قصه درمانی
استاد راهنما :
دانشجو:
درس:
مقطع:
دانشگاه :
مقدمه
استفاده از قصه و روایت برای آموزش و شناساندن حقیقت، شیوه های درست زندگی، اخلاقیات و روش های دستیابی به کمال و موفقیت به اندازه تاریخ بشر قدمت دارد به گونه ای که حتی یکی از رویکردهای مهم قرآن برای آموزش شیوه های درست زندگی و کشف حقایق استفاده از استعاره ها، روایت ها و قصه های اقوام و مردمان مختلف است.
علاقه ی درمانگران به قصه گویی با کار ریچارد گاردنر در سال ۱۹۷۱ شروع شد.
1
قصه گویی متقابل
گاردنر از فن قصه گویی متقابل در روان درمانی کودک استفاده کرد. در این فن از کودک خواسته می شود داستانی دارای آغاز، میانه و پایان بگوید. سپس درمانگر موضوعات روان تحلیل گرانه مرتبط با مسائل کودک را انتخاب می کند و در داستانی مشابه داستان کودک به کار می برد و آن را بیان می کند. در این داستان، درمانگر راه حل های سالم تر و عاقلانه تری را برای رویارویی با مشکلات ارائه می کند.
2
به طورکلی حکایت و قصه در فرایند درمان، عرصه ای را فراهم می آورد که مراجع یا مددجو می تواند قصه زندگی خودش را به آن فرا فکنی کند و به مضمون قصه معنای واقعی ببخشد. قدرتمندترین مکانیسمی که در این جا عمل می کند شاید "همانندسازی" باشد. به این معنی که مراجع خودش را در جایگاه و نقش شخصیت اصلی قصه قرار داده و سعی می کند که آنچه شخصیت داستان انجام داده یا از انجام آن سر باز زده را تقلید کند.
همانندسازی
3
تاثیر قصه بر انسان
به طورکلی قصه و تمثیل چهار قلمرو از وجود انسان را تحت تاثیر قرار می دهند:
1: قلمرو شناختی: توانایی قصه در انتقال دانش و کمک به فرایند حل مسئله.
2: قلمرو عاطفی: قصه باعث پالایش عاطفی – هیجانی و امید آفرینی می شود.
3: قلمرو بین فردی: قصه باعث ایجاد رابطه انسانی – اجتماعی افراد با یکدیگر می شود. "من تنها نیستم، دیگران نیز چنین مشکلی دارند." (پیوند اجتماعی).
4: قلمرو شخصی: قصه باعث بصیرت و بینش می شود، چرا که فرد مسائل زندگی اش را در روایت دیگران ملاحظه و مشاهده کرده و درک بهتری از خود و مشکل اش پیدا می کند.
4
کاربرد کلی قصه درمانی
رویکردهای داستانی در روان شناسی تا کنون بر چند محور متمرکز بوده اند:
1- استفاده از قصه به عنوان یک فن درمانی، در روان درمانی فردی و خانوادگی.
2- استفاده از قصه در جایگاه ابزار تشخیصی.
3- استفاده از قصه در حکم روشی برای پرورش تواناییهای کودکان.
5
نقش قصه
شاید مهم ترین نقشی که قصه یا اسطوره در درمان ایفا می کند؛ همگانی و جهانی جلوه دادن مشکلاتی است که مراجع با آن دست وپنجه نرم می کند. بنابراین مراجع احساس نمی کند که تنها است و مشکلش منحصربه فرد و غیرقابل حل است و این همان پدیده ای است که در فرایند گروه درمانی به خوبی شناخته شده و یکی از مزیت های گروه درمانی محسوب می شود. چراکه همگانی دیدن مشکل و شریک شدن تجارب فردی همواره یکی از عوامل درمانی بسیار موثر گزارش شده است.
حکایت یا قصه در وهله اول به مراجع می گوید که فقط او نیست که اینگونه مشکلات را تجربه کرده است و چنین احساسی دارد، بلکه دیگران هم قبل از او چنین مشکلاتی داشتند. فهم این نکته اغلب درد و ناراحتی را به طور معناداری کاهش داده و به فرد کمک می کند تا همانند دیگران برای یافتن راه حلی برای مشکل خود تلاش نماید.
