجه نمی شود.
روش سخنرانی نیز سابقه ای طولانی دارد. اساساً این روش ارائه داده شفاهی از طرف معلم و یادگیری آن از طریق گوش کردن و یادداشت برداشتن از طرف شاگرد است. در این روش معمولاً معلم فعّال و شاگرد پذیرنده و غیر فعال است. مراحل اجرایی این روش عبارت است از آمادگی برای سخنرانی، مقدمه، ارائه محتوا و جمع بندی و نتیجه گیری. در هریک از این مراحل، مسائلی را باید مورد توجه قرار داد؛ مثلاً در مرحله آمادگی، سخنران باید از نظر تجهیزات و از لحاظ علمی و عاطفی کاملاً آماده باشد. در مقدمه ی سخنرانی ایجاد رابطه بین معلم و شاگرد، جلب توجه شاگردان، ایجاد انگیزش ، استفاده از پیش سازمان دهنده و گرفتن پیش آزمون بسیار مهم است؛ زیرا زمینه ی لازم را برای شنیدن محتوای سخنرانی فراهم می کند. در مرحله ارائه متن و محتوای سخنرانی، سخنران باید به جامع بودن محتوا و سازماندهی منطقی آن، رابطه جزء با کل، همبستگی تسلسلی مطالب، ایجاد رابطه بین هدف و محتوا و جلب توجه مستمر شاگردان در طول سخنرانی با به کارگیری محرک های مختلف – فعالیت های جسمی و استفاده از طنز و پرسش و پاسخ – توجه داشته باشد. در جمع بندی سخنرانی، معلم حتی الامکان باید سعی کند از وجود شاگردان استفاده کند.(مک کیچی و کولیک، 1975، 182)
در روش پرسش و پاسخ که عدّه ای آنرا روش سقراطی نیز گفته اند، معلم می کوشد با طرح سوال، شاگردان را به تفکر و تلاش ذهنی وادار کند . این روش برای کلاس های پر جمعیت کارایی چندانی ندارد.
در روش نمایشی شاگردان از طریق دیدن، مهارت خاصی را یاد می گیرند. این روش زمانی به کارمی رود که تجهیزات و امکانات آموزشی بسیار محدود یا منحصر به فرد باشد. روش نمایشی در چهار مرحله آمادگی ، توضیح ، نمایش ، و آزمایش و سنجش اجرا می شود . البته گاهی مراحل توضیح و نمایش در هم ادغام می شوند.
روش ایفای نقش نیز یکی دیگر از روش های سنتی است که برای تجسم عینی بعضی از موضوعات درسی به کار می رود . از ویژگی های بارز این روش ارتباط عاطفی بین ایفاگران نقش وبینندگان (شاگردان) است که در یادگیری، به ویژه یادگیری در سطوح مختلف حیطه عاطفی، بسیار موثر است.
روش گردش علمی نیز از روش های است که امروزه کاربرد زیادی دارد. روش گردش علمی با توجه به مدت زمان اجرای آن به گردش علمی بسیار کوتاه مدت، گردش علمی چند ساعتی، گردش علمی روزانه و گردش علمی هفتگی و ماهانه تقسیم می شود. این روش از نظر اجرا شامل سه مرحله است:
1. فعالیت های قبل از گردش علمی
2. فعالیت های ضمن گردش علمی
3. فعالیت های بعد از گردش علمی
روش بحث گروهی یکی از روش های موثر آموزشی است؛ زیرا محورکار دراین روش فعالیت شاگرد است. این روش برای کلاس های کم جمعیت قابل اجرا است. در این روش، مطالب علمی مستقیماً به وسیله ی معلم در اختیار شاگردان قرار نمی گیرد. معرفی منابع توسط معلم صورت می گیرد، اما شاگردان خود به مطالعه و جمع آوری داده می پردازند. در این روش، علاقه و تسلط شاگرد بر محتوا بسیار مهم است و علاوه بر کسب داده علمی، تفکر شاگرد پرورش می یابد. توانایی اظهارنظر درجمع در او ایجاد می شود و انتقادپذیر و انتقادگر بار می آید. علاوه بر این، توانایی در مدیریت و قدرت بیان، استدلال، تحلیل و تصمیم گیری تقویت می شود. روش بحث گروهی همانند سایر روش ها دارای مراحل آمادگی و برنامه ریزی و اجرا است. در مرحله آمادگی و برنامه ریزی عواملی همچون انتخاب موضوع، فراهم کردن زمینه های مشترک نحوه آرایش شبکه های ارتباطی، ارتباط افراد و تعیین نقش ها باید مورد توجه قرار گیرد. معلم باید درمرحله ی اجرا به نکاتی همچون وظایف خودش، نحوه ی شرکت شاگردان دربحث، کنترل و هدایت بحث و وظایف شاگردان در بحث توجه داشته باشد. روش بحث گروهی اگر به دقت انجام نشود، موجب بدآموزی خواهد شد.
آخرین روش، روش آزمایشگاهی یا آزمایشی است. این روش بر اصول یادگیری اکتشافی استوار است و بدین علت ، عدّه ای آن را جزء الگوی حل مساله دانسته اند. در این روش، شاگردان از طریق آزمایش به کسب تجربه می پردازند. روش آزمایشگاهی برای دروسی مانند علوم تجربی روش بسیار مناسبی است. در این روش هدایت معلم بسیار حائز اهمیت است. قبل از شروع آزمایش توسط شاگردان، معلم باید نحوه ی آزمایش، نکات ایمنی و چگونگی تنظیم گزارش را به شاگردان بیاموزد. در مواقعی که ابزار و مواد آزمایش خطرناک یا نادر است، بهتر است معلم، خود آزمایش را انجام دهد.
مقایسه روش های سنتی و نوین درفرایند یاددهی- یادگیری
جدول 2-1: در جدول زیر می توان به برخی از تفاوت های روش (سنتی) و (فعال) پی برد:
روش سنتی " غیر فعا ل"
روش نوین" فعا ل"
فراگیران هر چه به طور امانت، به ذهن خود سپرده اند، پس می دهند و هنگام آزمون ،امانت های دریافتی را مسترد می دارند.
فراگیران با تمام افراد گروه به بحث و گفت و گو می پردازند، با هم کار می کنند، نظرات خود را با یکدیگر مقایسه و به تصحیح اشتباهات خود می پردازند و به فراگیری دانش یاری می رسانند.
معلم اغلب با روش سخنرانی تدریس می کند و نقش حل مسائل را ایفا می کند. (تمرین می دهد ،به حل تمرین ها کمک می کند، با مثال مفاهیم را توجیه می کند.)
