پیشینه ومبانی نظری یژوهش حمایت اجتماعی

حمایت اجتماعی :
انسان از بدو تولد، تا آخرین لحظات زندگی اش برای تامین نیازمندیهایش به راهنمایی و حمایت دیگران نیازمند است. کودک نخستین تجارب اجتماعی خود را در کانون خانواده کسب می کند . نحوه برخورد با او ، پذیرش ، دوست داشتن و مساعدت کودک ، وی را برای ایفای نقش های اجتماعی و بر طرف ساختن نیازهایش یاری می دهد . ارتباط و پیوند افراد خانواده در سلامت روانی جسمانی شخصتاثیر به سزایی دارد به گونه ای که الگوهای رفتاری و سنی را بنیان نهاده و موجبات امنیت خاطر و بهره گیری از عزت نفس بالا را فراهم می آورد.
حمایت اجتماعی از جمله موضوعاتی است که مورد علاقه ی بسیاری از روانشناسان قرار گرفته است . برای نمونه کینگ1 1985 ، کسلر2 و همکاران 1985 . اساس نظری این موضوع دیدگاه جرج کلی ( 1902 ) است که بر اهمیت پذیرش اجتماعی یا تائید اجتماعی تاکید می کند و آن را در چگونگی مثبت یا منفی بودن خود پنداره افراد موثر می داند.
چندین مطالعه ی تحقیقاتی تاثیر منابع حمایتی چون مادر ، پدر و دوستان را بر عزت نفس و سلامت نوجوانان مورد تائید قرار داده است (بیابانگرد،1382).
_تعریف حمایت اجتماعی:
حمایت اجتماعی عبارت است از ادراک فرد از اینکه مورد توجه و علاقه دیگران است. از دیدگاه آنان فردی ارزشمند است و چنانچه دچار مشکل و ناراحتی شود ، افراد مثل دوستان و همکاران به او یاری خواهند رساند. حمایت اجتماعی به احساس تعلق داشتن ، پذیرفته شدن ، مورد عشق و محبت قرار گرفتن اطلاق می شود . حمایت اجتماعی برای هر فرد یک ارتباط امن بوجود می آورد که احساس محبت و نزدیکی از ویژگی های اصلی این روابط است ( هاوس3،1985).
دیدگاههای نظری در مورد حمایت اجتماعی :
در ارتباط با حمایت اجتماعی نظریات گوناگونی وجود دارد که برخی از آنها به ارتباط دوران کودکی با اعضا خانواده در سالهای اولیه تولد تاکید دارد . عده ای دیگر به ارتباط فرد و تماسهای اجتماعی او با شبکه اجتماعی4 در زندگی روزانه می پردازند و عده ای دیگر نیز هر دو ارتباط را در شکل گیری این مفهوم دخیل می دانند. در این جا به اختصار هر نظریه مورد بررسی قرار می گیرد.
– دیدگاه روان پویشی5:
در نظام روان تحلیل گری ، مادر برای کودک ، معرف حمایت ، ایمنی ، عشق و تغذیه است در اوان تولد کودک از درک اشیاء عاجز است و از وجود خودش و دنیای خودش آگاه نیست . تحریک مثبت ، گرما و غذا را احساس می کند ، ولی هنوز آنها را از سرچشمه شان که مادر است باز نمی شناسد. گرما همان مادر است ، غذا همان مادر است. به اصطلاح فروید ، این یکی از حالتهای حاصل از خودشیفتگی است. وقتی که کودک رشد می کند و پرورش می یابد کم کم یاد می گیرد که اشیاء را آن طور که هستند ، درک کند ، پی می برد که مادر به هنگام غذا دادن او را تحسین می کند. همه این دریافتها به صورت تجربه، متبلور و ترکیب می شود : مرا دوست دارند . دوستم دارند برای اینکه قشنگ و قابل تحسینم . دوستم دارند برای اینکه مادر هم به من نیازمند است. به طور کلی به خاطر آنچه هستم ، دوستم دارند . یا اگر دقیقتر بگوییم ، دوستم دارند برای اینکه وجود دارم . کودک احتیاج ندارد برای محبوب بودن کوششی بکند ، عشق مادر ی بدون قید و شرط است . عشق مادری موهبت است ، آرامش است ، احتیاجی به تحصیل ندارد ، احتیاجی به شایستگی ندارد ( فروم،1960، ترجمه تبریزی،1361).

_در نظام اریکسون در مرحله اول ( اعتماد در برابرعدم اعتماد ) :
کودک معمولاً نخستین ارتباط را با مادر برقرار می سازد . او باید بتواند در کنار مادر احساس ایمنی به دست آورد ، یعنی این احساس را که مادر دائماً برای ارضای نیازهای وی در کنارش قرار دارد مراقبتهای منظم و محبت آمیز برای ایجاد احساس اعتماد در کودک ضروری است . اولین ارتباط عاطفی ، اگر خوب برقرار شود برای کودک یک ایمنی است که اعتماد به دنیای بیرونی را میسر می سازد احساس ایمنی شرط هر نوع پیشرفت بعدی است. در مرحله سوم بر حسب نظریه اریکسون ، تقویت شدن از سوی همسالان ، والدین و تشویقهایی که کودک در اولین کوششهایش دریافت می کند می تواند به کودک در تشکیل تصویری مثبت از خود و همچنین ایجاد یک شخصیت مستحکم کمک کنند . در دوره نوجوانی ، اگر نوجوان در محیطی مناسب قرار گیرد، ورود وی به یک سطح رشد یافتگی معتدل و رضایت بخش تسهیل می گردد. او در برابر چندین تناوب قرار می گیرد و اگر مورد تشویقهای بجا قرار گیرد می تواند بزرگسالی مستقل با اغماض ، دیگر دوست و با اخلاق شود.(برک،2001،ترجمه سید محمدی،1384).
_ دیدگاه یادگیری اجتماعی – شناختی 6:
نظریه پردازان یادگیری اجتماعی – شناختی به این عقیده رسیدند که بخش عمده تقویت در تجربه انسان ( دست کم پس از ( طفولیت ) ارتباط اندکی با نیازهای فیزیولوژیک و یا هیچ ارتباطی با آن ندارد . در عوض اکثر تقویت کننده هایی که برای افراد اهمیت دارند و تقویت اجتماعی پاسخهای تایید کننده یا رد کننده سایر افراد هستند، تایید بر این عقیده که تقویت کننده های عمده در تجربه انسان ماهیتی اجتماعی دارند – پذیرش ، لبخند ، آزار در آغوش گرفتن ، تحسین ، تائید علاقه و توجه از سوی دیگران – اولین مفهوم از چند مفهومی است که این نظریه ها بدان مفاهیم نظریه های یادگیری " اجتماعی " هستند. در الگوی سرمشق گیری به نظر می رسد تاکید بر حمایت ابزاری و ملموس است .
_دیدگاه پدیدار شناختی7:
مازلو حمایت اجتماعی را یک نیاز اساسی برای رشد هر فرد می داند . او مشاهده کرد که اکثر افراد نوروتیک دارای سطوحی از حس فقدان امنیت ، تعلق خاطر ، عشق و توجه به حرمت نفس می باشند و هر یک از این ویژگی ها و نیازها ارتباط تنگاتنگی با تکامل شخصیت و خود شکوفایی فرد دارد. به اعتقاد مازلو افراد وابسته به محیط اجتماعی خود هستند و بدین روش نیازهای اساسی خود را رفع می کنند. و به احساسات و نیات دیگران حساس هستند. همه اینها شرایطی را فراهم می کند که شخص بتواند استعدادها و توانائیهای بالقوه خود را شکوفا و به کمال برساند. لذا بر اساس نظریات مازلو افراد خود شکوفا نیاز اندکی برای حمایت اجتماعی دارند ، زیرا آنها متکی به خود بوده و منبع حمایتی مثبتی برای دیگران محسوب می گردند (مازلو،ترجمه رضوانی،1376).
_دیدگاه شناختی :
در نظریه شناختی ، برخی از پژوهشگران از جمله لازاروس8 ، فولکمن9 بر این باورند که تنیدگی به شناخت فرد از خود و محیط بستگی پیدا می کند . از سوی این پژوهشگران به دو راهبرد اشاره می شود که توسط فرد برای کاهش اثرات تنیدگی استفاده می شود. راهبردهای مشکل مدار و راهبردهای هیجان مدار، راهبرد های مشکل مدار جهتشان به طرف اداره و رویارویی با مشکل است. صورتی که راهبردهای هیجان مدار جهتشان به سوی بهینه سازی پریشانی هیجانی است.به علاوه راهبردهایی وجود دارد که از هر دو کنش مشکل مدار و هیجان مدار استفاده می کند حمایت اجتماعی یکی از این راهبردهاست . حمایت اجتماعی راهبردی است که از دو کنش سود می جوید و بدین ترتیب ناظر بر حمایت اطلاعاتی ، عاطفی و ابزاری است ( قلاتی، 1380 ).

