نظام سلامت
مقدمه
میدان و عرصه اصلی خدمات سلامت، جامعه می باشد که با توجه به اهمیّت آن، بعنوان بهترین محیط آموزشی برای کارکنان نظام سلامت محسوب می شود.
زمانیکه مولفه های موثر بر سلامت، دستخوش تغییر می گردند زمینه های مخاطره آمیز سلامت شکل گرفته و ابتلاء به بیماری، معلولیّت و مرگ اتفاق می افتد.
مقدمه
توجه ویژه به مطلوبیّت به حدی اهمیّت دارد که دانشجویان رشته پزشکی از بدو ورود، با جامعه، سلامت و عوامل موثر بر آن آشنا شده و سبک و شیوه مدیریت آنها را فرا بگیرد.
دوره تماس با جامعه را با این هدف طراحی شده است که دانشجو، در معرض جامعه قرار گرفته، با جامعه، اجزای جامعه،مولفه های موثر با سلامت،عوامل مخاطره آمیز، ساختارها و نهادهای اجتماعی که بطور مستقیم یا غیرمستقیم بر کیفیت زندگی یا مدیریت آنها آشنایی نسبی پیدا کرده و بعنوان، متولیان سلامت، نقش موثرتری ایفا کنند.
مقدمه
پزشکان علاوه بر ارائه خدمات بهداشتی درمانی، وظایف ارزشمند و کلیدی دیگری ازجمله مدیریت و ترویج سلامت، جلب حمایت برای ارتقاء سلامت، رهبری برنامه های سلامت و… را برعهده داشته و ارزش کسب مهارت و توانمندی دوره را بیش از پیش نمایان می سازند.
مقدمه
این دوره در سه مرحله، طراحی شده است :
مرحله اوّل : دانشجویان با جامعه و عوامل موثر بر سلامت آشنا شده و با حضور در عرصه های اجتماعی با نهادها و عوامل مخاطره آمیز آشنا می شوند.
مرحله دوّم : همزمان با کارآموزی، بطور مستمر، مفهوم خطرات سلامت، بطور تخصصی، نحوه و میزان تاثیر آن ها بر سلامت، مخاطرات اصلی را فرا گرفته و با ریشه یابی و اولویّت بندی آنها آشنا می شوند.
مرحله سوّم : به طراحی پروژه های مداخله ای برای رفع مخاطرات سلامت، یا تعامل با بنیادهای اجتماعی جهت رفع خطر، اختصاص می یابد که مصادف با دوره کارورزی بالینی می باشد.
بخش اوّل : آشنایی با نظام سلامت
امروزه زندگی و سلامت افراد برای شناخت خطرها و مداخلات به منظور پیشگیری از آن در دستان نظام سلامت قرار دارد.
از زایمان بی خطر یک نوزاد سالم تا مراقبت مادر در دوران بارداری و یا شناخت عوامل خطر برای ایجاد یک بیماری در سال های آینده زندگی فرد.
بخش اوّل : آشنایی با نظام سلامت
نظامهای سلامت، مسئولیت حیاتی و مداومی نسبت به تمام افراد یک جامعه در تمام دوره زندگیشان دارند و ایجاد این نظامها برای رشد سالم افراد، خانوادهها و جوامع در هر جای دنیا ضروری و حیاتیاست.
تعریف نظام سلامت
نظام سلامت، متشکل از تمام سازمان ها و موسسات و منابعی است که ارائه کننده خدمات در جهت حفظ و ارتقاء سلامت افراد می باشند و از این خدمات میتوان به عنوان اقدام سلامت
(Health action) نام برد.
تعریف نظام سلامت
این خدمات میتواند به صورت هرگونه تلاشی که خواه در مراقبت سلامت فردی ـ خدمات بهداشت عمومی و یا از طریق برنامه های بین بخشی انجام گیرد، تعریف شود و هدف اصلی آن ارتقاء سلامت است.
تعریف نظام سلامت
در دنیای پیچیده امروز مشکل میتوان تعریف دقیقی از نظام سلامت ارائه داد ولی سازمان جهانی بهداشت (WHO) تمام فعالیّت هایی که هدف اصلی آن حفظ، ارتقاء و بازگرداندن سلامت است را نظام سلامت می گوید.
تعریف نظام سلامت
ارتقای سلامت، هدف اصلی یک نظام سلامت است. اما تنها هدف آن نیست.
قابلیت دستیابی (goodness) و ایجاد کمترین تفاوت بین افراد به این دستیابی یا دقیقاً عادلانه بودن (fairness) این نظام بسیار مهم است و آن به این معنی است که یک نظام سلامت به درستی به آنچه مردم از آن انتظار دارند پاسخ دهد و این نظام به گونه ای برای هر فرد و بدون قایل شدن تمایز به این نیازها پاسخ دهد.
شاید به همین علّت است که WHO نگرش سنتی خود را در باره تندرستی فیزیکی و روانی افراد تغییر داده و توجّه خود را به ارتقای عملکرد نظام های سلامت، معطوف داشته است.
تعریف نظام سلامت
اگر به این مسئله که ارتقای عملکرد در همه کشورها برای دستیابی افراد به بالاترین سطح سلامت با تاکید ویژه برای از بین بردن فاصله ها (gap) در داخل و خارج کشورها در سلامت جامعه است نگاه کنیم، میتوان گفت که این مسئله فقط و قویاً به اثربخشی نظام های سلامت کشورهای مختلف، وابسته است و شناخت و تقویت این نظامها در هر کشوری میتواند 3 مسئله اساسی کشورها که شامل کاهش مرگ و میر در کشورهای فقیر و حاشیهنشین، برخورد خوب و اثربخش با عوامل خطر عمده و قرار دادن سلامت در کانون برنامههای توسعه باشد را انجام دهد.
تعریف نظام سلامت
مثلاً برنامه های مبارزه با بیمایهای واگیر، تلاش در کاهش I.M.R مرگ و میر شیرخواران و مرگ و میر نوزادان N.M.R، کوشش برای دسترسی به بارداریهای بی خطر همگی از اولویتهای دستیابی به سلامت در دنیاست.
در اینجا فقط نظامهای سلامت قوی در هر کشوری با شناخت این مسایل میتوانند مداخلههای حیات بخش و ارتقاء دهنده سطح سلامت را داشته باشند.
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
امروزه، نظام های سلامت در تمام کشورها (چه غنی و چه فقیر) نقش عمده تر و موثرتری در زندگی انسان ها نسبت به گذشته، ایفا می نمایند.
از زمانی که افراد برای حفظ سلامت خود و درمان بیماری ها تلاش می کرده اند نظام های سلامت به نوعی وجود داشتهاند اما قبل از حدود یک قرن پیش نظام های سلامت سازمان یافته به صورت پیشرفته ندرتاٌ وجود داشته و تعداد اندکی از افراد در دوران زندگی خود حتی یک بیمارستان را می دیدند و اکثراً در دوران شیرخوارگی و کودکی با مجموعه ای از بیماری های کشنده روبرو می شدند.
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
از گذشته های بسیار دور، طب سنّتی و پزشکی نیاکان، غالباً مشاورههای روانی و روحی را نیز به همراه داشته و هر دو نوع مراقبت پیشگیری و درمانی را با هم ارائه می داده اند و جالب توجه است که امروزه نیز این شیوه ها هنوز در کنار پزشکی نوین و پیشرفته حضور دارند و یکی از انواع نظام های سلامت به حساب می آیند.
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
نظام سلامت هندی (آیورورا و سیدها) دانش زندگی سالم یا طول عمر سالم و فعال است و شبیه تئوری طبایع چهارگانه طب یونانی می باشد.
نظام سلامت چینی، صاحب قدیمیترین نوع نظام سلامت به اسم (پین دیانگ) است که به معنی (پایه های فعال و شخصی) که تعادل بین این دو به سلامت ختم میشود را داشته در این نظام سلامت، پیشگیری بسیار اهمیّت داشته و به آن توجّه زیادی شده است.
