قانون حفاظت محیط زیست
تاریخچه
در سال ۱۳۵۳ پس از برپایی کنفرانس جهانی محیط زیست در استکهلم و با تصویب قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست در ۲۱ ماده، این سازمان از اختیارات قانونی تازه ای برخوردار شد (قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، مصوب ۱۳۵۳/۳/۲۸) و از نظر تشکیلاتی نیز تا اندازه ای از ابعاد و کیفیت سازگار با ضرورت های برنامه های رشد و توسعه برخوردار شد.
اسکندر فیروز، مرداد سال ۱۳۵۶ از ریاست سازمانی که بینان گذارش بود، کناره گیری کرد. پس از آن تا پاییز سال بعد منوچهر فیلی ریاست دستگاه محیط زیست ایران را بر عهده داشت.[۲]
پس از انقلاب ۵۷ زمزمه هایی از تعطیلی این سازمان شنیده شد اما عده ای توانستند از عملی شدن این خواسته جلوگیری کنند.
تعریف حفاظت از محیط زیست
حفاظت از محیط زیست، عبارتست از تلاشی که به منظور حفظ سلامتی محیط و انسان ها، در سطوح شخصی، سازمانی یا دولتی، از محیط طبیعی محافظت می کند. با توجه به رشد جمعیت و تکنولوژی، محیط بیوفیزیکی گاهی اوقات نادیده گرفته می شود. این موضوع باید به رسمیت شناخته شود و دولت ها باید محدودیت هایی علیه فعالیت های تخریب محیط زیست ایجاد کنند. از سال ۱۹۶۰، جنبش های فعال زیست محیطی ایجاد شده اند که از مسایل مختلفی در این زمینه اطلاع دارند. هیچ توافقی در مورد میزان اثر فعالیت های انسانی بر روی محیط زیست وجود ندارد و اقدامات حفاظتی گاهی مورد انتقاد قرار می گیرند. موسسات علمی اکنون دوره های آموزشی را پیشنهاد می دهند، مثل مطالعات زیست محیطی، مدیریت محیط زیست و مهندسی محیط زیست، که تاریخچه و روش های حفاظت از محیط زیست را آموزش می دهند.
حفاظت از محیط زیست احتیاج به توجه، به فعالیت های مختلف انسانی دارد. تولید زباله، آلودگی هوا و از بین رفتن تنوع زیستی (ناشی از معرفی گونه های مهاجم و گونه های در حال انقراض) بعضی از موارد مرتبط با حفاظت محیط زیست هستند. حفاظت از محیط زیست تحت تاثیر سه فاکتور در هم آمیخته است: قوانین زیست محیطی، اخلاق و آموزش و پرورش. هر کدام از این سه فاکتور، هم در سطح تصمیمات بین المللی و هم در سطح ارزش های رفتاری و شخصی، بر محیط زیست تاثیر می گذارند. برای اینکه حفاظت از محیط زیست به واقعیت تبدیل شود، مهم است که جوامع، در این زمینه ها پیشرفت کرده و تصمیمات زیست محیطی را اتخاذ کنند.
قانون حفاظت محیط زیست
طبق اصل پنجاهم جمهوری اسلامی ، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات رو به رشدی داشته باشند ، وظیفه عمومی تلقی می گردد.از این رو فعالیت های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند ممنوع است . سازمان حفاظت محیط زیست که در این قانون سازمان نامیده می شود وابسته به ریاست جمهوری و دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی است و زیر نظر شورایعالی حفاظت محیط زیست انجام وظیفه می کند.
وظایف سازمان حفاظت محیط زیست
ماده ۱ حفاظت و بهبود و بهسازی محیط زیست و پیشگیری و ممانعت از هر نوع آلودگی و هر اقدام مخربی که موجب برهم خوردن تعادل و تناسب محیط زیست میشود، همچنین کلیه امور مربوط به جانوران وحشی و آبزیان آبهای داخلی از وظائف سازمان حفاظت محیطزیست است. و همچنین تعیین مناطقی تحت عنوان پارک ملی ـ آثار طبیعی ملی ـ پناهگاه حیات وحش ـ منطقه حفاظت شده و تصویب حدود دقیق این مناطق از دیگر وظایف سازمان محیط زیست می باشد.
