عنوان:
انواع اوراق بهادار و بازارهای مالی
مقدمه
دستیابی به رشد بلندمدت و مداوم اقتصادی، نیازمند تجهیز و تخصیص بهینه منابع در سطح اقتصاد ملی است و این مهم بدون کمک بازار های مالی، به ویژه بازار سرمایه گسترده و کارآمد به سهولت امکانپذیر نیست. در یک اقتصاد سالم، وجود سیستم مالی کارآمد در توزیع مناسب سرمایه و منابع مالی نقش اساسی دارد.
در بازارهای مالی، افراد و سازمانهایی که کسری منابع مالی دارند، با افراد و سازمانهایی که دارای مازاد منابع مالی هستند، روبرو می شوند.
تعریف بازارهای مالی
بازار مالی، بازار رسمی و سازمان یافته ای است که در آن انتقال وجوه از افراد و واحدهایی که با مازاد منابع مالی مواجه هستند به افراد و واحدهای متقاضی وجوه (منابع) صورت می گیرد. بدیهی است که در این بازار اکثریت وام دهندگان را خانوارها و اکثریت متقاضیان وجوه را بنگاه های اقتصادی و دولت تشکیل می دهند.
نقش بازارهای مالی
1. نقش اولیه بازارهای مالی کمک به قرض گیرندگان و قرض دهندگان از طریق تسهیل جریان وجوه، از افراد و واحدهایی که وجوه اضافی در اختیار دارند به افراد، سازمانها و دولتهایی که نیاز به وجوه دارند، می باشد.
2. از ویژگیهای عمده بازارهای مالی، پویایی و خلاقیت آنهاست که هر روز بنا به ضرورت، ابزارهای مالی جدیدی را طراحی می کنند و سرمایه گذارن در مقابل طیف متنوعی از این ابزارها قرار می گیرند، به طوری که سرمایه گذار با توجه به توان مالی خود، انتظارات از منافع آتی سرمایه گذاری، و همچنین میزان ریسک پذیری، یکی از آنها را که مناسب ترین گزینه است، انتخاب می نماید.
طریقه های انتقال وجوه مالی بین پس انداز کنندگان و وام گیرندگان
1. انتقال مستقیم
2. انتقال غیر مستقیم
انتقال مستقیم
انتقال مستقیم وجوه و اوراق بهادار زمانی اتفاق می افتد که موسسه ای، سهام یا اوراق قرضه اش را به طور مستقیم به سرمایه گذاران (پس انداز کنندگان)بفروشد، بدون اینکه واسطه یا هر گونه موسسه مالی در میان باشد.
انتقال غیر مستقیم
در حالت انتقال غیر مستقیم، انتقال از طریق بانکهای سرمایه گذاری و واسطه های مالی که نقش یک واسطه را ایفا می نمایند، انجام می پذیرد. به هنگام وجود بانک های سرمایه گذاری، شرکت سهام یا اوراق قرضه را به بانک سرمایه گذار می فروشد و بانک نیز به نوبه خود آنها را به پس انداز کنندگان می فروشد. در این روش انتقال وجوه بین سرمایه گذار و وام گیرنده، صرفاً از طریق بانک سرمایه گذار انجام می پذیرد.
ابزارهای سرمایه گذاری
داراییهای مالی
سرمایه گذاری غیرمستقیم (صندوق های سرمایه گذاری)
سرمایه گذاری مستقیم
ابزارهای قابل معامله
ابزارهای غیرقابل معامله
ابزارهای درآمد ثابت
اوراق سهام
ابزارهای بازار سرمایه
ابزارهای مشتقه
ابزارهای بازار پول
سرمایه گذاری مستقیم
هر سرمایه گذار می تواند به خرید مستقیم اوراق بهادار مختلفی، اقدام نماید. همچنین می تواند از طریق واسطه های مالی (صندوق های سرمایه گذاری) سرمایه گذاری نماید و سپس اوراق بهادار خود را بفروشد. برخی از ابزارهای سرمایه گذاری مستقیم، قابل معامله و برخی غیر قابل معامله اند.
اوراق بهادار غیر قابل معامله
مهم ترین ویژگی این داراییها آن است که ارتباط مستقیمی بین دارنده و صادرکننده آن وجود دارد. چهار گروه اصلی داراییهای غیر قابل معامله عبارت اند از:
1. سپرده های پس انداز
2. گواهی سپرده غیر قابل معامله
3. حسابهای پس انداز بازار پول
4. اوراق قرضه پس انداز دولتی
سپرده های پس انداز
متداولترین نوع سرمایه گذاری، سپرده های پس انداز است. این وجه معمولاً در بانکهای تجاری یا موسسات مالی همانند موسسات و صندوقهای اعطای وام، پس انداز و اعتباری نگهداری می شود. قابلیت نقدشوندگی بالا و درجه اطمینان بالا از مهم ترین ویژگیهای این داراییهاست و در طول مدت نگهداری، به آنها سود سپرده تعلق می گیرد.
