پیام و ویژگی های پیام اثربخش
اصول و مفاهیم ارتباط
تعاریف مختلف برای ارتباط
جست و جو برای دست یافتن به کلیه وسایل و امکانات موجود برای ترغیب و اقناع دیگران. ارسطو
فرآیندی که قصد آن به طور کلی همانندی (اشتراک فکر) با گیرنده پیام خود در یک مورد و مساله معین است. شرام
هر گاه شخصی اثری را بپذیرد که دیگری در مورد او اراده کرده است، دومی با اولی ارتباط برقرار کرده است. نیوکامب
فرآیند انتقال معنی بین دو فرد است. رایت
تعاریف مختلف برای ارتباط
تعریف ارتباط از دکتر محسنیان راد:
فرآیند انتقال پیام از فرستنده به گیرنده، مشروط به آن که در گیرنده پیام، مشابهت معنی با معنی موردنظر فرستنده پیام ایجاد شود.
ارتباط عبارت است از
انتقال واشتراک معانی، عقاید، تصاویر و اندیشه ها
انتقال معنی در ارتباط
معنا در وجود انسان است
پیام و به ویژه کلمات فاقد معنا است.
معنا شخصی است و از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
معنا وابسته به کدهایی است که در ارتباط انتخاب می شود.
در به کار گیری ابزارهای ارتباطی، مقاصد و نیت ها درون پیام به رمز درمی آیند و انتظار می رود تا مخاطب با دریافت و رمزگشایی از آنها به نیت های منبع ارتباط پی ببرد.
معنا در نگاه مولوی
اختلاف کردن در چگونگی و شکل پیل!
معنا در کلام و پیام نیست!
خصوصیات معنا از دیدگاه برلو
معنا در پیام نیست.
معنا چیزی کشف کردنی نیست.
معنا فقط در انسان هاست.
معنا به وسیله انسان آموخته می شود. او بر آن می افزاید، کم می کند، عوض می کند و حتی نابود می سازد.
زبان فاقد معناست و تنها مجموعه ای از نماد هاست.
معنا قابل انتقال نیست و تنهاپیام است که منتقل می شود.
کلمات یکسان، معنای یکسانی در انسان ها ایجاد نمی کند.
معناها شخصی هستند و از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
الگوهای یادگیری در انسان
یادگیری از طریق شرطی شدن کلاسیک
یادگیری از طریق شرطی شدن فعال
یادگیری از طریق مجاورت
یادگیری از طریق مشاهده
یادگیری از طریق شناخت
مغز انسان همچون آسیابی است که دائماً کار می کند. اگر در آن گندم بریزیم ، آرد گندم بیرون می دهد
و اگر جو بریزیم ، آرد جو.
پس ایده و افکار خوب در آن بریزید
تا شاهد ثمرش باشید.
ارتباط
فرایندی است که طی آن افکار ، عقاید و احساسات یک فرد
به دیگری به شکل پیامهای کلامی و غیر کلامی منتقل می شود ،
1=
معنی پیام در ذهن فرستنده
معنی پیام در ذهن گیرنده
مراحل ارتباط
گیرنده پیام آن را با حواس خود دریافت کند
توجه او را جلب کند
پیام توسط او درک و فهمیده شود
مورد قبول او قرار گیرد
در او تغییر رفتاررخ دهد
مرحله (1): دسترسی به گروه مخاطب
ارتباط نمی تواند موثر باشد مگر این که توسط گروه مخاطب شنیده و یا دیده شود.
بسیاری از برنامه های ارتباطی در همین مرحله به ظاهر ساده دچار شکست می شوند.
موفقیت در این مرحله مستلزم مطالعه گروه مخاطب برای درک عادات شنیداری و خواندنی آنان است .
مرحله(2): جلب توجه مخاطب
در هر زمان، ما محدوده وسیعی از اطلاعات را با حواس پنجگانه خود دریافت می کنیم. توجه روندی است که فرد بخشی از این مجموعه پیچیده را برای دقت بیشتر انتخاب می کند.