معلم راهنمای یادگیری است و به جای پاسخ مستقیم به پرسشها، می کوشد تا با پرسش های متعدد از فراگیران ، آنها را به پاسخ های صحیح هدایت و آنها را به اندیشیدن ترغیب کند.
فراگیران مفاهیم، تجربه هاو قوانین را می خوانند و حفظ می کنند و می کوشند که به خاطر بسپارند.
فراگیران ضمن انجام فعالیت ها و یا کسب تجربه ، در تولید مفاهیم شرکت دارند و به طور مستقیم نتایج هر تجربه را به دست می آورند.
معلمان اغلب جزوه می گویند، مطالب کتاب را خلاصه می کنند و فراگیران را به سوی استفاده از کتاب های حل مسائل سوق می دهند.
معلمان به فراگیران پاسخ کلیشه ای نمی دهند،پرسش هایی را مطرح می کنند که قابل بحث باشد و فرصت گفت و گو را برای دانش آموزان ایجاد می کند.
معلم کلاس را کنترل می کند.
حضوروغیاب کارسرگروه و معلم نظارت می کند.
معلم به کلاس تکلیف می دهد و فراگیران در این فرایند به عنوان تماشاگر هستند.
معلم،هر فراگیر را تشویق می کند که از دیگران کمک بگیرد، برای نظریه های خود وسائلی بسازد، تجربه کند و نتیجه را گزارش دهد.
هدف یاد دادن است و تکیه بر محفوظات و کسب دانستنی های ضروری و غیر ضروری .
هدف یادگیری است ، فراگیران به یادگیرنده های مادام العمر تبدیل می شوند.
معلم در صحنه ی آموزش کاملاٌ فعال است و فراگیران ساکت هستند.
فراگیران در صحنه ی آموزش فعالیت می کنند و معلم، راهنمای فعالیت های آنها است.
معلم تمرین می دهد،تمرین حل می کند، پاسخ پرسش ها را می دهد، رفع مشکل می کند، تدریس می کند و جزوه می گوید.
در این شیوه شاگردان با اعضا گروه بحث می کنند و معلم در صورت لزوم آنان را به طرح پاسخ صحیح هدایت می کنند.
بیشتر تکالیف ، رونویسی و…می باشد.
تکالیف جمع آوری داده می باشد.
چندرسانه: مجموعه ای از داده ها که به صورت الکترونیکی و قابل رویت و شنیدار شامل صدا، تصویر متحرک چون پویانمایی، فیلم، متن و نوشتار، نرم افزارهای تعاملی و هم چنین بازی ها به انتقال مفاهیم و ادراکات انسان کمک می کنند.
برای چندرسانه ای ها (مالتی مدیا) می توان معانی مختلفی در نظر گرفت. چند رسانه ای ها در یک محیط کامپیوتری به معنای ترکیبی بیش از دو رسانه است. می تواند به معنی ارائه داده به وسیله اجزا مختلفی از مدیا (رسانه) که بر روی کامپیوتر قابل ارائه و ویرایش باشند، باشد. این مدیاها شامل نرم افزارهای گرافیک، صدا، ویدئو، انیمیشن و قطعات سخت افزاری کامپیوتر مثل سی دی، اسکنر و دوربین ها می باشد. مالتی مدیا یک ابزار موثر جهت بیان ایده ها و نمایش دادن اطلاعات شما به صورت جذاب می باشد. چون مالتی مدیا از ابزارهایی همچون متن، تصویر، صدا، اجزای متحرک بهره می برد، همه افراد در همه سنین به راحتی جذب آن می شوند. گزارش چند رسانه ای با ترکیبی از نوشته، عکس، بریده های ویدئو، تکه های صدا، طرح های گرافیک و… تولید می شود. برقراری رابطه ای دوسویه میان گزارشگر و خواننده یکی از امکانات مهم این نوع گزارش است. درتجارت "نمایش ها، آموزش، دادوستد(در بازار فروش)، آگهی، پایگاه داده ها، کاتالوگ ها وارتباطات شبکه ای از کاربردهای تجاری چند رسانه ای است." (کی نژاد، 1378،ص29)
مایر(2001) در کتاب یادگیری چندرسانه ای خود، ابتدا چندرسانه ها را اینگونه تعریف می کند:" من چندرسانه ها را به مثابه ارائه مطالب با استفاده از کلمات وتصاویر تعریف می کنم؛ منظور من از کلمات، ارائه مطالب به شکل کلامی و لفظی نظیر متون چاپ شده ومتون گفتاری[مانند صدای گوینده در یک برنامه آموزشی چند رسانه ای] می باشد و منظور من از تصاویر ارائه مطالب به شکل تصویری نظیرگرافیک های آماری شامل اشکال مختلف، نمودارها، عکس ها ونقشه ها و یا استفاده از گرافیک های پویا شامل انیمیشن و ویدئو می باشد"(مایر،2001، ص2) و سپس به تعریف چندرسانه آموزشی می پردازد:" یک پیام چندرسانه آموزشی عبارت است از ارتباط با استفاده از کلمات وتصاویری که منجر به اشاعه یادگیری می شود" (همان، ص21).همچنین مایر دلیل منطقی ارائه چندرسانه ای را به این صورت بیان می دارد: "منطق ارائه چند رسانه ای مطالب- ارائه مطالب در قالب کلمات وتصاویر- در این است که کل ظرفیت شناختی انسان برای پردازش داده بکار گرفته شود." (همان، ص4) از یک دید سیستم چند رسانه ای، به مفهوم تجمع چندین رسانه در یک واحد است این رسانه ها ممکن است تصاویر، نوشتار، فیلم، صدا و یا تصاویر متحرک باشند که توامان در رساندن پیامی بکار می روند از دید برتر باسیستم های چند رسانه ای محاوره ای [ یا تعاملی ] مواجه می شویم که عبارت است از توانایی کنترل اجزاء توسط کاربر وارتباط برقرار کردن با اجزاء به نحوی که دلخواه او باشد. تکنولوژی ارتباطات چند رسانه ای کامپیوتری فقط به عنوان یک ارائه دهنده تعریف نمی شود، بلکه این تکنولوژی جدید، ابزارهای نیرومندی را برای ارائه پیام به مخاطب از طریق چند حس بکار می گیرد تا تجربه متفاوتی برای او باشد." (عمادی، 1378، ص7)
چندرسانه های آموزشی می توانند برنامه هایی سازمان یافته از تجارب یادگیری را برای افراد یا گروه ها فراهم بیاورند که در آنها تاکید ویژه ای بر یادگیری از طریق حواس مختلف صورت می گیرد" (هاینیک،مولندا،راسل،1993) دانش آموزان مستعد، از محدودیت های روش های قدیمی آموزش، فراتر می روند. در واقع معلمان راهنماهای مسیر تعلیم ودانش آموزان، هسته اصلی فرایند آموزش و پرورش می باشند. این موضوع در امر تعلیم بسیار حساس است، بنابراین نباید نرم افزارهای آموزشی [چندرسانه ای] جانشین ثابت روش های قدیمی باشند بلکه تنها کمک موثری در تکامل فرآیند آموزشی خواهند بود" (کی نژاد،1378، ص30) هاسرون 1997 بیان می کند که چند رسانه ای ها در محیط یادگیری به این منظور طراحی شده تا به فهم دانش و اعتماد به نفس کاربران جدید کمک کند و آنها رابرای استفاده از چندرسانه ای ها در کمک به یادگیری و تدریس تشویق سازد.