_دیدگاه تحولی :
تاثیر حمایت اجتماعی ریشه در تئوری دلبستگی بالبی10 و راتر11 دارد که وجود ارتباط میان کودک و اطرافیان وی را در رشد تحولی ضروری می دانند.از جنبه ارتباط حمایت اجتماعی با تئوری دلبستگی می توان گفت که مراقب به عنوان پایگاه امنی است برای نوزاد تا به شیوه ی موثری درمحیط به کشف و دستکاری بپردازد که در نتیجه آن حسی از شایستگی و مو ثر بودن را در خود رشد دهد و از این طریق منابع بالقوه فشار زا را کمتر تهدید کننده تفسیر می کنند و منجر به ایجاد اطمینان و اعتماد در فرد و دیگران می شود ( منصور و دادستان ، 1380).
26-2-منابع حمایت اجتماعی :
منابع حمایتی شخص مواردی همچون خانواده ، دوستان و همسالان ، افراد آشنا و نزدیک معلمان و حمایت عمومی را شامل می شود . در دوره نوجوانی به خاطر ویژگی های مخصوص این دوره شکل نیاز حمایت اجتماعی پیچیده تر می شود . نوجوانان از یک طرف به خاطر نیاز به استقلال حمایت اجتماعی را طرد می کنند و از طرف دیگر شدیداً به آن نیاز مندند با این فشار درونی برای کسب استقلال ، نیاز به خصوصی برای جستجوی حمایت از منابع دیگر در آنها به وجود می آید. از این جاست که شکل روابط انها نیز تغییر می یابد و در بسیاری از موارد نگرانی هایی را برای والدین به وجود می آورد . این مسائل معمولاً نوجوانان را به طرف گروه همسالان و دوستان سوق می دهند و نیاز به دریافت حمایتی از طرف آن گروهها بیشتر می شود. همسالان نقش عمده ای را در رشد روانشناختی و اجتماعی نوجوانان بازی می کنند تعامل با همسالان فرض هایی را برای یادگیری نحوه کنترل رفتار اجتماعی ، رشد مهارتهای مربوط به سن و علایق بوجود می آورد و باعث می شود نوجوان همسالان خود را در مشکلات و احساساتش سهیم بداند. همچنین نوجوانان در مقایسه با افراد کم سن و سال ، بیشتر به روابط همسالان وابسته اند زیرا در این دوره پایبندی به ارزشهای والدین به تدریج سست می شود و نوجوانان بیشتر به استقلال و متکی به خود بودن می اندیشند.علاوه بر خانواده ،دوستان، همسالان ، معلمان نیز از منابع حمایتی مهم به شمار می آیند که از دوران تحصیلات ابتدایی به عنوان یکی از شبکه های حمایتی وارد عمل می شوند . اگر چه طی دوره نوجوانی نیاز به کسب استقلال تا حدودی ارتباط نوجوانان را با معلمان نیز سست می کند و حتی موجب عصیانهایی بر علیه معلمان می شود ولی هرگز نیاز به حمایت ایشان از بین نمی رود.(میچل دمونت.مارک آ.2007).
27-2-ابعاد حمایت اجتماعی :
حمایت اجتماعی دارای دو بعد یا جنبه ی اساسی است :
الف ) جنبه ی ذهنی : بعد ذهنی حمایت اجتماعی به تصوری اطلاق می گردد که فرد از افرادی دارد که قادرند به طور موثر در مواقع درماندگی و ناچاری وی را مساعدت نمایند.
ب) جنبه ی عینی : بعد عینی یا بالفعل حمایت اجتماعی به میزان واقعی مساعدتها و همیاری های ارائه شده به فرد بستگی دارد . هر نوع تغییر ناگهانی یا بروز مصیبت در زندگی ، از جمله منابع فشاری است که ممکن است موجب پریشانی و نگرانی شخص شود.
جنبه ذهنی درمیزان عملکرد فرد تاثیر فراوانی دارد و یافته های پژوهشی حاکی از آن است که هر چه ذهنیت فرد در برخورداری از حمایت دیگران ( حمایت بالقوه ) بیشتر باشد،میزان پاسخهای موفقیت آمیزی که به فشارهای روانی و موقعیتهای بغرنج نشان می دهد ، بیشتر است . به عکس اگر فرد احساس کند که از حمایت اجتماعی کافی اطرافیان برخوردار نیست ، احتمالاً آمادگی کمتری برای مقابله با خطر از خود نشان می دهد و ممکن است به جای رویارویی با مسایل ، اجتناب متوسل شود ( هاینزمن.کاپلان.1988)
با توجه به بعد عینی حمایت اجتماعی، افراد موثر در مساعدت و یاری فرد تا حد زیادی از شدت فشار روانی می کاهد و فرد را به انطباق دوباره قادر خواهد ساخت. به عنوان مثال : ازدواج از جمله وقایعی است که سبب ایجاد فشار روانی مضاعف بر فرد می شود ، حضور شرکت افراد خانواده و دوستان در مجلس عروسی تا اندازه ای پذیرش نقش همسری و مسئولیت را برای عروس و داماد آسانتر می کند . همچنین مساعدت هایی که تا مدتها بعد از عروسی به زوج جوان از سوی اطرافیان به خصوص خانواده ارائه می شود . به میزان قابل توجهی از فشار روانی ناشی از تغییر زندگی و بار مسئولیتها می کاهد و آنها را قادر می سازد که با موفقیت و شرایط تازه انطباق لازم را به عمل آورند
28-2-سیستم های حمایت اجتماعی :
سیستمهای حمایت اجتماعی مطابق با نظر کاپلان( 1996 )،عبارت است از واگذار کردن بخشی از ضروریات بین فردی به گروهی از افراد که قادرند در مواقع اضطراری حفاظتهای عاطفی و منابع حمایتی را برای افراد نیازمند مهیا کنند. بعلاوه مردم با فراهم کردن کمک ها ، منابع اطلاعات و آگاهیهای شناختی برای افراد نیازمند موجب افزایش توانایی آنان در مقابله با بحرانهای روحی می شوند. مطابق نظر کاپلان یک فرد به گروههای حمایتی متعددی در خانه ، محل کار و تفریحگاههای عمومی نیازمند ا ست. در سال (1996) به وسیله کاپلان نظریه مفیدی درباره ی اینکه چگونه خانواده به عنوان سیستم حمایتی عمل می کند ارائه شد. کاپلان می گوید : که خانواده به چند راه مختلف به عضو خود خدمت می کند، منبع ایدئولوژی و راهنما و واسطه ای در حل مشکلات ، خدمت عملی و راهنمایی صحیح پناهگاهی برای استراحت و رفع خستگی و به عنوان یک گروه کنترل و مرجع خانواده تاریخچه ای از چگونگی زندگی اعضا و ارتباط متقابل و طریقه متقابل با مشکلات زندگی رابرای اعضای خود تمهید می کند . به عنوان یک حلال مشکل برای تصمیم گیری در شرایط بحرانی کمک می کند و می تواند به عنوان نیروی قدرتمندی برای حمایت در برابر دگرگونی ها عمل نماید سیستم های حمایت اجتماعی در خانه و محل کار، افراد را در مقابله با استرس های محیطی یاری می رسانند و به عنوان سپر عمل می کنند.
محققان گاهی این سوال را مطرح می کنند که چرا سیستم های حمایت اجتماعی چنین اثرات مشخصی دارند و تحلیل کنونی پیشنهاد می کند که یکی از دلایل این است که اشخاص حمایت کننده اطمینان مجدد و پذیرش را به شخص عرضه می کنند ( شریفی درآمدی ، 1380 ) .
_افزایش حرمت نفس :
کار کردهای حمایتی و هویتی خود به صورتی کلی به آنچه که فرد پیرامون خود آموخته است اشاره دارد. فرد قادر است خود را موجودی ارزشمند و با کفایت قلمداد کند منابع مربوط به کارکرد حرمت نفس عبارتند از :
1- دریافت اطمینان و تصدیق
2- ارزشمندی تایید و تحسین
3- ابراز احترام به فرد دریافت کننده حمایت
ساراسون12 (1987) ، ابعاد حمایت اجتماعی را به پنج دسته تقسم کرده است :
1- حمایت هیجانی
2- حمایت شبکه اجتماعی
3- حمایت عزت نفس
4- حمایت وسیله
5- حمایت اطلاعاتی
حمایت هیجانی : عبارتست از مهارت درکسب کمک از دیگران به هنگامیکه فشار روانی افزایش می یابد.
حمایت شبکه اجتماعی : موجب کاهش فشار روانی از طریق دسترسی به عضویت در شبکه به فراموش کردن مشکلات می گردد.
حمایت عزت نفس : بدین مفهوم است که دیگران به فرد بقبولانند قابلیتهای ویژه ای دارد .
حمایت وسیله ای : عبارتست از دسترسی به منابع مالی و خدماتی ، زمانی که فرد برای سازگاری با رویدادهای فشار زای روانی بدانها نیاز دارد .
حمایت اطلاعاتی: ارائه اطلاعات برای درک رویدادهای فشار زای روانی(سارا سو13ن، 1987).
فلتون و بری (1992 ) می خواستند بدانند که آیا تغییر در منشاء حمایت فرزندان باعث تغییر در دسترسی به حمایت اجتماعی و رضایت مندی از آن می شود.
نتایج نشان می دهد که گر چه عموماً دسترسی به حمایت اجتماعی با ارزش است لیکن برخورداری از حمایت عزت نفس به مراتب سودمند تر است به ویژه اگر منشا آن خارج از خانواده باشد.(کشاورز هدایتی. 1388)
کاپلان ( 19981 ) معتقد است که به هنگام افزایش فشار روانی ، اشخاصی که از حمایت اجتماعی بالایی برخوردارند علائم افسردگی در آنان دیده نمی شود و بنابراین حمایت اجتماعی با افزایش درک صریح از رویدادهای روانی فشار زا باعث کاهش تاثیر فشار روانی می شود.(کاپلان ، 1996،ترجمه پور افکاری ، 1380 ).