هر ارتباطی باید توجه مخاطب را به نحوی جلب کند که آنها برای گوش کردن و یا خواندن آن تلاش کنند.
مثال هایی از شکست ارتباطی در این مرحله:
– رد شدن از کنار پوستر بدون نگاه کردن به آن
– توجه نکردن به صحبت های بهداشتی یا نمایش عملی در کلینیک
مرحله(3): فهم یا درک پیام
به محض آنکه توجه فرد به پیام جلب شود ، سعی می کند تا آن را درک نماید .
درک، روندی کاملاً ذهنی است ( دو نفر ممکن است یک پیام رادیویی یکسان را بشنوند و پیام آن را کاملاً متفاوت از آنچه که فرستنده قصد داشته ،فهمیده و درک کنند ) .
استفاده از زبان پیچیده وکلمات ناآشنا و فنی، تصاویر حاوی جداول پیچیده و جزئیات غیرجذاب، عرضه اطلاعات زیادی که مخاطب قادر به جذب آن نباشد: اشکال در درک یا سوء تفاهم
مرحله(4): قبول پیام و پذیرفتن آن
یک پیام ارتباطی نباید فقط دریافت و یا فهمیده شود بلکه باید مورد قبول هم واقع گردد و فرد به آن معتقد شود .
تغییر باورهایی که به تازگی کسب شده باشد آسانتر است ولی تاثیر و نفوذ بر باورهای که مدت طولانی وجود دارد و یا مردم نسبت به آن اعتقاد کامل پیدا کرده باشند مشکل است .
معمولاً پذیرش یک باور زمانی که بتوان تاثیر آن را به راحتی نشان داد، ساده تر خواهد بود.
مرحله(5): ایجاد یک تغییر در رفتار
ارتباط ممکن است منتج به تغییر باورها و نگرش شود اما بر رفتار تاثیری نداشته باشد.
ارتباطی که بر باوری هدف گیری نکرده است که بیشترین تاثیر را بر تغییر رفتار دارد و یا فقدان سایر عوامل مساعدکننده، قادرکننده و تقویت کننده می تواند عامل این اشکال باشد.
اجزای فرآیند ارتباط
منبع/ فرستنده/ منشاء
پیام
گیرنده
کانال ارتباطی
پیام و ویژگی های پیام اثربخش
تدوین پیام ارتباطی
آنچه قرار است به گروه مخاطب گفته شود یا منتقل گردد
پیام های کلیدی توسط رمزگذاران و براساس ویژگی های منبع ارتباطی تولید و آماده انتقال خواهد شد.
دو دلیل برای اهمیت پیام های کلیدی:
آنها بخش کلیدی فرآیند شکل دهنده نگرش مخاطب هستند.
اثربخشی فرآیند ارتباط را نشان می دهند.
گام های اساسی در تولید پیام
توجه و تمرکز بر یک ایده اصلی
سازماندهی اطلاعات: آنچه در تولید پیام اصل است، استفاده نظام مند از محتوای پیام است. انتخاب چارچوب مشخص قبل از پرداختن به محتوای پیام، طرح کلی را مشخص می کند. (رعایت ترتیب زمانی و یا مکانی، و نیز پرداختن به مشکلات و راه حل های مربوط به آن)
گام های اساسی در تولید پیام
توجه به ویژگی های پیام: خصوصیات محتوایی و ساختاری پیام شامل دقت و درستی محتوا، نحوه ارائه مطلب مورد نظر، جاذبه برای توجه به پیام و ترغیب مخاطب برای تغییر، سبک و شکل پیام، قابلیت فهم پیام و توان سرگرم کنندگی آن
مراحل تولید یک پیام ارتباطی
بررسی پیام ها و مواد موجود
تولید پیام می تواند وقت گیر و پرهزینه باشد و ممکن است فرآیند تولید پیام منجر به خلق مواد و پیام های تکراری گردد.