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
یکی دیگر از نظام های سلامت را پزشکی اسلامی تشکیل می دهد و علیرغم اینکه پایه گذاران اصلی آن را دانشمندان عالیقدر ایرانی : زکریای رازی، ابن سینا، اهوازی، جرجانی و … تشکیل می دهند ولی به دلیل اینکه زبان علمی کشورهای اسلامی و ازجمله ایران را زبان عربی تشکیل می داد، نزد غربی ها به پزشکی عَرَبی مشهور می باشد.
رازی گرداننده یک بیمارستان بزرگ در بغذاد بوده و اوّلین کسی است که نشان داد مردمک چشم به نور واکنش نشان میدهد.
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
اوّلین کتاب بیماری های کودکان را تحت عنوان افتراق بالینی آبله و سرخک و همچنین کتبی در زمینه داروشناسی و هنر نسخه نویسی و دیگر زمینه های پزشکی به رشته تحریر در آورد.
ضمناً بسیاری از دیدگاه های بهداشتی ابن سینا در کتاب قانون در طب، پس از گذشت بیش از یکهزار سال، هنوز از پویایی خاصّی برخوردار است.
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
به طوری که در آغاز این کتاب، هدف پزشکی را در درجه اوّل، حفظ تندرستی افراد سالم (بهداشت) و در درجه دوّم، بازگرداندن سلامتی افراد بیمار (درمان)، ذکر کرده و نکات جالب توجهی در خصوص بهداشت خانواده، بهداشت سالمندان، بهداشت ورزش، بهداشت سفر، بهداشت مادر و کودک، بهداشت مواد غذایی و … به رشته تحریر درآورده است.
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
ناگفته نماند که حکیم جرجانی، حدود 150 سال پس از رحلت ابن سینا اوّلین دائره المعارف پزشکی به زبان فارسی را تحت عنوان ذخیره خوارزمشاهی به رشته تحریر در آورد و بهداشت گرایی ابن سینا که از افتخارات نظام سلامت نیاکانِ خردمندمان می باشد را سرلوحه کار خود قرار داد.
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
اوج گیری توجه به تندرستی در حدود سال های 1840 بوده است و یوحنا پیترفرانک تندرستی را به عنوان قوانین مطلوب سلامتی که باید توسط پلیس، اعمال شود معرفی کرد، دولت ها را مسئول سلامتی مردم دانست و دستورالعمل تندرستی عمومی (Public Health) در سال 1848 رویای او را در مورد مسئولیت دولتها در سلامت جامعه به تحقق در آورد و سرجان سیمون پزشک انگلیسی یک نظام سلامت عمومی را پایه گذاری کرد و بدینوسیله اوّلین مرحله از تندرستی و سلامتی که مرحله کنترل بیماری ها بود، بین سال های (1920-1880) بنا نهاده شد.
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
بعد از کشف علّت میکروبی بیماری ها، پزشکی پیشگیری، جان تازهای گرفت، درمان هاری و واکسیناسیون و استفاده از مواد ضدعفونی کننده، قطع زنجیره انتقال بیماری ها، نگاهداری مواد غذایی و قرنطینه، پا به عرصه وجود گذاشتند.
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
در ابتدا پزشکی پیشگیری به کنترل بیماری ها، محدود میشد ولی مفهوم کنونی پزشکی پیشگیری شامل مراحل: نخستین (Primordial)، اوّلین(Primary) ، دوّمین(Secondary) ، و سوّمین (Tertiary) سطح پیشگیری است که به سطوح نخستین، اوّلیه، ثانویه و ثالثیه پیشگیری نیز مشهور بوده
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
از کنترل عوامل زیان آور در محیط (پیشگیری نخستین) مصون سازی بدن در مقابل عوامل مخاطره آمیز (پیشگیری اوّلیه)، بیماریابی و درمان زودرس بیماران (پیشگیری ثانویه) تا نوتوانی و بازتوانی معلولیت ها و باز گردان آنان به جامعه جهت انجام فعالیّت های اجتماعی و اقتصادی (پیشگیری ثالثیه)، در رویکرد جدید مدیریت سلامت، مورد توجه جدی قرار گرفته است.
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
در سال 1911 پزشکی اجتماعی که در آغاز، یک تخصص اروپایی بود توسط نیومن و ویرشو مطرح شد. پزشکی اجتماعی اهمیّت عوامل اجتماعی در بروز بیماری ها و حفظ سلامت و عوامل خطرساز بیماری ها را عنوان کرد. اقداماتی که نظامهای سلامت در هر دوره برای حفظ سلامت مردم انجام دادند شامل مراحل زیر است:
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
مرحله کنترل بیماری ها 1920-1880 تامین آب سالم
مرحله ارتقای تندرستی 1960-1920 مانند خدمات تندرستی فردی، سلامت مادر و کودک، سلامت و بهداشت مدارس، سلامت روان که دو حرکت مهم را به همراه داشت.
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
الف – حرکت اوّل : ارایه خدمات اساسی بهداشتی B.H.S و بعد هم P.H.C ارائه خدمات از طریق مراکز ارایه خدمات بهداشتی در مناطق شهری و روستایی.
ب ـ حرکت دوّم : برنامه توسعه جامعه ـ برای بهبود توسعه روستایی از طریق مشارکت فعال و با انگیزه سلامت کل جامعه.
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
مرحله مهندسی اجتماعی 1980-1960 در این مرحله به شناخت تفاوت فراوان در بیماری های عفونی و مزمن و شناخت مفهوم (عوامل خطر) و به جنبههای اجتماعی، تغذیهای، رفتاری و اثر آن بر روی بیماری ها دقت بیشتری شد.
مرحله تندرستی برای همه از سال 1981 تا 2000.
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
بیشتر افراد، در کشورهای توسعه یافته و طبقات خاصی از مردم در کشورهای در حال توسعه از تمام ابعاد سلامت خوب، مثل درآمد مناسب، تغذیه خوب، آموزش و مراقبتهای جامع بهداشتی برخوردارند.
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
در صورتی که در کشورهای در حال توسعه فقط 10 تا 20 درصد مردم به این خدمات دسترسی دارند و لذا در حال حاضر توجه جهانی به این مسئله معطوف شده است که این 80 درصد فراموش شده جامعه جهانی، حق برابر برای دسترسی به مراقبتهای سلامتی، حفاظت از بیماری های کشنده کودکی و یا نخستین مراقبتهای سلامتی برای مادران و کودکان و درمان بیماری ها را داشته باشند.
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
در یکصد سال گذشته نظامهای سلامت، دستخوش دورهای از اصلاحات با درجات مختلف هم پوشانی بوده اند و در سال 1981 در سی و چهارمین نشست سازمان جهانی بهداشت، این سازمان اعضای خود را به یک هدف بزرگ، متعهد کرد و راه کاری جهانی برای تندرستی برای همه HFA/2000 را اعلام نمود.
چگونگی تکامل و تاریخچه نظام سلامت
ارتقای مراقبت های اوّلیه سلامت بعنوان P.H.C به منظور مسیری جهت دستیابی به خدمت قابل خرید که هدف تندرستی برای همه تا سال 2000 بود را روشن کرد. یعنی با این نظام جدید سلامت و خدمات اوّلیه بهداشتی همه مردم تا سال 2000 به ترازی از تندرستی که از نظر اجتماعی و اقتصادی، زندگی باروری داشته باشند باید برسند.