_عوامل فردی و اجتماعی حمایت اجتماعی:
اکنون تقریباً مسلم شده است که حمایت اجتماعی یکی از عوامل بسیار مهم در سلامت روانی نیز هست . در طی بیست سال گذشته مجموعه ای از اطلاعات و داده ها پیوند حمایت اجتماعی نسبت به سلامتی را جمع آوری کرده اند . تحقیقات نشان می دهد که ارتباط قابل توجهی بین سطوح پایین حمایت اجتماعی و میزان بروز بیماریها و مرگ و میر وجود دارد. پیوند مکانیزم های مطرح شده نسبت به سلامتی بر پایه روانشناختی است. یعنی اینکه حمایت اجتماعی ممکن است با بیشتر وضعیتهای عاطفی مثبت احساس تعلق صمیمیت ، خود ارزشی ، و افزایش حس کنترل در ارتباط باشد. وضعیتهای روانشناختی مثبت مشتق شده از حمایت اجتماعی ممکن است رفتار های سلامت را افزایش دهدیا ممکن است مانع واکنشهای فیزیولوژیکی آسیب زای مرتبط با وضعیتهای روانی منفی شوند . تحقیقات نشان داده اند زنانی که از حمایت اجتماعی کمتری برخوردار بوده اند نسبت به مردانی که از حمایت بیشتری برخوردار بودها ند طول عمر کمتری داشته و آمادگی بیشتری برای ابتلا به بیماری از خود نشان داده اند . البته حمایت اجتماعی نیز برای ادراک فرد از محبت و حمایت خانواده ، دوستان و اطرافیان در مقابل استرس و مشکلات زندگی اطلاق می شود . افرادی که حمایت اجتماعی بیشتری دریافت می کنند درد کمتری را متحمل شده و کمتر به بیماری مبتلا می شوند .

29-2-طبقه بندی حمایت اجتماعی و انواع آن :
کوب14 1976 حمایت اجتماعی را به عنوان اطلاعاتی تعریف کرده است که باعث می شود افراد به این اعتقاد پیدا کنند که می بایستی مورد مراقبت قرار بگیرند و دوست داشته باشند ، مورد احترام قرار گرفته وبه آنها ارزش داده شود و متعلق به یک شبکه اجتماعی بوده و این ارتباط نیز دو طرفه می باشد. این سه نوع اطلاعات فرد را با انواع مختلفی از حمایت اجتماعی مواجه می کنند ،حمایت ازحرمت نفس ، ارزشمند شدن و حمایت عاطفی وحمایت از طرف جامعه.
شی فر 15، کوین16 و لازاروس ( 1981 ) سه محور را برای حمایت اجتماعی بر شمرده اند .
1- حمایت اجتماعی هیجانی یا عاطفی که در برگیرنده صمیمت و به دست آوردن آن در روابط بین فردی است .
2- حمایت عینی یا ملموس که کمک مستقیم و قابل لمس در ارتباط با امکانات و خدمات می باشد .
3- حمایت اطلاعاتی : که در برگیرنده راهنماییها با اطلاعات و راه حلهایی است که یک شخص در ارتباط با مشکل خود به آن نیاز داشته و پسخوراندی به رفتار می باشد(قلاتی ،1380).
بر کمن17( 1986 )، بیان می کند که حمایت اجتماعی به دو نوع اساسی ساختاری و کارکردی تقسیم می شود . حمایت ساختاری معمولاً به جنبه عینی حمایت اشاره دارد و در برگیرنده ارتباطات اولیه و اساسی می باشد . از قبیل تاهل ، عضویت در گروهها ، دلبستگی ،علایق و غیره – حمایت کارکردی شامل کار کردهای مثل حمایت اطلاعاتی و ابزاری و محترم شمردن فرد ، صمیمت در روابط اجتماعی ، میزان و مکان دسترسی به فرد مذکور در زمان معین و مورد نیاز را در بر می گیرد .
وان18 ( 1996 ) اعتبار افتراقی چهار نوع حمایت اجتماعی ( اطلاعات ، عاطفی ، ملموس و رفاقت) را مورد بررسی قرار داد. نتایج حاکی از تاثیر حمایتهای اجتماعی بر عوامل متعددی بود. نتایج قطعی و مهمی از اینکه چه افرادی این حمایتها را بوجود می آورد در دست است. تجزیه و تحلیل داده ها یک همبستگی میان اعضای خانواده وا نواع حمایت اجتماعی را نشان می دهد. (یار احمدی ،1378).
کاپلان و هاینزمن (2010) حمایت اجتماعی را یک مفهوم چند بعدی می دانند که شامل دو بخش است:
1- حمایتی که در عمل دریافت شده است. که خود به سه نوع حمایت قابل تقسیم اند:
1- حمایت آگاهی دهنده 2- حمایت عاطفی و 3- حمایت ابزاری
2- حمایت در دومین قسمت به منابع حمایتی اشاره دارد: 1- خانواده 2- دوستان 3- غریبه ها 4- حیوانات.
کوهن19 (2009) برای توضیح نقش های دفاعی حمایت های اجتماعی دو نوع الگو را شناسایی کرده است:
1- اولین الگو به نام "الگو عامل موثر بنیادی" شناخته می شود و فرض را بر این می گیرد حمایت اجتماعی بدون در نظر گرفتن تجارب واقعی رویدادهای استرس آور، یک موقعیت کلی مثبت را به فرد می دهد.
2-الگوی دوم به عنوان "الگو عامل موثر بازدارنده استرس" تعریف می شود و فرض را بر این می گرد که داشتن حمایت اجتماعی مناسب تاثیر استرس را روی سلامت فرد تعدیل (کاهش) می کند. (میچل دمونت.مارک آ.2005)
دیویدسون و نیل20 حمایت اجتماعی را به 4 طبقه کلی تقسیم نموده اند:
1- حمایت اطلاعاتی 2- حمایت ابزاری 3- حمایت معاشرت اجتماعی 4- حمایت عزت نفس(بخشایی.1387)
راتوس 21(2008)معتقد است حمایت اجتماعی از پنج طریق عمل می کند:
1- توجه عاطفی: شامل گوش دادن به مشکلات افراد و ابراز احساسات همدلی، مراقبت، فهم کردن و قوت قلب دادن؛
2- یاری رسانی: یعنی ارائه حمایت و یاری که به رفتار انطباقی می انجامد.
3- اطلاعات: ارائه توصیه و راهنمایی جهت افزایش توانایی مقابله ای افراد.
4- ارزیابی: ارائه پسخوراند از سوی دیگران در زمینه عملکرد منجر به تصحیح عملکرد.
5- جامعه پذیری: دریافت حمایت اجتماعی معمولاً بواسطه جامعه پذیری به وجود می آید. در نتیجه اثرات سودمندی به دنبال دارد.

