معرفی وتحلیل انواع سازمان های فضایی درمجموعه های معماری
مقدمه
طراحی شهری و شهرسازی ، به منظور ایجاد محیط مناسب جهت زندگی انسان و نظام دادن ( واقعی ـ عملکردی) به فضای زیست او ، انجام می گیرد. همچنین جهت دستیابی به استفاده بهتر از فضای زیستی به عملیاتی به منظور ایجاد فرمی مناسب با عملکرد مناسب نیاز داریم و به مناسبت همین مباحث به دو عامل ظاهری و عملکردی بر می خوریم.
ـ رابطه انسان با محیط زیست او که فرم شهر (فضایی که فعالیتهای گوناگون شهری اعم از اقتصادی و اجتماعی و استخوان بندی شهر در آن شکل می گیرد و نمایانگر زندگی تمام شهر است) را در بر دارد. عامل ظاهری است و معیاری که متناسب با آن مطرح می گردد هنری و ذهنی است . ( شهرسازی هنر است و علم است و تکنیک)
ـ عامل شکل دهنده محیط زیست دربردارنده فعالیتهای شهری است که عامل عملکردی گفته می شود و روشی که متناسب با آن اعمال می گردد علمی و گاه هنری و ذهنی است.
فرم شهر می تواند در حس جهت یابی ، راحتی، امنیت ، راندمان و شکل دادن به سیمای شهر موثر واقع می گردد.
معمولاً فرم شهر را بر اساس شبکه ها و شریانهای ارتباطی تعریف می کنند، شهر می تواند دارای فرمی ، شطرنجی، خطی و … باشد البته فرم شهر از نظر معیارهای دیگر از قبیل جغرافیایی، اقلیمی، اقتصادی و … نیز ممکن است مطرح شود مثلاً مجتمع زیستی واقع در اقلیم گرم و خشک با توجه به معیارهای خاص خود ممکن است دارای فرم و بافتی متراکم باشد و یا شهری از نظر جغرافیایی فرم و یا بافت پلکانی داشته باشد، یا …
تعریف فرم
فرم
فرم مرکزی
تعدادی از فرم های ثانویه در اطراف فرم های اصلی مادر که در مرکز هستند، قرار می گیرد.
فرم خطی
یک سری از فرم های متوالی و پشت سر هم که در یک ردیف واقع شده اند.
فرم شعاعی
ترکیبی از فرم های خطی ، که نسبت به فرم مرکزی به صورت شعاعی و به سمت بیرون ، گسترده شده اند.
فرم شبکه ای
مجموعه ای از فرمهای مدولار هستند که به وسیله یک شبکه سه بُعدی به هم مرتبط شده اند.
مجموعه ای از فرم ها که به خاطر ویژگی بصری مشترک، یا همجواری در یک دسته، گروه بندی شده اند.
فرم مجموعه ای
فرم عناصرمعماری
فرم های مرکزی مثل کُره، مخروط و استوانه، در مرکز خود نیاز به نظم هندسی و بصری غالبی دارند. این فرم ها، فرم هایی ایده آل هستند، چرا که ترکیباتی مستقل در محیط به وجود می آورند وبرتری یک نقطه بخصوص را در فضا بیان کرده ، یا مرکزیت یک ناحیه بسته را به خود اختصاص می دهند. این فرم ها نشان دهنده تقدس و مورد احترام بودن یک مکان هستند و برای مکانهای یادبود، از آنها استفاده می شود.
محوطه شرقی معبدهوریو-جی،
زاپن،سال607پس ازمیلاد
فرم مرکزی
سانتاماریا دلا سالوت.ونیز1631-82بالتازارلانگنا
ویلای کاپرا(روتوندا)ویاچنزا،ایتالیا،1552-67،آندره پالادیو
کنیسه بث شولوم،1959،فرانک لویدرایت
فرم خطی
یک فرم خطی می تواند نتیجه تغییر در تناسبات ابعاد، فرم یا چیدمان یک سری از فرمهای جداگانه ، در یک مسیر خطی باشد. در حالت دیگر، فرم های چیده شده می تواند تکراری بوده یا غیر همسان باشند، و یا فقط به وسیله عنصری جداگانه مثل یک دیوار یا یک مسیر سازماندهی شده باشند.
فرم خطی می تواند به صورت یک مقطع یا منحنی باشد، تا با توپوگرافی ،پوشش گیاهی، مناظر و دیگر شرایط منطقه تطبیق پیدا کند.
یک فرم خطی می تواند با فضاهای خارجی روبرو شود، یا خود معرف لبه های یک فضای خارجی باشد، ویایک سطح ورودی را برای فضای پشت سرخود ایجاد کند.
فرم خطی می تواند برای ایجاد فضایی محصور شده به کار گرفته شود.