رعایت نکات ضروری در اعمال وظایف
1ـ مفاد ماده 27 قانون شکار و صید مصوب خرداد ماه 1346 همچنین قوانین و مقررات مربوط به سازمان جنگلها و مراتع 2ـ کسب موافقت وزیر جهاد کشاورزی و منابع طبیعی******* در مورد مناطقی که با اجازه یا توسط سازمان جنگلها و مراتع کشور در آنها طرح جنگلداری یا مرتع داری به موقع عمل گذارده شده یا می شود. 3ـ کسب موافقت وزیر معادن و فلزات* 5 در مورد مناطقی که طرحهای اکتشاف و بهره برداری از مواد معدنی طبق قانون مربوط اجرا می گردد.
شورای عالی حفاظت محیط زیست و اعضای آن
ماده ۲ ریاست شورایعالی حفاظت محیط زیست با رئیس جمهور است و اعضای آن عبارتند از: وزرای کشاورزی، کشور، صنایع، مسکن و شهرسازی، جهادسازندگی، بهداشت، درمان و آموزشپزشکی، رئیس سازمان برنامه و بودجه * ۲ رئیسسازمان حفاظت محیط زیست و چهارنفر از اشخاص یا مقامات ذیصلاح که بنا به پیشنهاد رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و تصویب رئیس جمهور برای مدت سه سال منصوب میشوند.
تبصره
در موارد لزوم بر حسب مورد به پیشنهاد رئیس سازمان حفاظت محیطزیست و تصویب رئیس جمهور از سایر وزرا برای حضور در جلسات شورایعالی دعوت بعمل می آید. وزرائی که بدین نحو به جلسات دعوت میشوند در تصمیم گیری شورا حق رای دارند. *
انتخاب رئیس سازمان حفاظت محیط زیست
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست توسط رئیس جمهور انتخاب و سمت دبیر شورایعالی حفاظت محیط زیست را نیزبر عهده دارد.
ماده 6 سازمان حفاظت محیط زیست
الف ـ انجام دادن تحقیقات و بررسیهای علمی و اقتصادی در زمینه حفاظت و بهبود و بهسازی محیط زیست و جلوگیری از آلودگی و برهم خوردن تعادل محیط زیست از جمله موارد ذیل : 1ـ طرق حفظ تعادل اکولوژیک طبیعت (حفظ مناسبات محیط زیست ) 2ـ تغییراتی که تاسیسات و مستحدثات مختلف در وضع فیزیکی و شیمیایی و بیولوژیک خاک ، آب و هوا ایجاد می نمایند و این تغییرات سبب دگرگونی وضع طبیعی می گردند. مانند تغییر و تخریب مسیر رودخانه ها ، تخریب جنگلها و مراتع دگرگونی اکولوژی دریاها، بهم خوردن زهکشی طبیعی آبها و دگرگونی و انهدام تالابها. 3ـ استفاده از سموم کشاورزی یا مواد مصرفی زیان آور به محیط زیست . 4ـ طرز جلوگیری از پخش و ایجاد صداهای زیان آور به محیط زیست . 5ـ حفظ محیط زیست از نظر ظواهر طبیعت و طرق زیباسازی آن . .
ادامه
ب ـ پیشنهاد ضوابط به منظور مراقبت و جلوگیری از آلودگی آب و هوا، خاک و پخش فضولات اعم از زباله ها و مواد زائد کارخانجات و بطور کلی عواملی که موثر بر روی محیط می باشند. ج ـ هر گونه اقدام مقتضی به منظور بهبود و بهسازی محیط زیست در حدود قوانین مملکتی با حفظ حقوق اشخاص دـ تنظیم و اجرای برنامه های آموزشی به منظور تنویر و هدایت افکار عمومی در زمینه حفظ و بهسازی محیط زیست . ه- ایجاد باغهای وحش و موزه تاریخ طبیعی . وـ برقراری هرگونه محدودیت و ممنوعیت موقتی زمانی ـ مکانی ـ نوعی ـ طریقی و کمی شکار و صید و اعلام آن طبق مقررات ماده 4 قانون شکار و صید. زـ همکاری با سازمانهای مشابه خارجی و بین المللی به منظور حفظ محیط زیست در حدود تعهدات متقابل
طرحهای عمرانی در محدوده محیط زیست
ماده 7ـ هر گاه اجرای هر یک از طرحهای عمرانی و یا بهره برداری از آنها به تشخیص سازمان با قانون و مقررات مربوط به حفاظت محیط زیست مغایرت داشته باشد سازمان ، مورد را به وزارتخانه یا موسسه مربوط اعلام خواهد نمود تا با همکاری سازمانهای ذیربط به منظور رفع مشکل در طرح مزبور تجدید نظر بعمل آید. در صورت وجود اختلاف نظر طبق تصمیم رئیس جمهور عمل خواهد شد.*
شکار، صید و پرورش جانوران وحشی
ماده 8ـ مبادرت به هر گونه شکار و صید و پرورش و تکثیر و نگهداری و خرید و فروش جانوران وحشی و اجزاء آن و استفاده و سیاحت از مناطق مذکور در بند (الف ) ماده 3 این قانون مستلزم تحصیل پروانه یا اجازه از سازمان می باشد و در هر یک از موارد فوق که ضرورت ایجاب نماید سازمان می تواند با تصویب شورایعالی حفاظت محیط زیست اجازه یا پروانه رایگان صادر نماید.