مهم ترین مزیت چندرسانه ای نسبت به اشکال دیگر آموزش انعطاف پذیری در ارائه داده و دستیابی سریع آن در فراهم کردن بازخور است. هدف اصلی از به کار گرفتن چندرسانه ای ها این است که به یادگیری دانش آموزان کمک کند و سواد آنها را بالا ببرد (چانگ و چن، 1995).
2-2-4. یادگیری الکترونیک3: یادگیری به طورکلی، فعالیتی دگرگون کننده است و افراد را برای مقابله با رویدادهای محیطی آماده می سازد. یادگیری در معنای عام، ایجاد تغییر در نگرش فراگیر است و همانگونه که ذکر گردید، دروازه ای است برای کاربرد تجارب در موقعیت های جدید. منظور از یادگیری به روش الکترونیک عبارت است از به کار بردن سیستم های آموزش الکترونیکی مثل کامپیوتر، پایگاه های اینترنتی، نشریه های الکترونیکی و خبرنامه های مالتی مدیا4 و مطالب نوشتاری رایانه ای، سی دی های مجازی و نظیر اینها که هدف آن کاستن از میزان ترددها، صرفه جویی در زمان، هزینه و هم چنین یادگیری بهتر، عمیق تر، سریع تر و آسان تر است .
یکی از اهداف آموزش الکترونیکی، آموزش در هر مکان و هر زمان است. اما با نگاهی گذرا به دستاوردهای آموزش الکترونیکی، به سادگی در می یابیم که این هدف نتوانسته به طور به سزایی، واقعیت پیدا کند. امروزه در دنیا برای پاسخ به این خلاء، از تکنولوژی جدیدی به نام آموزش همراه5 یاد می شود، تکنولوژی که آموزش را متحول کرده و آموزش در هر لحظه و هر مکان را با استفاده از پتانسیل دستگاه های همراه همچون موبایل، پی دی ای6 و … واقعیت بخشیده است. آموزش همراه می تواند بهره وری آموزشی را تا حد زیادی بالا برده و کاستی های آموزش الکترونیکی را مرتفع کند. آموزش همراه که شاخه ای از آموزش الکترونیک است، بهترین فضای ممکن را با استفاده از امکانات وب و بهره گیری از تاثیرات آموزش الکترونیکی، در اختیار ما قرار خواهد داد و به وسیله پروفایل کاربر و الگوریتمی بر اساس تجارب روانشناسی و تربیتی، به طور کاملاً هوشمند، بهترین و بالاترین درصد یادگیری را در جهت بالا بردن سطح علمی خود و دیگران فراهم می کند و از تکنیک های مدیریت وب برروی موبایل، شبکه و … یادگیری هوشمند را ایجاد می نماید.
2-2-5. تعریف درس افزار: به نرم افزارهایی معلم ساخته اطلاق می گردد که به صورتی هدفمند و نظام مند یادگیری را سازماندهی کرده و رویکردی جدید از سیستم های آموزشی ارائه می دهد.
همچنین به نرم افزارهایی اطلاق می شود که بتواند تا حدممکن مجموعه فرآیند یاددهی یادگیری را درمحیط نرم افزاری شبیه سازی نماید. درس افزاری که بدون نیاز به دانش فنی خاص درامر بکارگیری رایانه توسط مخاطب )بدون نیاز به حضور در کلاس درس و داشتن معلم ( وتنها با تکیه به دانسته های کاربر نیازهای آموزشی وی رابرطرف سازد.
و نیز
درس افزارها همان نرم افزارهای آموزشی هستند که توسط شرکت های تولیدکننده وابسته به وزارت آموزش و پرورش در راستای اهداف آموزشی و پرورشی مرتبط با هر ماده درسی اقدام به تولید محتوای الکنرونیکی می نمایند.(اسکندری، 1388، 8)
با توجه به تعاریف فوق مخاطبین این گونه نرم افزارها، دو دسته ی آموزش دهنده و آموزش گیرنده خواهند بود و بر همین اساس می توان درس افزارهای آموزشی را (با در نظر گرفتن کاربری آن در آموزش و پرورش) دسته بندی و تعریف نمود .
انواع محتوای الکترونیکی آموزشی مورد استفاده در آموزش و پرورش
2-2-5-1. درس افزارهای خودآموز: به نرم افزارهایی اطلاق می شود که بتواند تا حد ممکن مجموعه ی فرآیند یاددهی- یادگیری را در محیط نرم افزاری شبیه سازی نمایند.
در اینجا درس افزاری مورد نظر است که بدون نیاز به دانش فنّی خاص در امر به کارگیری رایانه توسط مخاطب (و بدون نیاز به حضور در کلاس درس و داشتن معلم) و تنها با تکیه به دانسته های کاربر نیازهای آموزشی وی را برطرف سازد .
استفاده کنندگان این گونه درس افزارها، بیشتر بازماندگان از تحصیل (آموزش از راه دور) را به صورت حضوری ندارند .
ضرورت ها و ویژگی های درس افزارهای خود آموز
با توجه به نوع مخاطب این گونه درس افزارها، در طراحی آنها باید کلیه نکات طراحی آموزشی رعایت و تمامی مطالب موجود در کتاب های درسی وجود داشته باشد تا فرد یادگیرنده بتواند با استفاده از محتوای این درس افزارها، نیاز آموزشی خود را جهت شرکت و قبولی در امتحانات رفع نماید.
