پرورش شترمرغ
به نام خدا
The Ostrich
تاریخچه
بیش از یک میلیون سال پیش شتر مرغ های امروزی در کمربند وسیعی که از اسپانیا در غرب آغاز و در طول کرانه های شمالی دریای مدیترانه امتداد یافته و به چین در شرق ختم میشود ,تنها یک میلیون سال از زمانی که شترمرغها به افریقا مهاجرت کرده و در شمال شرق,جنوب این قاره اقامت گزیده اند میگذرد توجه انسان به شتر مرغ ها ,محصولات آن تقریبا به 7500 سال پیش برمیگردد.
اولین اثر که حاکی از وجود شترمرغ درصحرا بود سنگ منقوشی می باشد که شکار شترمرغی را توسط یک پلنگ یا یوزپلنگ به تصویر کشیده است درحدود 5500 سال قبل از میلاد )
مصریان باستان از پرهای متقارن شترمرغ به عنوان سمبل عدالت واز تخمهایش برای مصارف دارویی استفاده می کردند .
فرعون از بادبزن ساخته شده از پرهای شترمرغ در سفرهایش به سرزمینهای دور استفاده می کرد
در تاریخ اساطیری یونان نیز شترمرغ قبل از پیدایش ارابه جایگاه خاصی را به عنوان حیوانات باربر به خود اختصاص می دهند
بیشه نشینها از تخم های خالی شترمرغ برای حمل و نگهداری آب استفاده می کردند
تورات کهن از شترمرغ به عنوان موجودی خشن یاد می کند در این کتاب مقدس ذکر شده که شترمرغها در خانه ها و کاخهای بیابانی زندگی می کنند که آنها نسبت به فرزندانشان رفتاری بس خشونت آمیزتر از گرگها اعمال می دارند .
در سالهای نه چندان دور سلحشوران انگلیسی مجبور به استفاده از پرهای شترمرغ جهت تزئین کلاههای خود شدند .
کارآگاهان از پرهای شترمرغ برای ظاهر نمودن اثر انگشت استفاده می کردند .
اولین جوجه کشی مصنوعی در سال 1857 در الجزایر
ازسال1377واردکشورشده است . تحمل30- درجه در اردبیل تا50+درجه در زابل رادارد .
استانهای تهران ، مرکزی ، اصفهان ، فارس ، خراسان رضوی ، همدان وسمنان بیشترین جمعیت پرورشی رادارند .
محسنات و برتری شترمرغ
سازگاری با شرایط نا مساعد بیابانی و تولید محصولات باارزش
شترمرغ دارای گوشت قرمز با کلسترول پائین وعدم انتقال بیماری مشترک
توانایی بیش از(41%) شترمرغ در استخراج انرژی نسبت به سایر طیور
سرمایه گذاری کم برای تاسیسات ونگهداری
صفات برجسته :
شتر مرغ ها به طبقه پرندگان تعلق دارند و یکی از پنج زیر راسته متعلق به راسته سینه پهنان محسوب میشوند . مشخصه اصلی آنها عدم قدرت پرواز است که به علت نقص در استخوان سینه میباشند .
مشخصات شترمرغ :
ارتفاع شتر مرغ 220- 280 سانتیمتر و طول عمر40-50 سال است .
تولید تخم درسال50 – 70 عدد و متوسط تولیدجوجه 15- 30 قطعه در سال
سن بلوغ درنر 24 ماهگی وتولیدمثل 30 ماهگی صورت می گیرد .
درماده ها سن بلوغ 18 ماهگی وتولید مثل 24 ماهگی صورت می گیرد .
دوره هچرینگ 3 روز است .