شکل 1 ـ سازمان شبکه سلامت در کشور ایران
نظام ارائه خدمات بهداشتی درمانی دولتی در ایران
شکلگیری شبکهای بهداشتی درمانی کشور در چندین دوره از قبل و بعد از انقلاب اسلامی ایران صورت گرفته وقتی در کنفرانس آلماآتا تندرستی برای همه تا سال 2000 برای موفق شدن برنامه برابری های اجتماعی و اقتصادی و سیاسی سلامت، بین کشورها مطرح شد، مراقبت اوّلیه بهداشتی بعنوان راه دستیابی سلامت برای همه عنوان شد.
نظام ارائه خدمات بهداشتی درمانی دولتی در ایران
ایران هم مثل بقیه کشورهای دنیا با شناخت مجموعهای از مشکلات و تنگناهای نظام ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در سال های قبل از انقلاب و تجربهای شکل گرفته در سال های نزدیک به وقوع انقلاب، تجربه های بین المللی فضای سیاسی خاص پس از انقلاب برای اجرای نظریات گرایش و عملکردهای جدید، شرایط لازمی را برای ایجاد یک جهش اصلاحی بزرگ در شکل و محتوای ارائه خدمات بهداشتی و درمانی و نظام سلامت در ایران فراهم نمود.
نظام ارائه خدمات بهداشتی درمانی دولتی در ایران
این مسئله باعث شکل گیری یک نظام اصولی و تعریف شده دولتی برای ارائه خدمات بهداشتی و درمانی بصورت عینی و در کنار نظام ارائه خدمات خصوصی ـ خیریه قدیمی و سنتی شد و باعث تحولات جدی در وضعیت سلامت کشور گردید.
نظام ارائه خدمات بهداشتی درمانی دولتی در ایران
در این نظام مراقبتهای اوّلیه بهداشتی به عنوان درون مایه شبکهای تعریف شده است.
این رویکرد جدیدی است که در تراز جامعه، همه عوامل لازم برای بهبود وضع سلامت جامعه را تلفیق مینماید و حداقل شامل 8 جزء است که به آن اجزاء ضروری (P.H.C) میگویند.
نظام ارائه خدمات بهداشتی درمانی دولتی در ایران
این جریان عمدتاً بر 3 اصل زیر پایه ریزی شده است :
اولویت خدمات پیش گیری بر خدمات درمانی
اولویت مناطق روستایی و محروم بر مناطق شهری برخوردار از امکانات
اولویت خدمت سرپایی بر خدمات بستری.
نظام ارائه خدمات بهداشتی درمانی دولتی در ایران
براساس این سه اصل در سال 1360 نظام مراقبتهای اوّلیه بهداشتی در قالب شبکههای بهداشتی ـ درمانی شکل گرفت. این نظام دارای خصوصیات زیر است :
خدمات در سطوح مختلف ارائه میشود.
ارائه خدمات جامع و ادغام شده میباشد.
منابع در واحدهای مختلف هر سطوح برای جمعیت مشخصی کاملاً تعریف شده است.
خدمات از قبل برنامهریزی شده، استانداردها و شاخص ها مشخص است و پیگیری میشود.
نظام ارائه خدمات بهداشتی درمانی دولتی در ایران
در سال های نخست، تمرکز برنامه و گسترش منابع، بیشتر در محیط روستا بود امّا سال های بعد به دلیل مهاجرت روستاییان به مناطق شهری خصوصاً حاشیه شهرها برنامه ریزان نظام سلامت، این خدمات را به شهر ها نیز توسعه دادند.
واحدهای عرضه کننده خدمات و سطوح مختلف
برای انتقال خدمات به جایی که مردم در آنجا زندگی و کار میکنند، یا تامین دسترسی سهل و آسان به گستردهترین و اساسیترین نیازهای بهداشتی با در نظر گرفتن اطلاعات اقلیمی و جمعیتی قابل دسترس، برای گسترش واحدهای بهداشتی و سطح بندی ضوابطی وجود دارد که براساس آن این واحدها مورد بهره برداری قرار گرفتهاند.
واحدهای عرضه کننده خدمات و سطوح مختلف
این ضوابط به شرح زیر است:
سهولت دسترسی جغرافیایی در هر وضعیت اقلیمی، به طوری که با حداکثر یک ساعت پیادهروی مردم به اوّلین یا محیطیترین واحد دسترسی داشته باشند.
واحدها در مسیر طبیعی حرکت مردم باشد.
واحدهای عرضه کننده خدمات و سطوح مختلف
دسترسی فرهنگی به آن معنا که اختلافات قومی و فرهنگی و مذهبی در آن محل نباشد.
روستای محل استقرار، سابقه شیوع بیماری های واگیر مثل سل و جذام را نداشته باشد.
محتوای خدماتی که ارائه میشود با آداب و سنتهای قومی ملّی و مذهبی جامعه هماهنگی داشته باشد.
شکل 2 ـ سطوح مختلف ارائه خدمات
خانه بهداشت
محیطی ترین واحد ارائه خدمت در نظام سلامت است.
وظایف خانه بهداشت
1 ـ سر شماری سالانه و ثبت اطلاعات مانند وقایع حیاتی
در آغاز هر سال خانه بهداشت اطلاعات آماری کاملی از منطقه تحت پوشش خود با مشخصات جمعیتی موجود در روستا جمع آوری می کند.
وظایف خانه بهداشت
2 ـ آموزش بهداشت
مهمترین و امیدبخش ترین نقش خانه بهداشت و بهورز آموزش سلامت است.
خانواده و مدرسه که بیش از دوسوّم هدفهای آموزش بهداشت را در خود دارند مناسبترین و بارورترین عرصههای فعالیت است.
وظایف خانه بهداشت
3 ـ مشارکت جامعه د ر سلامت
بدلیل آشنایی عمیق کارکنان بومی با آداب و رسوم محلّی، باورها و اعتقادهای مردم و استفاده از گویش های محلی امکان ارتباط کارکنان بهداشتی با جامعه و نفوذ آموزش های آنان در افراد، تاثیر گذاشته و به مشارکت فعالانه افراد در فعالیت بهداشتی، می انجامد و به این ترتیب مشارکت و مداخله مردم در خدمات بهداشتی که (Self Care) و خوداتکایی است به یکی از اساسیترین اهداف نظام سلامت کشور می انجامد.
وظایف خانه بهداشت
4 ـ مراقبت از زنان باردار و مراقبت از کودکان و تنظیم خانواده
نگاهداری آمار دقیق زنان باردار، مراقبت های ماهیانه، ثبت تولدها، آموزش زنان در مورد تغذیه و کودک خود، ارجاع زنان نیازمند به مراقبتهای تخصصی آموزش و مراقبتهای بعد از زایمان، کنترل رشد و نمو و کودک، آموزش تغذیه با شیر مادر و واکسیناسیون در سال اوّل و دوّم زندگی آموزش اجرا، پیگیری های برنامههای تنظیم خانواده در زنان 49-15 ساله شوهردار.
وظایف خانه بهداشت
5 ـ آموزش و مراقبت تغذیه ای
چگونگی استفاده از منابع تغذیهای در آن منطقه، شناخت سنتها و عادات درست و نادرست تغذیهای.
وظایف خانه بهداشت
6 ـ مراقبت از دانش آموزان و بهداشت مدارس
با بازدیدهای منظم از مدارس روستاهای تحت پوشش، معاینه جمعی دانش آموزان، بررسی بوفههای مدارس، غربالگری دانش آموزان از نظر بیماری های قارچی مو و پوست، ناراحتیهای پوستی، ورم ملتحمه، تراخم، مشکلات دید و شنوایی.
وظایف خانه بهداشت
7 ـ بهداشت دهان و دندان
آموزش مادران باردار شیرده و دانش آموزان در زمینه مراقبت های دندانی برای جلوگیری از افزایش دندانهای پوسیده از دست داده و پر شده D.M.F
وظایف خانه بهداشت
8 ـ ایمن سازی
فعالیّت های جاری فقط به واکسیناسیون متولّدین جدید و تزریق واکسن های یادآور، محدود نیست بلکه با اجرای صحیح برنامه گسترده واکسیناسیون (E.P.I) کودکان 5-2 ساله برای برنامه واکسیناسیون، پیگیری شود و کلّیه جمعیت زنان در سنین باروری (15 تا 49 سال) علیه کزاز واکسینه شده باشند.