2-2-5-2. نرم افزارهای کمک آموزشی (مکمل آموزش)
به نرم افزارهای اطلاق می شود که پوشش دهنده ی کل یا بخشی از محتوای کتاب های درسی با محوریت برنامه ی درسی بوده و در مجموعه ی فرآیند یاددهی- یادگیری، آموزش دهنده و آموزش گیرنده را با استفاده از محیط نرم افزاری یاری نماید. این گونه نرم افزارها، همان گونه که از نامشان پیداست، به همراه محتوای نوشتاری (کتاب درسی) و سایر اجزاء بسته آموزشی برای تعمیق آموزش و پوشش دادن به کاستی ها و محدودیت های موجود در رسانه های نوشتاری و فیلم های آموزشی مورد استفاده قرار می گیرند. در طراحی این گونه نرم افزارها ضمن رعایت برنامه ی درسی و اهداف آموزشی مربوطه، باید با استفاده از طراحی آموزشی مناسب و به کارگیری ابزارهای چندرسانه ای و محیط های تعاملی، به روند آموزش مخاطب یاری رساند.
مخاطبین این گونه نرم افزارها دانش آموزان می باشند که قبلاً در کلاس درس حاضر بوده و اینک به خاطر مواجه شدن با مشکلات احتمالی در یادگیری و یا نیاز به توضیحات بیشتر، تمایل به استفاده از آن ها دارند.
ضرورت ها و ویژگی های نرم افزارهای کمک آموزشی (مکمل آموزش)
با توجه به نوع مخاطب این گونه نرم افزارها، در طراحی آنها باید کلیه نکات طراحی آموزشی رعایت و تمامی یا بخشی از مطالب موجود در کتاب های درسی با محوریت برنامه ی درسی پوشش داده شود. به علاوه امکانات چند رسانه ای دیگر مانند (فیلم و صوت و …) وجود داشته باشد تا فرد یادگیرنده بتواند با استفاده از محتوای این درس افزارها نیازهای آموزشی خود را رفع نماید .
2-2-5-3. نرم افزارهای ابزار معلم
به نرم افزارهای اطلاق می گردد که آموزش دهنده (معلم) در هنگام آموزش، با به کارگیری امکانات موجود در این نرم افزارها، علاوه بر افزایش سرعت و ایجاد تنوع و جذابیت، باعث عمق بخشیدن به آموزش در کلاس درس می گردد. ویژگی عمده ی این گونه درس افزارها، داشتن منابع نسبتاً مناسب و کامل از قبیل (بانک تصاویر ثابت و متحرک و معرفی منابع و سایت های مرتبط، بانک سوالات متنوع، نمونه های از روش تدریس و …) می باشد. مخاطب اصلی این گونه نرم افزارها معلمان و مربیان می باشند و برخی از قسمت های تعاملی موجود در آن را می توان در کلاس در اختیار دانش آموزان قرار داد.
ضرورت ها و ویژگی های درس افزارهای کمک معلم
با توجه به نوع مخاطب این گونه درس افزارها، در طراحی آنها باید کلیه نکات طراحی آموزشی رعایت شود به علاوه امکانات چندرسانه ای دیگر مانند (فیلم و صوت و …) وجود داشته باشد و تا حد ممکن ابزارهای مورد نیاز آموزش دهنده را در اختیار وی قرار دهد.
2-2-5-4. نرم افزارهای دایره المعارف و فرهنگ
به نرم افزارهایی اطلاق می شود که حاوی مجموعه ای از داده (شامل متن، تصویر، صدا و …) در زمینه ی یک موضوع خاص بوده و جهت تامین منابع اطلاعاتی دانش آموزان پژوهنده و معلمین در آموزش به کار گرفته می شود. در طراحی این نوع نرم افزارها اغلب یک موضوع علمی در نظر گرفته می شود و بر این اساس تمامی مطالب مورد نیاز و مرتبط به صورت دسته بندی شده در اختیار مخاطبین قرار می گیرد. مخاطبین این گونه نرم افزارها دانش آموزان دوره های مختلف تحصیلی و معلمان و سایر افراد علاقه مند می باشند .
ضرورت ها و ویژگی های نرم افزارهای دایره المعارف و فرهنگ
با توجه به نوع مخاطب این گونه نرم افزارها، باید تمامی مطالب موجود در کتاب های درسی با محوریت برنامه درسی پوشش داده شود.
2-2-5-5. بازی و سرگرمی های آموزشی
نرم افزارهای که در حین انجام بازی اقدام به آموزش غیر مستقیم به فراگیران می نمایند (بازی های غیر آموزشی مورد نظر نمی باشد.) طراحی این گونه نرم افزارها باید به گونه ای باشد که برای مخاطب ضمن داشتن جذابیت و هیجان های لازم، همچنین تفکر خلّاق، مفاهیم اجتماعی و علمی را آموزش دهد .
ضرورت ها و ویژگی های نرم افزارهای بازی و سرگرمی
وجود یک نفر روانشناس برای تولید اینگونه نرم افزارها مفید می باشد. میزان ایجاد خلاقیت و انگیزه و عدم نشر انگیزه خشونت و پرخاشگری و همچنین میزان آموزش ارائه شده توسط بازی به مخاطب، از جمله ویژگی های اینگونه نرم افزارها می باشد.
2-2-5-6. کتاب های الکترونیکی7
به نرم افزارهایی اطلاق می شود که محتوای آن، متن کتاب های درسی باشد و به صورت الکترونیکی تبدیل شده است. کتاب های الکترونیکی صرفاً نسخه های الکترونیکی مطالب مکتوب نیستند، بلکه می توانند علاوه بر متن، صوت و تصاویر و … را نیز شامل شوند. به علاوه می توانند در قالب فایل هایی که قابلیت اجرا توسط یک رایانه را دارند نیز باشند. مانند قالب های تکست8، ورد9، اچ تی ام ال10، پی دی اف11 و فایل های اجرایی12، سادگی اجرا، جستجو در متن، داشتن قالب زیباتر، منسجم بودن مطالب، امکان عرضه یا فروش ساده تر و سریع تر، قابلیت افزودن امکانات مالتی مدیا و … از جمله ویژگی های کتاب های الکترونیکی هستند. همچنین با توجه به عرضه اینگونه نرم افزارها به همراه کتاب و یا از طریق اینترنت، باید جهت جلوگیری از سوء استفاده های احتمالی نکات امنیتی را مد نظر قرار داد .
2-2-5-7. شبکه های آموزشی وب سایت ها و وبلاگ ها آموزشی
به شبکه هایی که در آن با داشتن یک کلید ورود به یک اجتماع خاص، می توان از دانسته های آنان آگاه شده و داده خویش را در میان گذاشت. شبکه های آموزشی بر این پایه، آموزش، به فرآیندی بدون محدودیت مکانی و زمانی تبدیل شده و اعمال کنترل معلم در آن به حد اعلا ارتقا می یابد. بستر این ارتباط یک رایانه سرور و رایانه های دانش آموزی و معلم است و یک نرم افزار کنترل داده ها و ارزشیابی اینترنتی کار نهایی آموزش را نمودار می سازد.
