بسم الله الرحمن الرحیم
مسئولیت پذیری اجتماعی و اخلاقیات در سازمان ها
در مورد چه عناوینی صحبت خواهیم کرد؟
مسئولیت
اهمیت مسئولیت پذیری
دیدگاه اسلام به مسئولیت اجتماعی
مسئولیت اجتماعی سازمان
ابعاد مسئولیت اجتماعی سازمان ها
دیدگاههای مطرح در مسئولیت اجتماعی
مسئولیت اجتماعی سازمان ها و منافع آن
موانع اجرای مسئولیت اجتماعی سازمان
مسئولیت اجتماعی سازمان در ایران
مفهوم نوین مسئولیت اجتماعی
اخلاقیات و مسئولیتهای اخلاقی
سطوح رفتارهای اخلاقی
عوامل موثر بر رفتار اخلاقی و غیر اخلاقی مدیران
مدیران چگونه میتوانند رفتار اخلاقی را در سازمان توسعه دهند؟
رویکردهای اخلاقی
مسئولیت اجتماعی و اخلاق مدیران
مسئولیت
تعریف مسئولیت : در لغت به معنای موظّف بودن و یا متعهّد بودن به انجام امری می باشد
مسئولیت باید به عنوان یکی از اهداف تربیتی به افراد آموخته شود ، که ضرورت آن از دیدگاه های گوناگون مورد بررسی قرار می گیرد.
از لحاظ فردی : پرورش مسئولیت از لحاظ فردی ضروری است، زیرا افراد برای سلامت زندگی حال و آینده خود نیازمند پایبندی به مسئولیت هایی هستند.
از لحاظ اجتماعی : افراد هر جامعه نظیر اجزای یک ماشین به هم متصل هستند، اگر هر کدام در چارچوب خود و بر اساس نقش محوله کارنکنند، چرخ جامعه به خوبی حرکت نمی کند .
از لحاظ مذهبی: زندگی را وظیفه معرفی کرده اند، بنابراین آنچه نسل حاضر به عنوان مسئولیت پذیرفته باید به نسل بعدی منتقل کند.
اهمیت مسئولیت پذیری
مناسبات و تعاملات اجتماعی جوامع بر بنیان مجموعه ای از هنجارها و الگوهای رفتاری استوار بوده است . که به افراد اجازه داده تا دیگران را موجودات پیش بینی پذیری درک کنند.
مسئولیت پذیری یک ارزش اخلاقی است که هر جامعه ای از مقامات عالیه خود انتظار دارد . نکته محوری در این میان، مفهوم مسئولیت هر فرد در جامعه است . لذا مفهوم مسئولیت پذیری به عنوان یک ارزش بنیادین، دارای اهمیت اساسی در کلیت نظام هنجاری جوامع است
دیدگاه اسلام به مسئولیت اجتماعی
نیکی کردن: در سوره بقره، آیه 83 خداوند می فرماید: "که جز خدا را نپرستید و نیکی کنید به پدر و مادر خویش و یتیمان و فقیران و به زبان خوش با مردم تکلم کنید و نماز به پا دارید و زکات مال خود را بدهید.“
مسئول بودن نسبت به یکدیگر: " و حق خویشاوندان و مسکینان و در راه ماندگا ن را ادا کن "(اسراء، 26)
برخورد درست با زمین: در سوره اعراف در آیه 74 می فرماید: "و به یاد آورید . . . در زمین به شما جای مناسب داد، در دشت های آن برای خود کاخ هایی ساختید . . . پس نعمت های خدا را به یاد آورید و در زمین سر به فساد برندارید بدانید.“
حقوق مردم: سوره هود آیه 85 :" و ای قوم من ! پیمانه و ترازو را به عدل و داد، تمام دهید و حقوق مردم را کم مدهید و در زمین به فساد سر برمدارید ”
کمک و مساعدت به مستمندان و اقشار ضعیف: و نیز سوال کنند تو را ،که چه در راه خدا انفاق کنند؟ جواب ده آنچه زاید بر ضروری زندگانی است . خدا بدین روشنی آیات خود را برای شما بیان می کند، باشد که تفکر و عقل به کار بندید.( بقره، 219)
ویژگی های مومن: همچنین در سوره فرقان آیه 68 ویژگی های مومن را چنین برمی شمارد:
"کسانی که موفق شدند انفاق نه اسراف نمایند و نه تفریط و راهی میان این دو که عادلانه است انتخاب می کنند"
مسئولیت اجتماعی سازمان
مسئولیت اجتماعی، تعهد تصمیم گیران برای اقداماتی است که علاوه بر تامین منافع خود، موجبات بهبود رفاه جامعه را نیزفراهم می آورد. در این تعریف، چندین عنصر وجود دارد :
اولاً، مسئولیت اجتماعی، یک تعهد است که موسسات باید در قبال آن پاسخگو باشند.