وظایف خانه بهداشت
9- نظارت بر موازین بهداشت حرفهای
نور کافی، محافظت از گوشها در برابر صداهای زیان آور، پیشگیری از مسمومیتهای ناشی از حشره کش ها و سموم نباتی.
وظایف خانه بهداشت
10 ـ بهسازی محیط
بهداشت محیط مکانهای عمومی، کمک فنی به مردم برای بهداشتی کردن توالت ها و دستشویی ها کنترل بهداشت و سلامت مواد غذایی در رستورانها، لبنیات فروشی، هر دو ماه یک بار انجام می گیرد.
وظایف خانه بهداشت
11 ـ بیماریابی
بیماریابی یکی از فعالیّت های مهم خانه بهداشت است که متناسب با تواناییها و آموختههای بهورز و میزان کار کارکنان خانه بهداشت و تکنولوژی مناسب برای هر مورد بیماری متفاوت می باشد.
غربالگری زنان در معرض خطر سرطان پستان
غربالگری کودکان مدرسه از نظر بیماری کچلی
غربالگری بیماران مشکوک به مالاریا و گرفتن لام خون از بیماران مبتلا به تب و لرز
غربالگری بیماران روانی
وظایف خانه بهداشت
این نکته قابل ذکر است که بعضی از بیماری ها دستورالعمل درمانی مشخصی دارند. مانند اسهال، عفونتهای تنفسی ARI که میتوانند مستقیماً توسط خانههای بهداشت و بهورز آموزش دیده تحت درمان قرار گیرند.
وظایف خانه بهداشت
12 ـ کمکهای اوّلیه درمانی و پیگیری
بهورز فقط مجاز به استفاده از درمانهای علامتی کم خطر می باشد.
بیماران خانه بهداشت به 4 گروه تقسیم میشوند :
بیمارانی که پزشک درمان را برای آنان شروع کرده ولی پیگیری آنها به عهده خانه بهداشت است.
بیمارانی که ناراحتی آنان با تجویز داروهای اوّلیه و درمانهای علامتی برطرف میگردد.
وظایف خانه بهداشت
مراجعه کنندگانی که نیاز به ارجاع فوری ندارند و ضمن دریافت داروهای اوّلیه در لیست ارجاع غیرفوری برای روز بازدید پزشک قرار میگیرند.
بیمارانی که ارجاع فوری دارند و نیازمند خدمات پزشکی تخصصیتر هستند در موارد ضروری مانند ابتلاء به بیماری های واگیردار آموزش اطرافیان بیمار در زمینه روش درست پرستاری و پیشگیری از سرایت بقیه اعضاء خانواده بیمار به عهده بهورز است.
وظایف خانه بهداشت
بهورزان، جز تزریق واکسن ها اجازه انجام تزریقات دیگر را ندارند.
تکرار تزریق بدون حضور پزشک مشروط بر این است که تزریق اوّل توسط پزشک انجام و دستور ادامه تزریق در نسخه ذکر شده باشد.
در موارد فوریتها و بروز سانحه کمکهای اوّلیه به عهده بهورز است و اعزام بیمار باید سریع انجام گیرد و همچنین انجام پانسمان های ساده به عهده بهورزان می باشد.
وظایف خانه بهداشت
بهورزان عهده دار شناسایی معلولان و ارجاع آنان به مراکز توانبخشی چه ذهنی و چه جسمی و پیگیری خواهند بود.
مرکز بهداشتی درمانی روستایی
در حال حاضر تنها واحد پزشکی دولتی مستقر در مناطق روستایی است که بوسیله پزشکان عمومی اداره میشود.
این پزشکان ضمن نظارت بر فعالیّت های خانه بهداشت و هدایت آنان نیازهای درمان تخصصی و بستری جمعیت تحت پوشش خود را از طریق ارجاع و ارتباط با بیمارستان شهرستان، تامین میکنند.
مرکز بهداشتی درمانی روستایی
محل استقرار مرکز باید به گونهای باشد که در مسیر طبیعی جمعیت روستاهای مذکور قرار گیرد
مرکز روستایی حداقل چهار کاردان با وظایف متفاوت دارد :
کاردان زن با مسئولیت بهداشت خانواده
کاردان مرد با مسئولیت بهداشت محیط، بهداشت حرفه ای و مبارزه با بیماری ها
کاردان بهداشت دهان و دندان
کاردان دارویی و آزمایشگاه
وظایف مرکز بهداشتی درمانی روستایی
جمع آوری، کنترل و دسته بندی اطلاعات و آمار بهداشتی و جمعیتی
جمع آوری اطلاعات مربوط به روستاهای تحت نظارت خود، اطمینان از صحت به روز بودن (Up dates) آن، گاهی در تهیه و تنظیم این اطلاعات باید با خانه بهداشت همکاری داشته باشد.
وظایف مرکز بهداشتی درمانی روستایی
کنترل و پیگیری اجرای برنامه ها
با بازدید منظم از خانههای بهداشت، بازدید مستقیم از فعالیّت های در حال اجرا، مذاکره با مردم و نمایندگان آنها، کنترل کمّی و کِیفی کمک های اوّلیه درمانی که در غیاب پزشک در خانه بهداشت انجام گرفته، بازدیدهای اتفاقی از روستاهای قمر یا تحت پوشش خانه های بهداشت و تیم های سیار
وظایف مرکز بهداشتی درمانی روستایی
پذیرش بیماران
حدود 20 درصد از مراجعه کنندگان متقاضی خدمات و کمکهای درمانی هر خانه بهداشت به سطح بالاتر، ارجاع میشوند ارجاع کنندگان به مرکز بهداشتی درمانی روستایی سه گروه مختلف هستند:
الف ـ موارد فوریت های پزشکی بدون ارجاع مراجعه می کنند
ب ـ ارجاع شدگان فوری از خانه بهداشت
ج ـ ارجاع شدگان غیرفوری که در بازدید پزشک مسئول از خانه بهداشت در محل خانه بهداشت مورد مداوا قرار می گیرند.
وظایف مرکز بهداشتی درمانی روستایی
مشارکت در فعالیّت های آموزشی
مراکز بهداشتی و درمانی روستایی عرصه کارآموزی و کارورزی آموزش های رده های مختلف نیروی انسانی پزشکی است و این مراکز مشارکت در بازآموزی ها و آموزش های ضمن خدمت بهورز تا پزشک را دارند.
وظایف مرکز بهداشتی درمانی روستایی
اعزام تیمهای سیار
در روستاهایی که به دلیل کمبود جمعیت یا نبودن راههای ارتباطی جغرافیایی خانه بهداشت مستقل وجود نداشته و یا در محدوده قمر خانه بهداشت اصلی قرار نمیگیرند از مراکز بهداشتی ـ درمانی، کسانی به عنوان تیم سیّار، پیش بینی شدهاند که عهده دار خدمات ایمن سازی، بیماریابی، مبارزه با مالاریا، سل بهداشت مادر و کودک و بهداشت محیط میباشند. هر تیم باید بتواند حداقل، ماهی یک بار به روستاهای تحت پوشش خود مراجعه کند.
وظایف مرکز بهداشتی درمانی روستایی
برنامههای بهداشتی مختلف
آموزشهای لازم، انجام آزمایش های پاراکلینیکی مورد نیاز زنان باردار، ایجاد امکان برخورداری از زایمان سالم، تهیه پاپ اسمیر، گذاشتن"IUD"، غربالگری کارگران کارگاهها و کارخانهها، انجام بررسیهای اپیدمیولوژیک، برای شناخت مسایل بهداشتی و بیماری های بومی منطقه
وظایف مرکز بهداشتی درمانی روستایی
پژوهش
مقوله های متعددی برای پژوهش کاربردی در مورد روش زندگی مردم،عوامل خطر و برخورداری از خدمات بهداشتی و درمانی را می توان در این مراکز به وجود آورد.