استخوانهای ترقوه در این حیوانات کاملاَ از بین رفته و هردو استخوان شرم گاهی رشد کرده و روده ها را در بر میگیرند . جالب توجه است که نوک این پرنده از 13 استخوان مجزا تشکیل شده که به وسیله پوست محکم خارجی کنار هم قرار گرفته اند چنین ساختاری قرمز شدن منقار را در طول فصل جفت گیری تسهیل میسازند
فیزیولوژی دستگاه گوارش :
دهان
مری (شتر مرغها چینه دان ندارند )
پیش معده (آنزیمها واسید از آن ترشح وروی غذا اثر می کنند )
سنگدان (عضوی بزرگ با وزن 2 کیلو گرم )
روده باریک
سکوم
روده بزرگ
کلواک
رفتارهای تولید مثلی :
در شروع دوران تولید مثل شتر مرغ های یک تا دوساله در اجتماعات مشخص تولید مثلی توسط والدینشان رانده میشوند .
مرحله بعدی جنگهای تشریفاتی است
محصولات :
الف )چرم : شتر مرغ امروز به عنوان با ارزشترین محصول ای حیوان مورد توجه میباشد از پوست شتر مرغ چرمی با کیفیت بالا و قابل قیاس با چرم تمساح وفیل بدست می آید چرم شترمرغ نرم بوده و وجه تشخیص آن وجود نقاط مربوط به فولیکول های ساقه پر می باشد .
ب ) گوشت :
گوشت شترمرغ یکی از کم چربی ترین نوع گوشت قرمز موجود میباشد و خواص آن عبارتند :
1ـ کم چربی بودن(فیله یا استیک : کمتر از 1/1 درصد
2ـ پایین بودن میزان کلسترول (در حدود 600 میلی گرم در هر کیلو ).
3ـبالا بودن میزان پروتئین بیش از 20%
4ـ واکنش مطلوب نسبت به ادویه جات .
بیشترین گوشت قابل استفاده از لحاظ تجاری از پاهای شترمرغ به دست می آید
ج) پر:
پرهای شترمرغ4 مرحله تکاملی را طی می کند :
1ـ کرکهای پس از بیرون آمدن از تخم
2ـپرهای زمان جوجه گی
3ـ پرهای دوران جوانی
4ـ پرهای دوران بلوغ .
اطلاعات تولید مثلی
تغذیه :
گردن بلند و چشمان تیز بین ، شتر مرغ را قادر به یافتن بی مهرگان کوچکی نموده است که جیره غذایی اش را تکمیل مینماید
شتر مرغ ها همه چیز خوار بوده و غذاهای با کیفیت بالا را انتخاب و سریعاَ جهت رشد ، سوخت وساز نموده و مقداری را نیز برای مواقع خشک سالی ذخیره مینمایند .
شتر مرغ زمان زیادی از روز را جهت یافتن غذای خود صرف میکنند
معمولاَ تغذیه در حالت ایستاده و یا در حال قدم زدن شتر مرغ انجام میشود
تغذیه یک نوع عمل چیدن است که به وسیله آن علوفه توسط منقار کنده میشود
در طول ماه های تابستان معمولاَ تغذیه بین ساعت 7 تا 9 صبح و 18 تا 20 عصر انجام میگیرد
تغذیه
60%مواد گیاهی
تغذیه در حیات وحش شامل 15%میوه ها وبقولات
25%ّ پستانداران کوچک ودانه غلات و…
جنبه های ویژه تغذیه شترمرغ :
وجود فلور باکتریایی در روده بزرگ وسکوم
طویل بودن این بخشها (بیش از 15متر درشترمرغ بالغ )
ماندگاری طولانی غذا در دستگاه گوارش (حدود 40ساعت)
توانایی هضم جیره بابیش از50%فیبر خام را دارند .
طبق آزمایشات انجام شده توسط swart وهمکاران برروی شترمرغهای درحال رشد نتیجه گیری شد که آنها میتوانند بیش از 76%از انرژی متابولیسمی مورد نیاز خود را از شکستن سلولز بدست آورند .
ارتباط رشد بامصرف غذا :
تغذیه شتر مرغهای پرواری با غذای کنسانتره ای باعث رشد بسیار سریع از سن 4-1 ماهگی می گردد ولی ممکن است دفرمه شدن پا خصوصا ً مفاصل را به دنبال داشته باشد .
