بسم الله الرحمن الرحیم
لقد کرّمنا بنی ءآدم
قرآن کریم
نهاد های مربوط به حقوق بشر
در سازمان ملل متحد
Les organes des droits de l'homme des Nations Unies
بخش اول
حقوق بشر و منشور ملل متحد
Droits de l'homme et Charte de l'ONU
حقوق بشر در منشور ملل متحد
مقدمه ی منشور:
… اعلام مجدد ایمان خود به حقوق اساسی بشر و حیثیت و ارزش شخصیت انسانی و تساوی حقوق بین زن و مرد و همچنین بین ملت ها اعم از کوچک و بزرگ…
حقوق بشر در منشور ملل متحد
ماده ی یک:
مقاصد سازمان ملل:
3- حصول همکاری بین المللی در حل مسائل بین الملل که دارای جنبه ی اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی یا بشر دوستی است و در پیشبرد و تشویق و احترام به حقوق بشر و آزادی های اساسی برای همگان، بدون تمایز از حیث نژاد، جنس، زبان یا مذهب.
حقوق بشر در منشور ملل متحد
ماده ی 55:
با توجه به ضرورت ایجاد شرایط ثبات و رفاه برای تامین روابط مسالمت آمیز و دوستانه بین المللی بر اساس احترام به اصل تساوی حقوق و خودمختاری ملل، سازمان ملل متحد، امور زیر را تشویق خواهد کرد:
الف- بالابردن سطح زندگی، فراهم ساختن کار برای همه، حصول شرایط ترقی و توسعه در نظام اقتصادی و اجتماعی.
ب- حل مسائل بین المللی اقتصادی-اجتماعی، بهداشتی و مسائل مربوط به آنها و همکاری بین المللی فرهنگی و آموزشی…
ج- احترام جهانی و موثر حقوق بشر و آزادیهای اساسی برای همه بدون تبعیض از حیث نژاد، جنس و زبان یا مذهب.
حقوق بشر در منشور ملل متحد
ماده ی 56:
کلیه ی اعضا متعهد می شوند که برای نیل به مقاصد مذکور در ماده ی 55 در همکاری با سازمان ملل متحد اقدامات فردی یا دسته جمعی معمول دارند.
حقوق بشر در منشور ملل متحد
ماده ی 13:
1-
مجمع عمومی نسبت به امور زیر موجبات مطالعه و صدور توصیه هایی را فراهم می کند:
الف- ترویج همکاری بین المللی در امور سیاسی و تشویق توسعه تدریجی حقوق بین الملل و تدوین آن.
ب- ترویج همکاری بین المللی در رشته های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و بهداشتی و کمک به تحقق حقوق بشر و آزادی های اساسی برای همه و بدون تبعیض از حیث نژاد، جنس، زبان و مذهب.
حقوق بشر در منشور ملل متحد
ماده ی 62:
2-
شورای اقتصادی و اجتماعی می تواند به منظور تشویق احترام واقعی به حقوق بشر و آزادی های اساسی برای همه توصیه هایی بنماید.
حقوق بشر در منشور ملل متحد
ماده ی 68:
شورای اقتصادی و اجتماعی کمیسیون هایی برای مسائل اقتصادی و اجتماعی و ترویج حقوق بشر و همچنین هرگونه کمیسیون های دیگری که برای اجرای وظایفش ضروری باشد، تاسیس کند.
حقوق بشر در منشور ملل متحد
ماده ی 76: (اهداف نظام قیومیت)
بند ج- تشویق احترام به حقوق بشر و آزادی های اساسی برای همه بدون تمایز از حیت نژاد، جنس، زبان یا مذهب و تشویق شناسایی این معنی که ملل جهان به یکدیگر نیازمند می باشند.