ثانیاً، موسسات مسئولند از آلوده کردن محیط زیست، اعمال تبعیض درامور استخدامی، بی توجهی به تامین نیازهای کارکنان خود و تولیدکردن محصولات زیان آور که به سلامت جامعه لطمه می زنند، بپرهیزند وسرانجام، سازمان ها باید با اختصاص منابع مالی و با اقداماتی از قبیل:کمک به فرهنگ کشور و موسسات فرهنگی و بهبود کیفیت زندگی ، دربهبود رفاه اجتماعی بکوشند
مسئولیت پذیری اجتماعی سازمان عبارت است:" ارتباط یک سازمان با ارزش های اخلاقی، شفافیت اقدامات، روابط کارمندان ، پیروی از ملزومات قانونی و محترم شمردن جامعه ای که در آن فعالیت دارند."
ابعاد مسئولیت اجتماعی سازمان ها
مسئولیت اجتماعی دارای چهار بعد است که کارول تحت عنوان هرم مسئولیت اجتماعی سازمان به ان اشاره کرده است :
بعد اقتصادی(نیازهای اقتصادی)
بعد قانونی(رعایت قوانین و مقررات عمومی)
بعد اخلاقی(رعایت اخلاق کسب و کار)
بعد عمومی و ملی(مسئولیت های بشر دوستانه)
دیدگاههای مطرح در مسئولیت های اجتماعی
دیدگاه میلتون فریدمن:
برای فریدمن تجارت (شرکت) و جامعه جدا از هم هستند و جهت مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت ها، در سطح سهامداران متوقف می شود ‹‹فقط یک مسئولیت اجتماعی برای شرکت ها وجود دارد : استفاده از منابع خود و افزایش فعالیت هاو منافع طبق قواعد بازی یعنی رقابت آزاد بدون حیله و کلاهبرداری و تقلب››.
دیدگاه پیتر دراکر:
دراکر نخستین و مهم ترین مسئولیت اجتماعی هر موسسه را عملکرد وظیفه و کار آن می داند و می گوید اگر بنگاهی نتواند کار اصلی خود را به خوبی انجام دهد، توان هیچ کار دیگری را ندارد
از نظر دراکر، نخستین قید مسئولیت اجتماعی بنگاه، بالا بودن حجم و میزان مسئولیت آن در انجام موفقیت آمیز رسالت خویش است.
دومین قید مسئولیت از نظر دراکر، قید شایستگی و اهلیت است
از نظر دراکر، مهم ترین قید مسئولیت اجتماعی، قید مشروعیت و اقتدار است. مسئولیت بدون اقتدار معنا ندارد، لذا مسئولیت همواره با اقتدار همراه است.
دیدگاه کارنگی:
آندریا کارنگی کتابی را منتشر کرد وآن را انجیل ثروت نامید که درآن مسوولیت اجتماعی شرکتها را مشخص نمود و بر پایهء دو اصل گذارده شده بود
اصل خیرخواهی
اصل قیومیت
مسئولیت اجتماعی سازمان ها و منافع آن
مسئولیت اجتماعی سازمان ها، عامل اساسی بقای هر سازمانی است که با توجه به ارتباطات کلیه سازمان ها با جامعه ، به موضوع اجتناب ناپذیری تبدیل شده است .
مسئولیت اجتماعی سازمان ها برای تمام ذینفعان جذابیت ویژه ای دارد که عبارتند از:
-1 برای حکومت ها جذاب است ، چون وظایف سنتی دولت ها را درسیاست گذاری و حمایت های اجتماعی کاهش می دهد.
-2 برای شهروندان نیز جذاب است، چرا که در کنار آلودگی های زیست محیطی و تغییرات فرهنگی و اجتماعی ناشی از حضور سازمان ها،می توانند رفاهی را بیش از آنچه دولت و نسل های قبلی برایشان خواسته اند، در غالب انواع خدمات و توجهات اجتماعی سازمان ها دریافت کنند.
-3 برای کارکنان جذاب تر است ، چون هم از منظر شهروندی درون سازمانی، هم از منظر شهروندی اجتماعی ، نتایج مادی و حتی معنوی قابل توجهی را برایشان به ارمغان خواهد آورد
-4 برای سهام داران بیش از سایرین جذاب است، چراکه نقش خود را از مهمانی بیگانه به شهروندی مسئول و قابل احترام در جامعه تغییریافته می بینند.
