فصل6
ماگماتیسم و سنگ های درونی
ساخت های مختلف مواد مذاب پس از سرد شدن
1-باتولیت
2-لاکولیت
3-سیل
4-دایک
ذوب و تبلور
تشکیل ماگما
افزایش دما
کاهش فشار
آب
نوع کانی ها
اسیدی
بازیک و خیلی بازیک
سری واکنشی بوون
بافت سنگ های آذرین
درشت بلور
ریز بلور
شیشه ای
پورفیری
حفره دار و اسفنجی
طبقه بندی سنگ های آذرین
ترکیب شیمیایی
نوع کانی ها
بیرونی و درونی بودن سنگ
موار د استفاده
آیا در زیر پوسته زمین همه جا مواد مذاب وجود دارد؟
خیر فقط در بخش هایی از داخل زمین دیده می شود.
نحوه پیدایش سنگ های آذرین بیرونی و درونی
سرد شدن مواد مذاب در داخل و سطح پوسته زمین
ساخت های مختلف مواد مذاب پس از سرد شدن در داخل زمین
1-باتولیت
2-لاکولیت
3-سیل
4-دایک
باتولیت چیست؟
باتولیت ها بزرگترین و وسیع ترین توده های آذرین عمقی اند مانند کوه الوند در همدان به عمق بین 10تا 30کیلومتر .
بلور سنگ های تشکیل دهنده باتولیت ها درشت است یا ریز؟چرا؟
دانه درشت زیرا مواد مذاب در زمان طولانی و بسیار کند در داخل زمین متبلور شده اند .
چگونه باتولیت ها در سطح زمین ظاهر می شوند؟
در اثر فرسایش قسمت های بالایی باتولیت
لاکولیت چیست؟
لاکولیت ها ، توده های نفوذی عدسی شکلی هستند .
دایک چیست؟
دایکها توده های نفوذی لایه ای شکل اند که طبقات مجاور خود را قطع می کنند و غالبا در اثر نفوذ ماگما در شکاف سنگها به وجود می آیند.
سیل چیست؟
سیل ها ، توده های لایه ای شکلی هستند که موازی سطح طبقات متبلور شده اند.
-تشابه:هر دو از سرد شدن و متبلور شدن مواد مذاب به وجود آمده اند. تفاوت:سیل بطور افقی است و دایک به شکل عمودی متبلور شده اند.
ذوب و تبلور
وضعیت مواد در حالت ذوب
1-نظم و ترتیب ساختمان بلورین از بین می رود.
2-حجم ماده بیشتر شده و در نتیجه چگالی مایع کمتر از چگالی جامدی است که از آن به وجود می آید.
وضعیت مواد در حالت تبلور
در حالت تبلور ،عکس پدیده ذوب رخ می دهد.
1-با کاهش دمای ذوب ،یون ها به یکدیگر نزدیک تر می شوند .
2- حرکت آزادنه خود را تقریبا از دست می دهند.
نحوه ایجاد ماگما
ذوب سنگ های پوسته زمین و یا گوشته طی فرایند بسیار پیچیده
عوامل موثر بر ذوب سنگ ها
1-افزایش دما
2-وجود فشار
3-وجود مواد فرار مانند آب
نقش افزایش دما در ذوب سنگ ها
پیوندهای یونی را در کانی ها سست و از هم جدا می کند و موجب ذوب سنگ ها می شود.
نقش فشار در ذوب سنگ ها
بر خلاف دما هر چه فشار کمتر شود سنگ ها زودتر به ذوب نزدیک تر می شوند.فشار زیاد موجب استحکام پیوندهای شیمیایی کانی ها شده و مانع ذوب سنگ ها می شود.
نقش آب در ذوب سنگ ها
با افزایش فشار بخار آب در کانی ها موجب جدا شدن پیوندهای یونی در کانی ها شده و موجب ذوب سنگ ها می شود.
ذوب ناقص چیست؟
در فرایند ذوب بعضی از کانی ها زود تر ذوب می شوند(زود گداز)
و بعضی دیگر دیرتر ذوب می شوند(دیرگداز)
در نتیجه بعضی از کانی ها ذوب نمی شوند و یا دیرتر ذوب می شوند.
نوع کانی های سنگ های آذرین به چه عاملی بستگی دارد؟
ترکیب شیمیایی و نوع کانی ها
انواع سنگ های آذرین بر اساس شکل ظاهری
1-سنگ های اسیدی
2-سنگ های بازیک م خیلی بازیک
1-پرسیلیس
2-ظاهری روشن دارد به علت وفور کوارتز و فلدسپات
1-کم سیلیس
2-تیره هستند به علت وفور کانی های آهن و منیزیم دار
تعریف سری واکنشی بوون
توالی تشکیل کانی ها
الیوین
مایع مذاب باقیمانده
پیروکسن
پیروکسن
مایع مذاب باقیمانده
آمفیبول
آمفیول
مای مذاب باقیمانده
بیوتیت
مثال
سری واکنشی بوون
ویزگی های سری واکنشی بوون bowen
1-وقتی ماگمای داغ شروع به سرد شدن می کند در دماهای متفاوت کانی هایی با ترکیبات گوناگون به وجود می آید.