2-2-5-8. نرم افزارهای آزمون ساز
سیستم آزمون الکترونیکی در امر سنجش یادگیری و اعطای مدارک آموزشی بسیار کاربردی و مفید است. ارزشیابی دقیق و سریع از ارکان اصلی یک نظام آموزشی، اثربخش و کار آمد می باشد در این راستا نرم افزارهای آزمون ساز الکترونیکی به منظور اتوماسیون فرایند ارزشیابی یادگیرنده در جهت سنجش میزان تحقق اهداف آموزشی دوره و همچنین به عنوان ابزاری کمک آموزشی طراحی گردیده است. در این شیوه معلم آزمون های استاندارد و مشخصی را برای ارزشیابی دانش آموزان و هم چنین دریافت سطح کیفیت تدریس خویش اعمال می کند و شیوه پاسخگویی دانش آموزان از طریق رایانه و شبکه خواهد بود. این فرآیند معلم را قادر به کنترل همزمان داوطلبان و دانش آموزان نموده و نتایج آزمون به صورت آنلاین (برخط) انتشار می باید. خصیصه این روش تسریع در اعلام سطح پیشرفت دانش آموز و برآورد همزمان کارکرد معلم می باشد. روشی که می تواند در سریعترین زمان نیازهای معلم و شاگرد را برآورده ساخته ارزشیابی تکمیلی و تکوینی را ملموس تر نماید.
2-2-5-9. نرم افزارهای شبیه ساز کارگاه یا آزمایشگاه
در این نرم افزارهای مجازی تمام امکانات و تجهیزات لازم برای انجام آزمایشهای گوناگون درسی متناسب با نوع درس یا فراتر از آن، در نظر گرفته شده است. در این برنامه ها نگرانی در محیط آزمایش و خطر مسمومیت مواد سمی و خطرزا معنایی نداشته و فراگیر با اطمینان و امنیت، به انجام آزمایش های مختلف می پردازد. در این نرم افزارها نیازی به تامین هزینه های هنگفت سخت افزاری و فضا نیست و دانش آموز به صورت دقیق تر به نتایج مورد نظر خویش می رسد و در صورت اشتباه انجام گرفتن یک فرآیند آزمایشی، به راحتی آزمایش را بدون صرف هزینه مجدد، به انجام می رساند و این روش با در نظر گرفتن کمبود شدید هزینه های مدارس، بسیار قابل توجه به نظر می رسد.
از مزایای نرم افزارهای شبیه سازی:
شبیه سازی سیستمی به وسیله نرم افزار شبیه سازی، مزایای قابل توجهی از نظر هزینه، زمان و تکرارپذیری نسبت به انجام آزمایش در عالم واقع دارد که برخی از آنها عبارتند از:
– قابلیت در نظر گرفتن پیچیدگی، عدم قطعیت و پویایی سیستم های واقعی در مدل سازی که آنها را نمی توان به وسیله مدل های ریاضی به صورت دقیق ارزیابی نمود.
– پیش بینی این که چگونه تغییرات حجم و یا ترکیبات محصول بر عملیات اثر می گذارد.
– مستندسازی سیستم واقعی بر حسب تابع فرایند، پارامترهای عملیات و جریان فرایند.
– فراهم سازی انیمیشن سه بعدی از سیستم واقعی که به کمک آن می توان درک عینی مربوط به مشکلات بالقوه یا مواردی که کشف آنها در سیستم واقعی مشکل باشد را داشت.
– درک کامل از سیستم واقعی شامل وجوه دینامیکی مساله که اغلب درک آنها مشکل است.
– بهبود ارتباط و درک بهتر سیستم در میان اعضاء تیم پروژه که از بخش های مختلف سازمان تشکیل شده است.
– امکان توسعه یک ماژول واسط به صورت کاربرد پسند13 برای مدل شبیه سازی که کاربر به سادگی بتواند سناریوهای مختلف را ایجاد و مورد ارزیابی قرار دهد.
– و همانگونه که پیشتر بیان گردید، کاهش چشمگیر هزینه های تامین مواد و ابزارهای آزمایش
2-2-6. آموزش چندرسانه ای: یادگیری و یاددهی مبتنی بر مواد آموزشی صوت (موسیقی، گفتار، افکت های صوتی و …) و تصویر(عکس، متن، فیلم، انیمیشن و پویا نمائی و …) که سبب ارائه متفاوت از یک مبحث می شود. به طور کلی آموزشی که مبنی آن صرفاً نوشته و برگ دفتر یا کتاب نیست، بلکه ابزارهای مجازی هستند که در قالب های مختلف الکترونیکی قابل دسترسی است. در واقع چندرسانه ای های آموزشی از جمله نظام رسانه ای هستند که با توجه به ماهیت چند حسیشان می توانند به راحتی با انواع سبک های یادگیری سازگار شده و با شکل های گوناگون تعامل، یادگیری آسان و پایداری را فراهم نمایند .به نحوی که در مراکز یادگیری از نوع جبرانی می توان برخی از فعالیت ها و تمرین ها را به گونه ای طراحی کرد که برخی از مشکلات آموزشی این افراد را کاهش داد.(زوارکی، 1387، 117)
آموزش به کمک چندرسانهها نیازمند تلفیقی بین توانایی و مهارت معلم، توانایی فراگیران، محتوای آموزشی، روش تدریس، فرایند ارزشیابی و یادگیری است و استفاده از رایانه با محتوا و آموزش ضعیف نمیتواند به یادگیری اثر بخش منجر شود و در صورتی میتوان منتظر تغییر چشمگیر و یادگیری سطوح بالای شناختی(تحلیل، ارزیابی، آفریدن) باشیم که برنامه درسی و آموزش به شیوه تلفیقی با استفاده از نوآوریهای آموزشی با محوریت دانش آموزان طراحی و اجرا شود و آنها خود بتوانند در کسب داده و تولید ابزارهای چندرسانهای سهیم باشند تا با ساختن دانش به توسعه و ابتکار دست یابند در این صورت است که با گسترش کاربرد فناوری منطبق با هدفهای آموزشی میتوان موجب تقویت فرایند تدریس و یادگیری در سطوح بالای شناختی و توسعه حرفهای دانش آموزان شد. معلمان نیز علاوه بر توانایی استفاده از نرم افزارهای موجود باید بتواند در زمینه گردآوری منابع محتوایی مورد نیاز به عنوان یک متخصص تعلیم و تربیت عمل کرده و طرح درس خود را بر پایهی استفاده از فنآوری طراحی کنند(جرج پولیا، 1998، 118).