6
قصه در شناخت درمانی
در شناخت درمانی، قصه و تمثیل می تواند در انتقال مفاهیم بنیادی و مولفه های اصلی درمان به مراجع کمک کند. مثلاً با یک قصه خوب می توان برای مراجع به روشنی توضیح داد که افکار ناسازگار (خطای فکری) اساساً چگونه ایجاد می شوند، چگونه تعمیم یافته و چطور انتزاع شده و مورد تحریف قرار می گیرند و چگونه در یک رویداد یا واقعه جدید، الگوی واکنشی آشنا (عادتی) را برمی انگیزند.
7
قصه و تغییر شناخت
ازآنجایی که هر فردی تجارب منحصربه فردی را خلق می کند، قصه ها و تمثیل ها احتمالات چندگانه ای را فراهم می سازند تا هر فرد با توجه به شرایط خود به قصه ها معنا داده و با آن ها رابطه برقرار کند. در بعضی مواقع شنیدن یک قصه قصه های دیگری را به ذهن متبادر می سازد.
قصه ها ابزار ویژه ای برای استفاده در روان درمانی اند چرا که آن ها با همه مردم در هر سن وسالی ارتباط برقرار می کنند و دلیل دیگر آن که ما انسان ها غالباً به شکل قصه و داستان می اندیشیم.
8
قصه و تغییر شناخت
به قول امانوئل کانت برای اذهان غیر منطقی، استدلال ها شبیه ماهی اند. هرچند هم منطقی باشند بازهم ممکن است از چنگ ذهن ضعیف فرار کنند. مگر این که به کمک تصاویر ذهنی و تمثیل در ذهن جایگزین شوند. از این رو ما به استعاره و تمثیل نیاز داریم تا چیزی را که قابل دیدن یا لمس کردن نیست خوب درک کنیم در غیر این صورت آن را فراموش می کنیم. یکی از مهم ترین کاربردهای بالینی قصه ها این است که قصه و تمثیل به طور طبیعی باعث می شود فرد (یا خانواده یا گروهِ) شنونده، قصه های شخصی یا روایت زندگی خصوصی خود را بیان کند.
9
مراجعین در فصل بندی قصه هایشان، اغلب توالی معنادار حوادث زندگی خود را کشف نموده و نسبت به پیام خاص حکایاتی که شنیده اند، بینش و بصیرت پیدا کرده و با آن پیوند می یابند. به بیانی دیگر هنگامی که ما چیزی را گم می کنیم برای یافتن آن سعی می کنیم درذهن و درعمل تمام جاهایی را که رفته ایم و عبور کرده ایم بررسی کنیم.
قصه به ما کمک می کند جایی که احساس فردی خود را گم کرده ایم بیابیم و بدانیم از کجا باید شروع کنیم.
10
قصه، تمثیل و حکایت یکی از کهن ترین روش های انسان برای انتقال معرفت به نسل ها بوده است. قصه ها شادند، سرگرم کننده اند، نمایشی اند اما فراتر از همه معرفت را به شکلی دل پذیر از ذهنی به ذهن دیگر منتقل می سازند.
تمثیل راهی است برای خلق تجربه های آموزنده که هر مراجع ممکن است خودش با آن ها روبه رو نشده باشد. به بیان دیگر تمثیل تکرار یک تجربه ی قدیمی برای کمک به تغییر آموخته های به دست آمده از آن تجربه است.
درطول تاریخ قصه ها راهی برای سهیم شدن و مراوده تجارب بنیادین زندگی و چگونگی استفاده از این تجارب برای سلامتی و بهزیستی آینده افراد بوده اند.
انتقال معرفت
11
اریکسون نیاز نداشت اطلاعات وسیعی درباره زمینه و سابقه بیمار و حتی درباره نشانه های ناراحتی او به دست آورد. شاید بتوان گفت که شناسایی او شمی بود اما باید توجه داشته باشیم که شم اریکسون ریشه در سال ها آموزش در مشاهده کردن داشت.
او نه تنها به موضوعات ساده ای مانند: حرکات بدن، طرز تنفس و میزان ضربان نبض (که از روی گردن آن را می خواند) توجه می کرد، بلکه به پاسخ ها و واکنش های بیمار در جریان گوش فرا دادن به قصه ها نیز توجه دقیق داشت.
