بسم الله الرحمن الرحیم
.
کارگاه یکروزه ارگونومی
هدف کلی:
کاربرد اصول ودانش ارگونومی ( مهندسی عوامل انسانی ) در حفظ وارتقاء سطح سلامتی کارگران در پیشگیری آسیب های اسکلتی – عضلانی
وضعیت اختلالات اسکلتی – عضلانی درجهان
بر اساس طبقه بندی NIOSH اختلالات اسکلتی عضلانی در میان مشکلات بهداشتی وعوارض ناشی از کار دارای رتبه دوم می باشد.
بر اساس گزارش اداره آمار کار در سال 1994 نزدیک به دو سوم بیماریهای ناشی از کار ، اختلالات مربوط به تروماهای تکراری بوده است ، لازم به ذکر است که این آمار در بر گیرنده اختلالات کمر نمی شود.
بر اساس آمار ملی فنلاند در سال 1994 ، 31 در صد کل بیماریهای ناشی از کار را بیماریهای اسکلتی – عضلانی تشکیل می دهند.
بر اساس گزارش اداره آمار کار آمریکا در سال 1996 ، 46 درصد از بیماریهای ناشی از کار به دستگاه اسکلتی – عضلانی مربوط بوده است.
وضعیت اختلالات اسکلتی – عضلانی درجهان
پژوهشها نشان داده است که پس از بیماریهای قلبی – عروقی، کمردردها عمده ترین عامل ناتوانی در افراد 45 سال به بالاست.
NIOSH بیان می دارد که آسیب های ستون فقرات 20 درصد از همه آسیب ها وبیماریهای محیط کار را تشکیل می دهد که هزینه ای در حدود 20 تا 50 میلیارد دلار را به خود اختصاص می دهد.
بنا بر گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال 2002 ، کمردردها 37% از عوامل خطرزای شغلی را تشکیل می دهند که جایگاه اول را بین بیماریها ومخاطرات ناشی از کار دارا می باشند. سازمان جهانی بهداشت دهه اول هزاره سوم را به نام دهه مبارزه با عوارض اسکلتی – عضلانی ( بعنوان اپیدمی خاموش ) نامگذاری کرد.
وضعیت اختلالات اسکلتی – عضلانی در ایران
بر پایه مطالعات ملی بار بیماریها وعوامل خطرزا در ایران درسال 2004 که توسط اداره برنامه های سلامت مرکز توسعه شبکه صورت گرفت اختلالات اسکلتی – عضلانی پس از بیماریهای قلبی عروقی در رتبه دوم بیماریهای ناشی از کار شناخته شده است.
تعریف ارگونومی = ( علم راحتی )
واژه ارگونومی تلفیقی از دو واژه یونانی ارگو ( به معنی کار ) و نوموس( به معنی قانون ) است .
ارگونومی دانشی است که به رابطه میان انسان ، ماشین ومحیط پیرامون او می پردازد وطراحی وسایل ودستگاههای مورد استفاده را به گونه ای پیشنهاد می کند که راحتی ، دسترسی ،ایمنی وبازدهی را بالا برده ودشواری ،خطر ،خستگی وهزینه ها را کاهش می دهد.
ارگونومی دانش مطالعه ویژگیها وخصوصیات انسان به منظور طراحی مناسب محیط کار وزندگی می باشد.
ارگونومی در دوزمینه عمده بکار گرفته می شود:
1- تناسب فرد با شغل ( انتخاب افراد از نظر توانایی آنها برای انجام وظایف)
2- تناسب شغل با فرد(تجهیزات ، وظایف و تشکیلات طوری طراحی شوند که با قابلیت ها ومحدودیت های افراد متناسب باشد.
هدف ارگونومی :
– تقلیل فشارهای کار، خستگی وفرسودگی که در اثر کارکردن ایجاد می شود
– تطبیق وتغییر دستگاهها با وضع صحیح بدن
– حمایت وحفاظت ازکارگرنه ازدیاد محصول وبازدهی
در ارگونومی برای بهتر کار کردن سعی می شود که کارهای خسته کننده اصلاح شوند و ابزار کار بهبود یابند تا درنتیجه کارگر راحت وآسوده کار کند.مثلا“ در کار با ماشین تحریر، کلیدها ودر کار با اتومبیل عقربه ها ،فرمان ،دنده ،کلیدها وپدالها همگی باید به گونه ای جاسازی وطراحی شده باشند که به سرعت وراحت در دسترس باشند وسلامت ورفاه ورضایت انسان راحین کار فراهم آورند.