فرم خطی می تواند مانند یک برج، حالتی عمودی داشته باشد و به نقطه ای در فضا اشاره کند.
فرم خطی می تواند مانند یک عنصر نظم دهنده عمل کند وتعدادی از فرم های ثانویه را به هم متصل نماید.
خانه سازی شهرجدیدران کورن،انگلستان1967
رشدخطی به وسیله تکرارفرم ها
فرم خطی نشانه حرکت یاتداوم
کمپانی ماشین باروز
1904آلبرت کان
فرم شعاعی از فرم هایی خطی تشکیل شده که از یک هسته مرکزی به صورت شعاعی خارج می شوند. این فرم حالتهای مرکزی و خطی را در یک ترکیب بندی جمع می کند.
هسته مرکزی می تواند سمبولیک و یا عملکردی باشد، فرم مرکزی می تواند با استفاده از یک فرم غالب از بازوهای خود متفک شده و یا با آنها ترکیب شود.
بازوهای شعاعی دارای خصوصیاتی نظیر فرمهای خطی می باشند، وبه فرم شعاعی کیفیتی برونگرا می دهند. این بازوها می توانند امتداد پیدا کنند و با خصوصیات هدایت خود، هماهنگ شوند. سطح کشیده شده آنها می تواند خود را در معرض ویژگیهای مطلوبی نظیر نور آفتاب، باد، دید ومنظر قرار دهد.
فرم شعاعی
فرم های شعاعی می توانند به صورت شبکه ای از هسته ها که بوسیله بازوهای خطی به هم متصل شده اند، رفتار نمایند.
اداره مرکزی یونسکو
پاریس،مارسل بروگر،58-1953
فرم مجموعه ای
فرم های مجموعه ای می توانند از فرم های یکسانی از نظر اندازه، شکل و یا عملکرد تشکیل شوند. این فرم ها ، به دلیل مجاورت با یکدیگر ، مجموعه ای همگن و بدون سلسله مراتب را تشکیل می دهند. ضمناً شباهت خصوصیات بصری آنها، به ایجاد این ترکیب بندی همگن، کمک می کند.
فرم مجموعه ای که ازتداخل احجام بوجودآمده است.
فرم های مجموعه ای تفکیک شده،کتابخانه،1956،جیمزاسترلینگ وجیمزکووان
فرم شبکه ای
شبکه، سیستمی است که از تقاطع دو یا چند سری از خطوط موازی حاصل می شود از تقاطع خطوط، نقاطی به وجود می آید که به طور منظم قرار گرفته و الگوی هندسی منظمی را ایجاد کرده اند ؛ به وسیله خطوط ، حوزه هایی با اشکال منظم را به وجود می آورند .
متداول ترین نوع شبکه ،بر پایه مربع ساخته می شود ،به دلیل ابعاد یکسان و قرینگی دو طرفه مربع ، شبکه ، الزاماً خنثی ، بدون سلسله مراتب و بدون جهت می باشد. از آن می توان برای خرد کردن مقیاس یک سطح بزرگ به واحدهایی قابل اندازه گیری همچنین برای ایجاد بافت در یک سطح استفاده کرد. از هندسه تکرار شونده آن نیز می توان برای وحدت بخشیدن به وجود مختلف یک فرم استفاده نمود.
وقتی شبکه مربع در بعد سوم هم امتداد یابد، فضایی با نقاط مشخص را ایجاد می کند در این چهارچوب مدولار ، هر تعداد فرم و فضا می تواند از نظر بصری سازماندهی شود.
شبکه ارتباطی در طراحی
شهری
بر اساس شبکه های ارتباطی برای شهر فرمهای مختلفی را مطرح نموده اند از جمله: ستاره ای، شعاعی، حلقوی، تارعنکبوتی، اقماری، خطی، شطرنجی، نامنظم ، شطرنجی خطی و … ضمناً اندیشه هایی برای فرم شهرها همانند فرم ترکیبی ، مگاستراکچر، گروپ فرم و … مطرح است.
شبکه ارتباطی شهرها از شبکه های ارتباطی سواره سریع که جنبه غیر محلی دارد و شریانهای ظریف شبکه دسترسی که مبدا و مقصد ترافیک در آن می باشد و جنبه محلی دارد تشکیل شده است. (عبارت دسترسی ، به طور کلی جهت شبکه ارتباطی و شبکه دسترسی خدمات شهری از قبیل برق، گاز ، آب و شبکه دسترسی دفع فاضلاب بکار برده می شود).
