معماری همگام با طبیعت
اصطلاح پایداریsustainable برای نخستین بار در سال 1986 توسط کمیته جهانی گسترش محیط زیست تحت عنوان (رویارویی با نیازهای عصر حاضر بدون به مخاطره انداختن منابع نسل آینده برای مقابله با نیازهایشان) مطرح شد و هرروز بر ابعاد و دامنه آن افزوده می شود تا استراتژیهای مناسبی پیش روی جهانیان قرار گیرد.
تعاریف ساخت و سازپایدار
ساخت و ساز پایدار این چنین تعریف شده است: «مدیریت یک محیط پاک و سالم براساس بهره برداری موثر از منابع طبیعی و اصول اکولوژیکی» که هدف از طراحی ساختمانهای پایدار کاهش آسیب آن بر روی محیط و منابع انرژی و طبیعت است، که شامل قوانین زیر می باشد: 1 – کاهش مصرف منابع غیر قابل تجدید 2 – توسعه محیط طبیعی 3- حذف یا کاهش مصرف مواد سمی و یا آسیب رسان بر طبیعت در صنعت ساختمان سازی بابراین بطور خلاصه ساختمان پایدار را می توان این چنین تعریف نمودد: ساختمانی که کمترین ناسازگاری و مغایرت را با محیط طبیعی پیرامون خود و در پهنه وسیع تر با منطقه و جهان دارد. تکنیک های ساختمان سازی در یک پهنه وسیع در جهت تامین کیفیت یکپارچه از نظر اقتصادی، اجتماعی و محیطی می کوشند. بنابراین استفاده معقول از منابع طبیعی و مدیریت مناسب ساختمان سازی به حفظ منابع طبیعی محدود و کاهش مصرف انرژی کمک نموده (محافظت انرژی) و باعث بهبود کیفیت محیطی می شود
اهدف کلی ساختمان های پایدار • بهره برداری مناسب از منابع و انرژی • جلوگیری از آلودگی هوا • مطابقت با محیط
اصول توسعه ساخت و ساز پایدار برای ایجاد تعادل میان سطوح تنوع زیستی، سه اصل توسعه صنعت ساخت وساز پایدار که در جهت و حفظ تنوع زیستی در شهر باید رعایت شوند، به شرح زیر است:
• استفاده پایدار از منابع زیستی
• استفاده از منابع تجدید پذیر
• حفاظت از تنوع زیستی
طراحی پایدار و اصول اولیه آن طراحی پایدار همکاری متفکرانه معماری با مهندسی مکانیک، برق و سازه است. علاوه بر فاکتور های متداول طراحی مانند زیبایی، تناسب و بافت و سایه و نور و امکاناتی که باید مد نظر قرار گیرند، گروه طراحی باید به عوامل طولانی مدت محیطی، اقتصادی و انسانی توجه نموده و اصول اولیه آنرا که به قرار زیر است، مد نظر
قرار دهد:
• درک محیط: طراحی پایدار با درک از محیط آغاز می شود. اگر ما به امکانات محیطی که در آن هستیم آگاه باشیم می توانیم از صدمه زدن به آنها جلوگیری کنیم. درک محیط باعث مشخص شدن مراحل طراحی از جمله جهت قرارگیری نسبت به خورشید و چگونگی قرارگیری ساختمان در سایت و حفظ محیط پیرامون و دسترسی سیستم نقلیه و پیاده می گردد.
• ارتباط با طبیعت: چه ساختمان در داخل محیط شهری باشد و چه در یک محیط طبیعی تر، ارتباط دادن طبیعی به محیط طراحی شده روح و جان می بخشد. • درک روندهای موجود در طبیعت: در سیستم موجود در طبیعت زباله موجود نیست. لاشه یک موجود، غذای یک موجود دیگر می شود. به بیان دیگر موجب احترام بشر به نیازهای انواع گونه های طبیعــــی می گردد. رونــــــدهایی که باعث احیـــا می شوند تا ضایع کردن، به بیشتر زنده مــاندن ما می انجامند.