تبصره
تبصره ـ در مواردی که صدور پروانه های موضوع این ماده همچنین صدور پروانه صادرات و واردات جانوران وحشی و اجزاء آنها به موجب قوانین مربوط به وزارتخانه ها یا سازمانهای دیگری محول گردیده ، مرجع صادرکننده پروانه با جلب موافقت سازمان اقدام خواهد کرد.*
آلودگی محیط زیست
ماده 9ـ اقدام به هر عملی که موجبات آلودگی محیط زیست را فراهم نماید ممنوع است . منظور از آلوده ساختن محیط زیست عبارتست از پخش یا آمیختن مواد خارجی به آب یا هوا یا خاک یا زمین به میزانی که کیفیت فیزیکی یا شیمیایی یا بیولوژیک آن را به طوریکه زیان آور به حال انسان یا سایر موجودات زنده و یا گیاهان و یا آثار و ابنیه باشد تغییر دهد.
تبصره
تبصره ـ استعمال سموم به منظور مبارزه با آفات نباتی و جانوران و حشرات موذی با رعایت قوانین و مقررات وزارت کشاورزی و منابع طبیعی مشمول این ماده نخواهد بود ولی در صورتیکه استفاده از سموم برای مقاصد بالا مغایر با بهسازی محیط زیست باشد سازمان ضرورت تجدید نظر در مقررات مربوط و جایگزینی مواد و طرق دیگری را برای دفع آفات توصیه خواهد نمود.
ماده 10 قانون حفاظت محیط زیست
ماده 10ـ مقررات جلوگیری از آلودگی یا تخریب محیط زیست و جلوگیری از پخش و ایجاد صداهای زیان آور به محیط زیست و همچنین ضوابط تعیین معیار و میزان آلودگی موضوع ماده 9 این قانون و محدودیت و ممنوعیت های مربوط به حفظ و بهبود و بهسازی محیط زیست به موجب آیین نامه هائی خواهد بود که به تصویب کمیسیونهای کشاورزی ومنابع طبیعی و عمران روستائی و بهداری و دادگستری مجلسین برسد.
موارد ماده 11 و 12 قانون حفاظت محیط زیست
ماده 11ـ سازمان با توجه به مقررات و ضوابط مندرج در آیین نامه های مذکور در ماده 10 کارخانجات و کارگاههائی که موجبات آلودگی محیط زیست را فراهم می نمایند مشخص و مراتب را کتباً با ذکر دلایل بر حسب مورد به صاحبان یا مسئولان آنها اخطار می نماید که ظرف مدت معینی نسبت به رفع موجبات آلودگی مبادرت یا از کار و فعالیت خوداری کنند. در صورتیکه در مهلت مقرر اقدام ننماید به دستور سازمان از کار و فعالیت آنها ممانعت به عمل خواهد آمد. در صورتیکه اشخاص ذینفع نسبت به اخطار یا دستور سازمان معترض باشند می توانند به دادگاه عمومی * محل شکایت نمایند دادگاه فوراً و خارج از نوبت به موضوع رسیدگی می کند و در صورتیکه اعتراض را وارد تشخیص دهد رای به ابطال اخطار یا رفع ممانعت خواهد داد. رای دادگاه قطعی است . تبصره ـ رئیس سازمان می تواند در مورد منابع و عواملی که خطرات فوری در برداشته بانشد بدون اخطار قبلی دستور ممانعت از ادامه کار و فعالیت آنها را بدهد.