2-بیشتر ماگماها ترکیبات بازالتی دارند.
3-نخستین کانی هایی که از سرد شدن ماگما حاصل می شود پلاژیوکلاز کلسیم دار و الیوین است.
4-از تجمع این دو کانی(الیوین و پلاژیوکلاز) سنگ بازالتی (گابرو) به وجود می آید.
عامل ایجاد سنگ های آذرین مختلف
جدا شدن بلورهای اولیه
و عدم واکنش با مایع باقیمانده
و انجماد
سنگ های مختلف آذرین به وجود می آید.
منظور از بافت یک سنگ مانند سنگ آذرین چیست؟
بافت یک سنگ آذرین به اندازه شکل و آرایش کانی های موجود در سنگ اشاره می کند.
انواع سنگ های آذرین از نظر بافت
1-درشت بلور
2-ریز بلور
3-شیشه ای یا فاقد بلور
4-پورفیری
5-اسفنجی
ارتباط بین میزان سرعت سرد شدن ماگما با اندازه بلورها
هر قدر سرعت سرد شدن ماگما کُند تر باشد تعداد بلورها کم تر ولی اندازه آنها بزرگ تر
و هرقدر سرعت سرد شدن سریع تر باشد بلورها کوچک تر ویا حتی بدون بلور تشکیل می شود. مانند ابسیدین
بافت شیشه ای چیست؟
نوعی سنگ آذرین است که فاقد بلور است (دارای بافت شیشه ای) است زیرا ماگما خیلی سریع سرد شده است.
بافت شیشه ای
سنگ های آذرین که فاقد بلور هستند.
چرا در بعضی از سنگ ها ساختمان منطم بلورین وجود ندارد؟
چون به سرعت سرد شده اند مانند ابسیدین
ابسیدین چیست؟
زیرا سنگ در دو مرحله سرد شده است. مرحله اول در اعماق (درشت بورها)
و مرحله دوم در مسیر حرکت و نزدیک شدن به سطح زمین(ریز بلورها) و یا در سطح زمین
که خمیره سنگ سریعا انجماد یافته است.
بافت پورفیری
بافت پورفیری چیست؟
بلورهای درشت در زمینه ای فاقد بور یا ریز بلور قرار دارد.
علت وجود بافت پورفیری چیست؟
بافت حفره دار و اسفنجی
بافت حفره دار و اسفنجی در چه سنگ های دیده می شود؟
سنگ پا و پوکه معدنی
علت به وجود آمدن بافت حفره دار و اسفنجی
به علت خروج گازها از گدازه در حال انجماد
ملاک های طبقه بندی سنگ های آذرین
1-ترکیب شیمیایی که به مقدار سیلیس موجود در سنگ وابسته است.
2-نوع کانی های تشکیل دهده سنگ.
3-بیرونی و درونی بودن آن ها(بافت سنگ)
تفسیر شکل 8-6
هر سنگ آذرین درونی یک معادل بیرونی دارد.
زیرا یک ماده مذاب ممکن است در اعماق و یا در سطح زمین سرد شود
در این حالت دو نوع سنگ به وجود می آید
که از نظر شیمیایی و کانی شناسی به هم شبه اند
ولی از نظر بافت با هم متفاوتند.
در این شکل اقسام سنگ هایی که بافت تماما شیشه ای و حفره دار دارند دیده نمی شود.
مسلما این سنگ ها معادل درونی دارند.
رنگ سنگ های آذرین تابع کانی های موجود در آن ها است و وسیله خوبی برای تشخیص و نام گذاری سنگ ها است.
موارد استفاده از سنگ های آذرین
1-استفاده به عنوان سنگ های تزئینی مانند گرانیت و گابرو
2-استفاده در شیشه سازی مانند رگه های سیلیس
3-استفاده در چینی سازی مانند رگه های فلدسپات
4-استفاده برای عایق ساختمان مانند پوکه معدنی
5-سائیدن و پرداخت چوب مانند سنگ پا
اهمیت فرایندهای آذرین
1-به وجود آمدن بعضی از فلزات با ارزش و اقتصادی مانند طلا،نقره،مس کُرُم،سرب،جیوه و پلاتین
2-به وجود آمدن چشمه های آب گرم مانند سرعین اردبیل،اطراف کوه دماوند و بستان آباد آذربایجان شرقی
3-پیدایش خاک از فرسایش و هوازدگی کانی های سنگ های آذرین