اهم دلایل موافقت نسبت به مشارکت و مسئولیت های اجتماعی عبارتند از:
-1 التزام اخلاقی؛
-2 محیط اجتماعی بهتر؛
-3 ممانعت از گسترش قوانین و مقررات دولتی؛
-4 وابستگی های متقابل نظام مند؛
-5 کمک در حل مشکلات اجتماعی؛
-6 بهبود چهره عمومی؛
-7 جلب منابع ارزشمند سازمان ها.
شرکت هایی از کشورهای توسعه یافته با پیوستن به هم در ارتباط با ترویج مسئولیت اجتماعی ، سازمان هایی را تشکیل داده اند که عبارتند از:
-1 میزگرد کاکس؛
-2 شبکه همیاری اجتماعی؛
-3 تجارت برای مسئولیت اجتماعی؛
-4 تجارت کانادایی برای مسئولیت اجتماعی
اهداف تشکیل این سازمان ها تقویت عمیق مسئولیت اجتماعی شرکت ها، تدوین استانداردهایی برای مسئولیت اجتماعی شرکت ها و ارائه الگوهایی از برترین اعضای رعایت کننده مسئولیت اجتماعی شرکت ها است.
موانع اجرای مسئولیت اجتماعی سازمان
در راه تحقق مسئولیت اجتماعی سازمان ها، مدیران با راهی ناهموار مواجه اند ومشکلاتی را در مقابل دارند که باید آمادگی رویارویی با آنها را داشته باشند.
یکی از مشکلات عمده، عدم توجه به محیط رقابتی در جهان امروز است. اگر سازمان ها منابع خود را صرف تحقق اهداف مسئولیت های اجتماعی و انسانی کنند، به طور حتم در صحنه رقابت ، آسیب های شدیدی خواهند خورد و ممکن است این امر به حذف آنها منجر شود .
مسئله دیگر در این زمینه ، ماهیت اختصاصی مسئولیت اجتماعی وانسانی است . اصولاً سازمان ها بر اساس تقسیم بندی های تخصصی ایجاد شده اند و هرکدام در یک زمینه خاص تخصص و تجربه دارند، درحالی که مسئولیت های اجتماعی و انسانی نیاز به تخصص های دیگری درعرصه های خارج از تخصص سازمان ها دارند.
مسئولیت اجتماعی سازمان در ایران
در ایران فعالیت های اجتماعی در دو زمینه نمود داشته است:
مشارکت و نقش پدر
بسیاری از صاحبان سازمان های اقتصادی ، از کارکنان خود حمایت کرده اند و کارکنان نیز صاحبان سرمایه را در نقش پدر تصور نموده اند .
وقف و مساعدت های اجتماعی
در کنار نقش پدرسالاری صاحبان سرمایه ، آنها بر اساس باور واعتقادات اخلاقی و دینی در جامعه نه تنها در زمان حیات خود به ساخت مدرسه، بیمارستان و نظایر آن مبادرت کرده اند، بلکه با وقف دارایی ، حتی پس از مرگ ، مسئولیت های اجتماعی خود را نسبت به نسل های بعدی به انجام رسانیده اند.
مفهوم نوین مسئولیت اجتماعی
امروزه تعریف مسئولیت پذیری نسبت به یک قرن پیش دچار تغییرات بزرگی شده است . در گذشته سازمان های تولیدکننده تنها مسئول درآمدسازی بودند و تولید، محور اصلی فعالیت آنها بود. اما از چند دهه قبل نگاه به مسئولیت های سازمانی تغییر کرد و تولیدکنندگان توجه بیشتری به مشتریان کردند . به مرور عرضه نسبت به تقاضا افزایش پیدا کرد و تامین رضایت مشتریان و مصرف کنندگان اهمیت بسیار یافت .
امروزه مسئولیت اجتماعی سازمان ها در جامعه مفهومی وسیع تر از فعالیت های گذشته داردو به طور اعم به مجموعه فعالیتهایی اطلاق می گردد که صاحبان سرمایه و بنگاههای اقتصادی به صورت داوطلبانه به عنوان یک عضو موثر و مفید در جامعه انجام می دهند. مسئولیت اجتماعی در مفهوم نوین را میتوان به اشکال زیر تعریف کرد:
1- مسئولیت اجتماعی، برنامه و ابزاری است برای گفتمان بخش اقتصاد، سیاست و جامعه با هدف ایجاد و ارتقاء اعتماد عمومی به سرمایه گذاران و بنگاه های اقتصادی آنان.
