پروپوزال مدیریت اجرایی گرایش استراتژیک
الگوی تعالی سازمانی و سرآمدی و تاثیر آن بر سود شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
مقدمه
امروزه بنگاه های اقتصادی کشور در فرآیند جهانی شدن و پیوستن به منظومه تجارت جهانی با چالش های بیشماری مواجه هستند. حضور در بازارهای جهانی و حتی باقی ماندن دربازارهای داخلی مستلزم رقابت با رقبای قدرتمند است و با توجه به گسترش و پیچیدگی اهداف، فرآیندها و ساختار سازمانی در صحنه رقابت، سازمان هایی می توانند به بقای خود ادامه دهند که نسبت به خواسته ها و انتظارات مشتریان و ذی نفعان پاسخگو باشند، همچنین به سود آوری و ثروت آفرینی به عنوان شاخص های کلیدی و برتر سازمانی توجه کنند.
مدل های تعالی سازمانی یا سرآمدی کسب و کار به عنوان ابزار قوی برای سنجش میزان استقرار مدل درسازمان های مختلف به کارگرفته می شوند. با بکارگیری این مدل ها سازمان ها می تواند از یک سو میزان موفقیت خود را دراجرای برنامه های بهبود در مقاطع مختلف زمانی مورد ارزیابی قراردهند و از سوی دیگر عملکرد خود را با سایر سازمان ها به ویژه بهترین آن ها مقایسه کنند. مدل های سرآمدی کسب و کار پاسخی است به این سوال که سازمان برتر چگونه سازمانی است؟ چه اهدافی و مفاهیمی را دنبال می کند و چه معیارهایی بر رقبای آن ها حاکم هستند؟ امروز اکثر کشورهای دنیا با تکیه بر این مدل ها جوایزی را در سطح ملی و منطقه ای ایجاد کرده اند که محرک سازمان ها و کسب و کار در تعالی، رشد و ثروت آفرینی است. مدل های تعالی با محور قراردادن کیفیت تولید (کالا یا خدمات) و مشارکت همه اعضا سازمان می تواند رضایت مشتری را جلب و منافع ذی نفعان را فراهم نموده و در عین حال یادگیری فردی و سازمانی را با تکیه بر خلاقیت و نوآوری تشویق و ترویج کنند.
آنچه به عنوان سوال بزرگ، فراروی سازمان ها قرار دارد این است که با چه ابزاری و چگونه می توان ضمن بررسی موارد مختلف، به شکل جامع تمام نقاط قوت و حوزه های قابل بهبود را شناسایی و خود را برای حضوری موفق در عرصه رقابت آماده کرد. امروزه اندیشمندان و متفکران بهره وری بر مدیریت کیفیت جامع به عنوان راه حل فراگیر برای افزایش کارامدی سازمان ها از طریق ایجاد سیستمی در مدیریت که ضامن انجام کارها به طور صحیح، مداوم و در همه سطوح و زوایای سازمان باشد تاکید دارند. در چارچوب توجه به مدیریت کیفیت جامع، مدل های تعالی سازمان به عنوان ابزاری برای استقرار سیستم ها و نظام های مختلف مدیریتی در سازمان ها و نیز ابزاری برای سنجش میزان موفقیت آن ها در استقرار این نظام ها معرفی شده اند. به کارگیری این مدل ها در سازمان های مختلف، نشان دهنده رشد قابل توجهی است که در شاخص های عملکرد آن ها اتفاق افتاده است. صرف نظر از این که سازمان در چه بخشی فعالیت می کند و اندازه آن در مقیاس های اقتصادی چقدر است، برای این که بتواند به موفقیت دست یابد، باید چارچوب مدیریتی مناسب را برای خود انتخاب کند. مدل تعالی سازمانی، ابزار عملیاتی قوی است که برای مقاصد مختلف سازمان ها به کار می رود. تعالی سازمانی، برداشت نظری و تئوریک نیست بلکه کسب و ارائه نتایج ملموس و قابل مشاهده ای است که مبتنی بر شواهد بوده، پایداری و دوام داشته باشد.
در پاسخ به نیاز سازمان ها برای عملکرد برتر، دانش مدیریت توسعه یافته و فنون و نظام های گوناگون مدیریتی عرضه شده است که در ارتقای بهره وری نیز نقش ارزنده و شایسته ایفا کرده است. در دهه های اخیر، سرعت و تنوع، توسعه علوم و فنون و نظام های مدیریت به حدی بوده که نوعی آشفتگی ذهنی و دشواری انتخاب در واحدهای کسب و کار ایجاد کرده است. مدل های تعالی کسب و کار، در پاسخ به این نیاز شکل گرفته اند که مجموعه فنون و نظام های مدیریتی را در قالبی یکپارچه و سازگار با عملکردهای موثر و کاربردی آسان در اختیار بنگاه ها قرار دهند.
دست یابی به تعالی، مستلزم تعهد مدیریت و پذیرش مفاهیم اساسی است. این مفاهیم از پیکره علمی- که به مدیریت کیفیت جامع معروف است- به دست می آید و عبارتند از: نتیجه گرایی، مشتری گرایی، رهبری و پایداری هدف، مدیریت بر مبنای فرآیندها و واقعیت ها، توسعه و مشارکت کارکنان، یادگیری، نوآوری و بهبود مستمر، توسعه مشارکت همکاران و پاسخگویی عمومی. یکی از روش هایی که مدل تعالی سازمانی را تعریف می کند بها دادن به خلاقیت کارکنان است. مدل های تعالی سازمانی به عنوان ابزاری فراگیر و با نگرش جامع به تمامی زوایای سازمان ها به کمک مدیران می آیند تا آن ها را در شناخت دقیق تر سازمان یاری کنند. این مدل ها برای سنجش و مقایسه عملکرد سازمان ها نیز به کار می روند و سازمان را قادر می سازند تا میزان موفقیت های خود را در اجرای برنامه ها در مقاطع زمانی مختلف، ارزیابی کنند، نقاط قوت و ضعف خود را شناسایی کرده و پروژه هایی را تعریف کنند و به سمت تعالی، سوق دهند.
