عنوان:
تئوری آشوب
(نظم در بی نظمی)
تا چندی قبل اندیشمندان جهان را مجموعه ای از سیستم هایی تصور می کردندکه مطابق با قوانین جبری طبیعت ، به طریقی مشخص و قابل پیشبینی ، در حال حرکت هستند . اکنون آنان بر نقش خلاقانه بی نظمی و آشوب تاکید کرده و جهان را مجموعه ای از سیستم هایی میدانند که به شیوه های خود سازمان ده عمل می نمایند . این علم جدید ، تئوری پیچیدگی یا پویایی غیر خطی نامیده می شود.
تئوری پیچیدگی چیست ؟
در یک رابطه خطی ، یک رابطه علت معین ، یک معلول و فقط یک معلول دارد . اما در یک رابطه غیر خطی یک علت معین یا یک اقدام معین ، می تواند معلول ها یا پیامدهای متفاوتی داشته باشد . بعد آنکه ، سیستمهای خطی مجموعه ای از عناصر متشکله خود هستند . میتوان یک سیستم خطی را به عناصر و اجزا ی خود تقسیم کرد و هر کدام از آنها را بررسی نمود سپس به نوعی تبیین کلی از سیستم دست یابید . ولی در سیستم های غیر خطی نوعی هم افزایی وجود دارد ، ونمی توان به روش تجزیه اجزا و بررسی مجزای هر کدام از آن ، به تبیین کل آن پرداخت .
خطی
غیر خطی
سیستمهای خطی و غیر خطی چگونه اند ؟
واژه آشوب چه معنی می دهد ؟
تئوری آشوب (یا تئوری سیستم های غیر خطی ) نگرشی جدید است که کاربردهای فراوانی را برای هر علمی (از جمله هیدرو دینامیک ، علم اوزان و مقیاسها ، بیولوژی ، شیمی ، فیزیک ، نجوم ، پزشکی و . . . ) در پی داشته است . و از هر تفکر قطعی و کل گرایی به دور است .
از جهت ساختاردهی نظام سازمانی ، روش قطعیت گرای سنتی باعث شده تا با ساختارهای مکانیکی و غیر قابل انعطاف روبرو باشیم که نمی تواند خود را با دنیای واقعیات ، که دنیایی مشحون از بی نظمی تلاطم است تطبیق دهد ؛ در حالی که با کمک نظریه آشوب به سادگی می توان انواع مشکل بی نظمی و ساختاری را حل کرد .
تئوری آشوب چیست ؟
کاربرد تئورى آشوب در علوم مختلف
تئورى آشوب در رشته ها و گرایش هاى مختلف بسیار نفوذ پیدا کرده است. به گونه اى که امروزه کمتر علم یا سازمانى را مى توان یافت که رگه هایى از آشوب در آن وجود نداشته باشد.
یک سازمان موفق معمولا سازمانى برخوردار از نظام بازخورد غیرخطى پویا است که مدیریت آن برای تغییر در ناحیه آشفتگى دست به اقدام مى زند و با بهره گیرى از خود سازماندهى، به طور خلّاق سازگارى پویایى در عرصه هاى کارکردى سازمان و خرده سیستم هاى داخلى و تعاملات بیرونى آن برقرار مى کند.
در این سیستم های پیچیده مدیریت در سازمان با نهادینه کردن فعالیت بیشترى از فرهنگ سامانه هاى آشوب گونه در سازمان ، آمادگى سازمان را براى خود سازماندهى، خلاقیت و نوآورى، تعامل با محیط فراهم کنند
تئوری آشوب در مدیریت
ابزار های کاربردی تئوری آشوب در علم مدیریت
تاثیر پروانه ای
خود مانایی
جاذبه های غریب
سازگاری پویا
فروض مهم تئوری آشوب
یک تغییر جزئی درشرایط اولیه معادلات پیش بینی کننده جوی؛ منجر به تغییرات بسیار شدید در نتایج حاصل ازآنها می گردد. به عبارت دیگر اثر پرونه ای این تئوری به گونه ای است که یک تغییر جزئی در ابتدا منجر به یک دگرگونی بسیار بزرگ در پایان کار خواهد شد، بدین مفهوم که مثلا؛ اگر پروانه ای در " پکن " پر بزند ممکن است بر اثر این پرزدن ، در نیویورک طوفانی ایجاد شود .