قصه درمانی به روش میلتون اریکسون
12
ازجمله مفیدترین و مهم ترین روش های اریکسون می توان به ذهن خوانی اشاره کرد. اریکسون با مشاهده دقیق رفتار و پاسخ های بیمار، به او این احساس را می داد که از ذهنیاتش باخبر است و او را به خوبی می شناسد. این شناخت منجر به یک رابطه صمیمانه می شد. ارتباط موثر که در انواع روان درمانی ها نقش بزرگی بازی می کند در حالت هیپنوتیزم که اریکسون برای تعریف قصه هایش از آن استفاده می کرد؛ به سرعت تحقق می یابد.
اغلب روان درمانگران بدون توجه به مکتب خود قبول دارند که ارتباط موثر بسیار مهم است. یک رابطه ی درمانی قوی به بیمار این احساس را می دهد که او را درک می کنند. بیمار احساس امنیت خاطر کرده و با اعتمادبه نفس بیشتری با دنیای درون و بیرون خود برخورد می کند و با آمادگی بیشتری تن به ریسک می دهد.
ذهن خوانی
13
تاثیر قصه در خلسه هیپنوتیزمی
مسلما بعید است که تنها خواندن یا تعریف کردن یک یا چند داستان به تحول منجر گردد. تحول به احتمال بیشتر زمانی ایجاد می شود که شنونده و درمانگر، در شرایط پذیرش قرار داشته باشند. حالت پذیرش در شرایط خلسه هیپنوتیزمی بهتر ایجاد می شود.
در شرایط هیپنوتیزمی هر کلمه از گفتار درمانگر معنایی فراتر پیدا می کند، داستان و یا تنها یک کلمه از داستان میتواند اسباب روشنگری شود.
به اعتقاد اریکسون اشخاص در سابقه طبیعی خود منابعی دارند که می توانند از آن برای غلبه بر مشکل خود استفاده کنند. او خاطر نشان می سازد که اشخاص از منابعی برخوردارند که از آن اطلاعی ندارند.
14
در خلسه، رویا می تواند به یک واقعیت هیپنوتیزمی تبدیل شود. تنها کاری که خلسه می کند این است که به شما امکان می دهد از آموخته های قبلی خود استفاده کنید. ما اغلب نسبت به آموخته های خود بی اعتنا هستیم.
قصه درمانی به ذهن ناهشیار انگیزه می دهد تا از آموخته های فراوان و نبوغ خود استفاده کند.
15
درمانگر در هنگام هیپنوتیزم کردن و تعریف قصه باید نسبت به تغییراتی که در بیمار به وجود می آید و حاکی از توجه او به درمان است، حساس باشد. این تغییرات می تواند شامل:
شل شدن عضلات چهره
خیره نگاه کردن
پلک نزدن
و بی حرکتی کامل باشد.
درمانگر با دیدن این نشانه ها می تواند فرض را بر این بگذارد که بیمار به مرحله خلسه سبک رسیده است. در این زمان می تواند تلقینی بکند و یا خیلی ساده مثلاً بگوید: بسیار خب همین طور باقی بمان. در این زمان بیمار به احتمال زیاد با ذهنیات ناهشیار خود درگیر است.
نشانه های خلسه
16
داستان ها اغلب از انگاره هایی پیروی می کنند که در قصه های جن و پری، حکایات مذهبی و اسطوره های مردمی مشاهده می شوند. مانند اسطوره های مردمی بسیاری از آن ها از یک مضمون تلاش گرانه برخوردارند. تحقق یکی از ماموریت های واگذار شده از سوی اریکسون به بیمار ممکن است آن قدرها یک عمل قهرمانانه نباشد اما احساس موفقیتی که در بیمار ایجاد می کند با احساس ناشی از یک اقدام به قهرمانی قابل قیاس است.
با این حال ممکن است کسی بپرسد که چگونه گوش دادن به یک داستان حتی در شرایط خلسه هیپنوتیزمی می تواند به یک بیمار کمک کند؟ اثرش شبیه وجدی است که با تماشای یک فیلم سینمایی خوب پیدا می کنیم.
مضمون قصه های اریکسون
17
هنگام تماشای فیلم، خیلی ها در شرایط آگاهی متفاوتی قرار می گیرند. ما خود را با یک یا چند شخصیت فیلم همانندسازی می کنیم، این احساس حداکثر ده تا پانزده دقیقه دوام می آورد. اما بسیاری از کسانی که به داستان های اریکسون گوش می دهند سال ها بعد به آنها رجوع می کنند و حتی ممکن است نگرش و رفتارشان برای همیشه تغییر کند.