تعالی سازمانی را می توان رشد و ارتقای سطح یک سازمان در تمامی ابعاد مختلف آن دانست، به گونه ای که بـا کسب رضـایت مندی کلیه ذی نفعان و ایجـاد تعـادل بین آن ها احتمال موفقیت سازمان را در بلند مدت افزایش دهد. در سال های اخیر مدل هایی تحت عنوان تعالی سازمانی مطرح گشته است که از آن جمله می توان به مدل تعالی EFQM) )اشاره نمود. رویکرد این مدل، استفاده موثر از فرآیند خودارزیابی در راستای ارتقای سطح سازمان می باشد. اجرای خودارزیابی بر اساس مدل فوق در سازمان نتایج زیر را درپی خواهد داشت:
* شناسایی و بررسی فعالیت های سازمان و چگونگی اجرای آن ها به منظور استخراج و تعیین نقاط قوت، زمینه هایی که نیاز به بهبود داشته و اقدامات و برنامه های بهبود سازمان
* ایجاد یادگیری سازمانی از طریق بررسی نتایج عملکرد سازمان و شناسایی و اجرای پروژه های بهبود
* تامین و ارائه اطلاعات لازم برای شناسایی و تعیین اهداف و برنامه های بهبود و ارتقای سازمان و شناسایی اولویت ها
* ایجاد انگیزه در مدیران و کارکنان برای حرکت به سمت بهسازی و تعالی عملکرد
* افزایش اطمینان از تداوم بهبود سازمانی با توجه به فرآیند خودارزیابی و اجرای دوره ای آن
* ایجاد امکان تبادل تجربیات درون سازمانی با بکار گیری ابزار بهینه کاوی1.
تعریف و بیان تحقیق
مدل های تعالی سازمانی یا سرآمدی کسب و کار(EFQM) به عنوان ابزار قوی برای سنجش میزان استقرار مدل درسازمان های مختلف به کارگرفته می شوند. دست یابی به تعالی، از پیکره علمی- که به مدیریت کیفیت جامع معروف است- به دست می آید و عبارتند از: نتیجه گرایی، مشتری گرایی، رهبری و پایداری هدف، مدیریت بر مبنای فرآیندها و واقعیت ها، توسعه و مشارکت کارکنان، یادگیری، نوآوری و بهبود مستمر، توسعه مشارکت همکاران و پاسخگویی عمومی.
یونگ و ویلکنسیون 2(2001)، پراجوگو وسوهال3 (2004)، رحمان4 (2004)، رحمان و بولاک5 (2005) و لوئیس و همکاران 6(2006) به مدیریت منابع انسانی، رهبری، کارتیمی، آموزش و مشارکت کارکنان جهت بهبود تولید و روش های تولید و نیز ایجاد کار از طریق پروسه های مشخص، بهبود کالا و خدمات به مشتریان و نیز ارتقاء سطح کیفیت فنی برای توسعه سازمان و ایجاد منافع و سود سازمانی برای سهامداران اشاره دارند
مدل تعالیEFQM یعنی بررسی مشروح و عمیق مسئله وتعیین عواملی که موجب پدید آمدن مسئله شده اند، تهیه اطلاعات لازم جهت تصمیم گیری برای چگونگی حل مسئله و نیز ارائه پیشنهادها و راه کارهایی جهت حل مسئله و نیز بررسی روابط کلی بین مسئله مورد بحث و اهداف کلی و نتایج اجرایی حاصله برای سازمان و اطلاع یافتن از توان کارفرما برای انجام تغییرات و حل مسئله است این مدل ابزاری اجرایی جهت کمک به سازمان ها برای اطمینان از تحقق استقرار سیستم مدیریتی مناسب بوسیله سنجش میزان قرارگرفتن درمسیر برتری پایدار است که به صورت جامع و فراگیر کلیه روابط و فرایندها را مورد توجه قرار داده و به سازمان ها کمک می کند تا فاصله ها شناسایی و سپس راه حل ها را با انگیزه بیشتر تعیین کند این الگو یک نمای کل نگر ازسازمان ایجاد نموده و می تواند برای تعیین این که این روش های متنوع چگونه با یکدیگر جفت و جور شده و همدیگر را تکمیل می کنند برای سود سازمانی مورد استفاده قرار گیرند
الگوی تعالی سازمانی EFQM به عنوان الگویی جامع در سنجش توان عملکردی سازمان ها از طریق طراحی و اجرای نظام ارزیابی عملکرد سازمان ها، میزان تحرک هوشمندانه آن ها را در طراحی مطلوب مسیر حرکتی،اجرای بهینه اهداف، بررسی نتایج حاصله و سنجش اثر بخشی اقدامات انجام شده، را مورد تحلیل قرار داده و سطح کامیابی سازمان ها را در نیل به تعالی مشخص می سازد
مدل های برتر سازمانی با الگو برداری از شرکت های موفق دنیا توانسته اند چهار چوب مناسبی را برای مدیریت سازمان ها در محیط رقابتی ارائه کنند. ویژگی بارز این الگوها، نوع نگرش به سازمان است که به مدیریت این امکان را می دهد تا ضمن ارزیابی سازمان تحت امر خود، بتواند آن را با سایر سازمان های مشابه مقایسه کند. از سوی دیگر این الگوها معمولاً به گونه ای طراحی شده اند که امکان استفاده از تکنیک های مختلف را برای سازمان فراهم می سازند
1-3- ضرورت و اهمیت تحقیق
بنگاه های اقتصادی کشور در فرآیند جهانی شدن و پیوستن به منظومه تجارت جهانی با چالش های بیشماری مواجه هستند. حضور در بازارهای جهانی و حتی باقی ماندن در بازارهای داخلی مستلزم رقابت با رقبای قدرتمند است و با توجه به گسترش و پیچیدگی اهداف، فرآیندها و ساختار سازمانی در صحنه رقابت، سازمان هایی می توانند به بقای خود ادامه دهند که نسبت به خواسته ها و انتظارات مشتریان و ذی نفعان پاسخگو باشند، همچنین به سود آوری و ثروت آفرینی به عنوان شاخص های کلیدی و برتر سازمانی توجه کنند. امروزه به طور جدی شاهد تغییر فضای کسب و کار سازمان ها ازمحیط حمایتی به رقابتی و حرکت و رشد موسسات در فصل نوین اقتصاد کشور هستیم. درچنین محیطی سازمان ها برای بقاء و کسب موفقیت پایدار، نیازمند مدیریت مدبرانه و صحیح با اتکا بر منابع محدود و ارزشمند هستند. ازسوی دیگر ظهور روز افزون رقبای کوچک و بزرگ دربخش های مختلف صنعت و خدمات، خرد شدن بازاربه بخش های کوچک تر، تغییر تعریف مخاطب (هدف) سازمان از مشتریان به ذ ی نفعان، تمرکز بر تامین انتظارات و نیازمندی کلیه ذ ی نفعان، تلاشی مضاعف را برای حفظ و توسعه سازمان می طلبد
الگوهای تعالی سازمانی یا سرآمدی کسب و کار به عنوان ابزار قوی برای سنجش میزان استقرار درسازمان های مختلف به کار گرفته می شوند. با بکارگیری این الگوها سازمان ها می توانند از یک سو میزان موفقیت خود را در اجرای برنامه های بهبود در مقاطع مختلف زمانی ارزیابی قرار دهند و از سوی دیگر عملکرد خود را با سایر سازمان ها به ویژه بهترین آن ها مقایسه کنند
کاستروسانا و همکاران7 (2005) بیان کرده اند که استراتژی و خط و مشی بر اساس EFQM قطاری از تلاش های سازمان برای توسعه استراتژی مبتنی بر ذ ی نفعان و از ویژگی های بازار می باشد
