2
این فایل با عکس های مرتبط و مطالب خلاصه و کلیدی جهت آموزش بهتر مفاهیم درس علوم کلاس چهارم ابتدایی، بخش سنگ ها تهیه گردیده است و امید است مورد توجه دوستان عزیز واقع گردد.
تهیه: شنتیا صفابخش
کلاس چهارم 1 دبستان غیر دولتی پسرانه امام صادق(ع)
واحدعباس آباد
انواع سنگ ها
تهیه:شنتیا صفابخش
سنگ ها
سنگ ها ازجمله موادی هستند که در همه جای کره زمین وجود دارند. روی زمین، در رودخانه ها، کوه ها و کف دریاها و داخل زمین هم سنگ وجود دارد. سنگ ها انواع متفاوتی دارند. بعضی زبر و بعضی دیگر صاف هستند. بعضی درشت و برخی کوچک. سنگ ها از نظر رنگ ، زبری، نرمی و ذرات تشکیل دهنده با هم تفاوت دارند.
از زمان های بسیار قدیم انسان ها از سنگ ها ابزارها و بناهای به یاد ماندنی ساخته اند که آثار آن ها به علت استحکام فراوان هنوز هم باقی است.و به به شکل بناها و اثر های تاریخی باقی مانده اند. البته سنگ ها همیشه ماندگار نیستند. فقط نسبت به سایر مواد محکم ترند. سنگ ها توسط هوا ، باد و باران دچار تغییر می شوند که به آن هوازدگی می گویند.
نمایی از تخته جمشید
نمای ظاهری چند نمونه سنگ
نمایی از مهر سنگی دوران ساسانیان
همه سنگ ها در سه گروه رسوبی، آذرین و دگرگونی تقسیم بندی می شوند.
هر یک از این سنگ ها با روش خاصی و از منشا جداگانه ای بوجود آمده اند.
سنگ ها گوناگون اند و بر اساس نوع شکل گیری به سه دسته ی رسوبی ، آذرین و دگرگون شده تقسیم می شوند:
به مواد معلق در آب که در ته ظرف ته نشین می شوند، رسوب می گویند.
از ته نشین شدن مواد در آب و سخت شدن آن ها، سنگ های رسوبی بوجود می آید.
رودها مقدار زیادی مواد را با خود به دریاها و دریاچه ها می برند. این مواد به دلیل سنگینی به ته دریا می روند. روی هم قرار می گیرند و پس از سفت شدن سنگ هایی را به وجود می آورند که به آنها سنگ های رسوبی گفته می شود. سنگ های رسوبی لایه لایه اند که رنگ یا جنس هر لایه با لایه دیگر متفاوت است. سنگ های رسوبی در کوه های البرز و زاگرس به فراوانی یافت می شوند. ریگ، شن و سنگ های آهکی نمونه هایی از سنگ های رسوبی هستند. ((مهمترین خاصیّت سنگ های رسوبی ، لایه لایه بودن آن هاست))
سنگ های رسوبی
نحوه تشکیل سنگ های ”رسوبی“
نمونه هایی از سنگ های رسوبی:
سنگ های آذرین
نوع دیگری از سنگ ها ، سنگ های آذرین هستند. آذر به معنای آتش است.
گرمای زیاد اعماق زمین سنگ ها را ذوب می کند و و این موادّ ذوب شده در زیر یا سطح زمین دوباره سرد و سخت شده و سنگ های آذرین را به وحود می آورند.بر اثر سرد و سخت شدن موادّ مذاب ، بلور های ریز و درشتی به وجود می آیند.
سنگ پا نوعی سنگ آذرین است.
سنگ آذرین بازالت
نحوه تولید سنگ های آذرین
سنگ های دگرگون شده یا دگرگونی:
بعضی از سنگ های رسوبی یا آذرین ، بر اثر فشار و گرمای زیاد در اعماق زمین، شکل قبلی خود را از دست می دهند و پخته می شوند حتی گاهی ترکیب آن ها تغییر می کند.
به چنین سنگ هایی دگرگون شده می گویند.
مثلاً سنگ های آهکی که از نوع سنگ های رسوبی هستند ، در اثر فشار و گرمای زیاد در اعماق زمین به سنگ مرمر تبدیل می شوند.