اریکسون علت این تغییرات دائمی را به هیپنوتیزم نسبت می داد که روی یادگیری های خودآگاه اثر می گذارد. وقتی درمانگر با استفاده از قصه به بیمار کمک می کند تا با دانش نهفته خود در تماس باشد، او به احتمال زیاد این یادگیری فراموش شده را در رفتارش می گنجاند و درنتیجه رفتار سازنده تری ایجاد می شود.
18
هدف اصلی اریکسون
هدف اصلی قصه های اریکسون ایجاد یک تحول درونی است. اغلب کسانی که این قصه ها را می شنوند احساس می کنند که با آزادی و خلاقیت بیشتری عمل می کنند. این احساس مسلما ناشی از تغییرات درون روانی است.
19
پژوهش های انجام شده
با وجود اینکه پژوهش در خصوص رویکرد قصه درمانی تنها در حدود سه دهه اخیر فراگیر شده است، پژوهشگران مختلف بر اثربخشی قصه درمانی بر بیماران مبتلا به اختلالهای روانی و افزایش خودآگاهی تاکید داشته اند. از جمله این پژوهشها می توان به استفاده از رویکرد قصه درمانی در درمان الکلیسم، خانواده درمانی، لکنت، کمک به هویت یابی نوجوانان و حتی استفاده از قصه درمانی در برنامه های شغلی و سازمانی اشاره کرد.
کارکرد قصه درمانی به ویژه برای کودکان برجسته تر می شود؛ زیرا آنها نمی توانند به سادگی افکار و احساساتشان را شناسایی و ابراز کنند. به همین دلیل قصه درمانی به صورت یکی از روشهای عالی مشاوره و روان درمانی کودکان مطرح شده است.
20
قصه درمانی برای کودکان
زمانی که کودکان به قصه گوش فرا می دهند یا قصه ای نیمه تمام را تکمیل می کنند، خود را در نقش قهرمان قصه قرار می دهند و در واقع به سمت تعارضهای خودشان پیش می روند. آنها ممکن است مهارتها و راه حلهایی را که شخصیتهای قصه به کار می برند، به طور ناهشیار برای مواجهه با مشکلات خود امانت گیرند. این امر موجب می شود آنها بتوانند بر گذشته و ناکامی های پیشین خود فایق آیند و آینده خود را پرمعناتر بیابند.
در خصوص کارآیی و اثربخشی قصه درمانی در مشکلات روان شناختی کودکان، پژوهشهای متعددی انجام شده است که از آن جمله می توان به استفاده از قصه درمانی برای کاهش اضطراب و افزایش احساس مسلط بودن و شایستگی و امیدواری در کودکان و همچنین بهبود مهارتهای ارتباطی کودکان مبتلا به اتیسم، اشاره کرد.
21
قصه گویی روشی غیرمستقیم برای ارایه چارچوب آموزش و ارتقای خودفهمی، کارآیی و وحدت دادن به تجارب است و می تواند در سلامت کودکان و نوجوانان نقش موثری داشته باشد. با توجه به اینکه در طی قصه درمانی کودکان باید بعد از شنیدن داستان، سوالات مربوط به آن را پاسخ دهند، یاد می گیرند که باید توجه کافی بر روی کار داشته باشند. در ابتدا برای رسیدن به پاداش، تشویق کلامی و خوراکی، این کار را انجام می دهند، اما بعد از مدتی یاد می گیرند این عمل در واقع جدای از تشویق و پاداش مستقیم به سازگاری آنها و حضور مثبت در محیط، کمک کرده است.
در فرآیند قصه درمانی شرکت کنندگان به عنوان افرادی که توانایی لازم را دارند تا مشکلاتشان را ببینند، حل کنند، راه حلها را مشخص کنند و برای خودمدیریتی مسئولیت داشته باشند، در نظر گرفته می شوند.
اثربخشی قصه درمانی بر کودکان
22
آنها در شناسایی و تعریف مشکلات براساس تجاربشان درگیر می شوند و به این آگاهی می رسند که بین مشکلات، راه حلها و پیامدهایی که درک می کنند ارتباط وجود دارد و راه حلهایی را که قادر به اجرای آن هستند را ارزیابی و انتخاب می کنند. این روش توانایی شناختی محدود کودکان را جبران می کند.