الگوهای سرآمدی کسب و کار پاسخی است به این سوال که سازمان برتر چگونه سازمانی است؟ چه اهدافی و مفاهیمی را دنبال می کند و چه معیارهایی بر رقبای آن ها حاکم هستند؟
امروز اکثر کشورهای دنیا با تکیه براین الگوها جوایزی را در سطح ملی و منطقه ای ایجاد کرده اند که محرک سازمان ها و کسب و کار در تعالی، رشد وثروت آفرینی است. مدل های تعالی با محور قراردادن کیفیت تولید ( کالا یا خدمات ) و مشارکت همه اعضا سازمان می تواند رضایت مشتری را جلب و منافع ذی نفعان را فراهم نموده و در عین حال یادگیری فردی و سازمانی را با تکیه بر خلاقیت و نوآوری تشویق و ترویج کنند سئوالی که پیش می آید این است که آیا بکارگیری الگوی تعالی در ایران همانند سایرکشورها منجربه بهبود عملکرد شرکت ها شده است، آیا بین امتیازات کسب شده براساس ارزیابی این الگو و شاخص های عملکرد مالی ارتباط معنا داری وجود دارد؟ آیا تفاوت معنا داری بین شاخص های عملکرد مالی قبل و بعد از اجرای الگو تعالی مشاهده شده است؟
ازآنجائیکه در برخی از موارد علم اقتصاد وعلم کیفیت به صورت جزیره ای عمل می نمایند و هر کدام در حوزه تخصص خود به عنوان "بهترین الگوهای عملکردی" مورد استفاده و آنالیز قرار می گیرند، بنابراین اثرات و تعاملات آن ها برهم و میزان اثربخشی فعالیت های کیفیتی از بعد اقتصادی و مالی به راحتی بررسی، تجزیه و تحلیل و اندازه گیری نمی شوند
رشد شاخص های مالی و اقتصادی در سازمان هایی که الگوی سازمانی را به طور موفق پیاده ساخته اند، از جمله عواملی است که سایر شرکت ها و سازمان های انتفاعی و غیرانتفاعی را تشویق به پیوستن به این موج خروشان و تحول آفرین می نمایند.
استفاده از معیارها و
شاخص های مالی بهترین راه برای بیان ارتباط بین پیاده سازی موثر اصول تعالیEFQM است.
1-4- قلمرو تحقیق
قلمرو این تحقیق شرکت هایی هستند که دارای شرایط زیر باشند:
1-حد اقل در دو سال در جایزه ملی بهره وری و تعالی سازمانی تقدیر نامه، گواهینامه یا تندیس گرفته باشند
2-دوره مالی این شرکت ها منتهی به اسفند همان سال باشد
3-شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران باشد
4-در طی ارزیابی تغییر فعالیت نداده باشند
5- محدوده زمانی آن ها بین سال های 83 تا 88 باشد
چهارچوب نظری تحقیق
باتوجه به اطلاعات جمع آوری شده در این تحقیق، معیارهای نه گانه مدل EFQM به عنوان متغیر های مستقل و سود آوری شرکت به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است. چهارچوب نظری تحقیق به شرح زیر ارائه می گردد:
1-6- فرضیات تحقیق
الف – فرضیه اصلی
بین تعالی سازمانی و سرآمدی بر اساس مدل EFQM و سودآوری شرکت های پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
ب – فرضیات فرعی
فرضیه فرعی 1 : بین تعالی سازمانی و سرآمدی بر اساس مدل EFQM در حوزه رهبری 8و سودآوری شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی 2 : بین تعالی سازمانی و سرآمدی بر اساس مدل EFQM در حوزه خط مشی و استراتژی9 و سودآوری شرکت های پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی 3 : بین تعالی سازمانی و سرآمدی بر اساس مدل EFQM در حوزه منابع انسانی10 و سودآوری شرکت های پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی 4 : بین تعالی سازمانی و سرآمدی بر اساس مدل EFQM در حوزه شرکا و منابع11 و سودآوری شرکت های پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی 5 : بین تعالی سازمانی و سرآمدی بر اساس مدل EFQM در حوزه فرآیندها 12و سودآوری شرکت های پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی 6 : بین تعالی سازمانی و سرآمدی بر اساس مدل EFQM در حوزه نتایج مشتریان13 و سودآوری شرکت های پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی 7 : بین تعالی سازمانی و سرآمدی بر اساس مدل EFQM در حوزه نتایج کارکنان14 و سودآوری شرکت های پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی 8 : بین تعالی سازمانی و سرآمدی بر اساس مدل EFQM در حوزه نتایج جامعه15 و سودآوری شرکت های پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی 9 : بین تعالی سازمانی و سرآمدی بر اساس مدل EFQM در حوزه نتایج کلیدی عملکرد16 و سودآوری شرکت های پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
1-7- اهداف تحقیق:
سوال اصلی در این پژوهش بدین صورت می باشد که:
آیا سرآمدی و تعالی بر اساس مدل EFQM، تاثیری بر سود آوری شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران دارد؟
در این تحقیق به این موضوع پرداخته می شود که ارزیابی بر اساس این الگو و حرکت به سمت تعالی و کسب سرآمدی ونیز ارتقا ء سازمان در معیارهای 9 گانه با توجه به شرایط حاکم بر صنایع کشور در نهایت امر موجب سرآمدی و کسب سود برای سهامداران شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران خواهد شد یا خیر؟
این طرح با توجه به ویژگی منحصر به فرد از لحاظ بررسی تمامی ابعاد سازمانی با الگوی جهانی EFQM همسویی داشته و از اثربخشی و کارایی قابل توجهی برخوردار می باشد و از نظر دوره زمانی نیز با توجه به این که اکثر شرکت ها به دنبال آن هستند به روز می باشد
روش تحقیق:
با توجه به موضوع که روش تحقیق از نوع توصیفی و همبستگی است. و نظر به این که تحقیق الگوی تعالی و سرآمدی و تاثیر آن بر سودآوری شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد، لذا جهت انتخاب جامعه آماری، لیست شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران که در آن ها تعالی سازمانی و سرآمدی براساس مدل EFQM انجام گردیده از طریق دبیر خانه جایزه ملی کیفیت و سازمان بورس اوراق بهادار تهران اخذ و به روش نمونه گیری قضاوتی شرکت های مشمول مدل فوق که دست یابی به اطلاعات آن ها امکان پذیر بوده است به عنوان نمونه های جامعه آماری مورد بررسی، انتخاب می گردند. باتوجه به کمی بودن اطلاعات تحقیق، در جهت تجزیه و تحلیل داده ها، از تحلیل آمار استنباطی با استفاده از نرم افزار SPSS و Excel و از روش همبستگی (پیرسون) استفاده می شود.