جمع آوری و استفاده از مواد آموزشی موجود مانند کتابچه ها، پوسترها و پمفلت ها و لیفلت های حاوی پیام برای شروع کار ضروری است.
مراحل تولید یک پیام ارتباطی
طراحی و آزمون محتوای پیام:
محتوای پیام، شکل اولیه و هسته اصلی پیام است و عبارات و جملات به تنهایی یا همراه با شکل و تصویر را شامل می شوند. ملزومات شروع کار طراحی پیام شامل کار با متخصصین و افراد خلاق، اتخاذ ارتباط مناسب فرهنگی، انتخاب نوع جلب توجه و آزمون محتواست.
مراحل تولید یک پیام ارتباطی
تصمیم گیری در مورد نوع پیام:
موارد زیر در تعیین نوع پیام و فورمت آن نقش دارد:
ماهیت پیام
عملکرد و هدف پیام
کانال های انتخاب شده برای برقراری ارتباط
بودجه و دیگر منابع موجود
مراحل تولید یک پیام ارتباطی
طراحی پیام و مواد ارتباطی
پیش آزمون پیام ها و مواد:
به ما کمک می کند تا نقایص موجود در پیام ها را پیش از صرف هزینه و تولید نهایی مواد مشخص کند. از طریق پیش آزمون مواردی از قبیل جامعیت، نقاط قوت و ضعف، مرتبط بودن با مخاطبین، اجزای گیج کننده، حساسیت برانگیز یا بحث برانگیز پیام مشخص می شود.
طراحی پیام و مواد ارتباطی
پیام، نکات کلیدی است که قرار است درباره برنامه مورد نظر به مخاطبین منتقل شود.
پیام، یک جمله کوتاه و خلاصه شده و شامل جنبه های تشویقی وترغیبی در زمینه اهداف برنامه است.
انواع پیام
پیام های دستوری: در این نوع پیام ها، توصیه به انجام فعالیت های تجویز شده مدنظر است و در واقع به گیرنده پیام می گوید که چه کاری را انجام دهد یا ندهد.
پیام های ترکیبی: ترکیبی از عقاید و باورها، فعالیت ها، دانش ها و مهارت های مربوط به یک زمینه کاری را شامل می شوند.
پیام های ابتکاری: ایده های نو یا راه حل های جدید برای مشکلات پیچیده را با خود دارد.
انواع پیام
پیام های آگاهی دهنده: این نوع پیام ها حقایق، اطلاعات، باورها و سایر اطلاعات را در خود دارند.
پیام های ترغیب کننده: هدف این دسته از پیام ها تحت تاثیر قرار دادن، متقاعد کردن و یا تشویق مخاطب به پذیرش یا عمل به چیزی است.
پیام های ارتباطی: هدف اصلی در یک پیام ارتباطی، ایجاد و حفظ رابطه میان طرفین ارتباط است.
انواع سبک پیام
جاذبه عاطفی در برابر جاذبه منطقی: گاهی پیام با تمرکز بر روی احساسات مخاطب سعی در جلب توجه او و ترغیب برای پذیرش محتوای پیام دارد و گاه تاکید پیام بر استدلال است. معمولا پیام های عاطفی تاثیرات بیشتری دارند.
جاذبه مثبت در برابر جاذبه منفی: در مواردی تاکید پیام بر نتایج مثبت مربوط به محتوای پیام است و در موارد دیگری ممکن است، به نتایج منفی حاصل از رفتار اشاره شود. افراد به پیام های مثبت بهتر از پیام های منفی پاسخ می دهند.
انواع سبک پیام
جاذبه جمعی در برابر جاذبه شخصی: گاهی در پیام تاکید بر فواید جمعی ایده یا رفتار است و گاه به نتایج مربوط به خود فرد پرداخته می شود.