2-مسئولیت اجتماعی، روشی است در مدیریت اقتصادی برای توانمند کردن بنگاه و ایجاد رشد و توسعه پایدار در سه بعد اقتصاد،محیط زیست و اجتماع.
3-مسئولیت اجتماعی ، ایجاد فرصت برای بنگاه های اقتصادی است تابتوانند مطالبی را که برای آنها از درجه اهمیت زیادی برخوردار است، درجامعه مطرح کنند.
4- مسئولیت اجتماعی باعث ایجاد باور در بنگاه ها می شود که خود راعضوی مسئول در جامعه بدانند.امروزه سازمان ها بیش از گذشته، به اهمیت مسئولیت اجتماعی خودپی برده اند. لذا سازمان های جهانی، نهادهای مدنی و نظارت مردمی باید همچنان در جهت ارتقا ء مردم سالاری با رعایت حقوق انسانی، برای توسعه، رشد و ارتقاء استانداردهای زندگی و رفاه عمومی کوشا باشند.
5-مسئولیت اجتماعی جا انداختن این باورها در اقتصاد سیاسی برای ایجاد یک بازار جهانی است.
6- مسئولیت اجتماعی به مفهوم ارتباطی پویا و پایدار بین بخش ای اقتصادی و سیاسی جامعه می باشد.
میزان اعتبار و موفقیت سازمان ها در سازوکار خود و موفقیت شان در کسب سهم بازار بیشتر، با میزان و نحوه پاسخگویی آنها نسبت به مسئولیت های اجتماعی شان رابطه ای تنگاتنگ و مستقیم دارد. درواقع باید به این شعار باور داشت که: هرچه شفاف تر و سالم تر، به همان میزان پرسودتر و موفق تر
اخلاقیات و مسئولیتهای اخلاقی
اخلاق یعنی رعایت اصول معنوی و ارزش هایی که بر رفتار شخص حاکم است، مبتنی بر اینکه درست چیست و نادرست کدام است ارزش های اخلاقی تعیین کننده استانداردهایی هستند ، مبنی بر اینکه ازنظر رفتار و تصمیم گیری چه چیزی خوب یا بد است
انسان موجودی خودآگاه، مختار و مسئول است . فضیلت و رذیلت، سعادت و شقاوت همه به مسئولیت پذیری آدمی بازمی گردد
مسئولیت های اخلاقی حداقل به سه قسم هستند:
مسئولیت های اخلاقی بنگاه
مسئولیت های اخلاقی فردی- شخصی
مسئولیت های اخلاقی فردی- شغلی
سطوح رفتارهای اخلاقی
سطح اجتماعی : بزرگ ترین بخش آنچه رفتار اخلاقی محسوب می شود، برگرفته از اجتماع است . امروزه مدیران و دیگر کارکنان درمحیطی شفاف تر کار می کنند و اعمال و رفتارهای شان به صورت روشن وواضح در انظار عمومی جلوه گر می شود
سطح قانونی : بخش اعظمی از آنچه جامعه به عنوان رفتاراخلاقی و قانونی تفسیر می کند، برگرفته از قوانینی است که توسط مراجع ذی صلاح به تصویب رسیده است .
سطح سازمانی: سازمان می تواند با اتکا به کارکنان ودستورالعمل های خود رفتار اخلاقی راازرفتارغیراخلاقی متمایز و جدانماید.
سطح فردی : با وجود تفسیرهای اجتماعی، قانونی و سازمانی در مورد آنچه اخلاقی است، اما بسیاری از افراد براساس ارزش های شخصی خود اقدام به تصمیم گیری و رفتار می کنند .
سطوح رفتارهای اخلاقی
عوامل موثر بر رفتار اخلاقی و غیر اخلاقی مدیران
رابینز و کولتر عوامل تاثیرگذار بر رفتارهای اخلاقی و غیراخلاقی مدیران را در پنج عامل به شرح زیر بررسی می کنند:
سطوح توسعه اخلاقی؛
ویژگی های فردی؛
متغیرهای ساختاری؛
فرهنگ سازمانی؛
گستره موضوعی اخلاق.
عوامل موثر بر رفتار اخلاقی و غیر اخلاقی مدیران
سطوح توسعه اخلاقی
سطح پیش قراردادی – سطح قراردادی – سطح فرا اخلاقی
ویژگی های فردی
متغیرهای شخصیتی – کانون کنترل
متغیرهای ساختاری
شامل ویژگی ها و مکانیزم هایی سازمانی هستند که اخلاقیات فردی را هدایت نموده و تحت تاثیر قرار می دهند.