معرفی مدل برای تحقیق
موضوع تحقیق مدل سرآمدی و تعالی سازمانی براساس مدل EFQM و تاثیر آن بر سودآوری شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد، لذا جهت انتخاب جامعه آماری، لیست شرکت هایی که EFQMدر آن ها انجام گردیده از طریق شرکت نوسازی صنایع ایران، دبیر خانه جایزه ملی کیفیت و سازمان بورس اوراق بهادار تهران که امکان پذیر بوده است به عنوان نمونه های جامعه آماری مورد بررسی انتخاب می گردند.
اصطلاحات و تعاریف
مسئله :عبارت است از تفاوت میان آنچه هست یا خواهد بود با آنچه باید باشد یا می تواند باشد.
نشانه :عبارت است از پدیده قابل مشاهده ای که ناشی از وجود یک مسئله بوده و همراه با آن است.
علت :عبارت است از یک دلیل ثابت شده در مورد وجود مسئله.
علت ریشه ای: علت ها غالباً متعددند که در این صـورت از اصل پارتو تبعیت می کنند، یعنی علت های ریشه ای آن هایی هستند که اهمیت بیشتری دارند و خود ممکن است باعث بروز علل دیگری شوند.
راه کار : عبارت است از تغییر که می تواند علت مسائل را با موفقیت، حذف یا خنثی نماید.
مدل جایزه کیفیت اروپا (EFQM) : یک چارچوب و الگوی خودارزیابی است که موجب حرکت و هدایت فعالیتهای بهبود مستمر می گردد.
رهبری : عبارت است از تدوین آرمان و ماموریت سازمان و تسهیل در دست یابی به آن.
خط مشی و استراتژی : مجموعه روش ها، اهداف، برنامه ها و فرآیندهای تدوین شده جهت دسترسی به آرمان و ماموریت.
منابع انسانی (کارکنان) : مجموعه نیروی انسانی موجود در سازمان جهت دست یابی به آرمان و ماموریت سازمان.
شرکا و منابع : عبارت است از برنامه ریزی و مدیریت مشارکت ها و همکاری های تجاری بیرونی، تامین کنندگان و منابع داخلی، به منظور پشتیبانی از خط مشی و استراتژی و اجرای اثربخش فرآیندها و برنامه ها.
فرآیندها : عبارت است از طراحی، مدیریت و بهبود به منظور کسب رضایت کامل و ایجاد ارزش فزآینده برای مشتریان و سایر ذی نفعان.
نتایج مشتریان : بررسی و اندازه گیری میزان رضایت مشتریان سازمان.
نتایج کارکنان : بررسی و اندازه گیری شاخص های مرتبط با کارکنان (رضایت کارکنان، آموزش، مشارکت در تیم های بهبود، مشارکت در نظام پیشنهادات و …)
نتایج جامعه : بررسی و اندازه گیری شاخص های مرتبط با جامعه (محیط زیست، اشتغال زایی، حمایت از تدارکات رفاهی و درمانی، حمایت از فعالیت های ورزشی و تفریحی و …)
نتایج کلیدی عملکرد : شاخص هایی عملیاتی هستند که به منظور پایش و درک فرآیندها و پیش بینی بهبود احتمالی دستاوردهای کلیدی عملکرد به کار گرفته می شوند.
سودآوری : سودآوری میزان موفقیت واحد انتفاعی را در تحصیل بازده خالص نسبت به درآمد یا نسبت به سرمایه گذاری اندازه گیری می کند. در این تحقیق سودآوری در قالب EPS به شرح زیر تعریف شده است:
.
سود هر سهم(EPS) : بنابر تعریف به سود خالص (پس از کسرمالیات) هر سهم گفته می شود و از حاصل تقسیم سود خالص بر تعداد سهام منتشر شده شرکت که در دست سرمایه گذاران است،
الگوی مفهومی تحقیق:
الگوی این تحقیق چگونگی حرکت به سوی تعالی با استفاده از مدلEFQM و همچنین رابطه آن با سودآوری شرکت را مورد بررسی قرار داده، در این الگو حرکت به سوی تعالی و سرآمدی به عنوان متغیر مستقل و سودآوری شرکت به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است. با توجه به این الگو یک فرضیه اصلی و نه فرضیه فرعی مطرح گردید که در این تحقیق مورد آزمایش قرار میگیرند:
3-3- فرضیات تحقیق
3-3-1- فرضیه اصلی :
بین تعالی سازمانی و سرآمدی بر اساس مدل EFQM و سودآوری شرکت های پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
3-3-2- فرضیه های فرعی:
فرضیه فرعی 1 : بین تعالی سازمانی و سرآمدی در حوزه رهبریi و سودآوری شرکت ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی 2 : بین تعالی سازمانی و سرآمدی در حوزه خط مشی و استراتژیii و سودآوری شرکت ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی 3 : بین تعالی سازمانی و سرآمدی در حوزه منابع انسانیiii و سودآوری شرکت ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی 4 : بین تعالی سازمانی و سرآمدی در حوزه شرکا و منابعiv و سودآوری شرکت ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی 5 : بین تعالی سازمانی و سرآمدی در حوزه فرآیندهاv و سودآوری شرکت ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی 6 : بین تعالی سازمانی و سرآمدی در حوزه نتایج مشتریانvi و سودآوری شرکت ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی 7 : بین تعالی سازمانی و سرآمدی در حوزه نتایج کارکنانvii و سودآوری شرکت ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی 8 : بین تعالی سازمانی و سرآمدی در حوزه نتایج جامعهviii و سودآوری شرکت ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی 9 : بین تعالی سازمانی و سرآمدی در حوزه نتایج کلیدی عملکردix و سودآوری شرکت ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
روش تحقیق:
روش تحقیق مجموعهای از قواعد، ابزار و راه های معتبر(قابل اطمینان). نظام یافته برای بررسی واقعیتها، کشف مجهولات و دست یابی به راه حل مشکلات است (خاکی, 1378). به طور کلی روش های تحقیق را می توان با توجه به دو ملاک هدف تحقیق و نحوه گردآوری دادهها تقسیم کرد (بازرگان و همکاران, 1388).