روک واتیارد22(2009)حمایت اجتماعی را دارای دو شکل می دانند:
1- حمایت اجتماعی عاطفی
2- حمایت اجتماعی ابزاری
_حمایت اجتماعی عاطفی: را می توان ایجاد نوعی رابطه صمیمی و محبت آمیز با دیگر افراد دانست. مثل خانواده؛
_حمایت اجتماعی ابزاری: ارائه خدمات، کمک در انجام فعالیت ها، دادن پول و سایر کمک هایی است که از افراد دیگر به فرد می گردد.
اعضای خانواده به عنوان مهم ترین منبع حمایت ابزاری به شمار می آیند در حالی که دوستان معمولاً کمتر چنین کمکی را فراهم می کنند. از سوی دیگر حمایت عاطفی هم از طرف اعضاء، خانواده و هم دوستان بروز می کند.(روک و ایتارد.2000)
پیشینه پژوهش
33-2-پژوهشهای داخلی :
1) در بررسی مقابله های دینی در افرادمعتادو عادی (سالم) که توسط هاجر پهلوانی و بهروز دولت شاهی در سال1387 صورت گرفت ،نتایج نشان می دهد افراد معتاد در مقایسه با افراد غیر معتاد به طور معنی داری کمتر از روش های مقابله دینی استفاده می کنند. بین متغیر سن این افراد و میزان تحصیلات آن ها با نوع راهبرد مقابله به کار برده توسط این اشخاص وجود رابطه تایید شد. هر چه افراد مسن تر بودند بیشتر از مقابله کارآمد و مذهبی (دینی) استفاده می کردند درعین حال نحوه مقابله کاربردی در افراد بی سواد و افراد با تحصیلات دیپلم و بالاتر متفاوت بود. در نتیجه داشتن باورهای دینی در برخورد با موقعیت های تنش زا در زندگی باعث تخفیف تاثیرات فشار زای ایجاد شده گردیده و شخص را از مصرف کردن مواد یا پناه بردن به انجام الگوهای نامناسب رفتاری باز می دارد. البته نه تنها گرایش دینی داشتن عاملی دفاعی در برابر گرایش به سمت مواد داشتن است بلکه به نظر می رسد وقتی فرد مصرف مواد را کنار می گذارد در وی گرایش های بیشتری نسبت به مسایل دینی ایجاد می شود.
2) در پژوهشی با عنوان مقایسه سلامت روان و حمایت اجتماعی بین سالمندان ساکن منزل شخصی و سالمندان ساکن خانه سالمندی که توسط رویامشاک در سال 1386 صورت گرفته است مشخص شد افراد ساکن در خانه سالمندی از نظر سطح سلامت عمومی شان و نیز متغیرهای آن (اضطراب، افسردگی عملکردهای اجتماعی و وضعیت نشانه های جسمانی) به نسبت افراد ساکن خانه شخصی نمرات بسیار پایین تری کسب نموده و شرایط مساعدی نداشتند. افراد ساکن خانه سالمندان میزان حمایت اجتماعی کمتری از محیط پیرامونی شان دریافت می کردند.
3) در برسی رابطه میان رضایت از زندگی و حمایت اجتماعی با سلامت روان در دانشجویان که توسط عابدیان در سال 1385 صورت گرفت، یافته ها نشان می دهند که متغیرهای رضایت از زندگی و حمایت اجتماعی به طور معناداری سطح سلامت روانی را پیش بینی می کنند وضعیت تاهل با سطح بهداشت عمومی مرتبط است افرادی که متاهل هستند سطح بهداشت روانی بالاتری را نشان می دهند. هم چنین احساس حمایت اجتماعی در آن ها بالاتر بود. هر چه افراد از زندگی رضایت بالاتری داشته باشند. سلامت عمومی بالاتری دارند؛ و افرادی که حمایت اجتماعی شان بالاتر بود در مولفه سلامت عمومی وضعیت مناسب تری داشتند.
4) در پژوهشی که توسط سید سجاد ایرانی در سال 1387 با عنوان بررسی مقایسه ای ویژگی ها و اختلال های شخصیت و نیز راهبردهای مقابله ای در معتادان خود معرف و گروه به هنجار جامعه پرداخت به این نتایج دست یافت که افراد معتاد از راهبردهای مقابله ای غیر سازنده (ناکارآمد) مانند درماندگی، و پرهیز (اجتناب) بیشتر از افراد بهنجار استفاده می کنند و د23ر شاخص های آسیب پذیری شخصیت بیش از افراد سالم، دچار آشفتگی و اختلال می باشند ویژگی های شخصیتی هم چون (تکان شوری، پرخاشگری و هیجان طلبی) بر رفتار اعتیادی، در شروع گسترش و تداوم وابستگی به مواد نقش دارند (بال.2004)1
5- در تحقیقی که توسط امراله ابراهیمی در سال 1387 با عنوان بررسی رابطه شیوه های مقابله با استرس و حمایت اجتماعی با میزان افسردگی در جانبازان (قطع نخاعی) نتایج نشان داد که افراد افسرده جانباز بیشتر از شیوه های غیرموثر و الگوهای مقابله ای جانبازهای کمتر افسرده بیشتر متمرکز بر مساله و برخی روش های سودمند و کارآمد متمرکز بر هیجان (عاطفه محور) بود. برجسته ترین روشهای مقابله ای شان (روی آوردن به مذهب، مقابله فعال، برنامه ریزی، جستجوی حمایت های اجتماعی برداشت یا تفسیر مثبت، خویشتن داری بود. جانبازان بیشتر افسرده از (مقابله متمرکز بر عاطفه، ابراز نمودن ناراحتی، تفکر آرزومندانه انکار استفاده از مواد دارویی و غیرقانونی، دخانیات و جستجوی حمایت عاطفی )بود.
یافته دیگر این که جانبازانی که کمتر افسرده بودند از سطح سلامت روانی بالایی برخودار بودند، میزان حمایت اجتماعی بیشتری از (والدین، دوستان، همسر) را گزارش نموده اند. این یافته بر اهمیت حمایت اجتماعی در پیشگیری از بروز آشفتگی روانی تاکید دارد. در افراد افسرده شدید میزان کشمکش های بین فردی بالاتر و میزان حمایت اجتماعی کمتری گزارش شد.
همچنین بررسیها نشان داده اند افرادی که دارای حمایت اجتماعی بالا و کشمکش های میان فردی کمتری هستند در رویارویی با رخدادهای فشارزای زندگی بیشتر ایستادگی می کنند.بطور موثرتری مقابله می نمایند و نشانه های کمتری از آشفتگی روانی را از خود نشان می دهند.
6) در مطالعه عصاریان درباره بررسی نیم رخ روانی افراد معتاد در سال 1384 صورت گرفت یافته ها نشان داد که بیشترین ویژگی روان شناختی در میان افراد وابسته به تریاک و هروئین شامل: اضطراب با 43/0 ، افسردگی با 34/0 بودند بعد از این ویژگی ها، صفات شخصیتی ضد اجتماعی با 32/0 اسکیزوئید با 30/0 و ضعف رو این با 27/0نسبت به سایر خصوصیات نرخ بیشتری داشتند.
رابطه معنی داری هم بین نوع ماده مصرفی و سطح تحصیلات این افراد به چشم می خورد (افراد دارای تحصیلات پایین و اکثراً مجرد، سن شروع تجربه مواد بالای 20 سال و داشتن سابقه خانوادگی منفی) بیشترین ویژگی تعداد افرادی هستند که گرایش به مصرف مواد در آن ها شایع تر بود.
7) در تحقیقی که توسط علی پور(1387) درباره بررسی ارتباط حمایت اجتماعی با ایمنی بدنی در افراد سالم صورت گرفت نشان داد که افراد دارای حمایت اجتماعی بالاتر، وضعیت ایمنی بدنی شان بالاتر و شرایط مناسب تری دارد و برخلاف این نتیجه افراد منزوی و دارای سطح حمایت اجتماعی پایین از سلامت جسمی و ایمنی بدنی مناسبی برخوردار نبودند.
8) در پژوهشی توسط فاطمه رئیسی، سمیه رشیدی(1387) درباره مقایسه شیوه های فرزند پروری و سلامت روان در بین افراد معتاد و غیر معتاد انجام شد نشان داد افراد معتاد بر حسب وضعیت روانی در مقیاس های سایکوتیک، ترس مرضی پرخاشگری، اضطراب افسردگی و حساسیت بین فردی به طور معنا داری علایم بالاتری نسبت به افراد عادی نشان می داند. ولی از لحاظ دارا بودن علایم وسواس فکری. عملی، افکار پارانوشیا و شکایت های جسمانی بین افراد معتاد با افراد عادی تفاوت معناداری وجود نداشت.
9) در بررسی سطح سلامت روان افراد معتاد به مواد روان گردان که توسط کاظم احمدیان(1384) در دانشگاه ارسنجانصورت گرفت ،یافته ها حاکی است متوسط نمرات سلامت روان در افراد معتاد به طور قابل ملاحظه ای بالاتر از افراد عادی جامعه است و میزان شیوع اختلال های روانی هم در آن ها بالاتر بود. متوسط نمرات در مقیاس افسردگی بالاتر از نمونه عادی بود، یعنی افراد معتاد (خلق منفی تر، احساس بی ارزش بودنم، ناامیدی و افکار خودکشی) بیشتری گزارش نمودند میزان اضطراب و مشکلات خواب در افراد مصرف کننده تریاک و یا چند ماه مصرفی به صورت پایاتر از افراد دیگر بالاتر بود.
10) در پژوهشی که به بررسی ارتباط بین سلامت روان و حمایت اجتماعی در کارمندان بهداشت و درمان صنعت نفت بوشهر توسط حاجبی و فریدنیا در پژوهشکده زیست پزشکی خلیج فارس در سال 1388 صورت گرفت نشان داد وضعیت سلامت روان با نمره های کسب شده از میزان حمایت اجتماعی رابطه مستقیم و معنی داری وجود دارد.
جنسیت و گروه سنی، تحصیلات دانشگاهی وضعیت تاهل و تعداد اعضای خانواده با سلامت روان و حمایت اجتماعی؛ دارای همبستگی معناداری هستند. افرادی که به صورت ساعتی کار می کردند در مقایسه با افراد رسمی یا پیمانی از شرایط سلامت روانی و سطح حمایت اجتماعی پایین تری برخوردار بودند.
افرادی که سطح حمایت اجتماعی شان بالاتر است از نظر شاخص های سلامت روان (افسردگی، اضطراب ناکنش وری اجتماعی و بد کار کردی اجتماعی، وضعیت جسمانی) وضعیت جسمانی بهتری دارند افرادی که بومی منطقه جنوب بودند هم میزان حمایت اجتماعی شان و هم سطح سلامت عمومی بالاتری کسب کردند.
11) در بررسی عوامل موثر در گرایش جوانان به مصرف مواد مخدر به وسیله بهزاد رسول زاده در سال 1383 صورت گرفت نشان داد که: 1- متغیرهای افسردگی به عنوان اولین متغیر 2- طلاق والدین 3- معاشرت با افراد ناباب 4- کشیدن سیگار 5- در نهایت شکست تحصیلی؛ بیشترین تاثیر را در گرایش نوجوانان به مصرف مواد مخدر دارند.
با آموزش مهارت های زندگی و آموزش های فرهنگی، بین فردی و فردی از گسترش این معضل کاست.
12) در تحقیق علی اکبر ثمری، لعلی فاز و علی عسگری در سال1386 با عنوان بررسی منابع حمایتی و روش ای مقابله ای با عوامل استرس زا (در دانشجویان) به این یافته ها دست یافتند که رابطه معناداری بین میزان ادراک فرد از شرایط استرس زا و نیز رابطه معناداری بین مقابله هیجان مدار با ادراک استرس موجود وجود دارد.
افرادی که شرایط سخت و فشارزا تری را ادراک کرده اند، بیشتر سعی در کنترل و یا برخورد هیجانی و عاطفی با رویداد داشتند و ادراک افراد از میزان حمایت اجتماعی در دسترس با نحوه برخورد شان با موقعیت پیش رو مرتبط بود. یعنی آنهایی که به داشتن میزان بالاتری از حمایت اجتماعی معتقد بودند کمتر تحت تاثیر پیامدهای هیجانی موقعیت بودند و در برخورد با مشکلات سازگاری بهتری از خود نشان می دادند.
ایستگارد ویلیامسون و ساندلر بیان می کنند که افزایش حمایت اجتماعی از سوی والدین و همسالان اثر رویدادهای منفی زندگی را در بین جوانان کاهش می دهد و منجر به سازگاری و بالا رفتن سطح سلامت روانی خواهد شد.
13) در پژوهشی توسط زهره احمدآبادی در سال 1387 به نقش حمایت اجتماعی و راهبردهای مقابله در سلامت روانی پرداخته شده است. نتایج این تحقیق نشان داد افرادی که مورد آزار و خشونت قرار گرفته بودند از میزان حمایت اجتماعی ضعیف تری برخوردار بوده اند و اکثر آن ها به دلیل عدم استقلال مالی و وابستگی به همسر خود بیشتر مورد خشونت بوده اند اما از هر دو راهبرد مقابله در مواجه با مشکلات خیلی بیشتر از انسان های عادی استفاده کرده اند. به دلیل قرار گرفتن در شرایط فشار آور مداوم و طولانی مدت، به دلیل ایجاد تنش و اضطراب بالا، شاید، افراد در به کارگیری راهبردهای فعال یا شکست مواجه شده اند و یا مثلاً چون از حمایت های اجتماعی مد نظرشان نتیجه ای عایدشان نمی شود به سمت مقابله ای اجتنابی کشیده می شوند بین راهبردهای فعل پذیر (عاطفه محور) و سلامت روانی رابطه معنادار و منفی وجود دارد راهبرد مقابله فعال با حمایت اجتماعی بالا رابطه مثبت و با راهبردهای فعل پذیر رابطه منفی و معنی داری دارند. به علاوه سلامت روان و حمایت اجتماعی با هم رابطه مثبت و همبستگی معناداری دارند.
14) خود کارآمدی ادراک شده و راهبردهای مقابله ای در شرایط تنش زا توسط ابراهیم مسعودنیا در سال 1386 مورد تحقیق قرار گرفت. نتایج حاکی از آن است که افرادی که از خود کارآمدی بالایی برخوردارند از راهبردهای مقابله مساله محور بیشتر استفاده می کنند و برعکس آنهایی که از راهبردهای مقابله اجتنابی و یا هیجان مدار بهره می گیرند از سطح خود کارآمدی پائین تری به نسبت بقیه افراد برخودار هستند.
15) براساس تحقیقات غرابی در سال 1384 با عنوان راهبردهای مقابله ای نوجوانان تهرانی در وضعیت های مختلف هویتی بین روش های مقابله ای افراد و هویت آن ها ارتباط وجود دارد. افراد دارای هویت پیشرفته تر و تعهد، از مهارت های مقابله ای موثرتری استفاده می کنند و در شرایط پر خطر، بهتر عملی خواهند نمود. (یکی از ابعاد هویت، روابط بین فردی است افراد دارای هویت موفق در موقعیت های مختلف از مهارت های مقابله ای موثر و مفید استفاده می کنند استفاده از این مهارت ها به عنوان یک مکانیزم محافظتی عمل کرده و باعث پیشگیری از مصرف مواد می شود.
16) در تحقیق هژیر(1387) با عنوان بررسی رابطه اختلال های شخصیت ضد اجتماعی و مرزی با اعتیاد به انواع مواد بیان می کند در بررسی سبک های مقابله ای در گروهی از معتادان به کوکائین با متوسط رنج سنی 32 سال افرادی که در گذشته استرس های بسیاری را تحمل کرده اند. احتمال بیشتری دارد که به اعتیاد روی آورند. این افراد مصرف کوکائین را به عنوان شیوه ای برای مقابله با این سختی ها به کار می برند.