وظایف مرکز بهداشتی درمانی روستایی
رابطه با بیمارستان
بیمارانی که نیاز به بستری شدن دارند، با برگه کتبی ارجاع به بیمارستان اعزام می شوند.
تسهیلات لازم برای پیگیری و ادامه درمان بیمارانی که از بیمارستان مرخص می شوند نیز در اختیار مراکز است و مرکز بهداشتی درمانی، مکلف است که این مهم را انجام دهد.
وظایف مرکز بهداشتی درمانی روستایی
مراکز بهداشتی درمانی روستایی دارای ضمائم احتمالی هستند که بستگی به نیاز آن منطقه دارد. مانند:
الف ـ تسهیلات زایمانی
ب ـ بخش جراحی های کوچک
تسهیلات زایمانی
در برخی مراکز براساس دسترسی بیشتر یک ساعت تا نزدیکترین شهر و زایشگاه، تسهیلات زایمانی برای زایمانهای طبیعی وجود دارد و در موارد پیچیده با پزشک مرکز بهداشتی مشاوره انجام گرفته و در صورت لزوم ارجاع داده میشود. در این مراکز مراقبتهای بعد از زایمان در برنامهریزی و اجرای آن وجود دارد و فعالیت آن شبانهروزی است. یک بهیار زن غیراز ماما نیز باید حضور داشته باشد. پزشک مسئول این مراکز بهداشتی درمانی روستایی در دسترس "On Call" تلقی میگردد.
بخش جراحی های کوچک
در روستاهایی که گلوگاه مسیر حرکت 20 هزار نفر جمعیت تلقی شده و بیشتر از یک ساعت با اتومبیل تا اوّلین شهر دارای بیمارستان فاصله داشته باشند امکان ایجاد بخش جراحی های کوچک وجود دارد.
این مسئله مشروط به تغییر اساسی در آموزش پزشکی است که انجام اعمال جراحی مورد بحث بطور جدی مورد توجه و آموزش بالینی قرار گرفته باشد.
بخش جراحی های کوچک
توصیه می شود که اکثر جراحی ها بدون استفاده از بیهوشی عمومی باشد. مانند : بریدگی ها، سوختگیهای درجه یک بدون عارضه، سوختگی کودکان زیر 5 سال، درناژ آبسه، خارج کردن اجسام خارجی، بند آوردن خونریزی بینی، فتق ساده… شکستگی بدون عارضه استخوان بازو.
واحدهای عرضه خدمات درشهر
پایگاه بهداشتی
مراکز بهداشتی درمانی شهری
پایگاه بهداشتی
خدمات بهداشتی در نظام سلامت در مناطق شهری با توجه به جمعیت های مشخص و تعریف شده توسط واحد ارائه خدمات که به آن پایگاه بهداشتی می گویند، ارائه می گردد.
کلیه خدماتی که در روستا بعهده خانه های بهداشت قرار دارد در مناطق شهری به عهده پایگاه بهداشتی و تفاوت وظیفه آنان در نکات زیر است :
پایگاه بهداشتی
دریافت خدمات در این مرکز به ازای مراجعه فرد است و ارائه خدمات از نوع غیرفعال می باشد.
در این پایگاه یک کاردان بهداشتی مرد و سه کاردان بهداشت خانواده زن کار می کنند و حضور کاردان مامایی، حتماً لازم است.
وظیفه پیگیری دریافت خدمات به عهده رابطین بهداشتی است.
پایگاه بهداشتی
کلاس های آموزش برای رابطین بهداشت در هفته یک روز در پایگاه های بهداشتی برگزار میشود.
یکی از این کاردان های بهداشت خانواده همه روزه به مدارس و کارگاه هایی که کارگران زن، حضور دارند، سرکشی می نماید
و یکی از کاردان های بهداشت خانواده همیشه در محل پایگاه، حضور داشته تا در صورت مراجعه افراد تحت پوشش، خدمات لازم را ارائه نماید.
پایگاه بهداشتی
کاردان بهداشت عمومی مرد، خدمات مرتبط با بهداشت محیط، بهداشت حرفه ای، و بررسی اپیدمیولوژیک اوّلیه را در منطقه تحت پوشش خود به عهده دارد.
پایگاه بهداشتی
وظیفه کاردان مامایی، مراقبت از مادران، تنظیم خانواده و گذاشتن I.U.D در مراکز می باشد.
وظیفه پرداختن به کارهای درمانی حتی در مورد تجویز داروهای بدون نسخه را ندارند ولی در مواقع لزوم می توانند ارجاع دهند.
مراکز بهداشتی درمانی شهری
این واحد برحسب تراکم جمعیت یک یا چند پایگاه بهداشت شهری را پوشش می دهد.
تمام وظایف مرکز بهداشتی درمانی روستایی در قبال خانه بهداشت را این مرکز در مقابل پایگاه های بهداشت شهری خواهد داشت.
حداقل 2 پزشک عمومی به منظور انجام وظایف مدیریتی و پذیرش موارد ارجاعی، اقدام به ارائه خدمات می نمایند.
مراکز بهداشتی درمانی شهری
خدمات ارائه شده عمدتا خدمات مراقبتی اوّلیه است ولی مراجعه بیمار لازم نیست حتماً از طریق ارجاع پایگاه های بهداشتی باشد در این مراکز، وظایف شباهت زیادی به مراکز بهداشتی درمانی، روستایی دارد که نمونه هایی از آن مانند جمع آوری اطلاعات و آمار نوشتن دفاتر سنجش سلامت دانش آموزان توسط پزشکان به ویژه در مقطع ورود به دبستان و سال اوّل راهنمایی می باشد.
از وظایف دیگر این مراکز انجام بررسی های ایپدمیولوژیک بیماری های بومی منطقه تحت پوشش مرکز میباشد.
وظیفه مرکز بهداشتی درمانی شهری
خدمات پزشکی : حضور پزشک، بیمار و دارویار لازم است
خدمات تشخیص طبی : حضور کاردان علوم آزمایشگاهی و رادیولوژی لازم است
خدمات دندانپزشکی : حضور دندان پزشک، ضروری است
وظیفه مرکز بهداشتی درمانی شهری
خدمات تکمیلی برای موارد ارجاع شده از پایگاه ها و مناطق دیگر : وجود پزشک و بهیار دارویار لازم است.
هدایت و پایش خدمات پایگاههای بهداشت شهری تابعه : وجود پزشک، بهیار و دارویار لازم است.
وظیفه مرکز بهداشتی درمانی شهری
در شهرهای فاقد بیمارستان و نیز در شهرهایی که دسترسی به بخش اورژانس بیمارستان آسان نیست یک یا چند مرکز بهداشتی درمانی شهری شبانه روزی ایجاد می شود تا دسترسی و رسیدگی به موارد اورژانس فراهم باشد.
سایر بخش های ارائه خدمات بهداشتی درمانی در ایران
کلینیک
پلی کلینیک
مطب
مراکز جراحی محدود سرپایی روزانه (Day Clinic)
واحد آزمایشگاهی
واحد پرتونگاری (رادیولوژی)
واحد توانبخشی
داروخانه
سایر سازمان های عمومی ارائه خدمات بهداشتی درمانی
سازمان تامین اجتماعی
سازمان بیمه خدمات درمانی
سازمان بیمه خدمات درمانی نیروهای مسلح
سایر بخش های دولتی ارائه خدمات بهداشتی درمانی
وزارت نفت
بانک مرکزی، شهرداری تهران، وزارت دادگستری، وزارت آموزش و پرورش
کمیته امداد
سازمان بهزیستی
بنیاد شهید و بنیاد جانبازان
واحدهای ارائه خدمات درمان بستری
این نام به کلیه مراکز درمانی اعم از بیمارستان، بیمارستان و زایشگاه، زایشگاه و آسایشگاه که مجهز به تخت باشند اطلاق می شود.