پیام با نتیجه گیری مشخص در برابر پیام با نتیجه گیری باز: مواردی که در پیام نتیجه گیری مشخصی ارائه می شود، در مقابل موارد دیگری که نتیجه گیری برعهده مخاطب گذاشته می شود.
جاذبه های بیان تکراری یا بیان یک باره پیام: گاهی پیام ها به دفعات و تکراری به موضوعی می پردازند و گاه بیان یک پیام، تنها برای یکبار صورت می گیرد.
پنج عنصر کلیدی در طراحی پیام
محتوای پیام
زبان پیام
منبع پیام
فورمت پیام
زمان– مکان
پیام فرضی (1)
برنامه ترویج تغذیه با شیر مادر برنامه ای است که توسط وزارت بهداشت حمایت و اجرا می شود و به زنان ایرانی یاد می دهد تا به نوزادان و شیرخواران خود، شیر خودشان را بدهند.
به نظر شما این پیام درست و کامل است؟
پیام فرضی (2)
برنامه آگاه سازی نوجوانان در زمینه بیماری ایدز، برنامه ای است که با همکاری وزارت آموزش و پرورش و توسط وزارت بهداشت اجرا می شود و به نوجوانان ایرانی را ه های پیشگیری و مقابله با بیماری ایدز را آموزش می دهد.
به نظر شما این پیام درست و کامل است؟
محتوای یک پیام اثربخش
37
ویژگی های یک پیام اثربخش
روشن و واضح: پیامی که محتوای آن با وضوح و روشنی ارائه شده باشد، اثربخش تر است.
سازگار و غیرمتناقض: وجود تناقض بین بخش های مختلف پیام باعث سلب اعتماد مخاطب از آن و کاهش اثربخشی خواهد شد.
معتبر: پیامی که اعتبار خود را از منابع علمی و مورد قبول صاحبنظران کسب کرده باشد، تاثیر بیشتری دارد.
ویژگی های یک پیام اثربخش
ترغیب کننده: پیام های ترغیب کننده، بیشتر مورد پذیرش مخاطب قرار خواهد گرفت.
جالب توجه: توجه را هوشیاری کامل تعریف می کنند. پیامی که بتواند مخاطب خود را به توجه وادارد به طوری که تمام قوای ذهنی برای مدتی به آن معطوف گردد، اثربخشی بیشتری دارد.
پیشنهادگر اقدام بعدی: پیام هایی که تنها به ارائه حقایق و واقعیت ها بسنده نمی کنند و پیشنهادگر اقدامات عملی مخاطب هستند، تاثیر مطلوبی دارند.
ویژگی های یک پیام اثربخش
متناسب با فرد: پیام باید با ویژگی های فرد تناسب داشته باشد. شناخت مخاطب برای اطلاع از این ویژگی ها، گام اساسی در تولید پیام اثربخش است.
جذاب: استفاده از ابزارهای جذاب در پیام اعم از محتوا، شکل، رنگ و … به اثربخشی آن کمک خواهد کرد. مناسب با فرهنگ مخاطبین باشد.
متناسب با فرهنگ: عدم تناسب محتوا یا شکل پیام با فرهنگ گروه مخاطب مانعی جدی بر سر راه توجه و پذیرش پیام خواهد بود.
ویژگی های یک پیام اثربخش
تنوع از نظر شکل: پیامی که با اشکال مختلف به مخاطب برسد و محدود به یک شکل منفرد و خاص نباشد، تاثیر بیشتری در گروه هدف خواهد داشت.
منتقل با کانال های مناسب: یک پیام دارای شرایط مطلوب که واجد تمام موارد بالا باشد ولی انتقال آن با کمک کانال های مناسب گروه هدف انجام نگیرد، محکوم به شکست و عدم تاثیر است.