در آغاز هر طرح شهرسازی، همزمان با تفکر و بررسی در مورد طرح بناها و بافت معماری آن ، لازم است این سوال مطرح گردد که چه نوع سیستمی برای موقعیت آن منطقه مناسب خواهد بود؟ زیرا سیستم شبکه دسترسی و نوع معماری بناها متقابلاً بر هم تاثیر گذارند، به همین دلیل بررسی همزمان در هر دو مورد ضروری است. سیستم هایی که شرح آن خواهد آمد فقط به صورت نظریه ای است و در اجراء نمی توان به آنها صورت تحقق داد، زیرا موقعیت هر منطقه با وضعیت موجود آن ، راه حلهای تلفیقی متفاوت و متنوع زیادی را ارائه می دهد. برای تصمیم گیری در مورد انتخاب شبکه ای متناسب با وضعیت و موقعیت محدوده طرح باید نکات زیر را مورد توجه قرار داد:
وسعت منطقه، بافت طراحی شده منطقه، موقعیت منطقه نسبت به مناطق مجاور خود ، موقعیت منطقه نسبت به شبکه ارتباطی غیر محلی، موقعیت منطقه نسبت به فضاهای باز وتفریحی ، توپگرافی منطقی ، وضعیت شبکه تاسیسات شهری، حجم ترافیک مورد انتظار و دسترسی به خطوط اتوبوسرانی شهری . همچنین در طراحی جزئیات شبکه دسترسی، باید از یک طرف مقرون به صرفه بودن طرح را مورد بررسی قرار داد.
شهر خطی
عامل اصلی ایجاد مجتمعهای خطی شکل می تواند، راهها ، ارتباطات، رودها و سواحل درباها باشد که شهر در کنار آنها به صورت خطی شکل می گیرد و توسعه می یابد.
یکی از معایب این شهرها فاصله گرفتن فضاهای شهری و نواحی مختلف از مرکز شهر است که با توجه به خطی بودن آن ایجاد تاسیسات زیربنایی و همچنین ارتباطات از نظر سرمایه گذاری (با توجه به ارائه خدمات در عمق کم) مقرون به صرفه نیست.
طرح شهرپیشنهادی فوق دارای عرضی حدود2کیلومتراست
جی.دل کاتیللو(1919بلزیک)
شهر خطی
ایده شهر خطی که از فرمهای قدیم است برای توسعه چند شهر مهم دنیا از جمله لندن، مادرید، ورشو و … پیشنهاد گردیده است.
پیرو شهر خطی سوریا ( برای مادرید در اسپانیا) نمونه شهر خطی بلژیکی مطرح می گردد که قسمت ساختمانی این طرح به سه بخش مسکونی ، تجاری و صنعتی (ساختمانهای عمومی و خدماتی در مرکز مجموعه قرار دارند) تقسیم می شود و همان گونه که ملاحظه می گردد شبکه اصلی ضمن ارتباط شبکه های عرضی و فضاهای بازی و ورزشی به خارج از شهر و داخل جنگها هدایت می گردد.
شعاعی ستاره ای
در این فرم ، شهر دارای یک مرکز اصلی است که شبکه های مهم از آن منشعب شده اند و فضاها، اطراف آن خیابانهای منشعب شده شکل می گیرند.
در کنار شبکه های منشعب شده معمولاٌ فضاها به صورت خطی و فاصله شبکه های اصلی به صورت فضاهای خالی اعم از کشاورزی یازمین توسعه میابد.درصورتی که دراین فرم شبکه های متصل کننده حلقوی باشد(رابط شبکه های اصلی ) از تمرکز جمعیت و خدمات در مرکز جلوگیری می شود و معمولاً شبکه های حلقوی شهر باعث ایجاد رابطه مناسب در کل مجتمع می گردد و رفت و آمد در شهر به کمک این کمربندهای داخلی و یا خارجی تقسیم می شود. وجود فضاهای باز ( کشاورزی ، زراعی و یازمین) که نگهداری و حفظ آنها کاری است بس دشوار، می تواند به عنوان فیلترِ ( صافی) مجتمع ( به خصوص شهرهای متوسط و بزرگ)، حایز اهمیت جهت تصفیه هوای مجتمع قرار گیرد.
مطرح است که طرح توسعه شهر واشنگتن یکی از بهترین نمونه های فرم شعاعی است. این طرح که سازمان ملی آمریکا آن را برنامه ریزی کرد نشان دهنده آن است که شهر می تواند در بازوهای شعاعی دارای مجتمعهای فعالیتی و سکونتی و غیره باشد.
نقشه طراحی شده ازوودوارد،
درسال1807،به منظورتوسعه شهرواشنگتن
شبکه ارتباطی شهرمشهد(سیستم شعاعی)
سیستم حلقوی (رینگ سیستم)
در شهرهایی که شبکه آنها شعاعی است، امروزه سعی می گردد جهت غیر مرکزی نمودن شبکه، قسمتهایی از معابری که شعاعها را به هم مرتبط می سازند و در بافت قدیم شهر به صورت معابر تنگ و فرعی وجود دارند، به صورت خیابانهای عریض و حلقه ای شکل (رینگ) تغییر دهند. اگر چه تخریب بناهایی که در مسیر قرار می گیرند تاسف بار است ولی غیر قابل اجتناب می باشد. با بوجود آمدن این گونه حلقه ها قسمت اعظم تردد وسائط نقلیه دور مرکز شهر انجام خواهد گرفت و میدانهای تاریخی و مرکزی شهر و بخش تجاری را می توان به عنوان مسیر عابر پیاده و خالی از تردد وسائط نقلیه در نظر گرفت.