غذای مصرفی شتر مرغ بستگی به وزن پرنده ومیزان انرژی موجود در جیره دارد.
شتر مرغها بازده تبدیل غذایی بالایی در 210 روز اول زندگی دارند وبعد از 330 روزگی بازدهی غذایی کاهش می یابد .
جدول متوسط غذای مصرفی روزانه شتر مرغها در دوران مختلف زندگی
میزان احتیاجات مواد مغذی
انرژی :
بر اساس تحقیقات cilliers وهمکاران بر روی دسته های 5تایی شترمرغها :
ارزش MEخوراک برای شترمرغها 41%بیشتر از سایر طیور است.
در مقایسه با خروسها شترمرغها توانایی بالاتری درهضم جیره های با نشاسته بالا وفیبر بالا دارند .
بخش عمده ای از انرژی بصورت اسیدهای چرب فرار جذب شده از روده بزرگ حاصل می شود .
ارزش انرژی متابولیسمی برای جیره های پایانی وجیره های مولدین باید
نسبتا” پایین باشد
جدول احتیاجات مواد مغذی شترمرغها درسنین مختلف
فیبر خام :
بخش پسین دستگاه گوارش محیط مناسبی برای تخمیر میکرو فلورهای موثر برروی فیبر خام فراهم میکند .
در جیره استارتر حداکثر مقدار مصرف آن 7-5%است وبا رشد میکروفلور های دستگاه گوارش تا17هفتگی درصد هضم فیبر خام رشد تصاعدی وسپس ثابت می شود.
مواد معدنی و ویتامینها : مهمترین عناصر معدنی در جیره کلسیم و فسفر است و تحقیقات نشان میدهد که افزایش کلسیم عناصر منگنز و روی را از دسترس پرنده خارج کرده وباعث دفرمه شدن پا ودر شتر مرغهای تخمگذار کاهش تخمگذاری وجوجه درآوری میشود. ویتامینهای AوBوٍE مهمترین در جیره جوجه های جوان ومولدین میباشد . نمک برای تامین عناصر NaوCl وتعادل الکترولیتها ضروری است وحداکثر مقدار مصرف آن در جیره باید 0.5درصد باشد .
تنظیم جیره :
تنظیم ترکیبات جیره بستگی به سیستم مدیریتی دارد که ممکن است به صورت متراکم ، نیمه متراکم وباز باشد .
برای تنظیم جیره باید حداقل چهار نوع جیره مجزا شامل:جیره آغازین (3-0ماهگی)
جیره رشد (11-3ماهگی )،جیره پایانی (14-11ماهگی )و جیره تولید مثلی در نظر گرفت .
غذای شترمرغهای جوان نسبت به بالغین بایستی از قابلیت هضم آسانتر و انرژی و پروتئین بالاتری برخوردار باشد .
خوش طعمی در تحریک هضم ومصرف خوراک ضروری است .
آب آشامیدنی : آزمایشات Lavy وهمکاران برای مقدارآب مصرفی شترمرغها نشان داد که : این پرندگان مقاومت بالایی نسبت به کم آبی دارند . ادرارسفید رنگ نشان دهنده کمبود آب است . مقدار آب مصرفی به آب وهوا وماده خشک جیره بستگی دارد . به طور متوسط به ازای هر گرم ماده خشک مصرفی 2.3گرم آب احتیاج دارد . سنگریزه: درپرورش در محیط بسته برای هضم بهتر غذا دراختیار شترمرغها قرار می گیرد. سنگریزه زیاد اگر در اختیار جوجه ها ی جوان قرار گیرد سبب یبوست می گردد .
تغذیه جوجه شترمرغ :
کیسه زرده منبع غذایی برای 6-4هفته اول زندگی جوجه ها باوجود کیسه زرده درروزهای اول بهتر است غذا وآب در اختیار جوجه ها قرار گیرد ولی مصرف غذا به مقدار زیاد باعث عدم جذب کیسه زرده وتلفات می شود . مهمترین مشکل تغذیه ای تا سن 2ماهگی برای جلوگیری از خوردن اشیای اطراف ویبوست بهتر است از کف سیمانی یا توری استفاده شود . غذادهی باید 2بار در روز باشد وغذا به صورت آردی وبهتراست از برگ علوفه استفاده شود . برای تشکیل فلور میکروبی در روزهای اول بهتر است به جوجه ها کود تازه پرندگان بالغ ویا گاو داده شود . از سن 3هفتگی می توان جوجه ها را به چراگاه برد .