2-2-6-1. مزایای چند رسانه ای:
از مزایای چند رسانه ای می توان به ایجاد خلاقیت، صرفه جویی در زمان، حذف فعالیت های غیرمفید، افزودن زمان برای ارتباط با شاگرد و مباحثه، ارائه ی مطالب در قالب های متنوع، شناسایی سبک های متفاوت یادگیری، یادگیری فعال همراه با بازخورد، امکان تکرار، یادگیری متناسب با سرعت ویژه ی فراگیر ضمن کنترل فرایند یادگیری، تسهیل مشارکت در فعالیت ها، برقراری تعامل و رابطه ی دو سویه با کاربر، ترکیب مهارت های زبانی مثل خواندن، نوشتن،گوش دادن و صحبت کردن، نشان دادن نحوه ی عملکرد برخی پدیده ها، آموزش مفاهیم غیر انتزاعی اشاره کرد. تناسب آموزش با توانمندی های یادگیرندگان، ایجاد محیط یادگیری برانگیزاننده و به دور از رقابت های ناسالم و سلسله مراتبی نمودن برنامه ها از مزیت های دیگرآموزش رایانه ای است.
چند رسانه ای های آموزشی با توجه به این که از ظرفیت ها و امکانات خوبی برای آموزش و یادگیری انفرادی برخور دارند در راستای آموزش فراگیر در آموزش ویژه از نقش و اهمیت به سزایی بهره مند هستند. با بهره گیری همزمان از کلمات و تصاویر در چندرسانه ای، علاوه بر افزایش میزان یادگیری به یادداری آموخته ها هم می توان کمک کرد. امروزه بهره گیری از فن آوری های نوین در نظام آموزشی باید به صورت یک جریان نظام مند درآید تا تمامی دانش آموزان اعم از دانش آموزان عادی و ویژه بتوانند در کنار یکدیگر به یادگیری بپردازند و با هم زندگی کنند.
پیشینه پژوهش
سابقه راهیابی آموزش های نوین بر اساس چندرسانه ای و الکترونیکی در ایران به بیش از یک دهه نمی رسد. این نوع آموزش اوّلین بار در دانشگاه تهران و در سال 1381 پیاده سازی گردیده و هم اکنون اکثر دانشگاه ها و مراکز علمی مطرح کشور به این روش به تدریس می پردازند. این در حالی است که این نوع آموزش، مورد استقبال آحاد جامعه نبوده و فقدان زیرساخت های مورد نیاز از قبیل سخت افزار و نرم افزار مناسب و کارآمد، بستر ارتباطی مورد نیاز، مزید بر علت گردیده تا این روش از رونق خوبی برخوردار نباشد. البته نباید فراموش کرد که مقاومت در تغییر شیوه های مرسوم آموزش و بالاخص روش های سنتی و هم چنین مشکلات و مسائل مالی مختلف، راه را برای کارآمدی و کاربرد این روش ها ناهموارتر نموده است. مطلبی که امید است با توجه به جایگاه ارزنده این فنون، از سوی دولت و نهادهای ذیربط مورد توجه قرار گرفته و به سمت تحولات سازنده، پیش رود.( عبادی، 1380، 21)
پژوهش های زیادی در ایران و سایرکشورها در مورد تاثیر فن آوری های جدید مانند آموزش الکترونیکی، استفاده از درس افزارها و نرم افزارهای آموزشی وهمچنین چند رسانه ای ها بر آموزش، یادگیری، پیشرفت تحصیلی، خلاقیت، انگیزش و… انجام شده است.
– در ایران
1- خلیل غفاری(1390) در پژوهشی با عنوان "طراحی الگوی برنامه درسی فناوری اطلاعات و ارتباطات و تاثیر آن بر عملکردشناختی، عاطفی و مهارتی دانش آموزان دوره متوسطه " نشان داد که سطح مبانی، مفاهیم و اصطلاحات، دانش، نگرش و مهارت دانشآموزانی که با الگوی برنامهی درسی فاوا آموزش دیدهاند به طور معناداری از دانش آموزانی که این آموزش را دریافت نکردهاند بالاتر است.
2- صفاریان (1389) در پژوهشی تحت عنوان "مقایسه تاثیر آموزش به کمک نرم افزارهای آموزشی و روش تدریس سنتی بر یادگیری درس ریاضی به این نتیجه رسید که عملکرد دانش آموزانی که به وسیله نرم افزار آموزشی، آموزش دیده اند، درمقایسه با دانش آموزانی که به شیوه سنتی آموزش دیده اند، در آزمون پیشرفت تحصیلی ریاضی به طور قابل ملاحظه ای بهتر بوده است.
3- فاطمه نصرت و همکاران(1388) در تحقیقی با عنوان " تاثیر آموزش فعال فناورانهی فیزیک بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره متوسطه" نشان دادند که آموزش فیزیک با استفاده از روش فعال فناورانه نسبت به روشهای سنتی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تاثیر بیشتر دارد.
4- سیده فاطمه بشیری و محمد عطاران (1386) پژوهشی را با موضوع بهره گیری از نرم افزار کمک آموزشی فیزیک سوم دبیرستان و بررسی تاثیر آن در پیشرفت تحصیلی و تعامل دانش آموزان در کلاس با هدف بررسی تفاوت های موجود، میان آموزش به شیوه سنتی، با شیوه آموزش با بهره گیری از رایانه، انجام داده اند؛ و چنین نتیجه گیری کرده اند که: بهره گیری از رایانه در افزایش یادگیری دانش آموزان، افزایش تعامل آنان با یکدیگر و تقویت روحیه انجام دادن کار گروهی در آنان تاثیر معنی داری دارد.
5- یاوری (1385) در پژوهشی تحت عنوان "بررسی اثربخشی نرم افزار آموزشی" حساب یار" به این نتایج دست یافت " که به کارگیری نرم افزار کمک آموزشی طراحی شده در یادگیری شمارش، جمع و تفریق، در دانش آموزان دچار اختلال ویژه، در یادگیری ریاضیات تاثیر مثبت دارد.
6-شیخ زاده و مهرمحمدی (1384) با عنوان ساخت نرم افزار آموزشی ریاضی ابتدایی بر اساس رویکرد سازنده گرایی و سنجش میزان اثربخشی آن انجام گرفت. نتایج نشان دهنده ی تاثیر آموزش های رایانه ای بر ارتقای پیشرفت تحصیلی دانش آموزان نسبت به آموزش های معمول مدارس (آموزش به شیوه سنتی) بود.