الف: دسته بندی تحقیقات بر حسب هدف
تحقیقات علمی بر اساس هدف تحقیق به سه دسته تقسیم میشوند: بنیادی، کاربری، تحقیق و توسعه.
1) تحقیق بنیادی: هدف اساسی این نوع تحقیقها آزمون نظریهها، تبیین روابط میان پدیدهها و افزودن به مجموعه دانش موجود در یک زمینه خاص است (بازرگان و همکاران, 1388).
2) تحقیق کاربردی: هدف این تحقیقات، توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. این تحقیقات به سمت کاربرد عملی دانش هدایت میشود (بازرگان و همکاران, 1388).
3) تحقیق و توسعه: هدف اساسی این نوع تحقیقات تدوین یا تهیّه برنامه، طرحها و امثال آن است، به طوری که ابتدا موقعیت نامعین خاص مشخص شده و بر اساس یافته های تحقیق، طرح یا برنامه ویژه آن تدوین و تولید میشود (بازرگان و همکاران, 1388).
ب: دسته بندی تحقیقات بر حسب نحوه گردآوری دادهها( طرح تحقیق):
تحقیقات علمی را بر اساس چگونگی بدست آوردن دادهها مورد نیاز(طرح تحقیق) میتوان به دسته های زیر تقسیم کرد:
1) تحقیق توصیفی (غیر آزمایشی)
2) تحقیق آزمایشی
این تحقیق از نظر هدف تحقیق از نوع تحقیق کاربردی میباشد چرا که به ارائهی درک روشنی از نقش تعالی سازمانی و سرآمدی و ارتباط آن با سودآوری شرکت ها می پردازد. طرح تحقیق در این پژوهش، تحقیق توصیفی از نوع همبستگی می باشد. توصیفی از این جهت که اثر یکسری متغیر را مانند معیارهای مدل EFQM بدون دخل و تصرف در بهبود و ایجاد سودآوری بررسی می نماید..
در موارد ارتباط میان متغیر ها نیز براساس هدف تحقیق، این تحقیق صورت می گیرد زیرا محقق به دنبال وجود رابطه معنی دار فی مابین متغیر های مستقل و وابسته ذکر شده می باشد که البته با آزمونهای آماری این امر انجام می شود.
در خصوص استفاده از ویرایش 2003 در این تحقیق باید به این نکته توجه کرد که علیرغم این که ویرایش جدید بسیار فراگیرتر از قبلی می باشد چون قلمرو زمانی تحقیق در طی سال های 83 تا 88 می باشد. وطی این سالها تمامی اظهار نامه های تعالی سازمانی شرکت ها ونیز نتایج خود ارزیابی بر اساس ویرایش سال 2003 بوده است بنابراین در روش تحقیق از این ویرایش استفاده شده است
3-5- جامعه آماری
در هر بررسی آماری، جامعه آماری شامل عناصری است که میخواهیم درباره آن استنباطی به عمل آوریم. تعریف جامعه باید به صورت توصیف دقیق عنصرهای باشد که به جامعه تعلق دارند و آنرا می سازند (عمیدی, 1378). تعریف جامعه آماری باید جامع و مانع باشد؛ یعنی این تعریف باید چنان بیان شود که از نظر زمانی و مکانی همه واحدهای مورد مطالعه را در برگیرد و در ضمن، با توجه به آن، از شمول واحدهایی که نباید به مطالعه آن ها پرداخته شود جلوگیری به عمل آید (بازرگان و همکاران, 1388)
با توجه به موضوع تحقیق که تعالی سازمانی و سرآمدی و تاثیر آن بر سود شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد، لذا جهت انتخاب جامعه آماری، لیست شرکت هایی که به دنبال جایزه ملی کیفیت و تعالی سازمانی (با استفاده از مدل تعالی EFQM) بوده از طریق شرکت نوسازی صنایع ایران اخذ و به روش نمونه گیری قضاوتی شرکت های مشمول مدل فوق که دست یابی به اطلاعات آن ها از طریق بورس اوراق بهادار تهران یا سایر سازمان ها امکانپذیر بوده است به عنوان نمونه های جامعه آماری مورد بررسی انتخاب گردیدند.
از آنجائیکه اطلاعات هر یک از شرکت ها در خصوص امتیازات کسب شده در معیارهای مختلف مدل خودارزیابی بیان کننده وضعیت شرکت ها از نظر عملکردی می باشد و این اطلاعات از انجمن مدیریت کیفیت ایران اخذ شده است برابر درخواست انجمن مدیریت کیفیت، انتشار اطلاعات از سوی شرکت ها ممنوع بوده لذا در بررسی های انجام شده در این تحقیق با توجه به این که داده های مورد بررسی واقعی می باشند بجای نام شرکت ها از کد فرضی استفاده شده است.
روش نمونه گیری
در هر تحقیقی بسته به نوع تحقیق باید از روش نمونه گیری مناسبی استفاده کرد. محقق به دو شکل ممکن است نمونه را انتخاب کند: 1) روش انتخاب احتمالی یا اتفاقی که از آن به روش تصادفی نیز تعبیر میشود؛ 2) روش وضعی و غیر احتمالی که محقق نظریات خود را دخالت میدهد و به افراد خاصی در جامعه چشم میدوزد. این گونه نمونهها را نمونههای تورشدار نیز میگویند (حافظ نیا, 1389).
برای نمونهگیری در این تحقیق از روش نمونهگیری وضعی و غیر احتمالی وبه صورت قضاوتی استفاده شده است.
به این منظور شرکت هایی که در طی شش دوره مورد بررسی حداقل سه دوره در جایزه ملی کیفیت شرکت کرده اند به عنوان نمونه های آماری انتخاب شده اند
ابزار جمع آوری تحقیق :
مرحله گردآوری داده ها و اطلاعات آغاز فرآیندی است که طی آن در این تحقیق سعی می شود یافته های بدست آمده به روش استقرایی، طبقه بندی و تجزیه و تحلیل شوند و فرضیه های از پیش تدوین شده مورد ارزیابی قرار گیرند.