نتایج و پیامدهای حقوق بشری منشور
بین المللی شدن حقوق بشر در منشور سازمان ملل
فراهم شدن فرصت تعریف و تدوین این حقوق، برای سازمان ملل
روشن شدن حوزه ی تعهدات دولت ها در ارتقای حقوق بشر و آزادی های اساسی و تضمین اجرای آنها با شکل گیری نهادهای حقوق بشری
بخش دوم:
نهادهای حقوق بشری
سازمان ملل متحد
Les organes des droits de l'homme des Nations Unies
نهادهای حقوق بشری سازمان ملل متحد
نهادهای حقوق بشری سازمان ملل را می توان به دو دسته تقسیم کرد:
الف- نهادهای ناشی از معاهدات (Organes de traités)
ب- نهادهای مبتنی بر منشور(Organes de la Charte)
نهادهای ناشی از معاهدات
1- کمیته ی حقوق بشر (H.R.C) ناشی از میثاق حقوق مدنی و سیاسی؛
2- کمیته ی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (E.S.C.R) ناشی از قطعنامه ی1985/170 شورای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی؛
3- کمیته ی رفع تبعیض علیه زنان (C.E.D.A.W) ناشی از کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان؛
4- کمیته ی رفع تبعیض نژادی (C.E.R.D) ناشی از کنوانسیون رفع تبعیض نژادی؛
5- کمیته ی ضد آپارتاید ناشی از کنوانسیون محو و مجازات جنایت آپارتاید
و …
نهادهای ناشی از منشور
1- شورای حقوق بشر (که جایگزین کمیسیون حقوق بشر شده است)
2- کمیسیون فرعی جلوگیری از تبعیض و حمایت از اقلیت ها
3- کمیساریای عالی حقوق بشر
گفتار اول
شورای حقوق بشر Conseil des droits de l'homme
شورای حقوق بشر
این شورا در پانزدهم ماه مارس سال 2006 با قطعنامه ی A/RES/60/251 مجمع عمومی، جایگزین نهاد سابق «کمیسیون حقوق بشر» این سازمان شد.
برای فهم بهتر شورا لازم است تا ابتدائاً نگاهی بیاندازیم به کمیسیون حقوق بشر و دلایل این اصلاح.
کمیسیون حقوق بشر
Commission des droits de l'homme (CDH/CHR)
کمیسیون حقوق بشر
در سال 1946 با قطعنامه ی شماره ی 5 و در راستای اجرای ماده ی 68 منشور ملل متحد، شورای اقتصادی و اجتماعی کمیسیون حقوق بشر را ایجاد کرد.
این کمیسیون زیر نظر شورای اقتصادی و اجتماعی ملل متحد قرار داشت.
ساختار کمیسیون حقوق بشر
1- تعداد اعضای این کمیسیون ابتدا 18 نفر بود که با اصلاحات فراوان به 53 نفر رسید.
2- اعضا بر طبق فرمول جغرافیایی خاصی توزیع شده اند.
3- اعضا از سوی شورای اقتصادی و اجتماعی برای مدت سه سال انتخاب می شوند.
4- اعضای کمیسیون، نماینده ی دولت متبوع خود هستند و صلاحیت شخصی ندارند.
5- هرساله به مدت 6 هفته در ژنو، دفتر اروپایی سازمان ملل متحد، تشکیل جلسه می دهند.
وظایف کمیسیون حقوق بشر
1- ارائه ی پیشنهادات، توصیه ها و گزارشات مربوط به اسناد بین المللی حقوق بشر، حمایت از اقلیت ها و جلوگیری از تبعیض و مسائل مربوط به حقوق بشر به شورای اقتصادی و اجتماعی (اکوسوک)
2- کمک به شورای اقتصادی و اجتماعی برای هماهنگی فعالیت های مربوط به حقوق بشر
3- تهیه ی پیش نویس های اسناد حقوق بشری (که مهمترین آنها اعلامیه ی جهانی حقوق بشر است.)
4- رسیدگی همه ساله به وضعیت حقوق بشر در کشورها و ارائه ی گزارش و راه حل
5- هماهنگی میان نهادها و برنامه های حقوق بشر سازمان ملل
6- رسیدگی موردی به موارد نقض حقوق بشر وصدور قطعنامه در این باره.
نحوه ی رسیدگی به موارد نقض حقوق بشر
این کمیسیون، موارد نقض حقوق بشر را از طرق زیر انجام می دهد:
1- گروه های کاری (Working Groups)
2- گزارشگران ویژه ی موضوعی
(Special Rapporteur Thematic)
3- گزارشگران یا نمایندگان ویژه ی کشوری
(Special Representatives Country)
گروه های کاری
متشکل از چند کارشناس است که روی موضوعات خاص کار می کنند و گزارش خود را به کمیسیون ارائه می کنند.
برخی از این گروه های کاری عبارت بودند از:
1- گروه کاری مربوط به اشکال نوین برده داری
2- گروه کاری مربوط به ناپدیدشدگان اجباری
3- گروه کاری مربوط به حق توسعه
4- گروه کاری مربوط به بازداشت
و….