در این سیستم حلقه ها توسط شعاعها قابلیت عملکرد پیدا می کنند و تعداد حلقه ها نمودار توسعه شهر می باشد. (مثال شبکه ارتباطی شهر همدان)
شبکه ارتباطی شهرهمدان(حلقوی)
تارعنکبوتی
این فرم شهر از نظر ارتباطی تقریباٌ همانند فرمهای شعاعی و حلقوی می باشد، با این تفاوت که شبکه های منشعب شده از مرکز خیابانها به صورت نامنظم از نظر سلسله مراتب ارتباطات با درجه پایین تر، به هم وصل می گردند.
در این فرم مجتمعها ، می توان به صورت های مختلف رفت و آمد ( ترافیک ) را تقلیل داد. ولی با توجه به عرض محدود شبکه های اتصالی، ارتباطات در سیستم حلقوی توسط اتصالات ترافیک ( چون شبکه مرتبط کننده به عنوان یک رینگ کلی عمل می کند و دارای عرض بیشتری هستند.) راحت تر حل می گردد، به خصوص در حالتی که از رینگ های متعدد استفاده شده باشد .
شهرهای اقماری و موازی
به منظور کاهش جمعیت شهرهای قدیمی و پرجمعیت ( یکی از راه حل های تقلیل رشد جمعیت شهرها) و جابجایی جمعیت اضافی شهرها می توان از شهرهای موازی استفاده کرد که از نظر عملکردی تا حد زیادی مانند شهرکهای اقماری هستند.
تصویرپیشنهادی شهرک های اقماری توسط ولف
تفاوت شهرهای اقماری با موازی آن است که در شهرهای اقماری فعالیتهای اساسی و پایه ای در داخل شهر اصلی شکل گرفته و نواحی حومه شهر، که عهده دار سکونت جمعیت است حالت اقماری خواهد داشت. در صورتی که در شهرهای موازی ( یعنی ایجاد و یا توسعه شهری جدید که یکی از اقمار شهر اصلی می باشد) زندگی بصورت خودیار وجود دارد و شکل یا فرم جدیدی از شهر اصلی نیست. واشنگتن پایتختی است موازی نیویورک و یا ورسای پایتختی است موازی پاریس. فعالیت در شهرهای موازی اداری است ضمناًدر شهرهای اقماری برخلاف شهرهای دیگر مانند شطرنجی، حلقوی و … که توسعه شهر از یک طرف یا اطراف صورت می گیرد، فضایی را در یک مکان مشخص از ابعاد مختلف فیزیکی و انسانی مورد مطالعه قرار می دهند (مکان یابی شده ) و جهت استقرار آماده سازی می کنند.
مدل نظری جهت یک شهر
متوسط باشهرک های اقماری
فرم محوری
کنزو تانکه معمار معروف ژاپنی احداث شهری موازی توکیو (جهت تقلیل جمعیت) را بر روی آب و در نزدیک شهر توکیو مطرح نموده است.
فرم محوری
هاسمان (جرج ـ اوجن هاسمان Haussmann ـ 81 ـ 1809)
در نوسازی شهر پاریس جهت ایجاد دسترسی های مناسب ، اقدام به تعریض گذرها و ایجاد فضاهای جدید در این شهر نمود و مراکز مهم و قدیم را به کانونهایی تبدیل کرد . وی از سال 1853 تا 1869 بر اساس خواسته ناپلئون سوم و جهت تحقیق در اولین شهرسازی مدرن طرح ذیل را ارائه می نماید.
( دو نقشه کلی از شهر پاریس که مسائل ترافیکی آن را حل نموده است).
نقشه ای برای پاریس(هاسمان1853)
پاریس دراوایل سلطنت ناپلئون سوم
بر اساس طرح هاسمان محله های قدیم و علی الخصوص محله هایی که اساس و منشاء انقلابهای فرانسه بود، پاره پاره می شود و از هسته قرون وسطی شبکه ها و خیابانهای جدید ( خیابانها مراکز را به هم مرتبط می کرد) مطرح می شود.
طرح هاسمان دارای نظم و قواعد پیچیده و دقیقی نسبت به کارهای قبل بود و به جهت تجانس و یکپارچگی خاصی که در اجرای آن به کار رفته دارای اهمیت زیاد بود.