مدیریت شبکه شهرستان
واحدی است که اوّلین سطح تخصصی یا کارشناسی خدمات مختلف بهداشتی را بعهده دارد.
مسئول هماهنگی فعالیّت های ارائه خدمات بهداشتی و درمانی حوزه شهرستان است.
مرکز بهداشتی درمانی شهری و بیمارستان های شهرستان در زیر چتر مدیریت آن قرار دارند.
مرکز بهداشت شهرستان
یک سطح مدیریتی است که مسئولیت فرآیندهایی مانند برنامه ریزی، پایش، ارزشیابی، و پشتیبانی خدمات فنی و پیچیده تری را در عرصه خدمات بهداشتی در حوزه شهرستان خود دارد.
وظایف مدیریت شبکه شهرستان
جمع آوری، طبقه بندی اطلاعات و استفاده از آن به منظور تدوین برنامه های محلی.
بررسی و شناخت اپیدمیولوژی بیماری های بومی و همه گیر.
تدوین برنامه های بهداشتی برای حل مشکل بهداشتی و مبارزه با بیماری های بومی و همه گیر.
وظایف مدیریت شبکه شهرستان
مشارکت در برنامه ریزی و اجرای آن قسمت از آموزش پزشکی جامعه نگر که در واحد بهداشتی می گذرد.
تدوین، اجراء، مشارکت در اجرای آموزش های بدو خدمت و حین خدمت پزشکان و کارکنان بهداشتی شهرستان.
برنامه های مرکز بهداشت شهرستان
آموزش بهداشت
بهداشت و تنظیم خانواده
بهداشت مدارس
مبارزه با بیماری ها
بهداشت محیط
بهداشت حرفه ای
بهداشت دهان و دندان
تهیه و تدارک دارو
آمار و اطلاعات
هماهنگی و گسترش شبکه بهداشتی ـ درمانی شهرستان .
دانشگاه ها یا دانشکده های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی
دانشگاه ها و دانشکده های علوم پزشکی که از تلفیق آموزش گروه های پزشکی و شبکه های بهداشت و درمان بوجود آمده اند مسئولیت های متعددی داشته و علاوه بر تربیت نیروهای انسانی در زمینه سلامت و مورد نیاز جامعه، پژوهش در عرصه های سلامت، مدیریت، برنامه ریزی، سازماندهی و هدایت و کنترل خدمات پژوهشی و درمانی در منطقه ای از کشور که عمدتاً مناطق استانی می باشند، را بر عهده دارند.
دانشگاه ها یا دانشکده های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی
در زیرمجموعه دانشگاه ها و دانشکده های علوم پزشکی، معاونت بهداشت مسئولیت هدایت خدمات بهداشتی و معاونت های درمان مسئولیت هدایت خدمات درمانی را بر عهده دارند.
در بعضی از دانشگاه های علوم پزشکی کشور، معاونت های بهداشت و درمان با هم ادغام شده و معاونت سلامت را بوجود آورده اند.
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
در کشور ایران وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دارای دو مسئولیت اساسی است، آموزش پزشکی (علوم وابسته) و ارائه خدمات سلامت به تمامی مردم پهنه جغرافیایی کشور.
دانشگاه های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی، مسئول اجرای دو مسئولیت فوق در مناطق مختلف ایران هستند و بخش اساسی بدنه عملی نظام سلامت را تشکیل میدهند و پیوند آنان با شبکه های ارائه خدمات بهداشتی درمانی، امکان مشارکت و همکاری بیشتر در طراحی برنامه های سلامت را بوجود می آورد.
این همبستگی موجب توسعه نظام شبکه به سوی ارائه خدمات موثر و عادلانه تر شدن و پایداری نظام سلامت شده است.
بخش خصوصی و تاثیر آن در ساختار نظام سلامت در ایران
قدیمی ترین بخش ارائه خدمات بهداشتی درمانی در کشور است.
این بخش خدمات خود را بصورت مستقیم و با دریافت پول به مراجعین ارائه می نماید.
بخش خصوصی در حال حاضر نه تنها مستقیماً از مراجعین، هزینه های خود را دریافت می کند، در مواردی بخشی از هزینه های خود را از طریق سازمان های بیمه گر (تامین اجتماعی، نیروهای مسلح، سازمان خدمات درمانی کمیته امداد امام (ره) و….) نیز دریافت می کند.
بخش خصوصی و تاثیر آن در ساختار نظام سلامت در ایران
البته در مواردی این بخش مشمول یارانه های دولتی بخصوص در مورد خرید وسایل و تجهیزات پیچیده نیز می گردد.
چون به موجب قانون اساسی و سیاست اجتماعی و اقتصادی کشور حضور بخش خصوصی در ارائه خدمات نظام سلامت پیش بینی شده است، نقش آن و تاثیر آن در سازماندهی زیرساخت بهداشتی کشور و نظام سلامت اجتناب ناپذیر و مهم است و بخش خصوصی جزئی از سرمایه ملی در کشور است و استفاده درست از امکانات و خدمات آن می تواند تنگناهای مربوط به سرمایه گذاری دولتی را کاهش دهد.
بخش خصوصی و تاثیر آن در ساختار نظام سلامت در ایران
از اوایل سال1370 با پررنگ تر شدن نقش بخش خصوصی در برنامه توسعه کلی کشور به بهانه طرح تاکید بر محدوده دسترسی در ساخنار مراکز بهداشتی درمانی شهری مطرح شد ولی نیاز به پیش نیازهایی دارد که بتوان بخوبی از آن بهره گیری کرد.
بخش خصوصی و تاثیر آن در ساختار نظام سلامت در ایران
عرصه فعالیت بخش خصوصی بطور عمده خدمات درمان سرپایی، خدمات تشخیصی، خدمات درمان بستری (محدود)، خدمات توانبخشی و خدمات مشاوره ای است.
اگرچه اخیراٌ، در ارائه خدمات سلامت نیز مسئولیت هایی را برعهده گرفته اند.
در مقابل بخش دولتی بیشترین حجم خدمات سرپایی را در مناطق روستایی بعهده دارد.
بخش خصوصی و تاثیر آن در ساختار نظام سلامت در ایران
عمده خدمات بهداشتی چه در مناطق شهری و چه در مناطق روستایی توسط بخش دولتی ارائه می گردد و در مقابل خدمات درمان سرپایی بخصوص در مناطق شهری تقریباً بطور کامل در اختیار بخش خصوصی است.
خدمات درمان بستری، برای روستانشینان و شهرنشینان، توسط دولت و بخش عمومی ارائه می گردد.
بخش خصوصی کمتر از 20% از خدمات بستری را ارائه می کند.
بخش خیریه
در ایران، بخصوص طی دو دهه اخیر، بخش خیریه آمیختگی زیادی با بخش عمومی و دولتی پیدا کرده است.
بطور مثال کمیته امداد امام (ره) با وجود اینکه بخش عمده ای از هزینه خدماتی خود را از طریق وجوه خیریه مردم تامین می نماید، همچنین بسیاری دیگر از نهادهای خیریه که در امر بهداشت و درمان فعالیت دارند، از یارانه های مستقیم و غیرمستقیم بخش دولتی نیز برخوردار هستند.
بخش خیریه
بخش خیریه در ایران، بطور عمده، در عرصه خدمات درمان سرپایی و گاهی خدمات بستری، مداخله دارد.
مداخله این بخش در خدمات درمان بستری اغلب حمایتی است.