پیش آزمون شده: برای بالا رفتن میزان تاثیر پیام، ضروری است که قبل از انتشار آن، با روش مناسب و علمی آزموده شود و اشکالات آن استخراج و مرتفع گردد. در این صورت است که پیام ما اثربخش خواهد شد.
محتوای پیام
پیام مورد نظر ما قرار است نظر، ایده یا حقیقتی را به مخاطب منتقل کند. در حوزه سلامت، این پیام در جهت کسب، حفظ و ارتقای سلامت خواهد بود و براساس اهداف برنامه ارتباطی تدوین خواهد شد.
ویژگی های محتوای پیام
امکان درک مشکل از پیام وجود داشته باشد و به عبارت دیگر، پیام توانایی توصیف مشکل و انتقال درست و کامل درک از مشکل به مخاطب را داشته باشد.
بزرگی و وسعت مساله را نشان دهد.
برای مخاطب قابل باور باشد.
به موانع بر سر راه پذیرش و مقاومت های احتمالی گیرنده پیام توجه شده باشد.
ویژگی های محتوای پیام
علاوه بر خود موضوع، راه حل بیان شده در پیام نیز برای مخاطب باورپذیر باشد.
به ملزومات انجام رفتار مورد نظر توسط مخاطب اشاره شده باشد و گیرنده پیام بتواند ارزیابی مثبتی از خود برای پذیرش ایده یا رفتار پیشنهادی در پیام داشته باشد.
اعتبار علمی داشته باشد و با انتخاب منبع معتبر، زمینه پذیرش آن برای مخاطب فراهم شود.
اصول پیش آزمون پیام
پیش آزمون پیام ها
پیش آزمون به ما اجازه می دهد تا نقایص موجود در پیام ها را پیش از صرف هزینه و تولید نهایی مواد مشخص کند.
از طریق پیش آزمون مواردی از قبیل جامعیت، نقاط قوت و ضعف، مرتبط بودن با مخاطب، و نیز اجزای گیج کننده، حساسیت برانگیز یا بحث برانگیز پیام مشخص می شود.
معیارهای پیش آزمون
درک مخاطب از پیام: وقتی قرار است پیامی آزمون شود، لازم است میزان درک محتوای پیام توسط گروه منتخب بررسی شود. نتایج این بررسی، ممکن است به ساده و قابل فهم تر شدن پیام منجر گردد.
تناسب: گروه منتخب در مورد تناسب پیام با گروه هدف نظر خواهد داد و مشخص خواهد کرد که با چه تغییراتی می توان پیام را برای مخاطبین مناسب تر کرد.
معیارهای پیش آزمون
قابلیت توجه: در پیش آزمون می توان توانایی پیام در جلب توجه مخاطب را بررسی کرد و برای بالا بردن آن از نظرات گروه منتخب کمک گرفت.
ماندگاری در حافظه: در پیش آزمون میزان ماندگاری پیام در حافظه گروه منتخب آزمون می شود. این که تا چه اندازه پیام در یاد مخاطبین مانده است و آیا محتوا و شکل آن را از یاد برده اند یا نه، اساس این معیار به شمار می رود.
اعتبار: بررسی میزان اعتبار پیام از دیدگاه گروه منتخب در پیش آزمون ها ضروری است.
معیارهای پیش آزمون
پذیرفتنی: این که گروه منتخب محتوای پیام را پذیرفته است یا نه و اشکالاتی که باید مرتفع شود تا پیام مورد پذیرش مخاطب قرار گیرد، در پیش آزمون اهمیتی اساسی دارد.
جذابیت: از گروه منتخب به صورت مستقیم درباره جذابیت پیام پرسش خواهد شد و یا جذابیت پیام مورد نظر در بین چندین پیام بررسی می شود.
دانش، نگرش و باور: همخوانی پیام با دانش، نگرش و باورهای مخاطبین و اقداماتی که برای اصلاح نواقص آن در این زمینه ها وجود دارد.