34-2- پژوهش های خارجی :
1- نتایج پژوهش هاینونن (2000) در مورد تاثیر دارو درمانی بر ترک موفق معتادان به الکل در شهر لندن نشان می دهد که با افزایش دوره مصرف صحیح دارو درمانی در مراکز درمان اعتیاد به الکل موفقیت در ترک انها افزایش محسوسی داشته است.(هاینونن ٬ 2000 به نقل از شییر وهمکاران ٬ 1999).
2-ناپ1٬ شییر و ویلیامسون ٬2(2006 ) در تحقیقی که به بررسیمیزان تاثیر کمپهای ترک اعتیاد در ایالت فلوریدای امریکا (در کمپهای تابستانی سال 2005 و 2006) پرداخته اند، متوجه گردیدندکه آموزش روشهای ترک اعتیاد در افراد معتاد توانسته است بر مهارتهای زندگی انها به ویژه در زمینه کنترل وسوسه و ابراز وجود تاثیر بسزایی داشته باشد. (آلیسون3٬گوچارد4٬ فانگ وگیلیان5٬ 2003). همچنین نتایج این تحقیق نشان می دهد که آموزش مهارتهای زندگی برای معتادان توانسته است کیفیت زندگی و سبک زندگی انها را بهبود بخشد.
3- ماتیوز و همکارانش(2000) در یک تحقیق میدانی که با هدف بررسی رابطه بین روشهای ترک اعتیاد به قرصهای روان گردان در دانش اموزان دختر دبیرستانی در شهر ونکوور کانادا انجام داده است به این نتیجه رسیده است که بین روش دارو درمانی و میزان موفقیت در ترک قرصهای روان گردان در بین آنها رابطه معنادار گزارش نموده است. علاوه بر این نتایج تحقیق ماتیوز و همکارانش نشان می دهد که هرچه میزان آگاهی از روش ترک اعتیاد به شیوه دارودرمانی در دانش اموزان بالاتر باشد بر میزان سرعت در ترک اعتیاد و موفقیت در این کار انها افزوده شده است.(هاینون٬ 2000 ؛ به نقل از ماتیوز6 و همکاران ٬ 2000)
4-نتایج پژوهش دیگری که توسط ویلیامز و همکارا نش(2008) انجام شده ،نشان داده است که میزان کنترل وسوسه ها در بین معتادینی که به روش کمپهای پرهیز محور استفاده شده است در مقایسه با معتادهایی که به روشهای دیگر اعتیاد خود را ترک نموده اند بالاتر بوده است. (ویلیامز 7٬ ریلز 2008)
5- پژوهشی که توسط توس (2009) پیرامون تاثیر اموزش مهارتهای مقابله ای بر ترک موفق سیگار در شیکاگو انجام شده است. در این تحقیق توس اعتقاد دارد که:
1) فرضیه اساسی آن این است که با رویا رویی تدریجی با تحریکات اجتماعی شخص مقاومت به استعمال مواد دارویی را پیدا خواهد کرد.24
2) آموزش هنجار بنیاد: سعی به ایجاد آن چه فرم و هنجار است و یا مورد قبول و پذیرش در یک جامعه می باشد در شناخت و ادراک نوجوان تاثیر به سزایی دارد.25
3) آموزش مهارت های مقابله: افزایش مقاومت شخص با ایجاد و پرورش رویکردهایی از طریق آموزش شناختی به افراد.26
نتایج این تحقیق نشان داد که برنامه هایی که در جهت پیشگیری در زمینه سوء مصرف مواد و سیگار در دوره نوجوانی اجرا گردید به طور کاملاً موثری واقع می شوند. که تاکید آن ها بر افزایش مقاومت به ترغیب های اجتماعی در جهت مصرف می باشد.
6- بری و بارو کلوچ(2009) در تحقیقی به بررسی راهبردهای مقابله ای و حمایت اجتماعی در روان پریشی (دوران سال خوردگی) پرداخته اند. نتایج این تحقیق نشان می دهد افراد مسنی که شرایط جسمی (سلامت بدنی) نسبتاً بهتری داشتند معمولاً به طور پایا بیشتر از راهبردهای مساله مدار در برخورد با مشکلاتشان بهره می بردند اما بر عکس افراد سالخورده روان پریش که سلامت عمومی ضعیف تری را نشان دادند از راهبردهای مقابله ناکارآمد و غیر مفید استفاده بیشتری داشتند و در عین حال نسبت به گروه جوان تر کمتر نحوه رویارویی خود با مشکلات را کارآمدتر تلقی می کردند، این گروه معمولاً تعداد دوستان کمتری داشتند و از حمایت اجتماعی کمتری نیز برخودار بودند. این یافته ها نیاز بالقوه مداخلات روانی اجتماعی را در دوره پیری برجسته می سازند.
7- بررسی راهبردهای مقابله ای درباره موقعیت اجتماعی اقتصادی و سلامتی که توسط مک آرتور و کاترین(2008) انجام گرفت. نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد که راهبردهای مقابله ای فعال در مقایسه با راهبردهای اجتنابی سازگاری عاطفی بهتری در مقابل رویدادهای سخت فشارزا به وجود می آورند و سلامت جسمانی بهتر و وضعیت ایمنی بالا و بهتری را نشان می دهند. نتایج در مورد ارتباط راهبرد مقابله یا وضعیت اقتصادی اجتماعی اطلاعات کمی را به دست می دهد. اما ارتباط مشخصی بین سلامت روانی و راهبردهای مقابله ای به کار برده شده توسط اشخاص وجود دارد.
8- دیویدسون (2007) در تحقیقی به بررسی حمایت اجتماعی، تدابیر مقابله ای و هم وابستگی در همسران افراد معتاد به الکل و مواد مخدر پرداخته است. یافته های این تحقیق می افزاید: مولفه های حمایت اجتماعی و تدابیر مقابله ای به کار گرفته توسط زنان داری همسران معتاد معمولاً نا کارآمد است که بیشتر شامل مقابله (اجتناب، سرزنش خود و دیگری جر و بحث کردن و کناره گیری از لحاظ جنسی) را شامل می شوند و کمتر از مقابله های فعال استفاده می کردند. این زنان از لحاظ مالی به همسر خود متکی اند و میزان منابع حمایت اجتماعی دریافتی از محیط پیرامون شان کم تر از افراد به هنجار است.کمتر بودن روابط اجتماعی و منابع حمایتی مناسب در این زنان به طور معناداری با افراد عادی متفاوت بود.