گزارشگران ویژه ی موضوعی
بر اساس موضوع مشخصی، این افراد مسئولیت می یابند تا رعایت یا نقض حقوق بشر را در کشورهای مختلف بررسی و گزارش کنند.
حدود 12 گزارشگر ویژه مشغول فعالیت بوده اند که مهمترین آنها عبارتند از: گزارشگر ویژه ی اعدام اختصاری یا خودسرانه، گزارشگر ویژه ی شکنجه، گزارشگر ویژه ی نابردباری مذهبی، گزارشگر ویژه ی آزادی عقیده و بیان، گزارشگر ویژه ی خشونت علیه زنان و گزارشگر ویژه ی استقلال قضایی.
نمایندگان ویژه یا نمایندگان ویژه ی دولت ها
کارشناسانی هستند که از سوی کمیسیون حقوق بشر برای بررسی وضعیت حقوق بشر در برخی کشورها که در معرض نقض گسترده ی حقوق بشرند، تعیین می شوند. (مثلاً کشور افغانستان، بروندی، ایران، عراق، میانمار، رواندا، کوبا، گینه بیسائو، یوگوسلاوی سابق، فلسطین اشغالی، سومالی، سودان، زئیر و کامبوج تحت نظارت این نهاد بوده اند)
نتایج این رسیدگی ها به صورت گزارش مقدماتی به مجمع عمومی سازمان ملل متحد و به صورت گزارش نهایی به کمیسیون حقوق بشر ارائه می شود. معمولاً این گزارش ها مبنای تصمیم گیری نهایی و صدور قطع نامه اند.
روش تصمیم گیری در کمیسیون حقوق بشر
مصوبات کمیسیون حقوق بشر را قطعنامه (Resolution) گویند.
به جز اعضای کمیسیون، کمیسیون می تواند سایر کشورهای عضو ملل متحد و حتی دولت های غیر عضو را نیز در مذاکرات دعوت کند. اما این افراد دارای حق رای نخواهد بود.
شرایط پیشنهاد یک قطعنامه
1- از سوی یک یا چند کشور عضو ارئه شود.
2- کتبی باشد.
3- 24 ساعت قبل از رای گیری تقدیم شود.
کشورهای غیر عضو نیز می توانند پیشنهاد خود را ارائه کنند که در صورت درخواست یکی از اعضا به رای گذاشته می شود.
نحوه ی رای گیری در کمیسیون
1- با ورقه و رای مخفی (ماده ی 66 قواعد مربوط به روش رسیدگی)
2- با بالابردن دست (ماده ی 59)
3- رای گیری علنی با نام و رای هر کشور
نحوه ی تصویب
اکثریت کشورهای حاضر در رای گیری لازم است.
رای ممتنع، یا امتناع از رای دادن و نیز غیبت باعث در اکثریت بی تاثیرند.
کمیسیون فرعی ترویج و حمایت از حقوق بشر
کمیسیون فرعی پیشگیری از تبعیض و حمایت از اقلیت ها سابق
از 26 کارشناس با صلاحیت شخصی تشکیل شده است. این افراد از میان نمایندگان پیشنهادی دولت ها برگزیده می شوند. تجدید انتخاب این افراد بلامانع است
سازمان های غیر دولتی نیز در این کمیسون فرعی شرکت دارند.
موضوع فعالیت کمیسیون فرعی ترویج و حمایت از حقوق بشر
ابتدا فقط به مسائل تبعیض می پرداخت. اما به دلیل ارجاعات زیادی که به این نهاد شده است اکنون اکثر امور حقوق بشری را پیگیری می کند.
وظیفه ی اصلی این نهاد، مطالعه و ارائه ی راهکار درباره ی توسعه ی مقررات حقوقی در موضوعات مختلف حقوق بشری است. این مطالعات و بررسی ها از طریق گروه های کاری شبیه آنچه در کمیسیون شرح داده شد، انجام می شود.