در کارهای اداری ، بدبودن میز یا صندلی یا ابزار کاری دیگر ، عوارض مختلفی همچون دیسک ، آرتروز ، فشار خون وغیره بدنبال دارد. در محیط های کاری بهترین کار برای تامین رضایت خاطر ورفاه کارکنان ، تعبیه میزها وصندلیهای قابل تنظیم است که می توان به اندازه دلخواه ارتفاع آنهارا تغییر داد.
ارگونومی علمی چند نظامه است که در چهار حیطه عمده زیر فعالیت دارد:
الف ) مهندسی انسانی این بعد ، طراحی روش های کار با هدف کاهش حوادث ناشی از خطاهای انسانی را شامل می شودمثلا“ داشتن روشنائی مناسب، کاهش صدا در محیط کار، حمل ونقل مواد در ارتفاعات .
ب ) فیزیولوژی کار: در مورد توانایی بدن برای انجام کار فیزیکی بحث می کند.
در این بعد مفاهیم خستگی ، بررسی کارهای استاتیک ودینامیک ورژیم های کار -استراحت از دیدگاه فیزیولوژی کار مورد تجزیه وتحلیل قرار می گیرد.
اگر فعالیت در حدود توانایی شخص بوده وکار درشرایط مناسب انجام شودخستگی عادی بوده وبا خواب واستراحت رفع می شوداما همین خستگی ساده ممکن است دراثر مداومت در کارهای مختلف ویا انجام کار تحت شرایط نامناسب بطور تدریجی در شخص ایجاد مشکل نموده وپس از مدتی عوارض آن بصورت کوفتگی ، ضعف، تب ،اختلالات جسمی وروانی نمودار شود که اگر چاره نشود وفعالیت ادامه یابدبصورت خستگی های مزمن وعصبی درآمده وتمام اعمال بدنی وفکری شخص را دچار اختلال می سازد.
در این روش با استفاده از اندازه گیری ضربان قلب ونیز سنجش مقدار اکسیژن مصرف شده می توان نوع کار وفعالیت را مشخص نمود.
د ) آنتروپومتری : افراد بزرگسال از نظر ابعاد بدنی بسیار متفاوت می باشند، بلند قد وکوتاه قد،سبک وتنومند. بنابراین در طراحی بایستی تجهیزات ، ایستگاههای کار واشیایی را که قرار است جابجا شوند طوری طراحی وکنترل کرد که متناسب با تمام ابعاد بدنی وتوانایی های افراد باربر باشد.
تعریفآنتروپومتری : به سنجش ابعاد فیزیکی بدن وکاربرد داده های ابعادی در اصلاح شرایط فیزیکی ایستگاههای کار می پردازد واز آنجاییکه یکی از دلایل فشارهای وارده بر اندامها عدم تطابق ابعاد محل کار با ویژگیهای ابعادی بدن کاربر می باشد از این رو داده های آنتروپومتریک را می توان بطور موثری در طراحی تجهیزات ، ایستگاههای کار ، ابزار آلات ومحصولات بکار برد.
در آنتروپومتری بایستی :
وسایل وتجهیزات وکنترلها در حد دسترسی کوچکترین فرد باشد.
طرح بدست آمده با بزرگترین فرد تطبیق داشته وبرای وی مناسب باشد.( فضا ها )
در آنتروپومتری از صد ک ها استفاده می شود.صدک ها می توانند برای هر توزیعی از داده های آنتروپومتریکی به کار روند. یک صدک بعنوان صدک متوسط انتخاب می شود که نام آن صدک پنجاهم مردان وزنان است صدک پنجاهم مطابق با مقدار میانگین می باشد که به آن معدل نیز گفته می شود
.یعنی 50% ازکل داده ها پایین تر از آن و50% از کل داده ها بالا تر از آن قرار دارند.
اختلالات اسکلتی – عضلانی مرتبط با کار:
اختلالات عضلانی اسکلتی مرتبط با کارمعمولا“ باعث درگیری کمر ، ستون فقرات گردنی واندامهای فوقانی می گردد.
1- بی حسی انگشتان نشانه بیماری اسکلتی عضلانی است.
2- بی حسی پشت رانها موقعی که صندلی نامناسب باشد.