• درک تاثیرات محیطی: طراحی پایدار سعی در درک تاثیرات محیط از طریق ارزیابی و تحلیل سایت دارد: ارزیابی انرژی مصرفی، سمیت مصالح و تکنیک های ساختمان سازی . بطوریکه تاثیر منفی محیطی را می توان از طریق استفاده مصالح ساختمان سازی پایدار، مصالح با سمیت کمتر و
مصالح ساختمانی قابل بازیافت کاهش داد.
• روند مشارکتی طراحی: طراحان پایدار، اهمیت توجه به هر نظری را می دانند. همکاری با مهندسین مشاور و متخصصین دیگر در مراحل اولیه طراحی صورت می پذیرد. طراحان همچنین به نظرات ساکنین محلی و همسایگان محلی نیز توجه می کنند.
• درک مردم: طراحان پایدار باید به فرهنگ و دین و نژاد مردمی که قرار است برای آنها طراحی کنند، توجه کنند.
بنابراین معماری پایدار ترکیبی چند ارزشی در بر دارد: زیبایی شناسی، محیط، اجتماع، سیاست و بعبارتی طراحی و ساختمان سازی هماهنگ با محیط. یک معمار باید زیرکانه چند فاکتور را در نظر بگیرد: مقاومت و پایداری و طول عمر بنا، مصالح مناسب، و
مفهوم و کانسپت.
تمام اصول معماری پایدار باید در یک پروسه کامل – که منجر به ساخته شدن محیط زیست سالم می شود- تجسم یابد.
نمونه آثار معماری پایدار
پارلمان آلمان
این پروژه در واقع محصول ابتکار تغییر پارلمان آلمان
ازبن به برلین و مستقر ساختن دوباره آن در رایشتاگ
بوده است . . . گنبد شیشه ای جدید این ساختمان ،
نقطه عطفی است برآنچه در داخل ساختمان صورت
می گیرد و در عین حال نور ودید طبیعی را بر این بنا
می گشاید . بنا بر همین ملاحظات ، این گنبد از مولفه ـ
های اصلی ساختمان در راهبردهای صرفه جویی انرژی و
استفاده از روشنایی طبیعی به شمار می آید . . . هسته
اصلی این ساختار ،به صورت مخروطی است که با
آیینه های کجی که که نور افق را در داخل ساختمان
منعکس می کنند ، پوشیده شده است ، وبا حفاظ متحرکی
که مسیر خورشید را دنبال می کند ، مانع گرما وتابش شدید در داخل بنا می شود .
این گنبد همچنین مولفه اصلی سیستم
تهویه طبیعی است ، زیرا هوای داخل ساختمان را به مثابه دودکشی به سمت بالا می کشد .
مخروط هوای گرم را از بالاترین طبقات
بیرون می دهد ، ضمن اینکه دستگاه های تهویه و مبدل های حرارتی جای گرفته
در محور این مخروط ، انرژی هوای مانده را بازیافت می کنند
این معمار در مصاحبه با ویژه نامه سبز مجله AD در پاسخ به این پرسش که “ شما چگونه درباره موفقیت یک ساختمان در “ عصر سبز “ قضاوت می کنید ؟“ می گوید :یک ساختمان سبز حتی الامکان باید مصرف انرژی کمی داشته باشد و بیشترین انرژی لازم جهت ساخته شدن را خودش تامین نماید . در حالت ایده آل یک ساختمان باید انرژی اش را از سوزاندن سوخت های تجدید شونده مثل روغن نباتی و یا انرژی خورشیدی به دست آورد و اگر امکان داشته باشد باید انرژی مازاد بر مصرفش را جهت ساختن سایر ساختمان ها مصرف کند . سازه ساختمان باید به قدری انعطاف پذیر باشد که پایداری آن را تضمین کند . ما در حال حاضر این ایده پردازی را در رایشتاگ ـ پارلمان جدید آلمان در برلین ـ به کار برده ایم.