فرهنگ سازمانی
مسئولیت اجتماعی شرکت ها، مفهومی است که به شدت با ارزش های زیربنایی سازمان ها در ارتباط است و نقش و رابطه دوسویه آن با فرهنگ سازمانی و بینش مدیران ارشد و رهبران سازمانی تعریف شده است .
گستره موضوعی (اخلاق)
مدیران چگونه میتوانند رفتار اخلاقی را در سازمان توسعه دهند؟
-1 استخدام و به کارگیری نیروی انسانی با استانداردهای اخلاقی بالا؛
-2 تعیین کدهای اخلاقی و قواعد تصمیم گیری؛
-3 هدایت و رهبری غیرمستقیم به وسیله نمونه های خوب و شاخص؛
-4 تعیین اهداف شغلی واقعی و لحاظ نمودن اخلاقیات در ارزیابی های عملکرد؛
-5 مهیا نمودن آموزش اخلاقیات؛
-6 اجرای ممیزی و حسابرسی های اجتماعی مستقل؛
-7 حمایت از افرادی که با دوراهی های اخلاقی مواجه می شوند.
رویکردهای اخلاقی
انتخاب های اخلاقی به طور اجتناب ناپذیری با این پیش فرض صورت می گیرد که ذینفعان اصلی باید سودشان قبل از سایر ذینفعان تامین شود.
فایده گرایی
فایده گرایی دیدگاهی اخلاقی است که نخستین بار توسط جرمی بنتام مطرح شد و بعدها توسط جان استوارت میل و هربرت اسپنسر گسترش یافت . این دیدگاه معتقد است ؛ مولفه اخلاقی بودن یعنی فراهم آوردن خوشی بیشتری برای تعداد بیشتری از افراد
قرارداد اجتماعی
به گفته جان لاک اگر حقوق طبیعی و منافع افراد محفوظ باشد، به صورت آزاد، برابر ومستقل به قراردادهای اجتماعی پایبند خواهند بود.
فردگرایی یا رویکرد اقتصاد آزاد
آدام اسمیت، علی رغم آنکه بعضی از اندیشمندان نظیرتوماس هابز معتقدند فرصت طلبی خودخواهانه برای پیشبرد منافع شخصی می تواند به زیان منافع دیگران تمام شود، منافع انسان را در گروخوشی و خیر دیگران می داند
مسئولیت اجتماعی و اخلاق مدیران
آندرسن :" هر دو اصطلاح اخلاق مدیریت و مسئولیت اجتماعی در رابطه با رعایت ارزش ها، هنجارها و اصول اخلاقی جامعه ، تامین کننده هدف های سازمان توسط مدیران هستند ، با این تفاوت که مسئولیت اجتماعی در ارتباط با مسائل کلان سازمان و اخلاق در ارتباط با رفتار فردی کارکنان و مدیران است".
سازمان ها و مدیران در مقابل مسئولیت ها و تعهدات اخلاقی چهاردسته اند:
-1 دسته اول، استراتژی تدافعی دارند . این دسته از مدیران، تعهداخلاقی ندارند و به محیط و کارکنان لطمه وارد می کنند و سعی در غارت آنان دارند.
-2 دسته دوم، استراتژی واکنشی دارند. این دسته از مدیران، تعهداخلاقی ندارند؛ اما بر اثر فشار عوامل خارجی، نسبت به تعهدات خود عمل می نمایند.
-3 دسته سوم، استراتژی انطباقی دارند . این دسته از مدیران، تعهداخلاقی را پذیرفته اند و بدون تهدید و فشار، به انجام آن اقدام می کنند.
-4 دسته چهارم، استراتژی اثرگذار دارند . این دسته از مدیران، تعهداخلاقی را پذیرفته اند و با میل و رغبت و در جهت خدمت، به انجام آن اقدام می کنند
پس:
میزان اعتبار و موفقیت سازمان ها در فعالیت های خود و کسب سهم بازار بیشتر، با میزان و نحوه پاسخگویی آنها نسبت به مسئولیت های اجتماعی رابطه ای نزدیک و مستقیم دارد . مسئولیت اجتماعی فرامرزی است و شامل فعالیت در سازمان ملل و سازمان جهانی کار می شود و باید از طریق نهادهای مدنی و انجمن ها در سراسر جهان توسعه یابد و این نهادها و انجمن ها همواره مورد نظارت و حمایت مجامع جهانی و بین المللی نظیر سازمان ملل متحد با شند
خدایا چنان کن سر انجام کار
تو خشنود باشی و ما رستگار