بخش خیریه ایران کاملاً ایرانی است و در موارد نادری به کمک های خارجی متکی است.
البته مشارکت و همکاری ایرانی های ساکن یا شاغل در کشورهای خارجی را در امور خیریه درمانی باید از مشارکت مستقیم سازمان های خیریه خارجی که وابسته یا مستقل از دولت های خود هستند جدا کرد.
سازمان هلال احمر
یکی از وظایف عمده این سازمان که به نوعی به خدمات بهداشتی درمانی مرتبط می شود، امداد و نجات در زمان بروز حوادث غیرمترقبه است و در مواردی وظایف امداد و نجات در مناطق غیرشهری را نیز بعهده دارد.
این وظایف در مناطق شهری بعهده سازمان آتش نشانی است.
سازمان هلال احمر
سازمان هلال احمر در کنار ارائه وظایف امداد و نجات، هم در زمان بروز حوادث غیرمترقبه و هم در خارج از آن اقدام به ارائه خدمات بهداشتی درمانی می نماید.
گرچه در سطح بین المللی سازمان مرجع هلال احمر «صلیب سرخ» یک سازمان خیریه غیردولتی است ولی در ایران تا کنون این سازمان بصورت یک بخش نیمه دولتی اداره شده است.
سازمان های خارجی
سازمان های خارجی که در مواقع بحران خدمات بهداشتی درمانی ارائه می نمایند، سازمان های جهانی مرتبط با نظام سلامت در دنیا می باشند.
در مواقع بحرانی، زمان بروز حوادث غیرمترقبه و جنگ، سازمان های بین المللی نسبت به سامان دهی ارائه خدمات درمانی اقدام می نمایند؛ نمونه هایی از این نوع فعالیّت ها، مداخله های درمانی در جریان جنگ خلیج فارس، زلزله رودبار و … و تداوم آن تا مدت ها پس از خاتمه شرایط بحرانی می باشند.
سازمان های غیردولتی مربوط به نظام سلامت (Non governmental organization( )NGO)
امروزه با مطرح شدن اصطلاحات جامعه مدنی و مشارکت های مردمی، تمایل حکومت ها به حضور بیشتر مردم در همکاری و یا نظارت بر عملکرد دولت، افزایش یافته است.
به جهت گرفتن امتیاز مردمی بودن حکومت ها در داخل و کسب وجهه مطلوب جهانی روز به روز مشارکت سازمان های غیردولتی در جوامع افزایش می یابد.
سازمان های غیردولتی مربوط به نظام سلامت (Non governmental organization( )NGO)
قابل ذکر است که فعالیّت های مردمی از دیرباز در جوامع و ازجمله در کشور ایران بصورت انجمن های خیریه، هیئت های مذهبی و … در حال انجام بوده است که در کلیه امور اجتماعی و بیشتر خدمات درمانی و مراسم مذهبی فعال بوده اند.
سازمان های غیردولتی مربوط به نظام سلامت (Non governmental organization( )NGO)
سازمان های غیردولتی نهادهایی اجتماعی هستند که بصورت داوطلبانه و با مقاصد غیرانتفاعی شکل می گیرند. فعالیّت های داوطلبانه دارای سه خصوصیت است:
1 ـ خدمت برای منافع مادی انجام نمی شود
2 ـ خدمت باید داوطلبانه انجام شود.
3 ـ خدمت باید به نفع فرد یا افرادی غیراز داوطلب و یا به نفع جامعه انجام شود.
سازمان های غیردولتی مربوط به نظام سلامت (Non governmental organization( )NGO)
در مرکز خدمات داوطلبانه خدمت و همبستگی و باور به با هم بودن برای ساختن جهانی بهتر نهفته است.
خدمات داوطلبانه مشارکت طیف وسیعی از مردم را از تمامی سن ها، جنس ها، مذاهب، فرهنگ ها، ملیّت ها و وضعیت های اجتماعی اقتصادی شامل می گردد.
سازمان های غیردولتی مربوط به نظام سلامت (Non governmental organization( )NGO)
گفته می شود که اعتماد و ارتباط بین افراد سرمایه اجتماعی محسوب گردیده و پیامد آن مشارکت و عضویت داوطلبانه در سازمان های غیردولتی و انجمن های داوطلبانه است که در ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دیده می شود.
ورود افراد به این انجمن ها و عضویت در آنها بر اساس رضایت و تعهد، استوار است و هیچ کس بنا به اجبار به این انجمن ها وارد نمی شود.
سازمان های غیردولتی مربوط به نظام سلامت (Non governmental organization( )NGO)
افراد در این انجمن ها می توانند با فرصت به دست آمده به عضویت گروه های بزرگ تری درآیند و روابط اجتماعی خود را گسترش دهند. به این ترتیب فرد در اداره جامعه خود بیشتر دخالت می کند و مشارکت موثر و داوطلبانه به فرد اجازه می دهد که خود را متعهد بداند و در جهت وصل بیشتر به جامعه تلاش کند.
سازمان های غیردولتی مربوط به نظام سلامت (Non governmental organization( )NGO)
در این مرحله است که فرد نه تنها در عرصه عمومی اجتماع، خود را دخالت میدهد بلکه با ابزار عقیده و مشارکت در مسائل اجتماعی، ذهن خود را مشغول می دارد و با بررسی مسائل به راه حل و پیشنهاد نیز می اندیشد و به عنوان یک شهروند مسئول و متعهد ایفای نقش می شود، نقشی که برای او رضایتمندی به همراه دارد.
امروزه خدمات داوطلبانه بیشتر در قالب سازمان های غیردولتی تظاهر می یابد.
نحوه شکل گیری و اداره سازمان های غیردولتی
سازمان های غیردولتی، نهاد های مدنی، غیرانتفاعی و غیردولتی می باشند.
معمولاً با فعالیت جمعی هیئت موسس و تهیه اساسنامه که حاوی ماموریت، اهداف، تشکیلات، وظایف، مقررات … می باشد و ارائه آن به نهادهای مربوطه مثل ثبت شرکت ها و وزارت کشور جهت طی مراحل، ثبت قانونی و تعیین هیئت مدیره برای ادامه فعالیّت های سازمان شروع به کار می کند.
نحوه شکل گیری و اداره سازمان های غیردولتی
در وجه نخست، تمامی سازمان های غیردولتی بایستی در چار چوب قوانین و مقررات جاری در هر کشور تاسیس شده و فعالیت کنند.
مقررات کشورها سنگ بنای قواعد اخلاقی در سازمان های غیردولتی محسوب می شوند، اما معیار ها و استانداردهای اخلاقی و کاری در این سازمان ها به این مقررات محدود نمی شود.
نحوه شکل گیری و اداره سازمان های غیردولتی
ارزش های زیربنایی دیگری نظیر وجدان و شرافت، ثبات و انسجام، صداقت، احترام متقابل، اعتماد عمومی، مسئولیت پذیری، شفافیت و قابلیت حسابرسی، ازجمله اصولی هستند که سایر قواعد کاری در سازمان های غیردولتی را تشکیل می دهند.
اصول سازمان های غیردولتی
ماموریت:
سازمان های غیردولتی بایستی ماموریت خود را به درستی و با دقت تعریف و برنامه های خود را به شکل موثر و کارآمد درجهت اجرای ماموریت، طراحی کنند.
سازمان موظف است که برای اجرای برنامه های خود، منابع کافی را تامین و مصرف کند.
ماموریت سازمان بایستی به دقت توسط هیئت موسس و هیئت مدیره آن تعریف و تدوین شود و در طول زمان، از ثبات منطقی برخوردار باشد.
اصول سازمان های غیردولتی
ارزشیابی:
سازمان غیردولتی بایستی به صورت دوره ای به بازنگری ماموریت و محیط اطراف خود بپردازد تا در صورت لزوم، تغییرهای ضروری در ماموریت و میان برنامه های سازمان اعمال شود.