در این تحقیق اطلاعات به روش های زیر جمع آوری شده اند :
بررسی (مراجعه به ) مدارک و اسناد
آمارهای بدست آمده از انجمن مدیریت کیفیت ایران
آمارهای بدست آمده از شرکت نوسازی صنایع ایران
اطلاعات جمع آوری شده از بورس اوراق بهادار تهران
تحقیقات مشابه صورت گرفته در این زمینه ازشرکت هایی که در جایزه ملی بهره وری شرکت کرده اند
متغیرهای تحقیق :
متغیر شامل هر چیزی است که بتواند ارزشهای گوناگون و متفاوت را بپذیرد. متغیر عبارت است از ویژگی واحد مورد مشاهده. متغیر کمیتی است که میتواند از واحدی به واحد دیگر یا از یک شرایط مشاهده به شرایط دیگر مقادیر مختلفی را اختیار کند (بازرگان و همکاران, 1388).
در تحقیق علمی برای پاسخ دادن به سوالهای تحقیق یا آزمون فرضیهها، تشخیص متغیرها امری ضروری است. متغیرها بر اساس نقشی که در تحقیق بر عهده دارند به دو دسته تقسیم میشوند:
الف) متغیر مستقل: متغیر محرک درونداد است، ویژگی از محیط فیزیکی یا اجتماعی است که بعد از انتخاب، دخالت یا دستکاری شدن توسط محقق مقادیری را میپذیرد تا تاثیرش بر روی متغیر دیگر (متغیر وابسته) مشاهده شود.
ب) متغیر وابسته: متغیر پاسخ، برونداد یا ملاک است، و متغیری است که تغییرات آن تحت تاثیر متغیر مستقل قرار میگیرد (بازرگان و همکاران, 1388).
در این تحقیق برای تعیین شاخص سودآوری از EPS استفاده شده چون این شاخص از طریق سازمان بورس در دسترس می باشد و شرکت های بورسی موظفند که در هر دوره سه ماهه سود به ازای هر سهم خود را به بورس اوراق بهادار تهران اعلام کنند ومعمولاً شرکت های بورسی بقیه شاخص های سودآوری را به جایی اعلام نکرده وبه راحتی در دسترس قرار نمی دهند
باتوجه به موضوع تحقیق، متغیرهای تحقیق به شرح زیر می باشد :
متغیرهای مستقل و وابسته فرضیه اهم:
متغیر مستقل
متغیر وابسته
امتیازات کل کسب شده از حوزه های نه گانه زیر:
شاخص های سودآوری به شرح زیر:
سود هر سهم (EPS)
حوزه توانمند سازها توانمندسازها
رهبری
خط مشی و استراتژی
منابع انسانی
شرکاء و منابع
فرآیندها
حوزه نتایج
نتایج مشتریان
نتایج کارکنان
نتایج جامعه
نتایج کلیدی عملکرد
متغیرهای مستقل و وابسته فرضیات اخص:
متغیر مستقل
متغیر وابسته
رهبری
شاخص های سودآوری
خط مشی و استراتژی
شاخص های سودآوری
منابع انسانی
شاخص های سودآوری
شرکاء و منابع
شاخص های سودآوری
فرآیندها
شاخص های سودآوری
نتایج مشتریان
شاخص های سودآوری
نتایج کارکنان
شاخص های سودآوری
نتایج جامعه
شاخص های سودآوری
نتایج کلیدی عملکرد
شاخص های سودآوری
چهارچوب نظری تحقیق
باتوجه به اطلاعات جمع آوری شده در این تحقیق، وبررسی های صورت گرفته در زمینه مدل های مطرح جوایز کیفیت دنیا در سازمان صنایع نوسازی وهمگرا بودن دو الگوی جایزه مالکوم بالدریج وEFQMو این که نزدیک به هشتاد کشور در دنیا از مدل تعالی اروپایی برای جایزه ملی بهره وری استفاده نموده اند در این تحقیق نیز با توجه به این موضوعات معیارهای نه گانه مدل EFQM به عنوان متغیر های مستقل و سود آوری شرکت به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است. چهارچوب نظری تحقیق به شرح زیر ارائه می گردد:
روایی و اعتبار تحقیق
به طور کلی دو سوال مهم در بررسی یافتههای یک طرح تحقیق مطرح میشود، اول اینکه نسبت به یافتههای تحقیق یک طرح تا چه اندازه میتوان اطمینان داشت؟ در پاسخ به این سوال میتوان اعتبار درونی تحقیق را مورد نظر قرار دهیم. سوال دوم این است که تا چه اندازه میتوان یافتههای تحقیق را به جوامع دیگر و شرایط گوناگون تعمیم داد؟ این سوال با اعتبار بیرونی تحقیق سروکار دارد (بست, 1384).
اعتبار یا فقدان به خود سنجه مربوط نمیگردد بلکه به کاربرد آن برای سنجش موضوع مورد بررسی بر میگردد. در واقع، سنجه معتبر سنجهای است که همان چیزی را بسنجد که مورد نظر ماست. از این رو اعتبار سنجه به نحوهی تعریف مفهوم مورد بررسی بستگی دارد (دواس, 1383). برای ارزیابی اعتبار سه شیوه اصلی وجود دارد که عبارتند از: اعتبار محتوا، اعتبار ملاکی و اعتبار سازه (رضوانی, 1390).
مقصود از روایی آن است که وسیله اندازه گیری بتواند خصیصه و ویژگی مورد نظر را اندازه بگیرد.
اهمیت روایی از آن جهت است که اندازه گیر یهای نامناسب و ناکافی می تواند هر پژوهش علمی را بی ارزش و ناروا سازد (66، 1995، Mark) اعتبار در اصل به صحت و درستی اندازه گیری محقق برمی گردد.
در این تحقیق روایی مورد نظر از طرق زیر بدست می آید :
> استفاده از نظر کارشناسان و ارزیابان جایزه ملی کیفیت وانجمن مدیریت کیفیت ایران.
> استفاده از متدولوژی معتبر و مورد تایید مراجع ذیصلاح در ایران (شرکت نوسازی صنایع ایران).
> استفاده از نرم افزار Spss به منظور کاهش خطا و افزایش دقت.
> استفاده از اطلاعات تحقیقات مشابه.
> استفاده از آخرین آمار و اطلاعات بدست آمده از طریق بورس اوراق بهادار تهران.