ادامه
ماده 12ـ صاحبان یا مسئولان کارخانجات و کارگاههای موضوع ماده 11 مکلفند به محض ابلاغ دستور سازمان ، کار یا فعالیت ممنوع شده را متوقف و تعطیل نمایند. ادامه کار یا فعالیت مزبور منوط به اجازه سازمان یا رای دادگاه صلاحیتدار خواهد بود. در صورت تخلف به حبس از شصت و یک روز تا یک سال و یا پرداخت جزای نقدی از پنج هزارویک ریال تا پنجاه هزار ریال یا به هر دو مجازات محکوم خواهند شد.*
تخلف از مقررات و ضوابط
ماده 13ـ کسانیکه از مقررات و ضوابط مذکور در آیین نامه های موضوع ماده 10 تخلف نمایند بر حسب مورد که در آیین نامه های مزبور تعیین خواهد شد به جزای نقدی از پانصدریال تا پنجاه هزار ریال محکوم خواهند شد.
ماده 14ـ در مورد جرائم مذکور در این قانون سازمان حسب مورد شاکی و یا مدعی خصوصی شناخته می شود . *
مامورین سازمان حفاظت محیط زیست
ماده 15ـ مامورین سازمان که از طرف سازمان مامور کشف و تعقیب جرائم فوق الذکر می شوند در صورتیکه وظائف ضابطین دادگستری را در کلاس مخصوص زیرنظر دادستان عمومی تعلیم گرفته باشند از لحاظ اجرای این قانون و قانون شکار و صید در ردیف ضابطین دادگستری محسوب می شوند.
تبصره ـ در مواردی که سازمانهای دیگر بموجب قوانین مربوط مامور تعقیب جرائم مذکور در این قانون باشند سازمان نظر خود را به آن سازمانها اعلام خواهد کرد.
ماده 16 قانون حفاظت محیط زیست
ماده 16ـ کلیه عرصه و اعیان املاک متعلق به دولت واقع در محدوده مناطق مذکور در بند (الف ) ماده 3 همچنین کلیه تالابهای متعلق به دولت در اختیار سازمان قرار خواهد داشت و سازمان در بهره برداری از تالابها (باستثنای مرداب انزلی ) و املاک مذکور قائم مقام قانونی موسسات یا سازمانهای مربوط می باشد ولی حق واگذاری عین آنها را ندارد.
تبصره 1ـ در صورتیکه استفاده از منابع مذکور مستلزم قطع درخت باشد سازمان جنگلها و مراتع کشور طبق طرح سازمان راسا عمل خواهد نمود.
تبصره 2ـ نحوه واگذاری منافع املاک مذکور در این ماده در آیین نامه اجرائی این قانون تعیین خواهد شد.
ماده 17 قانون حفاظت محیط زیست
ماده 17ـ در صورتیکه عرصه و اعیان املاک واقع در محدوده مناطق مذکور در بند (الف ) ماده 3 این قانون مورد نیاز باشد سازمان می تواند طبق مقررات قانون خرید اراضی و ابنیه و تاسیسات برای حفظ آثار تاریخی و باستانی مصوب آذرماه 1347 خریداری و تصرف نماید.*
لباس و تجهیزات
ماده 18ـ سازمان دارای گارد خواهد بود با لباس متحدالشکل و تجهیزات لازم .
ماده 19،20 و21
ماده 19- مناطقی از کشور که مقررات مواد 11،12،13 این قانون در آنها اجراء خواهد شد از طرف سازمان با رعایت شرایط و ضوابطی که در آیین نامه اجرائی این قانون مقرر می گردد تعیین و پس از تصویب شورایعالی اعلام می شود.
ماده 20ـ سازمان می تواند با تصویب شورایعالی حفاظت محیط زیست قسمتی از وظائف و اختیارات خود را نسبت به اجرای مواد 11،12،13 این قانون در محدوده شهرها و هر یک از مناطق کشور ضمن تعیین حدود بر حسب مورد به شهرداریهای مربوط یا هر سازمان دولتی ذیربط محول نماید، در این صورت شهرداریها و سازمانهای مذکور مسوول اجرای آن خواهند بود.
ماده 21- آیین نامه اجرائی این قانون باستثنای آیین نامه های مذکور در ماده 10 پس از تایید شورایعالی حفاظت محیط زیست به تصویب هیئت وزیران می رسد
با تشکر از توجّه شما