شهر شطرنجی
ـ سیستمی است غیر مرکزی. در این سیستم تعداد زیادی گره یا نقطه تقاطع وجود دارد. کلیه نقاط توسط شبکه پوشش شده و توسعه شبکه به هر سمت و به طور نامحدود به صورت نظری امکان پذیر است. درمناطق مرکزی و یا تجاری مسیرهای فراوانی برای تردد وجود خواهد داشت، از خیابانهای مورب جهت کوتاه کردن راههای دور و سفرهای طولانی استفاده می گردد، اگر چه خیابانهای مورب باعث بوجودآمدن تقاطع های متراکم و نامتعادلی خواهند شد. (مانند بیشتر شهرهای ایران همچون ایلام، شهر کُرد و تهران)
شطرنجی
شطرنجی باخیابان های مورب
شهر شطرنجی
این فرم که سابقه ای بسیار طولانی دارد به عنوان پایه شهرهای یونانی ( احتمالاً اولین مجتمعهای زیستی کاملاً شکل یافته) و شهرهای امپراتوری رم، شهرهای نو قرون وسطی ، شهرهای ایده آل رنسانس ، و همچنین بخش جدید شهرهای قدیم و توسعه شهرهای استعماری اروپایی و به خصوص شهرهای قدیم و توسعه شهرهای امریکایی مورد توجه بوده است . در طی تاریخ شبکه های شطرنجی به عنوان عامل تعیین کننده شکل شهرهای طراحی شده معرفی شده است.
از مشکلات این طرح، از نظر ارتباطات ، وجود گرهها و چهارراهها و یا تقاطع ها است که ایجاد خطر می نماید.
البته در بعضی از انواع این فرم ها جدایی پیاده رو از سواره رو که تقاطعها کاهش یافته و یا به صورتی حل شده است، مشکلات نسبت به شهرها با فرمهای دیگر کمتر است.
این نوع شهرها بصورت شطرنجی منظم و نامظم و همچنین شطرنجی خطی شکل مطرح است.
شبکه ارتباطی شهرتهران(شطرنجی)
شبکه ارتباطی شهرایلام(شطرنجی)
شبکه ارتباطی شهرکرد(شطرنجی)
سیستم شطرنجی
مانهاتان،نیویورک،
وضعیت فعلی قسمتی ازشهر
لندن قبل ازآتش سوزی1666
لندن پس ازآتش سوزی
شبکه شطرنجی که درفرم آن تغییرداده شده است
محاسن
ـ وسائط نقلیه غیر محلی در خیابانهای فرعی تردد نخواهند کرد.
ـ ایجاد حریم های اَمن برای فضای سبز ، مدارس و کودکستان در داخل محدوده امکان پذیر است.
ـ برای وسائط نقلیه سواری و کامیون ، دسترس به کلیه قطعات زمینهای داخل محدوده وجود دارد.
ـ راههای کوتاه و میان بر برای وسائط نقلیه غیر موتوری مانند دوچرخه و عابر پیاده وجود دارد.
ـ برای خروج از خیابان دورزدن و برگشت از مسیر ورودی ضروری نیست.
معایب
وجود تردد سنگین وسائط نقلیه در خیابانهای دور محدوده که دارای سلسله مراتب با درجه بندی بالاتری هستند.
ـ زیادی تعداد نقاط اتصال از فرعی های داخل محدوده یا خیابانهای دور محدوده که دارای درجه بندی با مرتبه بالاتری هستند.
ـ وجود مشکل جهت یابی برای افراد غیر محلی ، بویژه اگر نام خیابانها در سرتاسر مسیر یکی باشد.
ـ شرایط تردد برای خطوط اتوبوسرانی شهری در داخل محدوده مناسب نمی باشد.
ـ طولانی بودن مسیر حرکت برای وسائط نقلیه در ترددهای داخل محدوده.
محاسن
ـ تردد وسائط نقلیه غیر محلی در خیابانهای فرعی وجود نخواهد داشت.
ـ ایجاد حریم های اَمن جهت فضای سبز ، مدارس، کودکستان در داخل محدوده امکان پذیر است.
ـ راههای کوتاه و میان بر برای وسائط نقلیه غیر موتوری مانند دوچرخه و عابر پیاده وجود دارد.
ـ کوتاه بودن مسیر حرکت برای وسائط نقلیه در ترددهای داخل محدوده.
معایب
تردد سنگین در خیابانهای دور محدوده که دارای سلسله مراتب و درجه بندی بالاتر هستند.
ـ زیادی نقاط اتصال از فرعی های داخل محدوده که دارای درجه بندی یا مرتبه بالاتری هستند.
ـ احداث دوربرگردان ضروری است، زیرا اگر بعداً بخواهد احداث شود، با مشکلاتی همراه است.