سازمان های غیردولتی بایستی ابزار ارزشیابی معینی را از پیش طراحی کنند تا بصورت منظم و دوره ای میزان کارایی برنامه هایشان را بر آورد نماید.
اصول سازمان های غیردولتی
ارائه خدمات
سازمان غیردولتی باید خدمات خود را به صورت حرفه ای و تخصصی ارائه کند و حرمت و احترام لازم را برای ارباب رجوع خود قائل شود.
اصول سازمان های غیردولتی
راهبری سازمان
در سازمان های غیردولتی بایستی داوطلبین و هیئت مدیره به ماموریت سازمان، پایبند و متعهد باشند.
داوطلبین بیشتر نقش سیاستگذاری را دارند آنان به همراه هیئت مدیره، تعیین ماموریت سازمان، تعیین سیاست ها و روش های مدیریتی، تامین نیروی انسانی لازم (داوطلب یا استخدامی) تامین منابع مالی مورد نیاز و نظارت مستمر بر مدیریت اجرایی و مالی سازمان را برعهده دارند.
اصول سازمان های غیردولتی
تعارض منافع
اعضای هیئت مدیره و کارکنان سازمان باید در هر مسیری که بیشترین منافع را برای سازمان دارد حرکت کنند و منافع سازمان را در هر شرایطی بر منافع خود و سایرین ترجیح دهند.
بدین منظور آیین نامه ها و دستورالعمل های مربوطه تهیه، تدوین و به مورد اجرا در می آید.
اصول سازمان های غیردولتی
منابع انسانی
سازمان، معمولاً یک بدنه داوطلبانه دارد.
داوطلبان افرادی هستند که بدون چشم داشت مالی و تنها براساس انگیزه و میل باطنی خود برای فعالیت در اجتماع در انجمن حضور دارند.
ممکن است انجمن ها برای اجرای برنامه های خود افراد حقوق بگیری را به استخدام خود درآورند رابطه سازمان با داوطلبان و کارکنان خود رکن اساسی دستیابی به اهداف و ماموریت آن سازمان است.
اصول سازمان های غیردولتی
امور مالی و حقوقی سازمان
سازمان باید دارای سیستم حسابداری مناسب و دقیق باشد و مقرّرات و قوانین مربوطه را به دقت رعایت کند.
اصول سازمان های غیردولتی
شفافیت
سازمان غیردولتی موسسه ای خصوصی است که بر اهداف عام المنفعه شکل گرفته و با کمک های مردمی و مانند آن در حال فعالیت است.
اصول سازمان های غیردولتی
تجهیز منابع مالی
تجهیز منابع مالی برای کارهای عام المنفعه در همه سازمان های غیردولتی به روش های مختلف صورت می گیرد.
این تجهیز منابع بایستی براساس اعتماد و پاسخگویی و با اعمال نظارت لازم صورت بگیرد و با ماموریت سازمان و ظرفیت اجرایی آن و نیز اهداف و نظر اهداکنندگان، تطبیق داشته باشد.
اصول سازمان های غیردولتی
امور عمومی و سیاست های جاری
سازمان های غیردولتی ابزار مناسبی جهت سامان دهی افراد برای همکاری با یکدیگر در جهت بهبود و توسعه جوامع محسوب می شوند.
لذا این سازمان ها بایستی مسئولیت نمایندگی جمعیت هدف خود را به عهده گیرند و به امر آموزش و آگاه سازی عمومی، ترویج سیاست هایی که به بهبود و توسعه جامعه منجر می شود و نیز ترویج مشارکت هرچه بیشتر در امور عمومی و مسائل مرتبط با جمعیت هدف بپردازند.
منافع و مزایای وجود سازمان های غیردولتی
سازمان های داوطلبانه آثار زیادی در اجتماع به جا می گذارند، ازجمله تقویت همبستگی اجتماعی، گسترش فعالیّت های داوطلبانه در بین مردم و در امور مختلف، کاهش تراکم قدرت در جامعه، آسان سازی نقل و انتقال اطلاعات، کمک به پویایی جامعه.
سازمان های غیردولتی با ترجیح مصالح جمع و مشارکت در جامعه بار سنگینی را از دوش دولت ها بر میدارند.
آنها می توانند با جلب اعتماد و کمک های مردمی، ملّی و بین المللی به رفع معضل های جامعه بپردازند.
منافع و مزایای وجود سازمان های غیردولتی
سازمان های غیردولتی به دلیل عدم وجود بوروکراسی های رایج در سیستم دولتی، چرخش کاری آسانتری دارند.
افراد در این سازمان ها به دلیل اینکه انگیزه داوطلبانه دارند، می توانند رضایتمندی بیشتری را احساس کنند.
چرا که کار آنها وظیفه اداری آنها نیست. بلکه از میل باطنی آنها سرچشمه می گیرد.
منافع و مزایای وجود سازمان های غیردولتی
سازمان های غیردولتی در برخی از مسائل جامعه می توانند با خلاقیّت و طرح مسائل نو، نقش پیش قراول را ایفا نمایند.
سازمان های غیردولتی از انرژی های نهفته در جامعه استفاده می کنند و از نیروی افرادی که به بهتر شدن جامعه می اندیشند استفاده می نمایند.
این سازمان ها برای عضوگیری شرایط و خصوصیات خاصی را بر اساس ماهیت سازمان خود مقرر می دارند و افراد علاقمند میتوانند در جهت انجام ماموریت سازمان ها به آنها ملحق شوند.
سازمان های جهانی مرتبط با نظام سلامت در دنیا
به گفته پل راسل در جهان هیچ چیز بین المللی تر از بیماری نیست.
به منظور هماهنگ سازی فعالیّت های جهانی سلامت و دولتها، با هدف ارتقای جهانی و منطقه ای سلامت، سازمان جهانی بهداشت در زیر مجموعه سازمان ملل این مسئولیت را برعهده گرفته است که به منظور تسهیل مدیریت و همچنین تنوع جغرافیایی، شش منطقه را تعیین نماید و هر منطقه مسئولیت هماهنگ سازی کشورهای تحت پوشش را برعهده داشته باشد.
تقسیم بندی مناطق 6 گانه سازمان جهانی بهداشت
با توجه به توزیع غیرعادلانه وضعیت سلامت در کشور های مناطق 6 گانه برای کمک به تحلیل های علّت مرگ، تحلیل های بار بیماری و ارزیابی مقایسه ای عوامل خطر 191 کشور عضو سازمان جهانی بهداشت برمبنای سطوح مرگ و میر کودکان زیر پنجسال و بالغین به 6 منطقه مرگ و میر تقسیم میشوند
تقسیم بندی مناطق 6 گانه سازمان جهانی بهداشت
1 ـ منطقه AFRO : Africa Region Organization
2 ـ منطقهAMRO : America Region Organization
3 ـ منطقه EMRO : Eastern Mediterranean Region Organization
4 ـ منطقه EURO : European Region Organization
5 ـ منطقه SEARO : Southeast Asia Region Organization
6 ـ منطقه WPRO: west Pacific Region Organization
تقسیم بندی مناطق 6 گانه سازمان جهانی بهداشت
در منطقه AFRO – کشورها در دو گروه D,E
درمنطقه AMRO – کشورها در سه گروه A,B,D
در منطقه EMRO- کشورها در دو گروه B,D
در منطقه EARO – کشورها در سه گروه A,B,C
در منطقه SEARO – کشورها در دو گروه B,D
در منطقه WPRO – کشورها در دو گروه A,B
جمعا" 14 زیر گروه در جهان تشکیل میشود.
تقسیم بندی مناطق 6 گانه سازمان جهانی بهداشت
ایران در منطقه EMRO و در زیرگروه B واقع است
EMRO-B
پایان