آنها تحت تاثیر قصه ها یاد می گیرند که چگونه عواطف و احساسات خود را ابراز کنند و چگونه از عواطف دیگران بهره مند گردند. به نظر می رسد که در طول قصه درمانی، کودک با مشاهده شخصیتهای گوناگون داستان، پیچیدگی های رفتار انسان را درک می کند و بنابراین بهتر می تواند با اطرافیان رابطه مناسب برقرار کند.
23
در قصه درمانی شناختی، درمانگر به منظور تشخیص افکار منفی کودک و درک نحوه و علت تاثیرگذاری آنها بر احساسات اندوهناک او کار می کند. درمانگر به کودک کمک می کند تا شیوه ارزیابی مجدد رویدادها و دیدن آنها را از زاویه ای متفاوت و مثبت تر بیاموزد و الگوهای منطقی تر و خوش بینانه تر را جانشین الگوهای غیرارادی و افکار خود ویرانگر کند و این امر می تواند طرز رفتار و نوع احساسات کودک را تغییر دهد.
کودک از طریق گوش دادن به قصه ها به ارزیابی و تحلیل رفتارها و تصورات خود می پردازد و با الهام از شخصیتهای موجود در قصه دست به اصلاح رفتارهای خود زده و موفق به کسب خودآگاهی و کسب بینش تازه نسبت به مسائل درونی خود می شود و سپس این همانند سازی را به زندگی خود فرافکن می کند تا از این طریق در باورها، افکار و هیجانات شخصیت داستان سهیم شود و به طور غیرمستقیم بر مسائل هیجانی و شناختی خود کار کند. در نهایت اگر کودک ارتباط بین موضوع قصه و موضوع زندگی خود را درک کند می تواند مستقیما درباره مسائل خود بیندیشد و برای آنها راه حلی بیابد.
24
قصه درمانی گروهی
قصه درمانی گروهی را می توان به عنوان روش موثری برای کاهش ناامیدی کودکان در نظر گرفت. کودکان دبستانی می توانند مفاهیم امیدواری و ناامیدی را در داستان ها درک کنند. طبق پژوهش فرانکسیز 2008، اکثر کودکان دبستانی شرکت کننده در پژوهش، امیدواری و ناامیدی را موضوعاتی قابل تغییر و شخصیت امیدوار داستان را شادتر از همتای ناامیدش می دانستند.
قصه درمانی گروهی فرصتی فراهم می آورد تا کودکان با تفکر درباره اهداف آینده خود و راه های رسیدن به آن، خودشناسی بیشتر، پذیرش خود و دریافت بازخورد مثبت اعضای گروه، خود را در رسیدن به اهدافشان موثر در نظر گیرند.
25
فنون قصه درمانی
بازی با کلمات احساسی: در این فن از راه بازی با کارت های احساسات (از قبیل خوشحال، غمگین، نگران، عصبانی) و قصه گویی توسط درمانگر و کودک، احساسات به طورکلی شناسایی و معنی می شود. سپس کودک احساساتش را از راه قصه ای که تعریف می کند فرا فکنی می کند. این کار به درمانگر امکان می دهد مشکل اصلی و فعلی کودک را شناسایی کرده و به او کمک کند تا با احساساتش روبه رو شود.
این روش برای کودکان دارای مشکلات رفتاری و اضطرابی و به ویژه کودکان بیش فعال مفید است.
26
فن جعبه ی دکمه
این روش برای کودکان و نوجوانانی مناسب است که در برقراری ارتباط پیش قدم نمی شوند. یک جعبه ی بزرگ پر از دکمه می تواند انواع حرف ها، سخنان و خاطرات را به یاد آورد. درمانگر از کودک می خواهد هر دکمه ای که احساس می کند حرفی می زند انتخاب و علت انتخاب خود را در قالب قصه ای بیان کند سپس دکمه را روی لباس خود (یا تکه پارچه ای) بدوزد.
27
قصه گویی رایانه ای
در این شیوه از کودک خواسته می شود به وسیله ی رایانه قصه ای را بنویسد یا بخشی را خودش تایپ کند و بقیه ی قصه را بگوید و درمانگر تایپ کند،
گاه ممکن است درمانگر بخواهد قصه گفته شده کودک را با یک پایان متفاوت اما سالم تر بازگو کند تا راه حل های سازنده تر و مناسب تری ارائه نماید. این روش برای کودکان به ویژه کودکان گوشه گیر و پرخاشگر مناسب است.