> استفاده از آمارهای بدست آمده از انجمن مدیریت کیفیت ایران
> استفاده از آمارهای بدست آمده از شرکت نوسازی صنایع ایران
پایایی (اعتمادپذیری) :
یکی از مسائلی که در ارزشیابی ابزار تحقیق اهمیت دارد، پایایی آن است. هر وسیلهای یا ابزاری که پایایی آن پایین باشد، هر چیزی جز عوامل تصادفی را منعکس نمیسازد. چنین ابزاری نه با خودش همبستگی دارد نه با چیز دیگری. پایایی این است که اگر چیزی را به طور مکرر بسنجیم، نتیجه یکسان باشد(چلبی،1380). از میان همه روش های ممکن برای آزمون پایایی استفاده از مشخصه های آماری پرسش های یک مجموعه که مستلزم تنها یک بار اجرای آزمون است، استفاده از روش رایج برآورد ضریب پایایی است. ضرایبی که از این طریق بهدست میآیند چون بستگی به میزان هماهنگی کارکرد آزمودنیها از یک پرسش به پرسش دیگر دارند، شاخص ثبات یا هماهنگی درونی مواد آزمون و در واقع معرف میزان همپوشی پرسش های مختلف آن از لحاظ سنجش یک ویژگی مشترک است(همان منبع قبلی). برای سنجش پایایی ابزار تحقیق از ضریب آلفای کرونباخx استفاده شده است.
آزمونهای استفاده شده در این تحقیق
پس از اینکه محقق روش تحقیق خود را مشخص کرد و با استفاده از ابزارهای مناسب، دادههای مورد نیاز را برای آزمون فرضیههای خود جمع آوری کرد، اکنون نوبت آن است تا با بهرهگیری از تکنیکهای آماری مناسبی که با روش تحقیق، نوع متغیرها و… سازگاری دارد، دادههای جمعآوری شده را دسته بندی و تجزیه و تحلیل نماید و در نهایت فرضیههای تحقیق را مورد بررسی قرار دهد تا سرانجام بتواند پاسخی برای پرسش اصلی تحقیق به صورت جامع بیابد.
جهت تجزیه و تحلیل استنباطی دادهها و آزمون فرضیههای تحقیق از آمار توصیفی و آزمون همبستگی پیرسون و سامرز- دی به دلیل فاصلهای – نسبی بودن سطح سنجش، استفاده گردید.
1) آزمون ضریب آلفای کرونباخ برای تعیین پایایی پرسشنامه؛
یکی از روش های تعیین پایایی آزمون با تاکید بر همسانی درونی، روش آلفا نام دارد که به آن ضریب آلفای کرونباخ یا حتی آلفا گفته میشود. کرونباخ، واضع این روش تعیین پایایی است (مومنی و قیومی, 1387).
ضریب پایایی در حوزه های نه گانه در سال های 1383 الی 1388 به شرح جدول زیر می باشد:
جدول شماره 3-1
ضریب پایایی حوزه های نه گانه EFQM در سنوات 1383 الی 1388
شــــــــــــــرح
آلفای کرونباخ
میانگین سه سال
حوزه های نه گانه EFQM
0.946
باتوجه به تحلیل های آماری به عمل آمده متغیر های تحقیق از ضریب پایایی بالایی برخوردار بوده و از همبستگی بالایی برخوردار می باشند.
2) آزمون ضریب همبستگی پیرسون برای بررسی رابطه متغیر مستقل و وابسته؛
ضریب همبستگی پیرسون آمارهای است برای تلخیص رابطه دو متغیر فاصلهای. مقدار همبستگی پیرسون شاخص عددی شدت و جهت هر نوع رابطهی خطی بین دو متغیر است (مومنی و قیومی, 1387).
این آزمون روشی پارامتری است و برای داده هایی با توزیع نرمال یا تعداد داده های زیاد مورد استفاده قرار می گیرد. این ضریب میان 1+ (رابطه شدید و هم جهت) تا 1- (رابطه شدید و مخالف) است و در صورت عدم وجود رابطه میان دو متغیر برابر صفر است.
ضریب همبستگی پیرسون از متداولترین آزمون های تعیین ضریب همبستگی میان متغیرهای دارای اندازه های فاصله ای و نسبی است و برای محاسبه ضریب آن از گزاره زیر استفاده می شود (حافظ نیا, 1389).
= ضریب همبستگی
= تعداد آزمودنی ها
= مجموع حاصلضرب تفاضل نمره ها از میانگین
1- Internal Benchmarking
1–Jung & Wilkinson
-Prajo & Soha2
-Rahman 3
– Rahman & Bolak4
-Louise & et. al.5
6–Castresana & et. al
8- Leadership
9-Policy & Strategy
10-people
11- Partnership & Resource
12 – Processes
13- Customers Results
14- People Results
15- Society Results
16- Key Performance results
i Leadership
ii Policy & Strategy
ضمائم
iv Partnership & Resource
v Processes
vi Customers Results
vii People Results
viii Society Results
منابع فارسی
1 – اظهار نامه شرکت فولاد مبارکه اصفهان در سالهای 83 تا 88
2 – اظهار نامه شرکت نیرو محرکه قزوین در سالهای 83 تا 88.
3 – انجمن مدیریت کیفیت ایران شامل اخذ نتایج و امتیازهای کسب شده در فرآیند خودارزیابی برای صنایع مورد تحقیق سال های 83 تا 88.
4- گزارشات خودارزیابی شرکت های فولاد مبارکه اصفهان طی سالهای 83 تا 88 مورد مطالعه در تحقیق.
5-گزارشات بورس اوراق بهادار تهران شرکت های مورد مطالعه در تحقیق ( شرکت کارگزاری دنیای خبره.
6 – روزنامه دنیای اقتصاد در طی سالهای 84 تا 89.
7-. امیری، محمد رضا و محمد رضا سکاکی(1384)،" راهنمای ارزیابی عملکرد سازمان براساس مدل تعالی،تحقیقی از دانشکده مدیریت دانشگاه علوم و تکنولوژی منچستر، تهران:سرآمد.
8–بازرگان، عباس.، و سرمد، زهره.، و حجازی، الهه.، (1388)، روش های تحقیق در علوم رفتاری، چاپ هجدهم، تهران: انتشارات آگاه.
9-حافظ نیا، محمد رضا.، (1389)، مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، چاپ هفدهم، تهران: سمت.
10- خاکی، غلامرضا.، (1389)، روش تحقیق با رویکردی به پایان نامه نویسی، تهران: مرکز تحقیقات علمی کشور- کانون فرهنگی انتشاراتی درایت.
11- رازانی، عبدالحمید،آشنایی با مدل های برتری سازمانی، تهران، انتشارات مام،1381.
12-. رحمان سرشت، حسین (1385)،راهبردهای مدیریت، تهران:فن و هنر.