روش های انجام پیش آزمون
استفاده از پرسشنامه های خود ایفا: پرسشنامه هایی که در اختیار گروه هدف قرار می گیرد و از آنان درباره اجزای کلیدی پیام پرسش می شود.
بحث گروهی متمرکز: با انتخاب گروه های کوچکی از بین مخاطبان و بحث در مورد پیام تولید شده، معیارهای مورد نظر ارزیابی می شود.
مصاحبه: گاهی لازم است با افراد منتخبی از گروه هدف مصاحبه هایی درباره محتوا و شکل پیام تولید شده انجام شود و با اعمال نظرات آنان پیام نهایی شود.
روش های انجام پیش آزمون
گروه کارشناسان و دروازه بانان: استفاده از نظرات کارشناسان و صاحبنظران آشنا به موضوع و دروازه بانان(افرادی که می توانند جریان اطلاعات به گروه مخاطب را کنترل می کنند) برای رفع اشکالات پیام و نهایی کردن آن روش دیگر پیش آزمون کردن به شمار می رود.
استفاده از موقعیت های واقعی: گاهی لازم است با ارائه پیام به گروه مخاطب در موقعیت های واقعی مانند مراکز حضور آنان و بررسی عکس العمل ها و نظرات آنان، پیام را پیش آزمون کرد.
چند نکته مهم در پیش آزمون
بررسی میزان قابلیت خوانا بودن پیام و اصلاح آن براساس نتایج این آزمون، می تواند باعث تبدیل پیام دشوار به پیامی که امکان خواندن آن بیشتر باشد، شود.
در پرسش از افراد برای درک نظرات آنان از سئوالات باز (و نه بسته یا راهنمایی کننده برای جوابی مشخص) استفاده شود.
هر گونه نظر مهم تلقی گردد حتی اگر به نظر غیرمنطقی یا نادرست به نظر برسد. (گاه نظر ندادن به معنای عدم درک مفهوم پیام یا پرسش ماست پس می تواند مهم باشد)
چند نکته مهم در پیش آزمون
پیام را باید بیش از یک بار آزمون کرد. بهتر است شروع پیش آزمون زمانی باشد که هنوز محصولات تولیدی خام هستند.
برای پیش آزمون پیام هایی که نوشته دارند، باید تا مرحله ای پیش رفت که اکثریت شرکت کنندگان همان چیزی را که انتظار می رود دریافت کنند و نیز هیچ پیشنهادی برای اصلاح آن ارائه نشود.
در پیش آزمون باید ابتدا و بدون نوشته ها، تصاویر را آزمون کرد و بعد همراه با نوشته ها به گروه ارائه کرد. به این ترتیب می توان مطمئن بود که تصاویر به تنهایی گویاست.
به نظر شما این پیام توسط چه کسی تهیه شده است
آیا پیام برای شما پذیرفتنی است
کدام قسمت را نمپذیرید
چه مشکل برای پذیرش آن دارید
مفهوم اصلی پیام چه بود از این پیام چه فهمیدید ( درک )
فکر می کنید کسی که این پیام را می گیرد باید چکاری انجام دهد ( درک )
آیا فکر می کنید چیزی هست که در این پیام نیامده باشد
کدام قسمت از این پیام را دوست دارید و از کدام بخش آن خوششتان نمی آید ؟ چرا؟ ( پذیرفتنی انطباق با سطح دانش نگرش توانایی )
شکل و تصاویر آن چه نقاط قوت و ضعفی دارد
اگر شما جای ما بودید این پیام را برای چه کسانی و در کجا توزیع می کنید ( تناسب )
به نظر شما ایده ای که در این پیام مطرح شده است در جهت کمک به مخاطب است یا نه
برای شما چه ؟ چرا ؟ ( درک مخاطب )
پیشنهاد یا نظری برای بهتر شدن پیام دارید