28
قصه گویی با استعاره ها
در این فن که مبنای روان تحلیلی دارد درمانگر با شنیدن نظرات کودک با جهان او آشنا می شود و نیازها و توانایی ها، تعارض ها و ترس های کودک را می شناسد. درمانگر بر مبنای یافته های تشخیصی، قصه ای را که قهرمان آن تعارض ها، رفتارها و خودِ ضعیف مشابهی دارد و با یادگیری مهارت های جدید بر مشکلاتش غلبه کرده است را تعریف می کند. پایان قصه ها همیشه مثبت و پر از موفقیت است.
این فن در مورد کودکانی که قدرت تخیل و خیال پردازی دارند و کودکانی که ترس های بیمارگونه، افسردگی، اضطراب و پرخاشگری و آسیب های جسمانی دارند سودمند است.
29
قصه گویی با استعاره های هنری یا کلامی
این فن برای کودکانی مفید است که تجربه ی فقدان دارند. در این فن درمانگر از کودک می خواهد تصویری بکشد که بیانگر احساسات او پیش از فقدان (مثلاً، جدایی والدین) باشد و در مورد آن قصه ای بگوید. پس ازآن از او می خواهد تصویری بکشد که بیانگر احساسات او پس از فقدان باشد و قصه ی آن را بیان کند. به این ترتیب کودک در شناسایی و بیان احساساتش مهارت پیدا می کند.
30
منابع
اریکسون، میلتون و روزن، سیدنی. (1375). قصه درمانی. ترجمه مهدی قراچه داغی، چاپ اول، تهران: نشر اوحدی.
کری، جرالد. (1398). نظریه و کاربست مشاوره و روان درمانی. ترجمه یحیی سید محمدی، چاپ بیست و یکم، تهران: نشر ارسباران.
صاحبی، علی. (1399). قصه درمانی (گستره تربیتی و درمانی تمثیل)، چاپ پنجم، انتشارات ارجمند.
ذبیح قاسمی، مریم؛ طهرانی زاده، مریم؛ مردوخی، محمدسعید. (1398). اثربخشی قصه درمانی بر سازگاری اجتماعی و احساس تنهایی کودکان معلول جسمی حرکتی. فصلنامه کودکان استثنایی، سال نوزدهم شماره ۲ پیاپی ۷۲.
درویش دماوندی، زهرا؛ درتاج، فریبرز؛ قنبری هاشم آبادی، بهرامعلی؛ دلاور، علی. (1399). اثربخشی قصه درمانی مبتنی بر کنشهای اجرایی روزمره بر بهبود نظم جویی شناختیِ هیجان کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه / بیشفعالی. مجله علوم روانشناختی، دوره نوزدهم، شماره 90، صفحه 787-797.
منابع
صنعت نگار، سارا؛ حسین آبادی، حسین؛ اصغری نکاح، سید محسن. (1391). مقاله اثربخشی قصه درمانی گروهی بر کاهش ناامیدی و تنهایی کودکان دختر مراکز شبه خانواده. فصلنامه روانشناسی کاربردی، سال 6، شماره 4،صفحه 23-7.
شهابی زاده، فاطمه؛ خواجه ایمنیان، فاطمه. (1397). اثربخشی قصه درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی- رفتاری بر اضطراب دانش آموزان دختر دبستانی. دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی، سال نوزدهم، شماره 1، صفحه 80-70.
شیبانی، شهناز؛ یوسفی لویه، مجید؛ دلاور، علی. (1385). تاثیر قصه درمانی بر کاهش علایم افسردگی در کودکان افسرده. پژوهش در حیطه کودکان استثنایی، سال ششم، شماره 4.
علی مرادی، مهناز؛ قربان شیرودی، شهره، خلعتبری، جواد، رحمانی، محمد علی. (1398). مقایسه اثربخشی قصه درمانی و درمان روان نمایشگری بر خودتوانمندسازی اجتماعی و ناگویی هیجانی دانش آموزان دختر با اختلال یادگیری خاص. فصلنامه کودکان استثنایی، سال نوزدهم شماره ۱ پیاپی ۷۱.
با تشکر از توجه شما