13- کیمرام و همکاران(1383)، "استراتژیهی توسعه صنایع کوچک و متوسط"، تهران: دانشگاه صنعتی شریف.
14- مشبکی، اصغر (1385)، "مدیریت استراتژیک،با رویکردی بر مدیریت کیفیت فراگیر و کلاس جهانی"، تهران:ترمه.
15- نجمی، منوچهر و سیروس حسینی (1382)، "مدل تعالی،از ایده تا عمل"، تهران:سرآمد.
16- نوترون،رابرت و دیوید کاپلان (1386)، "همسویی استراتژیک"، ترجمه : بابک زنده دلریال تهران: آسیا.
17- هیوز،آون (1387)، "مدیریت دولتی نوین : نگرشی راهبردی (استراتژیک) سیر اندیشه ها، مفاهیم و نظریه ها "، ترجمه : سید مهدی الوانی و سهراب خلیلی شورینی، تهران: مروارید.
منابع انگلیسی
18. calov – A., Lea. &Rola n J.L. (2006), "Using enablers of the EFQM model to institutions of higher education", Quality Assurance in Education, 14,(2), 99-122.
19. Camison,C. (1996)," Total quality management in hospitality : an application of the EFQM model", Tourism management, 17,(3), 191-201,
20. Conti, Tito A,(2007), 'A history and review of the Europaen quality award model", the TQM magazine, 19,(2),122-128.
21. Demirbag, M., Tatoglu, E., Tekinkus M. and zaim S. (2006),"An ana lysis of the relationship between TQM implementation and organizational performance, Evidence from Turkish SMEs", Journal of Manufacturing Technology Management, 17,(6), 829-847.
22. Fening, F.A., pesakovic G. and Amaria and Amaria p. (2008), "Relationship between quality management practices and the performance of small and medium size enterprises (ESEs) in Ghana", International Journal of Quality & Reliability Management, 25,(27),694-708.
23. Fernando, A. (2001), "Challenges of growth", employment and decent work country profiles: Srilanka small and medium enterprise component.
24. Ghobadian, A.& Galear D. (1997),"TQM and organization size" International Journal of Operations & production Management, 17,(2), 121-163.
25. Hakes,H,(1997), "The corporate self-assessment handbook", Bristol quality center ltd, Bristol.
26. Hides M.T., Davies J. and Jackson S. (2004), "Implementation of EFQM excellence model self-assessment in the UK higher education sector – lessons learned from other", Quality Assurance in Education, 16,(3), 194-201.
27. Jo"reskog, K.G., So"rbom, D. (1996). LIREL 8: Useres Reference Guide. hicago: Scientific Software
28. krejcie R.V. and Morgm D.W. (1970), "Detemining sample size for research activities", Educational & Psychological Measurement, 30, 607, 610.
29. Kristensen, K., Juhl, H.J (1999), "Beyond the bottom line-mecasuring takeholder value".
30. Kumar M. & Antony J. (2008), "Comparing the quality managment practices in UK SMEs" , Industrial Management & Data Systems, Vol, No. 9, pp 1153-1166.
31. Kaynak, H., (2003). "The relationship between total quatilty management practicas and their effects on firm performance". Jornal of Operrations Management, 21, 405-435.
32 Lee, S.M., Rho, B.H., Lee, S.G (2003). "Impact of Malcolm Baldrige National Quality Award criteria on organizational quality performance". Internationnal Journal of production Research, 41 (9),2003-2021.
33.Lewis, W.G., Pun, K.F., Lalla, T.R.M. (2006). "Empirical investigation of the hard and soft criterria of TQM in ISO 9001 certified small and mediumsized enterprises". International Journal of Quality & Reliability management, 23 (8), 964-985.
34. McAdam R. (2000), "Quality models in an SME context, A critical perspectuve using a grouded approach", International Journal of & Reliability Management, 17,(3), 305-323.
35. McAdam R. & Kelly M. (2002), "A business excellence Approach to generic benchmarking in SMEs" , Benchmarking: An international Journal, 9, (1), 7-27.
36. Moeller, J., Breilinger-o'Reilly J. and Elser, J. (2000), "Quality management in German health cera- The EDQM Excellence Model", Internationnal Journal Journal of Health care Quality Assurance, 13, (6) 254-258.
37. Moeller, J., Sonntag, A. K. (2001), "Evaluation of Health Services Organisations-German Experiences with the EFQM Excellence Approach in Healthcare", The TQM Magazine, 13, (5), 361-366.
38. Monsted, M.and Fons, T. (2000), "A comparative assessment of the EFQM excellence model and the ISO 9001", AARHUS School of Business, AARHUS, Denmark,2002.
39. Osseo-Asare Jr A. E. and Longbottom D (2002), "The need for education and training in the use of EFQM model for quality management in Uk higher education institutions", Quality Assurance in Education, 10, (1) 26-36.
40. Ruiz-Carrillo, J.I. C & Fernndez-Ortiz, R. (2005), "Theoretical fuondation of the EFQM model: the resource-based view", Total Qualiy Management & Business Excellence, 16, (1), 31-55.
41. Simons, R. (1988), "Levers Of comtrols: How nanageers use innovative control systems to drive strategic renewal", Harwad Business School press.
42. Sousa, S. D., Aspinwall E. M. and Rodrigues A. G. (2006), "Performance measures in English small and medium enterprises: survey results", Benchmarking: Aninternational Journal, 13, (1/2), 120-134.
43. Taylor, W. A (1995), "organizational differences in ISO 9000 implementation practices", International journal of quality and reliability management, 12. (7), 10-27.
44. Thomas A. J. and webb D. (1996), "Quality systems implementation in welsh small- to medium-sized enterprises: a global comparison and a model for change", proceedings of the Institution of mechanical Engineers, part B: Journal of Engineering Manufacture, 217, (4), 573-579.
45. Wilcock, A., Karapetrovic S., Boys K. and piche P. (20060, "Use of ISO 9004,: 2000 and other business excellence tools in Canada", International Journal of Quality & Reliability Management, 23. (7), 828-846.
.
46. Westlund, A.H. (2001). Measuring environmental impact on society in the EFQM system. Total Quality management, 12(1), 125-135.
47. Wilkinson, A., Allen, P., Snape, E. (1991). TQM and the management of labor. Employee Relations, 13, 21-31.
48. Wruck, K.H., Jensen, M.C (1994). "Science, specific knowledge, and total quality management". Journal of Accounting & Economics, 18, 247-287.
49. yong, J., Wilkinson, A. (2001). "Rethinking total management". Total Quality management, 12(2), 247-258.
2- Cronbach's alpha method
—————
————————————————————
—————
————————————————————