3- مشکل در حرکت انگشتان ( سخت باز وبسته می شود)
4- درد مفاصل وتاندونها وسفتی مفا صل
5- کمردرد
6- درد درپشت وگردن
7- درد همراه با حرکات خاص ( مثلا“ هر وقت بیل را در دست بگیریم وحرکت خاصی به دست بدهیم درد شروع می شود که نشانه بیماری مرتبط با کار است )
علل شایع بیماریهای اسکلتی – عضلانی :
1- نیروی بیش از حد
2- پوسچرهای ناموزون در محیط کار که کمر ،مچ دست وپا از حالت آناتومیک خارج شوند.
3- تکرار بیش از حد حرکات
4- پوسچرهای استاتیک ، وضعیت ایستادن یا نشستن ثابت
پیشگیری از اختلالات اسکلتی – عضلانی :
رعایت نکات آموزشی زیر در انجام کار توسط کارگران ضروریست :
از انجام حرکتهای ناگهانی وخشن وتند خودداری نمائید.
از حفظ یک وضعیت به مدت طولانی پرهیزکنید.
ازنگهداشتن ستون فقرات دروضعیت های نادرست بپرهیزید.
ازبلندکردن اجسام سنگین وحمل آنها به تنهائی خودداری نمایید.
با انجام حرکات ورزشی مناسب عضلات تنه را تقویت نمائید.
از اضطراب ونگرانیهای بی مورد بپرهیزید.
درهنگام رانندگی مراقب وضعیت تنه باشید.
درایستادن های دراز مدت یکی از پاها را روی چهار پایه ای قرار داده سپس جای آنها را عوض کنید.
هنگام ایستادن وراه رفتن از کفشهای مناسب وراحت استفاده کنید.
از میزوصندلی ویا ابزار آلات مناسب خود استفاده کنید.
هنگام کارکردن سطوح کار را باید مناسب با قد خود تنظیم کنید.
هنگام بلند کردن اشیا جسم را به بدن خود نزدیک کنید .
وضعیت ها وحالات بدنی صحیح ستون فقرات :
وضعیت بدنی نقش مهمی در بروز آسیب های ضربه ای تجمعی دارد، خم شدن ستون فقرات یا سر ، بدن را از حالت تعادل خارج می کندوسبب کشیده شدن اندام یا خمیدگی آنها به طور نامناسب می شود. در حالت طبیعی ستون فقرات دارای سه انحنا است . این سه انحنا شامل انحنای گردنی به طرف قدام ، انحنای سینه ای به طرف خلف وانحنای کمری به طرف قدام است.
خمیدگی بیش از حد ویا راست شدن بیش از حد ستون فقرات گردنی یا کمری ، مهره ها را از وضعیت خنثی خارج می کند واحتمال آسیب به ستون فقرات را افزایش می دهد.
برای حفظ وضعیت طبیعی بدن باید:
به جای خم کردن سر ، تنه خود را از محل مفصل ران به سمت جلو بچرخانید.
به جای خم شدن ، تنه خود را از محل مفصل ران به سمت جلو بچرخانید .
به جای خم شدن یا بلند کردن با با کمر خمیده ، بدن را از ناحیه مفصل ران به جلو بچرخانید.
وضعیت صحیح نشستن :
درهنگام نشستن روی صندلی وضعیت رانها نسبت به تنه باید تقریباً عمود باشد یعنی بدن مستقیم بوده وکمر راست باشد وانحنای کمربایدکاملاً حفظ شود.دروضعیت نشسته فشاربیشتری به مهره های کمری نسبت به حالت ایستاده واردمی شود پس اگر شاغلی سابقه درد کمر داردباید ترکیبی از حالت نشسته وایستاده را برای او درنظر گرفت .
وضعیت صحیح ایستادن :
سرخود را بالا نگه دارید ، قفسه سینه را بالا نگه دارید ، شانه ها را در حالت طبیعی وراحت حفظ نمایید ، زانوها را صاف نگه دارید ، وزن بدن را در حالت ایستاده بطور مساوی روی پاها تقسیم کنید ، درکارهای ایستادنی طولانی مدت یکی از پاها را روی چهار پایه ای قرار داده وسپس جای آنها را عوض کنید ، ایستادنهای طولانی مدت سبب خستگی عضلات مهره ها وعضلات ران وافزایش فشار بر دیسکهای بین مهره ای می شود که با نشستن روی صندلی این حالت تخفیف می یابد.
کمردرد
بحث در مورد برداریا محور های نیرو
اگر میزان نیروئی که بر پشت شما در بلند کردن اجسام وارد می شود را بدانید متعجب میگردید .