انتقادات از کمیسیون حقوق بشر
1- سیاسی شدن کمیسیون و سرپوش گذاشتن به نقض حقوق بشر در برخی کشورها
2- عدم الزام کشورهای عضو به رعایت حقوق بشر
3- انتقاد به نحوه ی انتخاب اعضا
4- صلاحیت دولتی و نه شخصی اعضای کمیسیون
5- نداشتن اختیار در برابر نقض حقوق بشر
بررسی شورای حقوق بشر Conseil des droits de l'homme
عوامل موثر در شکل گیری شورای حقوق بشر
1- انتقادات وارد شده به کمیسیون حقوق بشر
2- درخواست سران کشورهای عضو از دبیرکل در سال 2005 برای ایجاد یک شورای حقوق بشر موثرتر، پاسخگوتر و با اعضای بیشتر
3- گزارش تحقیقات دبیر کل با عنوان «با آزادی بیشتر» Dans une liberté plus grande
تفاوت های شورای حقوق بشر با کمیسیون حقوق بشر
الف) جایگاه:
کمیسیون حقوق بشر زیر مجموعه ی شورای اقتصادی و اجتماعی بود.
شورا زیر مجموعه ی مجمع عمومی.
تفاوت های شورای حقوق بشر با کمیسیون حقوق بشر
ب) چینش اعضا:
تعداد اعضای کمیسیون حقوق بشر 57 نفر بود.
تعداد اعضای شورا 47 نفر.
در شورا: 13 کرسی برای گروه افریقا، 13 کرسی برای گروه آسیا، 6 کرسی برای گروه اروپای شرقی، 8 کرسی برای گروه امریکای لاتین و کارائیب و 7 کرسی برای گروه اروپای غربی و سایر کشورها
تفاوت های شورای حقوق بشر با کمیسیون حقوق بشر
ج) نحوه ی انتخاب:
اعضای کمیسیون حقوق بشر از طریق اکثریت نسبی برگزیده می شدند.
اعضای شورا از طریق اکثریت تمام اعضای ملل متحد برگزیده می شوند. (یعنی حداقل 96 رای مثبت)
تفاوت های شورای حقوق بشر با کمیسیون حقوق بشر
د) آئین گزینش:
در شورا، نباید کشورهایی عضو شوند که نقض گسترده و سیستماتیک حقوق بشر در آن کشورها وجود دارد.
پیش از رای گیری باید هرکشور از خود دفاع و در این باره توضیح دهد.
تفاوت های شورای حقوق بشر با کمیسیون حقوق بشر
هـ) دوره ی فعالیت:
در هر دو نهاد، دوره ی عضویت سه سال خواهد بود که در شورا این مدت تنها یک بار قابل تمدید است.
تفاوت های شورای حقوق بشر با کمیسیون حقوق بشر
و) نظارت مجمع عمومی بر شورا:
رای کشورهایی که حقوق بشر را به گونه ای منظم و فاحش نقض کنند، از سوی مجمع عمومی قابل تعلیق است.
تفاوت های شورای حقوق بشر با کمیسیون حقوق بشر
ز) جلوگیری از نقض:
از جمله ی وظایفی که بر عهده ی شوراست، جلوگیری از نقض حقوق بشر در کشورهاست؛ در حالی که این وظیفه برای کمیسیون حقوق بشر وجود نداشت.
یکی از این راه ها توصیه به مجمع عمومی برای صدور قطع نامه است.
تفاوت های شورای حقوق بشر با کمیسیون حقوق بشر
ح) نشت های سالیانه:
کمیسیون تنها یک نشست 6 هفته ای در سال داشت.
شورا 3 نشست سالیانه حداقل 10 هفته ای خواهد داشت. همچنین شورا می تواند نشست های ویژه و فوق العاده را به درخواست حداقل یکی از اعضا و حمایت یک سوم آن ها، برگزار کند.
اشتراکات:
تمام صلاحیت هایی که تا پیش از این در اختیار کمیسیون بود، به شورا انتقال یافته است.
همچنین آئین گزارش گیری و بررسی در کارگروه ها و گزارشات نمایندگان ویژه، همچنان به قوت خود باقی است.
ارتباطات این نهاد با سایر نهادهای سازمان ملل متحد، همانند کمیسیون خواهد بود.
گفتار دوم:
کمیسیون مقام زن
کمیسیون مقام زن
جایگاه: زیر نظر شورای اقتصادی و اجتماعی قرار دارد.
مهمترین فعالیت این نهاد تا کنون: تهیه ی پیش نویس و تصویب کنواسیون رفع تمام اشکال تبعیض علیه زنان
تعداد اعضا: از سال 1990 به 45 نفر افزایش یافته است.
مقر: در سال 1993 از وین به نیویورک انتقال یافت.
کمیسیون مقام زن
وظایف:
1- تهیه و تقدیم توصیه ها و پیشنهادهایی در خصوص ارتقاء حقوق زنان در زمینه های مختف
2- درخواست از شورای اقتصادی و اجتماعی برای توجه سریع به وموضوعاتی که در مورد حقوق زنان، رسیدگی فوری لازم دارند.