ـ امکان دسترسی وسائط نقلیه سنگین (کامیون) به کلیه زمینهای محدوده امکان پذیر است، ولی خروج آنها از فرعی ها می باید با دنده عقب صورت گیرد که البته کار خطرناکی می باشد.
ـ مشکل جهت یابی برای افراد غیر محلی وجود دارد، بویژه اگر نام خیابان در مسیر یکی باشد.
ـ شرایط تردد برای خطوط اتوبوسرانی شهری در داخل محدوده مناسب نمی باشد.
محاسن
تردد وسائط نقلیه غیر محیط در خیابانهای فرعی وجود نخواهد داشت.
ـ ایجاد حریم های امن جهت فضای سبز، مدارس، کودکستان در داخل محدوده امکان پذیر است.
ـ با کم کردن عرض باند سواره فرعی ها، می توان سطوحی را جهت استفاده های دیگر، مانند پیاده رو، فضای سبز و پارکینگ بدست آورد.
ـ امکان دسترسی وسائط نقلیه سنگین (کامیون) به کلیه قطعات زمینهای محدوده وجود دارد.
ـ مسیر سراسری و یکطرفه برای دوچرخه سواران وجود دارد.
ـ احداث دوبرگردان ضرورت ندارد.
ـ اتصال ساده تر فرعی های داخل محدوده به خیابانهای دور محدوده که دارای درجه بندی یا مرتبه بالاتری هستند.
معایب
تردد سنگین در خیابانهای دور محدوده که دارای سلسله مراتب و درجه بندی بالاتری هستند.
ـ مشکل جهت یابی برای افراد غیر محلی وجود دارد، بویژه آنکه نام خیابانها در مسیر یکی باشد.
ـ شرایط تردد برای خطوط اتوبوسرانی شهری در داخل محدوده وجود ندارد.
ـ طولانی بودن مسیر حرکت (طولانی بودن سفر) برای وسائط نقلیه در ترددهای داخل محدود.
ـ حرکت دوچرخه سواران در جهت عکس حرکت وسائط نقلیه اقدامات ایمنی ویژه ای را ایجاب می کند، مثلاً باند مخصوص حرکت برای دوچرخه سواران که گودتر از باند حرکت وسائط نقلیه قرار گرفته باشد.
نمونه هایی از شبکه شطرنجی
یک نوع دسترسی سواره وپیاده
تقسیم یک محدوده مسکونی به سلول هایی که ترافیک درآن به صورت آرام جریان دارد
(بافت شانه ای) شبکه دسترسی سواره وپیاده کاملاازهم مجزابوده وهمدیگرراقطع نمیکنند
تاحدودی مناسب برای پیاده
مناسب برای سواره
شبکه حلقوی
سیستم حلقه داخلی
توپوگرافی(دره)
خطوط حمل ونقل وسیله نقلیه عمومی
محاسن
ـ اگر موقعیت در دره قرار گرفته باشد، جمع آوری آبهای سطحی و هدایت فاضلاب بسهولت امکان پذیر است.
ـ در مرکز محدوده دسترسی سواره وجود نداشته و اختصاص به عابر پیاده دارد.
ـ ارتباط مناسب مناطق مسکونی خارج از حلقه با مناطق اطراف خود.
ـ تردد وسائط نقلیه غیر محلی در خابانهای فرعی وجود ندارد.
ـ شرایط مناسب برای وسائط حمل و نقل عمومی (اتوبوسرانی)، مناطق دو سمت حلقه تحت پوشش قرار خواهند داشت.
معایب
ـ شبکه دسترسی پیاده مناطق مسکونی خارج از حلقه داخلی (خیابان جمع و پخش کننده)، برای رسیدن به بخش مرکزی باید حلقه داخلی را قطع نماید. حلقه داخلی با تردد سنگین خود عاملی برای ایجاد خطر جهت عابرین می گردد.
ـ مزاحمت و آلودگیهای ناشی از تردد وسایل نقلیه (دود، گاز، صوت) برای زمینهای مجاور خیابان جمع و پخش کننده وجود خواهد داشت.
ـ وجود بار ترافیک بسیار سنگین در چهارراهها و تقاطع های بخش مرکزی.
ـ فاصله کم تقاطع ها در خیابان جمع و پخش کننده (حلقه داخلی) باعث راهبندان خواهد شد.
ـ احتمال تردد وسائط نقلیه افراد غیر محلی در خیابان جمع و پخش کننده (حلقه داخلی) ، چنانچه حلقه داخلی از دو طرف به خیابان اصلی( غیر محلی) اتصال داشته باشد.
سیستم حلقه خارجی
خطوط حمل ونقل وسیله نقلیه عمومی (اتوبوس رانی)
توپوگرافی،راس تپه
محاسن
ـ موقعیت راس تپه، جمع آوری آبهای سطحی و هدایت فاضلاب را بسهولت امکان پذیر می سازد.