کمرتان را مانند یک اهرم فرض کنید با نقطه اتکاء در وسط .
می بینید که در این حالت برای بلند کردن یک بار 10 پوندی فشار 10 پوند را متحمل می شود . ( 1پوند = 453 گرم )
اگر شما نقطه اتکاء را به یک سمت تغییر مکان بدهید به میزان بسیار بیشتری نیرو برای برداشتن همان جسم نیاز دارید ( نسبت 1:10 )
میانه کمر شما مانند نقطه اتکاء در یک اهرم عمل می کند
بلند کردن یک بار 10پوندی 100پوند فشار را به قسمت پائین
کمرشما وارد می کند .
وقتی بالا تنه انسان وزنی معادل 105 پوند داشته باشد
می بینید که برداشتن یک جسم
10 پوندی عملاً 1150 پوند
فشار را بر روی قسمت پائین
کمر شما وارد می کند
اگر شما 25 پوند اضافه وزن پیدا کنید :
250 پوند فشار را با هر دفعه
خم شدن به کمرتان تحمیل
کرده اید . یعنی سرجمع معادل
1400 پوند
وزن و سنگینی اجسام را به بدن نزدیک و چسبیده نمائید
10 lbs.
100 lbs.
10 lbs.
10 lbs.
10 lbs.
100 lbs.
10 lbs.
10 lbs.
علل آسیب ها و صدمات به کمر
علل رایج صدمه به کمر
هر زمان که خودتان را در یکی از حالات زیر یافتید ، به خودتان هشدار بدهید که : کمر من در حالت ریسک قرار گرفته است
سعی کنید از برداشتن اجسام سنگین
اجتناب کنید مخصوصاً بطور تکراری
با مدت زمان طولانی
علل رایج صدمه به کمر
چرخش کمر در حال بلند کردن
یا نگاه داشتن یک بار سنگین …
این حادثه خیلی اوقات که با
وسیله ای مثل بیل یا پارو کار
می کنید اتفاق می افتد
علل رایج صدمه به کمر
کشش و بلند کردن بار …
بالای سرتان ،
از این طرف به آن
طرف کردن یک میز ،
یا پیاده کردن بار یک کامیون …
علل رایج صدمه به کمر
برداشتن یا حمل کردن یک شیء
بطور غیر اصولی ونادرست
علل رایج صدمه به کمر
کار کردن در وضعیتی
غیر اصولی و ناراحت کننده
علل رایج صدمه به کمر
نشستن یا ایستادن طولانی در یک
وضعیت ثابت …
نشستن طولانی می تواند بر روی
ناحیه پائین کمر فشار زیادی را
ایجاد کند
علل رایج صدمه به کمر
آسیب ایجاد شده برای کمر
شما ممکن است به علت
لیز خوردن و لغزش بر روی
سطوح مرطوب یا یخ زده
باشد …
آسیب ایجاد شده برای کمرشما ممکن است به علت لیز خوردن و لغزش بر روی سطوح مرطوب یخ زده باشد .
جابجائی و حمل بار به طریقه دستی
وقتی که در جائی جابجائی و حمل بار بصورت دستی انجام می گیرد در آنجا پتانسیل ایجاد
آسیب هائی از قبیل :
در رفتگی ، ضربدیدگی
رگ به رگ شدن و پیچ خوردگی
شکستگی ، بریدگی و کوفتگی
مشکلات کمر ، وجود دارد .