9-اسپارا هیو و نیکوویچ معتقدند که فعال شدن باور فراشناختی و کنترل نا پذیری و خطر باعث می شود افراد دچار تنش عاطفی شوند.تجربه تنش عاطفی در این افراد باعث می شود این افراد درگیر راهبرد های مقابله ای ناسازگارانه(اجتناب.سرکوبی فکر و ..)شوند.و استفاده از این راهبردها موجب تشدید هیجانهای منفی و در خطر بودن سلامت روانی افراد گردد.
10-والنیتینر در تحقیقاتش نشان داده است که حمایت والدین با سازگاری روانی فرزندان (حمایت اجتماعی) و استفاده از راهبردهای مقابله ای رابطه مثبت دارد.
منابع و ماخذ:

_ابیگهارت.کارل.کلیدهای پیشگیری ومقابله بااعتیاد.1387.ترجمه مسعود هومان.نشرکتابهای دانه.
_ابراهیمی.امراله. (1385)بررسی حمایت اجتماعی و راهبردهای مقابله ای به کارگرفته در جانبازان قطع نخاعی.دانشگاه علوم پزشکی انستیتو روان پزشکی تهران.
_اکبری ، ابوالقاسم ،1387 ، مشکلات نوجوانی و جوانی ، تهران ، انتشارات رشد و توسعه، چاپ چهارم.
_احمدوند ، محمدعلی ، 1386 ،اعتیاد (سبب شناسی و درمان )،تهران ، انتشارات پیام نور ،چاپ دوم.
_آشتیانی، الهام (1385)، جامعه شناسی اعتیاددر ایران امروز،نشر مهاجر،تهران.
_آزاد،حسین (1384)،آسیبشناسیروانی 2،انتشاراتبعثت،تهران.
_احمدی،حبیب(1384)،جامعهشناسیانحرافات،انتشاراتوزارتفرهنگوارشاداسلامی،تهران.

_اسفندریاری نیک. مهتاش (1375). بررسی نگرش های دانش آموزان، معلمین و والدین نسبت به یادگیری و ارزشیابی. مجله روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران؛ 10، 1و 2، 250- 263.
_اعتماد.محمد تقی.(1388).توصیف انجمن معتادان گمنام و بررسی بین اعضای گروه بامعتادان خواهان جذب نشده در گروه.دانشگاه رودهن.
_بشارت،محمدعلی.،میرزمانیبافقیسیدمحمود.،پورحسین،رضا (1380). نقش متغیرهایخانوادگیدرپدیدآییاختلالکاربردنابجایمواد.فصلنامهاندیشهورفتار،سالهفتم،شماره3، 52-46.
_بخشایی.نورمحمد.(1387).بررسی ابعاد شخصیتی.رویدادهای استرس زاوحمایت اجتماعی در افرادافسرده.دانشگاه علوم پزشکی وانستیتوروانپزشکی تهران.
_بوژه. ژان (1987) اعتیاد وشخصیت. ترجمه توفان گرگانی (1368). تهران: انتشارات سازمان آموزش انقلاب اسلامی.
_بیات مختاری. لیلا (1388). برسی ویژگی های شخصیتی و تعداد دفعات ترک اعتیاد در افراد سابقاً معتاد. فصلنامه اعتیاد، شمارهﯼ نهم، صفحه 99-103.
_بهاری.فرشاد.(1388)اعتیاد.مشاوره و درمان.(راهنمای تغییر رفتار اعتیادی معتادان).نشردانژه.
_بهرامی نژاد ، بهرام ، بدریان ، بهرام ، اخوی زادگان ، رضا ( 1374) ، بررسی انواع اعتیاد در زندانیان مرد زندان چوبیدر قزوین ، پایان نامه دکترای حرفه ای ، دانشگاه علوم پزشکی قزوین ، دانشکده پزشکی.
_باقری ، منصور ( 1381) ، نقش آموزش مهارتهای زندگی بر دانش و نگرش نسبت به مواد مخدر و عزت نفس دانش آموزان ، پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی ، دانشگاه تهران .
_بهرامی ، هادی ( 1385 ) بررسی میزان شیوع اعتیاد در نوجوانان شهر تهران ،پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه علامه طباطبایی ، تهران .
_بهرامی احسان ، هادی ،1388 ،اعتیاد و فرایند پیشگیری ، تهران ، انتشارات سمت ، چاپ سوم.
_بوالهری.جعفر.(1387).اثربخشی پیشگیری ازعودبرپایه ذهن آگاهی در درمان وابستگی به مواد مخدر و سلامت روان.مجله اعتیاد پژوهی.سال دوم.شماره7.
_پهلوانی، هاجر؛ ملکوتی، کاظم و براهنی، محمدتقی .(1375). بررسی میزان استرس، شیوه های مقابله و وضعیت سلامت روان افراد ناباور، پایان نامه ی کارشناسی ارشد، انستیتو روان پزشکی تهران.
_باشکوه ، اکبر ، اوجاقی ، ناهید (1388) مطالعه رابطه نابرخورداری اجتماعی و آمادگی پذیرش اعتیاد در نوجوانان دبیرستانهای دخترانه شهرستان تبریز، مقاله ارایه شده در همایش مقاله نامه اندیشه ای برای نجات، استان لرستان.
_پژوهش هایی که مقاله شدند.(http://psychology.blogfa.com.//post.asx).
_جزوه پیشگیری از اعتیاد در کشور.(1387).انتشارات سازمان امور بهزیستی و توانبخشی کشور.
_جعفری زاده. ذبیح الله (1382). بررسی مقایسه ارتباط بین مولفه های شخصیت و راهبردهای مقابله ای در معتادان به تریاک خود معرف 30-36 ساله. پایان نامهء کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.
_چارلزایی.داجن دبلیو.مایکل شی. (1387)روانشناسی اعتیاد(سنجش تا درمان).ترجمه بایرامعلی رنجگر.نشر روان.
_داویدیان، هارطون .(1376). بهداشت روانی از دیدگاه ادیان توحیدی، اولین همایش نقش دین در بهداشت روانی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، آذرماه.
_دباغی.پرویز.(1387)بررسی نیم رخ روانی درافرادمصرف کننده مواد مخدرو محرک.فصلنامه روانشناسان و مجلهروانپزشکان.سال شانزدهم.شمارهء1.
_دلاورپور، محمد آقا،. سلطانی، مرضیه،. مسعود، حسین چاری، (1387). پیشبینیبهبودییابازگشتبهسوءمصرفموادمخدر برپایههوشهیجانیورویاروییمذهبی. مجلهروانپزشکیوروانشناسیبالینیایران،سالچهاردهم،شماره3، 315 -307.
_هژیر.فرهاد.(1388).بررسی رابطه اختلالهای شخصیت ضداجتماعی و مرزی بااعتیاد به موادمخدردر مردان(35-18)ساله کرمانشاهی.دانشگاه تهران.
_زکی.محمد.(1387).بررسی اعتباروروایی حمایت اجتماعی دانشجویاندانشگاه اصفهان.فصلنامه روانشناسان ایرانی.سال چهاردهم.شماره16.