سنگ خارا نیز یک نوع سنگ دگرگون شده است.
کانی ها :
به موادّ اوّلیه ای که در زمین وجود دارند و از معدن استخراج می شوند کانی می گویند. مانند گچ ، آهک ، نمک ، گوگرد و فلزّات،اغلب سنگ های زینتی در جواهرات مانند الماس،زمرد و … جزء کانی ها هستند.
در طبیعت حدود 3000 نوع کانی شناخته شده است که از لحاظ ترکیب ، شکل ظاهری ، رنگ و اندازه با هم تفاوت دارند. چگونگی تولید شدن کانی ها نیز با هم متفاوت هستند. مثلاً کانی هایی که در سنگ های آذرین یافت می شوند، از انجماد موادّ مذاب به دست می آیند. همچنین بعضی از کانی ها مانند گوگرد ، بر اثر سرد شدن بخار ها در قلّه ی کوه آتش فشان به وجود می آیند.
کانی ها از لحاظ سختی با هم تفاوت دارند. برای مقایسه ی سختی چند کانی ، آن ها را روی هم می کشیم. هر کدام روی دیگری خط انداخت ، سخت تر است سخت ترین کانی الماس می باشد.
تمام سنگ ها از یک یا چند کانی درست شده اند بعضی از سنگ ها مانند گرانیت یا سنگ خارا ، از چند نوع کانی تشکیل شده اند و بعضی سنگ ها فقط یک نوع کانی دارند، مانند سنگ آهک.
هر کانی خواصّ مخصوصی دارد و ما بر اساس نیازمان از آن ها استفاده می کنیم.
مثلاً کانی گچ بسیار نرم است و می توان با آن به راحتی روی تخته نوشت و سپس آن را پاک کرد.
مغز مداد ( گرافیت ) نیز خاصیَتی مانند گچ دارد ولی رنگ آن سیاه است.
بعضی از کانی ها ، به طور خالص یافت می شوند ماند نمک خوراکی یا گوگرد.
کانی ها:
امّا برای به دست آوردن بیش تر کانی ها ، باید سنگ معدن آن را تصفیه کرد مانند سنگ آهن .
مثلاً برای ساختن تیر آهن ، میلگرد و … ، سنگ معدن آهن را به کارخانه ی ذوب آهن برده و نا خالصی های آن را جدا می کنند و آهن نسبتاً خالصی ( چدن ) به دست می آورند که حالت مذاب دارد، سپس آن را در قالب های مخصوصی می ریزند تا محصول نهایی تولید شود.
چرخه تولید تیر آهن
از سنگ ها و کانی ها در ساختمان سازی ، صنعت ، پزشکی و هنر استفاده می شود.
در ساختمان سازی : گچ ، آجر ، ماسه ، شیشه و فلزّات.
در صنعت : طلا سازی بعضی از کانی ها به علت رنگ و جلای زیبا به عنوان جواهر از آن ها استفاده می کنند مثل فیروزه- الماس- یاقوت- زمردو…. . ، هواپیما سازی ، سکّه .
بعضی از مواد و کانی های روی زمین محدود هستند و باید از آن ها درست استفاده کرد. یعنی باید در مصرف آن ها صرفه جویی کنیم ، مادّه ی دیگری را جایگزین آن ها کنیم و یا آن ها را بازیافت کنیم.
بر اثر برخورد سنگ ها با یکدیگر و خرد شدن آن ها ، خاک تولید می شود. بنا بر این نوع خاک هر محل به سنگ های تشکیل دهنده ی آن محل بستگی دارد.
یکی از انواع پرکاربرد خاک ، خاک رس است که در ساختن آجر مورد استفاده قرار می گیرد. آجر به فراوانی در ساختمان سازی استفاده می شود.
برای ساخت آجر ، ابتدا از خاک نرم ( خاک رس ) گل درست می کنندو آن را در قالب های چوبی می ریزند. در این حالت به آن خشت می گویند. اگر خشت را در کوره حرارت دهند ، آجر به وجود می آید.
آجر نسبت به خشت هم محکم تر و هم زیباتر است.
تهیه: شنتیا صفابخش کلاس چهارم 1 دبستان غیر دولتی پسرانه امام صادق(ع) واحدعباس آباد