3- رسیدگی محدود به برخی شکایات مربوط به نقض حقوق زنان (هدف از این رسیدگی ها بیش از آنکه برانگیختن دولت ها باشد، منبع مطالعاتی کمیسیون خواهد بود.)
گفتار سوم:
کمیساریای عالی حقوق بشر Le Haut-commissariat des Nation Unies aux Droit de l'Homme
کمیساریای عالی حقوق بشر
تاریخچه:
1- طرح آقای رنه کاسن «Rene Cassin» برای ایجاد یک پست دادستانی کل در برابر دولت ها در خلال بحث های تهیه ی پیش نویس اعلامیه جهانی حقوق بشر (1946)
2- طرح ایجاد یک ارگان مسئول حقوق بشر در چارچوب اقدامات اجرایی میثاقین (1950)
3- پیشنهاد استرالیا برای ایجاد یک دادگاه بین المللی حقوق بشر (1950)
4- پیشنهاد اروگوئه برای ایجاد یک نهاد دائمی به نام کمیساریای عالی حقوق بشر یا دادستان کل حقوق بشر (1950)
5- پیش نویس قطع نامه ی کاستاریکا برای تاسیس پس کمیساریای عالی حقوق بشر به اجلاس بیستم مجمع عمومی سازمان ملل متحد (1965)
…
در نهایت کنفرانس جهانی وین (1993) کشورها برای تاسیس این نهاد اجماع کردند.
کمیساریای عالی حقوق بشر
کمیسر عالی: مقام رسمی سازمان ملل متحد که مسئولیت اصلی فعالیت های حقوق بشری سازمان ملل بر عهده ی اوست.
دفتر کمیساریای عالی (یا مرکز حقوق بشر): در حقیقت کانون مرکزی فعالیت های حقوق بشری سازمان ملل و به عنوان دبیرخانه ای برای شورای حقوق بشر و نهادهای معاهدات وسایرنهادهای مربوط به حقوق بشر است.
کمیسر عالی حقوق بشر
نحوه ی انتخاب:
1- پیشنهاد دبیر کل
2- تصویب مجمع عمومی
وی به مدت چهار سال برگزیده می شود که تنها برای یکبار قابل تمدید است.
جایگاه:
کمیسر عالی معاون دبیرکل است و باید تحت هدایت وی و در محدوده ی تصمیمات مجمع عمومی، شورای اقتصادی و اجتماعی (اکوسوک) و شورای حقوق بشر عمل نماید.
برخی وظایف کمیسر عالی حقوق بشر
ماده ی 11 قطعنامه ی مجمع عمومی بر ایجاد کمیساریای عالی
1- ارتقاء و حمایت موثر از برخورداری از همه ی حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
2- حمایت از تحقق حق توسعه
3- دادن مشورت ها و کمک های فنی و مالی از طریق مرکز حقوق بشر به دولت های متقاضی و احیاناً سازمان های منطقه ای در جهت ارتقاء وضعیت حقوق بشر
4- هماهنگ کردن برنامه های آموزشی و اطلاع رسانی عمومی سازمان ملل متحد در زمینه ی حقوق بشر.
5- ایفای نقش فعال در برداشتن موانع موجود بر سر راه تحقق کامل حقوق بشر و جلوگیری از ادامه ی نقض حقوق بشر در سراسر جهان.
6- حمایت از تصویب قطعنامه های حقوق بشر
گزارشات کمیسر عالی حقوق بشر
به دو شکل:
1- گزارش مستقیم به شورای حقوق بشر
2- ارائه ی گزارش به مجمع عمومی از طریق شورای اقتصادی و اجتماعی.
منابع و مآخذ:
منابع آنلاین:
سایت سازمان ملل متحد www.un.org
سایت کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد www.unhchr.ch
سایت دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر www.ohchr.org
دائره المعارف www.WikiPedia.org
سایت www.droits-fondamentaux.org
سایت www.eda.admin.ch
سایت www.BBCPersian.com
منابع چاپی:
حقایق اساسی درباره ی سازمان ملل – مرکز اطلاعات سازمان ملل در تهران
نظام بین المللی حقوق بشر – دکتر حسین مهرپور
حقوق بشر در اسناد بین المللی و موضع جمهوری اسلامی ایران – دکتر حسین مهرپور
والسلام علی من اتبع الهدی
پایان