Reichstag dome at night
همانطو رکه می بینیم تعریفی که فاستر حالت ایده آل ساختمانی
“ عصر سبز “ می دهد ،همانطور که خود نیز اشاره می کند ساختمان
رایشتاگ است که خود طراحی کرده و موفقیت آن را در تامین انرژی
از طریق منابع قابل تجدید می بیند ولی همانطو ر که می دانیم
طراحی بر اساس چرخه حیات که اصل سوم طراحی پایدار است
همانطور به نقل یینگ هم در این نوشتار پیشتر اشاره شد مربوط به
تجدید پذیری مصاح ساختمانی هم هست ، چیزی که نه در عمل ونه در
گفتار هرگز فاستر به آن اشاره نمی کند.
Reichstag restoration, Berlin, Germany (1999)
مفهوم طراحی بر اساس چرخه حیات ، توجه به تبعات زیست محیطی بنا در هر سه مرحله چرخه حیات آن (پیش از بنا ، بنا ، پس از بنا ) را ایجاب می کند . هر مرحله از چرخه حیات بنا ، با دو گروه از عناصر بوم شناختی سروکار دارد : سایت و بنا . حوزه اصلی طراحی معماری ، در مرحله ساختمانی قرار می گیرد ، اما بنای پایدار تنها با یافتن روش هایی برای کمینه کردن تاثیرات زیست محیطی ساختمان در خلال تمام مراحل سه گانه چرخه حیات آن ، حاصل گردد
پروژه ادن ،ساحل کورنش ، انگلستان
پروژه ادن در یک محل احیا شده معدن از جنس خاک چینی در
ساحل کورنش در انتهای جنوب غربی انگلستان ، ساخته شده .
طرح این پروژه از معدن باقی مانده و دامنه های منحنی آن و
مسیر های پر رفت وآمد گرفته شده . مساحت حفره 15هکتار
و عمق آن60متر است . قیمت زمین های این محل ارزان بوده
وآب و هوای معتدل اقیانوسی آن برای رشد گیاهان مطلوب است.
ماموریت گریمشاو این بود که دو گلخانه بسازد : یکی برای گیاهان
گرمسیری و دیگری برای گیاهان مناطق معتدل . این گنبدها شبیه
حباب صابون هستند که روی دیواره معدن نصب شده اند . اما ناحیه
بزرگتر در داخل گنبد های ژئودزی نیست ، بلکه در خارج آن و در
خود گودال خاک رس قرار دارد که در آن نمایشگاهی به
وسعت 12 هکتار از گیاهان منطقه معتدل سرد ، از جنگل های
بارانی شیلی تا مناطق گرم کورن و جنگل بلوط آتلانتیک و گیاهانی
مثل گندم ، آفتابگردان و استطوخودوس را در خود جای دارد است.
پیتر تودی که متخصص پرورش گل است استراتژی کلی این نمایشگاه را در چهار مورد زیر توصیف میکند: اکولوژی مخصوص زیستگاه های مختلف در سراسر دنیا.
این پروژه به ایجاد اکولوژی هم به جهت نمایش آن پرداخته است تا آنچه در طراحی پایدار انجام می شود یعنی حفظ اکولوژی برای نسل ههای آینده .
در این پروژه ، ورودی هاتصنعی و اغراق آمیز هستند . باغ های این ناحیه مثل باغ های گیاه شناسی قرن بیستم هستند . منظره های باغبانی که ساخته شده اند بسیارزیبا و عالی هستند ، اگرچه صخره های ساخته شده و استخرهای مصنوعی با نمایشگاه دیسنی برابری نمی کنند
این پروژه در واقع بیش از آنکه طراحی اکولوژیکی باشد ،
نمایش اکولوژیکی است، چرا که همانطور که شرح آن رفت
در داخل گنبدهای این پروژه اقلیم هایی مصنوعی فراهم
شده تاگیاهان مربوط به آن اقلیم بتوانند در آن پرورش
یابند در حالی که تلاشی بر حفظ اکوسیستم طبیعی آن
منطقه که معدن قدیمی با خاکی از جنس خاک رس به
چشم نمی خورد.