نکاتی که باید هنگام چرا رعایت شود:
چراهای اولیه بهتراست بیش از نیم ساعت ودو بار در روز نباشد وبتدریج میتوان زمان را افزایش داد .
ارتفاع علوفه تا سن 6هفتگی کوتاه باشد .
هر هکتار مزرعه یونجه برای چرای 14-8شترمرغ بالغ کافی است .
تغذیه پرندگان در حال رشد :
این گروه شامل شترمرغهای جوان بین 3ماهگی تا سن کشتار (14-10ماهگی )
می باشد .
بدلیل تکامل مداوم دستگاه گوارش و قابلیت بالای هضم الیاف خام مقدار علوفه را افزایش می دهیم .
در سن 4ماهگی به جای علوفه دستی بهتر است از چرای آزاد برای پرنده که باعث تحرک ومصرف بیشتر خوراک می شود استفاده نمود.
میتوان از غذای آماده طیور (CP=16%)با یونجه به نسبت 2به 1برای تغذیه استفاده نمود .
تغذیه شترمرغهای مولد :
جفتگیری میتواند با افزایش پروتئین جیره درماه بهار آغاز شده وحدود 6-4ماه طول بکشد .
درصد مواد مغذی خصوصا“ مواد معدنی و ویتامینها در جیره باید دقیقا“ کنترل شود .
جیره های با کلسیم بالا منجر به تداخل در جذب منگنز وروی ودر نتیجه کاهش باروری وجوجه درآوری می شود .
درفصول غیر تولید مثلی مولدین رامیتوان با جیره نگهداری ودرصد بالای علوفه تغذیه نمود .
در جدول زیر جهت آشنایی بیشتر به چند نمونه از فرمولهای غذایی مورد مصرف اشاره شده .
نتیجه گیری
شتر مرغها از لحاظ تغذیه ای:
جزء حیوانات همه چیز خوار محسوب شده و پرندگانی بسیار مقاوم هستند به گونه ای که می توان آنها را با یک جیره ارزان قیمت حتی از ضایعات محصولات کشاورزی تهیه شده تغذیه کرد. بطور کلی غذای شتر مرغ دارای ترکیباتی مابین غذای گاو و مرغ بوده و از دو قسمت علوفه (مانند یونجه و شبدر ) و کنستانتره (شامل : جو ، ذرت ، سویا ، مکملهای معدنی و ویتامینه و….) تشکیل شده است .
شترمرغ بالغ و نوجوان احتیاج به فضای باز برای حرکت و دویدن دارد که وفور صحراهای شن زار وهمچنین علفزارهای متعدد همراه با مقدار قابل توجهی ساعات آفتابی در ایران این احتیاج را بخوبی تامین می کند.
نسبت تبدیل غذا به گوشت و تعداد تولیدمثل سالانه شترمرغ از گاو، گوسفند و حتی خوک نیز بیشتر است. با توجه به این که پرورش خوک در کشورهای اروپائی بسیار موفقیت آمیز بوده است، لذا بدیهی است که پرورش شترمرغ، در کشور های اسلامی با موفقیت بیشتری روبرو گردد .
پرورش شترمرغ در ایران علاوه بر سودآوری باعث شکوفائی صنایع جنبی از قبیل چرم سازی، تهیه خوراک شترمرغ ها، کشتارگاهی و بسته بندی گوشت، فرآوری سفیده و زرده تخم های بدون نطفه و نیز انجام کارهای هنری بر روی پوسته گردیده و بدنبال آن فرصت های شغلی تخصصی و عادی زیادی را ایجاد می نماید