_حیدری پهلویان.احمد.(1386).بررسی مقایسه ای ویژگیهای شخصیتی معتادان به مواد مخدروافراد غیرمعتاد.مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی وخدمات بهداشت و درمان همدان.
_حاجیرسولی،مسعود (1389)،بررسیالگویمصرفمواداعتیادآوردرمعتادیندرمانجویمراکزدرمانیدرسطحاستانتهران،ستادمبارزهباموادمخدر.
-حیدری پهلوان. احمد، امیرزرگر. محمدعلی، فرهادی نسب. عبدالله، محجوب. حسین (1382). بررسی مقایسه ای ویژگی شخصیتی معتادان به مواد مخدر با افراد غیر معتاد ساکن همدان. مجلهعلمیدانشگاهعلومپزشکیوخدماتبهداشتیدرمانیهمدان. سالدهم،شماره٢،55-62.
_حسنی راد ، تورج ، سیزی پور، امیر (1388) بررسی مقایسه ای عوامل مرتبط با اقدام به ترک اعتیاد در گروه های مراجعین به کلینیک های ترک اعتیاد استان لرستان، مقاله ارایه شده در همایش مقاله نامه اندیشه ای برای نجات، استان لرستان.
_حسنی زاده، فیروزه (1388) بررسی نقش خانواده در پیشگیری از اعتیاد در جامعه، مقاله ارایه شده در همایش مقاله نامه اندیشه ای برای نجات، استان لرستان.
_یزدی زاده.مرضیه.(1387)اثربخشی ومقایسه آموزش مهارتهای حل مسئله وتصمیم گیری گروهی بروضعیت سلامت روانی در معتادان مراجعه کننده به مراکز ترک اعتیاد استان تهران.
_یونسی.سید جلال.(1388).پیش بینی رضایت زناشویی و تفکر قطعی نگردر زوجین.دانشگاه علوم بهزیستی.
_کوشکی. شیرین (1385). بررسی رابطه رابطه اختلالات روانی و سبک های مقابله با مصرف مواد در بین معتادان. پایانامهء دکتری تخصصی؛ دانشگاه آزاد اسلامی.
_کاپلانوسادوک (1385)، خلاصهروانپزشکی،جلداول،ترجمهنصرتالهپورافگاری،شهرآب،تهران.
کشاورز هدایتی.بهلول.(1388).بررسی مقایسه ای عزت نفس افراد معتادوافراد سالم.دانشگاه قزوین.
_کوشکی. شیرین (1381). شیوه های موثر تغییر نگرش در درمان اعتیاد. فصلنامهﯼ علمی آموزشی بهزیستی. سال سوم، شماره چهارم.
_میردریکوند ،فضل اله ،1383 ، اعتیاد، پیشگیری و درمان ،لرستان ،انتشارات اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی لرستان ، چاپ اول .
_محمدی،کورش (1387)،موادمخدرواعتیادبهآن،هنرهایزیبا،اصفهان.
_معیدفر،سعید (1385)،جامعهشناسیمسائلاجتماعیایران،نشرنورعلمتهران.
_مسعودنیا.ابراهیم.(1386)خودکارآمدی ادراک شده و رتهبردهای مقابله ای درشرایط سخت و تنش
_محمدی، کوروش (1388) بررسی و مطالعه آسیب شناسی تغییر الگوی مصرف مواد مخدر از مواد سنتی به مواد صنعتی در ایران، مقاله ارایه شده در همایش مقاله نامه اندیشه ای برای نجات، استان لرستان.
_نشریه ستاد مبارزه با مواد مخدر.اعتیاد وماهیت آن.(1385).نشرسازمان مواد مخدرریاست جمهوری.
_نورعلی.زهره.علیرضاعابدینی.(1387).بررسی راهبردهای مقابله ای.هوش هیجانی باموفقیت تحصیلی و شکست تحصیلی.دانشگاه علوم پزشکی و انستیتو روانپزشکی تهران.
_نوری مقدم. ثنا (1386). پیش بینی گرایش به اعتیاد بر اساس بهزیستی هیجانی، روانشناختی و اجتماعی و ویژگی های شخصیت در دانشجویان دانشگاه تهران. پایان نامهﯼ کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی. دانشگاه تهران
_نیازی پور،یاراحمد ،1382 ،اعتیاد جوانان ،قم ، انتشارات شابک ،چاپ اول . _سایت پزشکان بدون مرز.(1388).بررسی ویژگی های افراد مصرف کننده مواد مخدروعلل آسیب پذیری در برابر مواد.
_ستادمبارزه بامواد مخدر ریاست جمهوری.(1388).گزارش ویژه.اداره کل مطالعات و پژوهش های رایانه و آمار.
_سوری، حسین ، سوری، ابوذر ، سوری ، ازاد (1388) بررسی و مطالعه نقش باورهای دینیو آمادگی افراد معتاد برای ترک مواد، مقاله ارایه شده در همایش مقاله نامه اندیشه ای برای نجات، استان لرستان.
_سپهرمنش زهرا،افشیناحمدوند،فاطمهساداتقریشی،سیدغلامعباسموسوی (1387). بررسیویژگیهایشخصیتیمعتادانتزریقیزندانکاشاندرسال1385. فیض؛ 12(1(پی در پی45)):69-75.
_سرگلزایی، محمدرضا .(1380). ترک اعتیاد موفق، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی مشهد.
_سرگلزایی، محمدرضا.(1386).اعتیاد.ازسبب شناسی تادرمان.نشرقطره.
_سلیگمن.روزنهان.( 1387).آسیب شناسی روانی.ترجمه یحیی سید محمدی.نشرساوالان.
_عاشوری احمد. وکیلی یعقوب. بن سعید سارا و نوعی زهرا(1388).باورهای فراشناختی و سلامت عمومی در دانشجویان.مجله علمی اصول بهداشت روانی :بهار 88.شماره 1.صفحه 20/15
_عاشوری احمد، حبیبی عسگرآباد، ترکمن ملایری مهدی، جوان اسمعلی علی(1388). رابطه بین افکار خودکشی و صفات شخصیتی در افراد معتاد. مجله علوم رفتاری؛ دوره 3، شماره3، ص 249-255.
_عرفانی.نصراله.1387.همایش استان سالم.کردستان.انتشارات آشنا.
_فرخناک.داریوش.(1387).جامعه عاری از اعتیاد به مواد مخدر.انتشارات پرشکوه.
_فروهر.(1388).راهنمای کارکرد قدم(معتادان گمنام).انتشارات:ان.ای.جهانی.نشرفرانقش.
_فیضآبادی،رضا،هادیافرا ومحسنقربانی (۱۳۸۹)،تبیینجامعهشناختیعواملاجتماعیموثربرتغییرالگویمصرفموادمخدردراستانخراسانشمالی، ارائه شده در کنگره علمیپیشگیریاولیهازاعتیاداستانخراسانشمالی
-صافی ، احمد ،1374 ،آموزش خانواده ،خانواده متعادل ، تهران ،انتشارات انجمن اولیاء و مربیان جمهوری اسلامی ایران.
_صالحیجونقانی،فرحناز (1379)،بررسیتاثیرعواملاقتصادی- اجتماعیموثربراعتیاد؛مطالعهموردی: زندانشهرکرد،پایاننامهکارشناسیارشددانشگاهشیراز.
مقایسهایاختلالاتروانیوویژگیهایشخصیتیدرافرادوابسته وغیروابستهبهموادشهرهمدان.مجلهعلمیدانشگاهعلومپزشکیوخدماتبهداشتیدرمانیهمداندورهپانزدهم،شماره2،42-47.
_قراباغی.مولود.(1387).تاثیرگروه درمانی درسلامت روانی معتادان گمنام. دانشگاه بوعلی همدان.
_قلعهایها علی،فرهادینسب عبدالله،ضرابیان محمدکاظم ،متیننیا نسرین (1387). بررسی
_رشیدی ، علی ، مهدی نیا ، علیرضا ( 1387) ، بررسی تاثیر رسانه ها در ارتکاب جرم در زندانیان مرتبط با مواد مخدر در زندان مرکزی کرمانشاه ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشکده علوم اجتماعی ، دانشگاه تهران .
_رجائی ، علیرضا ( 1374) ، بررسی تیپ های شخصیتی مردان معتاد و عادی شهر مشهد ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه علامه طباطبایی ، تهران .
_رضائیان، محسن. (1384). واژهنامهتوصیفی فراتحلیلها. مجلهایرانیآموزشدرعلومپزشکی، 5 (2) 145-143.
_شاملو.سعید. (1388).بهداشت روانی.انتشارات رشد.
_ شریفی، طیبه؛ مهرابی زاده هنرمند، مهناز؛ شکرکن، حسین .(1385). رابطه نگرش دینی با افسردگی، اضطراب و پرخاشگری دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی اهواز، مجله پژوهش های تربیتی و روان شناختی دانشگاه اصفهان، 21، 1-44.
_شعاع کاظمی.مهرانگیز.(1387).بررسی رابطه میان راهبردهای مقابله ای ونگرش نسبت به موادمخدر در افراد معتاد.دانشگاه الزهراء.فصلنامه اعتیاد پژوهی.
_شریدن.چارلیزل.سالی.ای.رادماچر.(1386).روانشناسی تندرستی.مترجم:ابوتراب قنبری وشجاعی تهرانی.انتشارات هدایت.
_شجاعیان، رضا.، وزمانیمنفرد، افشین. .(1381)ارتباطدعاباسلامت روانىوعملکردشغلىکارکنانفنىصنایعمهمات سازی. مجله روانپزشکیوروانشناسیبالینیایران،30، 40-33.
_تحلیلی پیرامون پدیده اعتیاد.(www.maghale.net).
_خدایاری فرد ، محمد ، عابدینی ، یاسمین ، اکبری زرد خانه ، سعید ( 1387) . اثر بخشی مداخلات شناختی – رفتاری بر سلامت روان شناختی مصرف کنندگان مواد مخدر .
_خوسخی .هلن.(1384).بررسی مقایسه ای عوامل شخصیتی .حمایت اجتماعی وحوادث تنش آمیزروزمره زندگی دربیماران کرونری قلب وافرادبهنجار(سالم).دانشگاه علوم پزشکی و انستیتو روانپزشکی تهران.

منابع لاتین:

1-Anton, R. F. (1999). What is craving? Models and implications for treatment.Alcohol.Research and Health, 23(3), 165-173.

2-Berkman and seeman.(2002). Social conditions and distress in oidery persons.Journal of Gerontology : psychological secince.

3-Billieux, J., Van der Linden, M., &Grazia, C. (2007).Which dimensions of impulsivityare related to cigarette craving? Addictive Behaviors, 32, 1189-1199.

4-Boileau, I., Dagher, A., Leyton, M., Gunn, R N., Baker, G. B., Diksic, M., et al. (2006).Modeling sensitization to stimulants in humans: An [11C]raclopride/positronemission tomography study in healthy men. Archives of General Psychiatry,
63(12), 1386-1395.

5-Boileau, I., Dagher, A., Leyton, M., Welfeld, K., Booij, L., Diksic, M., et al. (2007).Conditioned dopamine release in humans: a PET [11C]raclopride study with
amphetamine. Journal of Neuroscience, 27 (15), 3998-4003.