مر کز فرهنگی ژان ماری تیبو ، نومه آ ،کاله دونیای جدید ، 1998 ـ1991
معماران :کارگاه ساختمانی رنتزو پیانو
این مرکز از ده ساختمان نیم دایره ساخته
شده است ، که به طور غیر منتظره ای به مسیر
پیاده مشجری که به مثابه حلقه ارتباط با مر کز
عمل می کند ، گشوده می شود . بنا بر اظهارات
رنتزو پیانو ، این مسیر ، “ گذرگاه مهیجی از
فضای متراکم به فضای گشوده را به وجود
می آورد که با توجه به فرهنگ بو می می توان
نقاط ضعف و قوت آن را شناخت “.
بازتاب می دهد .این مرکز فرهنگی ، از یک سو در معرض بادهای شدید و سوی دیگر در بستر نسیم های ملایم قرار گرفته است ، این شرایط جوی معماری مسلطی را سبب شده است ، وبدین لحاظ احجام کوتاه رو به مرداب قرار گرفته اند و شیشه های باد گیر نیز رو به دریا دارند ، تا بدین ترتیب بادهای غالب را مهار کننند و موجب جریان های همرفت شوند
این پروژه علاوه بر فرم هماهنگ آن با محیط اطراف از ویژگی قابل توجهی برخوردار است وآن توجه به نوع معماری بوبی ونیز فرهنگ منطقه است . به نظر می رسد غیر از مواردی که ذکرش رفت ، طراح به نوع زندگی بومیان ، که چگونه محیط بیرون و داخل خانه های آنها با هم تلفیق می شود ، توجه داشته است، از طرفی به کار گیری مصالح طبیعی و چگونگی رعایت آسایش استفاده کندگان در طراحی و استفاده مناسب از انرژی طبیعی گواه اهتمام معمارآن به مسائل اکولوژیکی و طراحی پایدار است .
نتیجه گیری:
1- پیشگامان جنبش مدرن ـ فرانک لوید رایت ، لوکوبوزیه ،میس ونده رو ، نروی ، آلوارا آلتو ، باک مینستر فولر ، به استفاده از فن آوری صنعتی و فرم های جدید روی آوردند و دلیلش این بود که آنها معتقد به آزادی خلاقانه و توجه به پیشترفت های اجتماعی بودند .امروزه پتاسیل عظیم این چنین فن آوری هایی پاسخگوی تنها یک هدف است : به دست آوردن پول . ساختمانها نه به مردم وفادارند و نه به مکان ساخت خود . . . معماران بر اساس دستمزد پایین انتخاب می شوند و نه بر اساس کیفیت کارشان . این ساختمان ها دارای ساختار وسازهای هستند که انرژی را می بلعند و باعث اتلاف نیمی از انرژی سالیانه جهان می شوند.
2- به جز از دست رفتن منابع انرژی غیر قابل تجدید ، ضایعات زیست ـ اقلیمی به وجود آمده در سراسر کره زمین ضرورت توجه همه جانبه به مسائل اکولوژیکی و پایداری وبه طور اخص در رشته معماری ، مسائل بوم شناختی ومباحث مربوط به طراحی پایدار را می طلبد.
3ـ نهضت “ اکو تک “ بر پایه مبانی چون حفظ محیط زیست و طراحی پایدار بنا شده است و در صورتی طراحی معماری یک بنا را می توان بر این اساس قلمداد کرد که هر سه اصل طراحی پایدار یعنی طراحی انسانی ، طراحی بر اساس چرخه حیات و صرفه جویی در مصرف منابع را لحاظ کرده باشد .