ـ تردد وسائط نقلیه غیر محلی در خیابانهای فرعی وجود نخواهد داشت.
ـ موقعیت مناسب جمع و پخش کننده (حلقه خارجی) ،که دارای تردد نسبتاً سنگینی است در مرز محدوده.
ـ دسترسی به مرکز محدوده توسط شبکه ارتباطی پیاده (بدون آنکه توسط شبکه سواره قطع گردد).
ـ جداسازی نسبتاً مطلوب شبکه ارتباطی سواره و پیاده.
ـ زیادی تقاطع ها سه راهی به جای چهارراه.
معایب
ـ جدا شدن مناطق مسکونی داخل حلقه، توسط خیابان جمع و پخش کننده (حلقه خارجی) از مناطق اطراف.
ـ طولانی شدن سفرها با وسیله نقلیه در ترددهای محلی.
ـ مزاحمت و آلودگیهای ناشی از وسائط نقلیه (گاز ، دود، گردوغبار و سروصدا)، برای زمینهای مجاور خیابان جمع و پخش کننده.
ـ وجود شرایط نامناسب برای وسایل نقلیه حمل و نقل عمومی (اتوبوسرانی) به جهت پوشش یک طرف منطقه.
ـ اقتصادی نبودن این سیستم نسبت به سیستم های دیگر.
ـ احتمال تردد وسائط نقلیه افراد غیر محلی در خیابان جمع و پخش کننده (حلقه خارجی) ، چنانچه حلقه از دو طرف به خیابان اصلی غیر محلی اتصال داشته باشد.
خطوط حمل ونقل وسیله نقلیه عمومی(اتوبوس رانی)
توپوگرافی،درشیب
سیستم انشعابی یاشاخه ای
محاسن
ـ جمع آوری آبهای سطحی و فاضلاب در انشعاب تنگ دوره، موقعیت مناسبی را ایجاد می کند.
ـ جداسازی دسترسی شبکه سواره و پیاده به صورت نسبتاً مطلوبی امکان پذیر است.
ـ امکان تردد افراد غیر محلی در سایت وجود ندارد.
ـ موقعیت مناسب معبر جمع و پخش کننده در مرز محدوده که دارای تردد سنگینی است.
ـ زیادی تقاطع های سه راهی به جای چهارراه .
ـ احتمال تردد وسائط نقلیه افراد غیر محلی در خیابان جمع وپخش کننده بسیار کم خواهد بود.
معایب
ـ طولانی بودن مدت سفرها با بوسیله نقلیه در ترددهای داخل محدوده.
ـ احتمال تراکم در محل اتصال خیابان جمع و پخش کننده یا خیابان اصلی با درجه بندی بالاتر وجود خواهد داشت.
ـ مزاحمت و آلودگی ناشی از تردد وسائط نقلیه در قسمتهایی از خیابان جمع و پخش کننده وجود خواهد داشت.
ـ شرایط نامناسب برای وسایل نقلیه حمل و نقل عمومی (اتوبوسرانی )، به علت آنکه خیابان جمع و پخش کننده به صورت فرعی بن بست عمل می کند.
نمونه هایی ازشبکه حلقوی
حرکت سواره: حلقه داخلی به صورت جمع و پخش کننده شبکه عمل کرده، بخشهای مسکونی توسط خیابانهای فرعی قوسی شکل ، به هم ارتباط پیدا می کنند.
مرکز به صورت یک جزیره در وسط حلقه قراردارد. مجزا کردن دسترسی سواره، پیاده به طور محدود امکان پذیر است.
حرکت سواره: عملکرد حلقه خارجی در وهله اول ، به صورت خیابان جمع و پخش کننده مناطق مسکونی است.
حلقه داخلی، دسترسی منطقه مرکزی است (تجاری) . ارتباط حلقه توسط خیابانهای فرعی انجام می گیرد. مجزا کردن دسترسی سواره، پیاده فقط با هزینه زیاد امکان پذیر است.
حرکت سواره: حلقه خارجی به صورت خیابان جمع و پخش کننده محدوده عمل کرده، سرویس دهی بخشهای مسکونی ، توسط فرعی های قوسی شکل که به آن متصل شده اند انجام می گیرد . دسترسی پیاده، مستقیماً به مرکز ارتباط پیدا می کند و نسبتاً از دسترسی سواره مجزاست.
حرکت سواره: حلقه داخلی به صورت خیابان جمع و پخش کننده محدوده عمل کرده ، سرویس دهی بخشهای مسکونی توسط خیابانهای فرعی قوسی شکل متصل به آن انجام می گیرد. مجزا کردن دسترسی سواره، پیاده با هزینه زیاد امکان پذیر است.