-در خارج از کشور:
نیز پژوهشاتی مبتنی بر استفاده از چند رسانه ای ها و نرم افزارهای کمک آموزشی صورت پذیرفته است که پاره ای از این پژوهشات عبارتند از:
1- الیوت (2010) در پژوهشی تحت عنوان چندرسانهای در مدارس، به تاثیر آموزش مبتنی بر وب- انیمیشن با یادگیری علوم، زبان، خواندن در دانشآموزان کلاس سوم و پنجم و هشتم دبیرستان پرداخت. دانش آموزان گروه آزمایش با استفاده از انیمیشن وگروه گواه به روش سنتی آموزش دیدند. یافتها حاکی از آن بود که عملکرد گروه آزمایشی بیش از حد متوسط و بهتر از عملکرد گروه گواه بود.
2- پژوهش والاس(2005) نشان میدهد که استفاده از فناوریهای جدید در آموزش علوم تجربی موثر است؛ زیرا فناوری میتواند با در نظر گرفتن تفاوتهای فردی دانش آموزان به کمک معلم بیاید و تکالیفی متناسب با هر دانش آموز ارائه دهد
3-البالوشی و الخلیفه در سال های2002 و 2003 به یافتن تاثیر کاربرد چندرسانهایها و نرمافزارهای آموزشی در تدریس پرداختند، این پژوهش روی 3 گروه 15 نفره انجام شد. گروه اول حاضر در این آزمایش به روش تدریس سنتی یادگیری داشتند. گروه دوم در کنار روش تدریس سنتی، از چندرسانهای آموزشی هم استفاده میکردند و در گروه سوم، دانشآموزان فقط به کمک چندرسانهای آموزشی یاد میگرفتند. نتایج به دست آمـده از این پژوهش که روی 45 دانشآموز انجام شد، تفاوت قابل توجهی را میان گروه اول و گروه سوم نشان نداد. یعنی گروه اول که تنها به روش سنتی یاد داشتند در مقایسه با گروهی که با نرمافزارهای آموزشی آموزش دیده بودند، تفاوت چندانی در یادگیری نداشتند؛ اما نتایج گروه دوم که از هر دو شیوه تدریس یعنی روش تدریس سنتی درکنار نرمافزارهای آموزشی بهره جسته بودند، 40 درصد پیشرفت در یادگیری از خود نشان دادند، دانشآموزان در این روش، مفاهیم درسی را به صورت معنیدار آموخته بودند و کارایی بهتری در حل مسائل داشتند(عطاران، 1382، 117).
4- مایر و مورنو در سال 1999، 1998 در مورد تاثیر اصل چگونگی وجه حسی نشان داد میانگین نمرات یادگیری دو گروه متوالی و همزمان در چهار آزمون پژوهشی حاکی از آن است که مطالب را در قالب انیمیشن و صدا در کنار یکدیگر دریافت کردهاند 80 درصد بیشتر از فراگیرانی بوده است که انیمیشن و متن را دریافت کردهاند. اگر چه پژوهشهای فوق جزء اولین دسته از پژوهشهایی هستند که به تاثیر و چگونگی وجه حسی در پیامهای چندرسانهای مبتنی بر رایانه پی بردهاند، اما تاثیر مشابهی را نیز موسوی و همکاران در سال 1995 در پیامهای چندرسانهای مبتنی برکتاب بدست آوردهاند.
5- ویلسون و ماجستریک14 (1996) انجام شده اثر بخشی آموزش هایی که بر اساس رایانه هستند وبه صورت خود آموز و فعال شدن دانش آموز می باشند نسبت به روش آموزش های معلم مدار در مدارس موفق تر است.
خلاصه پیشینه های پژوهش
الف)در ایران
جدول شماره 2-3
ردیف
عنوان
سال
محقق
نتیجه
1
طراحی الگوی برنامه درسی فاوا و تاثیر آن بر عملکرد شناختی، عاطفی و مهارتی دانش آموزان دوره ی متوسطه
1390
خلیل غفاری
سطح مبانی، مفاهیم، دانش، نگرش و مهارت دانشآموزانی که با الگوی برنامهی درسی فاوا آموزش دیدهاند به طور معناداری از دانش آموزانی که این آموزش را دریافت نکردهاند بالاتر است.
2
مقایسه تاثیر آموزش به کمک نرم افزارهای آموزشی و روش تدریس سنتی بر یادگیری درس ریاضی
1389
صفاریان
عملکرد دانش آموزانی که به وسیله نرم افزار آموزشی، آموزش دیده اند، از دانش آموزانی که به شیوه سنتی آموزش دیده اند، در آزمون ریاضی به طور قابل ملاحظه ای بهتر بوده است.
3
تاثیر آموزش فعال فناورانهی فیزیک بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره متوسطه
1388
فاطمه نصرت و همکاران
آموزش فیزیک با استفاده از روش فعال فناورانه نسبت به روشهای سنتی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تاثیر بیشتر دارد
4
بهره گیری از نرم افزار کمک آموزشی فیزیک سوم دبیرستان و بررسی تاثیر آن در پیشرفت تحصیلی و تعامل دانش آموزان در کلاس
1386
سیده فاطمه بشیری و محمد عطاران
بهره گیری از رایانه در افزایش یادگیری دانش آموزان و تعامل و تقویت روحیه انجام دادن کار گروهی در آنان تاثیر معنی داری دارد.
5
بررسی اثربخشی نرم افزار آموزشی" حساب یار"
1385
یاوری
به کارگیری نرم افزار کمک آموزشی طراحی شده در یادگیری مفاهیم ریاضی دانش آموزان دچار اختلال ویژه، در یادگیری ریاضیات تاثیر مثبت دارد.
6
ساخت نرم افزار آموزشی ریاضی ابتدایی بر اساس رویکرد سازنده گرایی و سنجش میزان اثربخشی آن
1384
شیخ زاده و مهرمحمدی
نتایج نشان دهنده ی تاثیر آموزش های رایانه ای بر ارتقای پیشرفت تحصیلی دانش آموزان نسبت به آموزش های معمول مدارس (آموزش به شیوه سنتی) بود.
ب)خارج از کشور
جدول شماره 2-4
ردیف
عنوان
سال
محقق
نتیجه
1
تاثیر چندرسانهای مبتنی بر وب- انیمیشن بر یادگیری علوم، زبان و خواندن در دانشآموزان
2010
الیوت
یافته ها حاکی از آن بود که عملکرد گروه آزمایشی بیش از حد متوسط و بهتر از عملکرد گروه گواه بود.
2
استفاده از فناوریهای جدید در آموزش علوم تجربی
2005
والاس
استفاده از فناوریهای جدید در آموزش علوم تجربی موثر است.