6-Breiter, H. C, Rosen, B. R., & Ann, N. Y. (1999). Functional magnetic resonanceimaging of brain reward circuitry in the human. Annals of the New York Academyof Sciences, 877, 523-547.

7-Brian well spance, Kathryn whetten, Virender kumar, Marry Ann libert.Inc.(2008). Copying stragies and putterns of Alchol and Drug abuse among HIV. Infected patients in the United States Southeast.J. AIDS patient care and STDs volum 22.numbers 11.

8-Dalley, J. W., Theobald, D. E., Eagle, D. M., Passetti, F., & Robbins T. W. (2002).Deficits in impulse control associated with tonically elevated serotonergic.function in rat prefrontal cortex. Neuropsychopharmacology, 26, 716-728.

9-Dickman, S. J. (2000). Functional and dysfunctional impulsivity: personality andcognitive correlates. Journal of Personality and Social Psychology, 58, 95-102.

10-Doran, N., Spring, B., &McChargue, D. (2007). Effect of impulsivity on craving andbehavioral reactivity to smoking cues. Psychopharmacology, 194, 279-288.

11-Eliason, M. J., &Amodia, D. S. (2007). An integral approach to drug craving. Addiction.Research and Theory, 15(4), 343-364.

12-Feurestein.M; labaaE . and kuczmierczyk.A.R.(1999). Heath psychology.Network.plaunm press.

13-For more information on illicit drugs check out. Ourweh siteal : National Drug Intelligence center .U.S. Depertment of Joustice Drug Abuse and Mental Illness .(www.usdoj.gov/ndic).

14-Gilbert.J.Botvin. Weill.(2002).medical college of cornel university. Addictive behavior. Vol 25.No.6.pp 887. LID . USA. Perqumen. (preventing drug abuse in schools: social and competence enhancement approaches targeting individual. Level. etiologic. factors).

15-Heitzmann and Kaplan , (1988).provost.(1995).Journal of yourth and adolescence , (michelle document and marc A.)

16-Hester, R., &Garavan, H. (2004). Executive dysfunction in cocaine addiction: Evidence. for discordant frontal, cingulate and cerebellar activity. Journal of Neuroscience,24, 11017-11022.

17-Jellinek, E. M., Isbell, H., Lundquist, G., Teibout, H. M., Duchene, H., Maredones, J., et .al. (2005).The "craving" for alcohol.Quarterly Journal of Studies on Alcohol,16, 34-66.

18-Katherine Berry .Cherestine barrow clogh.Jone Byrne.Nitin purandare. (2006).Soc psychitr Epidemiol. 41.vol.280.294.

19-Lane, S. D., Cherek, D. R., Rhodes, H. M., Pietras, C. J.,&Tcheremissine, O. V. (2003).Relationships among laboratory and psychometric measures of impulsivity.

20-Leyton, M., Boileau, I., Benkelfat, C., Diksic, M., Baker, G. B., &Dagher, A. (2002).Amphetamine-induced increases in extracellular dopamine, drug wanting, and novelty seeking: A PET/[11C]raclopride study in healthy men.
Neuropsychopharmacology, 27, 1027-1035.

21-MacArthin_John D. and Cathrina. T.(2002). Research network on socioeconomic statuse and Health. Copying strageties.

22-Michele Dumont and marc.A.provost.(2007).Resilience in adolencents;protective role of social support,copying stragties,self steem of stress and deression." Gounal of youth and adolence".

23-Moeller, F. G., Dougherty, D. M, Barratt, E. S, Schmitz, J. M., Swann, A. C., &Grabowski, J. (2001). The impact of impulsivity on cocaine use and retention intreatment. Journal of Substance Abuse Treatment, 21(4), 193-198.

24-Moeller, F. G., Barratt, E. S., Dougherty, D. M., Schmitz, J. M., & Swann, A. C. (2001).Psychiatric aspects of impulsivity.American Journal of Psychiatry, 158, 1783-1793.

25-Munro, C. A., McCaul, M. E., Wong, D. F., Oswald, L. M., Zhou, Y., Brasic, J., et al.(2006). Sex differences in striatal dopamine release in healthy adults.BiologicalPsychiatry, 59, 966-974.

26-Newton, T. F., Roache, J. D., De La Garza II, R., Fong, T., Wallace, C. L., Li, S. H., et al.(2006). Bupropion reduced methamphetamine-induced subjective effects and cueinducedcraving. Neuropsychopharmacology, 31(1), 1537-1544.

27-Patton, J. H., Stanford, M. S., & Barratt, E. S. (2005). Factor structure of the Barrattimpulsiveness scale. Journal of Clinical Psychology, 51, 768-774.

28-Paulus, M. P., Hozack, N., Zauscher, B. E., Frank, L., Brown, G. G., Braff, D. L., et al.(2002). Behavioral and functional neuroimaging evidence for prefrontaldysfunction in methamphetamine-dependent subjects.
Neuropsychopharmacology, 26(1), 53-63.

29-P.BHowmick. B.M.Tripathi, H.P.Jhingan and R.M. pandy of psychologh.(2009).social support. Coping strategies in spouses of individuls with Alcol and Drug Dependence.Indiana Journal of psychology.43.(3).vol.209.224.

30-PEGGYA.Tholts.(2000). Stress, copying and social support processes : Where Are We ? What Next ? vander bilt univercity Journal of Health and social behavior."Extra Issue. " 53-79.

31-Pickens, R. W., &Johanson, C. E. (2002). Craving: Consensus of status and agenda forfuture research. Drug and Alcohol Dependence, 30, 127-131.

32-Powell. J., Bradley, B. P., & Gray, J. A. (2002). Classical conditioning and cognitive
determinants of subjective craving for opiates: An investigation of their relativecontributions. British Journal of Addiction, 87, 1133-1144.

33-Powell, J., Gray, J. A., Bradley, B. P., Kasvikis, Y., Strang, J., Barratt, L., et al. (2000).The effects of exposure to drug-related cues in detoxified opiate addicts: Atheoretical perspective and some new data. Addictive Behaviors, 15, 339-354.

34-Reuter, M., & Netter, P. (2001). The influence of personality on nicotine craving: a
hierarchical multivariate statistical prediction model. Neuropsychobiology, 44, 47-53.

35-Robinson, T. E., &Berridge, K. C. (2003). The neural basis of drug craving: anincentive-sensitization theory of addiction. Brain Research Reviews, 18(3), 247-291.

36-Roger E . Mithchell . (2001). Copying whit Domestict violence : social support and psychological Health Among Battered women . social Econology laboratory. Departmant of psychiatry and Bihavior Sciences.

37-Rook, K. S. and ITurte.p.h.(2000).soucial sapport ,social control in family.Relationship and friendship.Journal sciencse psychology.personal Relationship.

38-Sarasun IG. Sarasun.BR. social sapport help in bereavement?(2005). Journal of social and clinical psycology .

39-Smith RE. Zanas. J. Gender. Appraisal, and copying.(2002).:Allongitudinal analysis .Journal of personality.

40-Sayette, M. A., Shiffman, S., Tiffany, S. T., Niaura, R. S., Martin, C. S., &Shadel W. G.(2000) .The measurement of craving. Addiction 95(Supp. 2),S189-S210.

41-Selected prescription drug with potential for abuse .(NIDA INATIONAL INSTITUTEON DRUG ABUSE).us.(2005).department and human servies national institus of health. [www.drug abuse.gov]

42-Shinyeol k. (accessed:2007).the effects of socioeconomic statuse social support and acculturation on the mental and physical health among koren,American adults.

43-Tavares, H., Zilberman, M. L., Hodgins, D. C., & el-Guebaly, N. (2005). Comparison of
craving between pathological gamblers and alcoholics. Alcoholism: Clinical andExperimental Research, 29(8), 1427-1431.

44-Tiffany, S. T., &Drobes, D. J. (2001). The development and initial validation of aquestionnaire on smoking urges. British Journal of Addiction, 86(11), 1467-1476.

45-valintiner D,Holahan G, Moos.social support,appraisals of event controllability and coping :anintegrative model.Journal of personality and social psychology .1994<66(6),1094-1102.

46-Vollm, B. A., de Araujo, I. E., Cowen, P. J., Rolls, E. T., Kringelbach, M. L., Smith, K.A., et al. (2004). Methamphetamine Activates Reward Circuitry in Drug Naïve . Human Subjects.Neuropsychopharmacology, 29, 1715-1722.

47-Verdejo-Garcia, A., Lawrence, A. J., & Clark, L. (2008). Impulsivity as a vulnerabilitymarker for substance-use disorders: Review of findings from high-risk research,problem gamblers and genetic association studies. Neuroscience andBiobehavioral Reviews, 32, 777-810.

48-Wells A,carter K.further tests of a cognitive model of GAD:meta-cognition and worry in GOD. Panic disorder,social phobia,depression and non patientest.behav the 2001;32:85-102.

49-West, R. (2006). Theory of addiction.Oxford, UK: Blackwell Publishing Ltd.

1- King
2-Kessler
3-House
1- social net work
2 psycho dynamic approoch
1- cognitive leaxning approach
2- phenomenological approach
1-Lazarus
2- Folkman
10-Bowlby
11-Rotter
1–Sarason

1–Cobb
2–Shefr
3-Coine
1-Ber kman
2- Wan
19 – cohen
1-Davidsun & neil
2-Ratuse
22 – Rook & Ituaed
1-ball
1-Knapp
2-William son
3-Allison
4-Guichard
5-Fung
6-Mathews
7-Williams
1-Psychological inoculation
2- Normative eduction
3- redistance skill training
—————

————————————————————

—————

————————————————————