پیشگیری و ممانعت از :
ایجاد آسیب های کمر
پیشگیری از آسیب های کمر
اجتناب از بلند کردن و چرخش همزمان تا حد ممکن
اجتناب از بالا بردن اجسام سنگین به بالای سر
استفاده از گاری و چرخ های مخصوص حمل بار
استفاده از جرثقیل ،بالابر ، و دیگر وسایل کمکی
امتحان کردن وزن شیء مورد نظر قبل از بلند کردن با
ناخنک زدن به یک گوشه آن ( محک زدن )
گرفتن کمک از دیگران وقتی جسم مورد نظر سنگین است
پیشگیری از آسیب های کمر
رعایت روش حمل صحیح بار با پیروی از موارد زیر :
ایجاد وضعیت متعادل در زمان بلند کردن بار بوسیله فاصله دادن پاها از هم در عرض
بطور مستقیم روبروی بار چمباتمه بزنید
پیشگیری از آسیب های کمر
چنگ زدن محکم و مطمئن به بار
در آغوش کشیدن آن
بلند کردن تدریجی بار با استفاده از قدرت پاها
در حالیکه بار را نگاهداشته اید کمر و گردنتان را مستقیم و صاف نگاهدارید
پیشگیری از آسیب های کمر
بعد از ایستادن کامل ، بوسیله چرخش روی پاها به سمت مورد نظر بگردید
از چرخاندن کمرتان زیر بار اجتناب کنید
برای زمین گذاشتن بار مراحل فوق را معکوس نمائید ( استفاده از افعال معکوس )
نمونه ای از یک وضعیت ضعیف و اشتباه در هنگام بلند کردن بار
نمونه ای از یک وضعیت متوسط در هنگام بلند کردن بار
نمونه ای از یک وضعیت خوب در هنگام بلند کردن بار
قدیم و جدید
روش قدیمی
روش جدید
مساعدت و یاری به کمرتان
اعمالی که قادر به انجام آن هستید :
به حداقل رساندن مشکلات کمرتان با ورزش و تمرین جهت قوی ساختن عضلات کمر ، لگن و ران
قبل از آغاز هر گونه برنامه ورزشی آنرا با
پزشکتان چک کنید
تمرین
ورزش منظم و هرروزه
بدنتان را گرم کنید … پیاده روی سریع یک روش خوب برای گرم کردن است
دم عمیق قبل از هر حرکت و بازدم عمیق در حال انجام حرکت مورد نظر
تمرین هائی برای کمک به کمرتان
استفاده از یک دیوار صاف و لغزنده برای تقویت عضلاتتان
پشت به دیوار بایستید ،
پاها به اندازه عرض شانه باز شود ،
بوسیله خم کردن زانوها تا زاویه 90 درجه
به پائین بلغزید ،
تاشماره 5 بشمارید و به بالا برگردید .
این عمل را 5 بار تکرار کنید
تمرین هائی برای کمک به کمرتان
بالا کشیدن پاها برای قوی کردن عضلات پشت و لگن
روی شکمتان دراز بکشید
عضله یکی از پاها را محکم کرده و آنرا از زمین بلند کنید
تا شماره 10 آنرا بالا نگاه داشته و سپس زمین بگذارید
این کار را عیناً برای پای دیگر هم انجام دهید
این تمرین را برای هر پا 5 بار تکرار کنید
تمرین هائی برای کمک به کمرتان
بالا کشیدن پاها برای قوی کردن عضلات پشت و لگن
به پشت بخوابید ، یکی از پاها را مستقیم بالا بکشید و تا 10 بشمارید . آنرا برای پای دیگر هم عیناً انجام دهید
این تمرین را با هر پا 5 بار انجام دهید
اگر این کار برای شما
مشکل است پای دوم را
بطور خمیده روی زمین
بگذارید
تمرین هائی برای کمک به کمرتان
بالا آوردن پاها در حالیکه روی صندلی نشسته اید …
مستقیم بنشینید ، پاها کشیده و راست در یک راستا باشند
یک پا را از ناحیه میان تنه بالا
بکشید
به آرامی روی زمین برگردانید
آنرا برای پای دیگرهم انجام
دهید
این تمرین را با هر پا 5 بار تکرار
کنید
تمریناتی برای کاهش صدمات وارده به کمر
به پشت بخوابید ، زانوها را خم کرده ، کف پاها را روی سطح زمین قرار دهید .
زانوها را به سمت سینه بالا ببرید
دستها را زیر زانوها قرار داده و آنها را به بالا بکشید
سرتان را بلند نکنید
زانوها را خم نگاهدارید
این تمرین را با 5 تکرار در هر
دفعه و چند بار در روز آغاز کنید .
تمریناتی برای کاهش صدمات وارده به کمر
به شکم دراز بکشید ، دستها را زیر شانه ها عمود نموده.
دستها را ازآرنج خم و راست نمائید
تا حد ممکن نیم تنه خود را بالا نگاهدارید
لگن و پاها را روی سطح زمین ثابت کنید
این تمرین را 10 بار و چندین دفعه در روز تکرار کنید .
تمریناتی برای کاهش صدمات وارده به کمر
– با پاهای جدا از هم بایستید
– دستها را پشت کمر قرار دهید
– زانوها را مستقیم نگاهداشته
– نیم تنه بالائی را تا حد ممکن به عقب
خم کرده ، به مدت 1 تا 2 ثانیه
نگاهدارید .
– این تمرین را تکرار کنید
واحد بهداشت حرفه ای شهرستان سرپل ذهاب