3
یافتن تاثیر کاربرد چندرسانهایها و نرمافزارهای آموزشی در تدریس
20022003
البالوشی و الخلیفه
تاثیر نرمافزارهای آموزشی به همراه روش تدریس سنتی ،40 درصد پیشرفت در یادگیری ایجاد کرد.
4
تاثیر اصل چگونگی وجه حسی
1999
مایر و مورنو
میانگین نمرات یادگیری دو گروه متوالی و همزمان در چهار آزمون پژوهشی که مطالب را در قالب انیمیشن و صدا در کنار یکدیگر دریافت کردهاند 80 درصد بیشتر از کسانی بوده است که انیمیشن و متن را دریافت کردهاند.
5
اثر بخشی آموزش هایی که بر اساس رایانه هستند
1996
ویلسون و ماجستریک15
روش خودآموز و فعال بودن دانش آموز نسبت به روش آموزش های معلم مدار در مدارس موفق تر است.
فهرست منابع و ماخذ:
منابع فارسی
– آزاد عبدالله پور، محمد(1384). رابطه بین سبک های شناختی و فراشناختی با پیشرفت تحصیلی.
فصلنامه پژوهش های روان شناختی. شماره (16). تهران.
– اسکندری، حسین(1388). استانداردهای درس افزارهای یادگیری الکترونیک، تهران، دفتر توسعه فناوری اطلاعات وزارت آموزش و پرورش.
– بلوم، بنیامین و همکاران(1355). راهنمای ارزشیابی تکوینی و ارزشیابی مجموعی از آموخته های دانش آموزان، ترجمه ی ابراهیم کظیمی، تهران، انتشارات دانشگاه تربیت معلم.
– پارسا، محمد(1358). کاربرد روانشناسی در تدریس، چاپ پنجم، تهران، انتشارات پیوند.
– ربیع، علیرضا(1383). آموزش عالی در عصر مجازی، تبریز، دانشگاه بین المللی ایران.
– رشیدپور، ابراهیم (1356). ارتباط و تکنولوژی آموزشی، تهران، چاپ گهر.
– رشیدپور، ابراهیم (1355). آموزش سمعی و بصری، جلد دوم، چاپ سوم، تهران، چاپخانه آرمان.
– زارعی زوارکی، اسماعیل(1387) طراحی مراکز یادگیری، تهران، رشد فرهنگ.
– سیف، علی اکبر.(1389) سنجش فرایند و فراورده یادگیری روش های قدیم و جدید، تهران، نشر دوران.
– سیف، علی اکبر. (1390). روانشناسی پرورشی نوین، ویرایش ششم، تهران، دوران.
– سیف، علی اکبر. (1368). طبقه بندی هدف های پرورشی، تهران، انتشارات رشد.
– سیف، علی اکبر. (1381). روان شناسی پرورشی، روان شناسی یادگیری و آموزش، تهران، نشر آگاه، چاپ ششم.
– عبادی،رحیم(1380). آموزش و پرورش و آموزش الکترونیکی، تهران، موسسه دیباگران.
– عبادی،رحیم (1383). یادگیری الکترونیکی و آموزش و پرورش، (چاپ دوم)، تهران، آفتاب مهر.
– عطاران، محمد(1386). تحلیل رویکردهای نقادانه بر توسعه فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش، مجموعه مقالات سومین همایش سالانه برنامه درسی، تهران، آییژ.
– عمادی، محمد(1378). اصول ساخت نرم افزارهای چندرسانه ای، تهران، دیباگران.
– غراچه داغی، مهدی(1383). عوامل موثر در پیشبرد اهداف آموزش ریاضی، رشدآموزش ریاضی، شماره3.
– کی نژاد، حسین(1378). سیستم های چندرسانه ای به عنوان ابزار تکنولوژی آموزشی، دومین همایش بررسی و تحلیل آموزش های علمی – کاربردی، تهران.
– گانیه، رابرت ام و دیگران(1374). اصول طراحی آموزشی،ترجمه خدیجه علی آبادی، دانا، تهران.( تاریخ انتشار به زبان اصلی 1992).
– گویا، زهرا (1377). نقش فراشناخت در یادگیری حل مساله ریاضی، مجله رشد آموزش ریاضی، شماره 53.
– محمدی، سلیمان(1386). ارزشیابی سایت آموزشی شبکه رشد بر اساس ملا ک های طراحی سایت های آموزشی، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه علامه طباطبائی.
– میگر، رابرت اف(1355). تدارک هدف های آموزشی، ترجمه بهرام زنگنه و محمد حسن شمشیری، دانشگاه آزاد ایران، تهران.
منابع انگلیسی
– Anderson, L., & Krathwol, P.W. (Eds.) (2001) A Taxonomy for learning, teaching, and assessing: A revision of Bloom's taxonomy of educational objectives. New York : Longman:
– Chen .CH.M., & Hsu. SH.H,(2008), personalized mobile learning system for supportive effective English learning , Educational Technology & Society. Vol,11.NO,3
– Clements, M.A. & Ellerton, N. (1996) Mathematics education research: past, present and future. Bangkok: UNESCO
– Gagne, R.M. (1985). The conditions of learning and theory of instruction (4th ed.). New York: Holt, Rinehart & Winston
– Gagne, Robert M. (1987) Instructional Technology : Foundations . New Jersey: Lawrance Erlbaum
– Heinich , R.Molenda, M . Russell.D .james.(1993).Instuctional Multimedia and the Technologies of Education . New York: Macmillan Publishing Company.
– Mayer,R.E.(2001).Multimedia Learning.combridge university press.
Odyssey of the mind project. (2011). What's Odyssey of the mind, http://www.odysseyofthemind.com.
– McKeachie, W.J ., & Kulik, G.A. (1975) Effective collage teaching. In F.N. kerlinger (Ed.), Reviwe of the research in education (Vol. 3) Washangton, DC: American Educational Research Association.
– Payne, D.A . (2003). Applied educational assessment(2nd ed.). US: Wads worth.
– Pólya, G. (1945). How to Solve it. Princeton : Princeton University Press.
– Woolfolk, A.E. (2004). Educational psychology (5 th, 6 th). Boston: Allyn and bacon.
learning approaches -1
2 اکبری شلدره ای، فریدون و دیگران: 1389 ، روش های نوین یاددهی یادگیری و کاربرد آن ها در آموزش، تهران: انتشارات فرتاب.
3 -E-learning
4 – Multimedia
5 M-learning
6 PDA
7 -E-BOOK
8 -Text
9 -WORD
4- HTML
11 PDF
12 EXE-
13 – user friendly
1- Wilson, R, & Majsterk
1- . Wilson, R, & Majsterk, D.
—————
————————————————————
—————
————————————————————