اثر پروانه ای (butterfly effect)
اثر پروانه ای و بازتاب آن در سازمان و مدیریت
براساس این ویژگی یک تغییر کوچک درشرایط اولیه کار می تواند تغییرات بنیادی واساسی در نتیجه کار ایجادکند.اثر پروانه ای ، توجیهی عقلائی وکامل از رفتارها وتصمیمهای مدیران کار آفرین وخلّاق وموفق به دست می دهد که با یک حرکت مناسب وکم انرژی توانسته اند موجبات تحول ودگرگونی های عظیم وتوفیق های شگرفی را برای سازمان فراهم آورند. یک اندیشه خلّاق همچون بال زدن یک پروانه می تواند درمسیری آنچنان کارساز وانرژی آفرین باشد که طوفان وتحول برپاکند واز یک اندک بسیار بسازد .
بر اساس خاصیت پروانه ای مدیران بهره ور مدیرانی هستند که این نهاده ها را می شناسند وهمچون ذره ای که از آن انرژی بسیار حاصل می شود آنرا به موقع و بجا مورد استفاده قرار می دهند .
خود مانایی (self similarity)
در تئوری آشوب؛ نوعی شباهت بین اجزاء وکل قابل تشخیص است. بدین ترتیب که هر
جزئی از الگو همانند و مشابه کل می باشند. خاصیت خودمانائی در رفتار اعضای سازمان نیزمی تواند نوعی وحدت ایجاد کند؛ همه افراد به یکسو ویک جهت وهدف واحدی نظر دارند.
در معادلات آشوبی ، الگوهای ترسیمی ، نشانگر نوعی شباهت بین اجزا و کل می باشند ، به این ترتیب که هر جزئی از الگو همانند و مشابه کل می باشند . در هندسه نیز آن را با اصطلاح برخالی (fractal) می شناسند . این خاصیت را با مثالهایی از قبیل یک برگ درخت ، یک دانه برف ، منحنی "فون کخ" ، یا قابلیت صفحه هولوگرافیک می توان توضیح داد .
خود مانایی و بازتاب آن در سازمان ومدیریت
از خاصیت خودمانایی یا هولوگرافیک می توان در سازماندهی جدید سازمانها بهره بسیار برد، سازمانهایی طراحی نمود که هر واحد آن بطور خودکفا قادر به انجام وظایف سازمانی می باشد.
خاصیت خودمانایی در رفتارهای اعضای سازمان نیز می تواند نوعی وحدت ایجاد کند همه افراد به یک سو و یک جهت و هدف واحد نظر دارند. آنچه در مدیریت کلاسیک وحدت جهت نامیده می شد در خاصیت خودمانایی نیز جلوه می کند.
هولوگرافیک یکی از شاهکارهای لیزری است که اطلاعات را بصورت اشعه هایی نوری و صفحه ای بنام هولوگرام بگونه ای ضبط می کند که کل در همه اجزاء منعکس می باشد .بدین ترتیب اگر صفحه ی هولوگرام بشکند در هر تکه همه خواص کل وجود دارد. همچون آینه ای که در هر قطعه آن خاصیت بازتابی آینه موجود است .
سازگاری پویا (dinamyc adabtation)
سیستمهای بی نظم در ارتباط با محیطشان مانند موجودات زنده عمل می کنند ونوعی تطابق و سازگاری پویا بین خود ومحیط پیرامونشان ایجاد می کنند.
از ویژگی های این سیستم خود کنترلی ، هم افزایی اجزا ، عناصر خود یاد گیرنده، انعطاف پذیری سیستم است . "والدراپ" نیز از این سازمان ها به عنوان "سیستم های پیچیده سازگار شونده نام می برد .
سازگاری پویا و بازتاب آن در سازمان ومدیریت
سازگاری با محیط های آشوبناک نیاز به سازمان های منعطف و تخصص های انعطاف پذیردارد و این اصل اساسی در تقدیر سازمان های امروزی است . در سازماندهی سازمان هایامروز در محیط آشوبناک و با نگرش تئوری بی نظمی ، باید ارتباط اجزاء با هم بگونه ای باشد که اولاً هر جزئی بتواند ضمن انجام وظایف خود بطور مستقل با اجزای دیگر ارتباطی هم افزا و پوینده داشته باشد. هر جزء باید از جهت آرمانها و رسالتها دارای یک نگرش مشابه با سایر اجزاء باشد اما از جهت رفتار عملیاتی این اجزا در مجموعه های متشکل به هدف های متفاوتی جامه عمل می پوشانند و با یکدیگر متفاوت می شوند .
جاذبه های غریب (streng attractors)
جاذبه های غریب در همه جا حضور دارند ، همه آنچه را که ما در نظر اول بی نظم وآشوبناک می یابیم در دراز مدت و با تکرار ، الگویی منظم از خود نشان می دهند . جاذبه های غریب از الگویی پیروی می کنند که این الگو به آنان معنی مفهوم می بخشند . خلاصه آنکه آشوبناک بودن روندها همه خبر از نظمی پنهان و کشف نشده می دهند . از مثالهای این پدیده می توان به الگوی پاندولی اشاره کرد .