راهنمای نقشه
دسترسی پیاده (دوچرخه)
دسترسی سواره
مرکزتجاری،خدماتی
مدارس،تجهیزات فرهنگی،آموزش
منطقه مسکونی
چند نمونه از طراحی شبکه دسترسی
دسترسی و پوشش محدوده مسکونی توسط فرعی حلقه شکل
این نوع فرعی محدوده وسیعی را پوشش می دهد. ورود و یا خروج از آن با مسدود شدن قسمتی از آن (هنگام تصادفات) ، امکان پذیر بوده و دارای شرایط مناسب برای خطوط اتوبوسرانی شهری است. دسترسی پیاده و سواره همدیگر را قطع می کنند. ورود وسائط نقلیه غریبه به بخشهای مسکونی وجود داشته و ایجاد مزاحمت خواهد کرد. خطر تصادف به علت سرعت زیاد وجود دارد.
چند نمونه ازطراحی شبکه دسترسی
ایجادتقاطع سه راه مناسب ترازچهارراه میباشد
آلترناتیوهای مختلف برای اتصال فرعی حلقه ای شکل باخیابان جمع وپخش کننده:
دسترسی و پوشش محدوده مسکونی توسط فرعی بن بست با دوربرگردان
دسترسی محدوده توسط فرعی بن بست ، شعاع محدودی را پوشش می کند. ورود یا خروج از فرعی با مسدود شدن قسمتی از آن امکان ندارد . دسترسی پیاده و سواره نسبتاً از همدیگر مجزاست.
احتمال ورود وسائط نقلیه افراد غریبه به محوده بسیار کم است. امنیت بیشتری از نظر خطر تصادفات وجود دارد.
آلترناتیوهای مختلف برای اتصال فرعی بن بست با خیابان جمع وپخش کننده
ایجادتقاطع های سه راهی به جای چهارراه مناسب تراست.
ترکیبی از فرعی بن بست دوربرگردان دار و فرعی حلقه ای شکل
دسترسی و پوشش محدوده توسز دو فرعی بن بست در ارتباط با خیابان جمع و پخش کننده تامین می شود . فرعی دیگری (خط چین) که به صورت محدود در مواقع اضطراری قابل استفاده برای وسائط نقلیه است، ارتباط را بین دو فرعی بن بست در دوربرگردانها برقرار می کند . این راه حل مناسبی از ترکیب دو فرعی مختلف است.
طراحی شبکه دسترسی یک منطقه مسکونی:
درجه بندی شبکه دسترسی مطابق با مقدار ترافیکی که در آنها جریان خواهد داشت باید انجام گیرد.
خیابان جمع و پخش کننده در مرز محدوده مسکونی واقع شده و شبکه دسترسی داخل محدوده مطابق با درجه بندی معابر طراحی شده است.
نمودارافزایش وکاهش مقدارترافیک برای وسایل نقلیه وعابر پیاده.اساس محاسبه برای تعیین وطراحی مسیرهای پلان
نمودارA
حجم ترافیک سواره
حجم ترافیک پیاده
درجه بندی شبکه دسترسی،مطابق باتراکم ترافیکی(نمودار(Aاست.دسترسی پیاده وسواره برحسب اولویت به صورت مجزاازهم بوده ودربعضی ازنقاط همدیگرراقطع میکنند.
راهنمای نقشه
p
معبرپیاده ودوچرخه
معبرپیاده (قابل تردبرای وسایط نقلیه)
خیابان جمع وپخش کننده یا فرعی
پارکینگ یا گاراج
واحدهای مسکونی
نکاتی در مورد طراحی شبکه دسترسی
مواردی که در تصمیم گیری برای انتخاب و تعیین ابعاد معابر شبکه دسترسی و تطبیق آن با نیازمندیهای محیط اطراف (بناها) و همچنین ترافیک محلی تاثیر گذار می باشد، بدین قرار است:
ـ فرم و تراکم بناهایی که در محدوده شبکه دسترسی قراردارند و شبکه دسترسی آنها را پوشش می دهد.
ـ مسیر خیابان (طول، هدایت و خوانایی).
ـ اولویت عملکرد ترافیکی (نوع، فرم و مقدار ترافیک).
ـ نحوه قرارگیری پارکینگ ها و گاراژها (به صورت تقسیم شده در چند مکان و یا به صورت متراکم در یک مکان).
ـ شکل و فرم مورد نظر ، براب فضای خیابان و بناهای محدوده اطراف.
مواردی که بایددرطراحی شبکه دسترسی موردتوجه قرارگیرد.مقطع عرضی معابرطبق استانداردRAST-Q.
منابع
فرم،فضا،نظم مولف:فرانسیس دی کی چینگ
سامان دهی شهری مولف:دکترغلامرضا وزین
شبکه ارتباطی در طراحی شهری مولف:دکترفریدون قریب