جاذبه ها انواع مختلف دارند مانند جاذبه نقطه ثابت؛ جاذبه دور محدود؛ جاذبه گوی مانندوجاذبه غریب یا بی نظم . جاذبه های غریب برخلاف جاذبه های قبلی که نوعی نظم وقابلیتپیش بینی داشتند ؛ بی نظم هستند وبه همین خاطر برخی آنها را جاذبه های بی نظم نیز نامیده اند .
جاذبه های غریب و بازتاب آن در سازمان ومدیریت
جاذبه های غریب، یافتن نظم در بی نظمی را به مدیران یاد آور می شود . تغییرات شدید، رفتارهای نا منظم، دگرگونی های غیر قابل پیش بینی،حرکت های بحرانی،همه و همه سرانجام به الگویی ختم می شوند که یافتن آن هنر مدیریت است، تا بدان وسیله نوعی پیش بینی پذیری میسر گردد. جاذبه های غریب به مدیرا ن امکان می دهد تا به الگوهایی دست یابند که بی نظمی ها رانظم می بخشد و آشوبها را در قالبی منظم تبیین می کند.
داشتن نگرش سامانه ای، افق های بلند را مد نظر داشتن و به محدوده های گستره اندیشیدن، به مدیران یاری می دهد تا الگوهایی را در پدیده های به ظاهر نا منظم پیدا کنند که خبر از بی نظمی غایی می دهد . مدیریت آینده نیازمند یافتن جاذبه های غریبی است که این نظم غایی را آشکار سازد. بدون آگاهی از این نظم به هیچگونه تبیین و پیش بینی درستی از وقایع پیچیده ی امروز نمی توان دست یافت. خلاصه آن که آشوبناک بودن رفتارها و حرکات پدیده های مختلف اعم از فیزیکی درانسان یا سازمان، همه خبر از نظمی غایی می دهند. آشوبناک بودن، تصادفی بودن نیست بلکه نظمی در درون بی نظمی و قاعده ای در درون بی قاعده گی ها است. هنر مدیر یافتن این نظم از بطن بی نظمی ها برای تحقق اهداف سازمان است .
تصمیم گیری در شرایط آشوب (1)
تصمیم گیری محور اصلی مدیریت است ، سایر ارکان مدیریت ، متکی به آن هستند و فلسفه وجودی آنها پیوندی ناگسستنی با تصمیم گیری دارد . در آشوب ما ممکن است نیاز به تصمیم هایی داشته باشیم که هرگز نمی توانیم از تبعات آن آگاه باشیم .
در نظریه آشوب ، بی نظمی برهمه عرصه های علمی سایه افکنده است که مدلهای تصمیم گیری در این نظریه نیز از این قاعده مستثنی نیستند .
در نگرش سنتی مدیریت، تصمیم گیری فرآیندی است قابل پیش بینی وعدم موفقیت درتصمیم گیری یا ناشی ازفقدان اطلاعات ویا ناشی از محدودیت فنون پیش بینی و تلاش است. درصورتی که نظریه آشفتگی وآشوب، تصمیم گیری را غیر قابل پیش بینی وتلاش برای پیش بینی آینده را کار بیهوده فرض می کند.یا حداقل پیش بینی قطعی ویقینی آن دشوار وسخت است.
تصمیم گیری در شرایط آشوب (2)
نظریه آشفتگی ، مدعی است که باید دیدگاه کاملا متفاوتی را در مورد تصمیم گیری به کار بست ؛ که بر قابلیت این تئوری با ویژگیهایش به مقابله با شرایط پیچیده تصمیم گیری امروزی رفت .
از نظر تئوری آشوب، اطلاعات درست وکامل دست یافتنی نیستند ورویدادها کراراّ ناپیوسته اند و با آنچه درگذشته اتفاق افتاده رابطه ای ندارند .
تئوری آشوب بر خلاف واژه درهم ریختگی و آشوب ، در پی یافتن نظمی از پی بی نظمی است . این تئوری بیان می دارد پیش بینی بلند مدت امری است بیهوده و مخدوش و باید روی تصمیم کوتاه مدت تمرکز کرد . در سازمانها نیز ارزشهای سنتی موجود به نفع ارزشهایی که بر نوآوری ، تعارض ، تحلیل ، اشراق و خلاقیت تاکید دارند کنار روند ؛ و این روی نخواهد داد مگر آنکه فرهنگ ها به صورت عمده تغییر یابد
تصمیم گیری در شرایط آشوب (3)
یکی از مدلهایی که درپاسخ به شرایط کنونی مطرح شده مدلی است که آنرا اصطلاحاّ ظرف زباله (Garbage can) نام نهاده اند که شاید اشاره ای به بی نظمی و درهم وبرهم بودنشرایط تصمیم گیری باشد .
این مدل را ابتدا سه نفر به نامهای کوهن، مارچ و السن طراحی کرده اند .
آنان سازمان را به مثابه حوزه تصمیم گیری دارای محیط بیرونی ونظامهای بزرگتری می دانستند که آن را احاطه کرده اند و سرشار از ابهام وعدم وضوح هستند . این ابهامات معمولاّ به سه صورت بروز می کنند.
برنامه ریزی و استراتژی در تئوری آشوب
مدیریت استراتژیک تلاشی است برای درک و کنترل سازمان ، که در محیط کلان صورت می گیرد .
نسبت به بقیه حیطه ها ، در مدیریت جاذبه غریب به مراتب از وضوح بیشتری برخوردار است ، پس ممکن است که برنامه ریزی استراتژیک چیزی جز یک توهم نباشد . اما تئوری آشوب با رویه ها راهکارهایش برای حل این مشکل و چشم اندازهای آتی سازمان و رسالت ها و فرهنگ سازمان کاربرد دارد .
مدیریت استراتژیک بر نوعی مدل برنامه ریزی استوار است که تقریبا جهان شمول بوده وچارچوبی برای ارزیابی سازمان وآینده آن تعریف می کند .در نظر گرفتن سازمان ها به عنوان سیستم غیر خطی ، نوعی جدید از فرایند برنامه ریزی استراتژیک فراهم می کند . همچنین باید برای سازمان رسالت تعیین کرد با توجه به اینکه هدف نیست ولی نوع کار وفعالیت ها و ماموریت های سازمان را مشخص می کند .
تئوری آشوب و منابع انسانی
مدیریت منابع انسانی ، بخش وسیعی از تئوری های سازمانی و رفتار سازمانی را در بر می گیرد و به انتخاب ، انتصاب ، آموزش ، انگیزه و . . . می پردازد . مدیریت منابع انسانی ، پویا ترین فعالیت ها ی مدیریتی است .
رد پای تئوری آشوب را می توان از رویکرد های گروهی یا فردی گرفته تا انگیزش و جبران خدمت و استرس زمانی و دگر مباحث همانند جا به جایی کارکنان ، ترک خدمت ، بهسازی و آموزش و . . . بررسی کرد که عمیقا ریشه در بنیاد غیر خطی دارند .
تئوری آشوب و بن بست کار راهه ای
واژه بن بست کار راهه ای به عنوان مرحله ای در کارراهه شغلی ، تعریف شده است که در آن حالت ،احتمال ارتقاء سلسله مراتبی بیشتر ، در مسیر شغلی بسیار کم است .
فرنس و همکارانش این نوع کارکنان را به چهار نوع تقسیم می کنند:
برای خروج از این وضعیت از این راه ها استفاده می شود:
تئوری آشوب و برخی اصطلاحات (1)
تئوری آشوب و برخی اصطلاحات (2)
تئوری آشوب و برخی اصطلاحات (3)
موقعیت کنونی جهان ، معلول آثار گذشته بوده و خود ، علت وقایع آینده است . منطق دنیای ما نظم در بی نظمی است . و این منطقی است که پیچیدگی های دنیای ما را تفسیر می کند و رویای فردا را ممکن میسازد .
در مدیریت نیز همچون سایر حوزه های دانش بشری ، پارادایم رایج وغالب بر فرض یقین وثبات استوار بوده ، اما مدت زمانی است که دگرگونی ها و بحران ها خبر از ناکارآمدی این پارادایم می دهند و واقعیت های جدید همه خبر از دگرگونی بزرگ در حیطه علوم می دهند .
آیا می توان از تئوری آشوب ، به عنوان یک پارادایم نام برد ؟
امروزه تئورى آشوب در رشته ها و گرایش هاى مختلف بسیار نفوذ پیدا کرده است. به گونه اى که دیگر کمتر علم یا سازمانى را مى توان یافت که رگه هایى از آشوب در آن وجود نداشته باشد .
موقعیت کنونی جهان ، معلول آثار گذشته بوده و خود ، علت وقایع آینده است . منطق دنیای جدید ما نظم در بی نظمی است . و این منطقی است که پیچیدگی های دنیای ما را تفسیر می کند و رویای فردا را ممکن میسازد .
تا کنون چه در مدیریت و چه در سایر حوزه های دانش بشری ، پارادایم رایج وغالب بر فرض یقین وثبات استوار بوده ، اما مدت زمانی است که دگرگونی ها و بحران ها خبر از ناکارآمدی این پارادایم می دهند و واقعیت های جدید همه خبر از دگرگونی بزرگ در حیطه علوم می دهند .
آری ، همه شواهد حاکی از آن است که پارادایم رایج و غالب در عصر جدید ، همان پارادایم آشوب خواهد بود .