گواهی سپرده غیرقابل معامله
این نوع اوراق به وسیله بانکهای تجاری و دیگر سازمانهای مالی منتشر می شود و دارای سررسیدهای مختلفی است که همزمان با افزایش سررسید، نرخ بهره آن نیز افزایش می یابد. در اغلب موارد برای برداشت زودهنگام وجوه مربوط به این داراییها، مجازاتهایی اعمال می گردد.
حسابهای پس انداز بازار پول
این اسناد، دارای سقف نرخ بهره نبوده و نرخ بهره آن با نرخ رقابتی بازار پول تنظیم می شود. این حسابها با حداقل مبلغ، نیز قابل افتتاح بوده و تا میزان مشخصی توسط شرکتهای بیمه دولتی، بیمه می شود.
اوراق قرضه پس انداز دولتی
شامل بدهی دولت مرکزی است که غیرقابل انتقال و معامله است و می تواند به مثابه وثیقه به کار رود. این اوراق از طریق بانکها یا سازمانهای سپرده گذاری قابل خریداری است. نرخ بهره این اوراق با توجه به مدت نگهداری آنها و همچنین سطح عمومی نرخ بهره، هر شش ماه تجدید نظر می شود. درآمد بهره این اوراق از مالیاتهای ایالتی معاف است.
ابزارهای قابل معامله
در اوراق بهادار قالب معامله، خریدار و فروشنده معمولاً یکدیگر را نمی شناسند. ابزارهای قابل معامله در سه دسته بررسی می شوند که عبارت اند از:
1. ابزارهای بازار پول
2. ابزارهای بازار سرمایه
3. مشتقه ها.
اوراق بهادار بازار پول
اوراق این گروه از داراییها دارای درجه نقدشوندگی بالا و ریسک پذیری کمی است و به وسیله دولتها، موسسات مالی و شرکتها به سرمایه گذاران فروخته می شود. ویژگی مهم این اوراق سررسیددار بودن آنهاست.حجم معاملات آنها بالا و سررسید آنها از یک روز تا یک سال است.
ابزارهای اصلی بازار پول
اوراق خزانه
این اوراق توسط خزانه داری کشورها منتشر شده و سررسید آن زیر یک سال است. به این اوراق بهره تعلق نمی گیرد، در عوض با تخفیف (تنزیل)، فروخته شده و در سررسید قیمت آتی پرداخت می شود. انتشار و فروش این اوراق توسط دولتها یکی از ابزارهای سیاست پولی در هنگام تورم است. این اوراق کم ریسک ترین و پرمعامله ترین ابزارهای بازار پول است.
قراردادهای بازخرید
موافقت نامه ای بین وام گیرنده و وام دهنده برای خرید و فروش اوراق بهادار دولتی است. وام گیرنده، اوراق بهادار را به وام دهنده می فروشد و موافقت میکند که در تاریخ معین با قیمت مشخصی که معمولاً بالاتر از قیمت فروش است، آنها را بازخرید کند.
نرخ بین بانکی پیشنهادی لندن (لایبور)
لایبور نرخی است که در آن نرخ، بانکهای بین المللی بزرگ در لندن، وجوه را بین خودشان مبادله می نمایند و نرخ پایه تعیین انواع وامهای بلندمدت، حتی در بازارهای مالی آمریکاست. عی رغم این واقعیت که این نرخ، نرخ بین بانکهای لندن است، اما معمولاً برای وامهای اعطایی به صورت دلاری نیز بکار می رود.
گواهی سپرده قابل معامله
این اوراق به وسیله بانکها با نرخ بهره و سررسید مشخصی که عملاً زیر یکسال است، منتشر می گردد و دارنده آنها می تواند پیش از سررسید، این اوراق را در بازار بفروشد. اوراق مذکور در بازارهای بورس، قابل معامله بوده و اصل و بهره آنها در تاریخ سررسید پرداخت می گردد.
اوراق تجاری
اسناد کوتاه مدتی است که توسط شرکتهای معتبر دارای توان مالی قوی، منتشر می شود. به دلیل اعتبار بالای شرکتهای صادرکننده، معمولاً این اوراق بدون وثیقه بوده و سررسید آنها نیز کمتر از نه ماه است و با تخفیف (تنزیل) فروخته می شود. بازده و ریسک این اوراق از اوراق خزانه بیشتر است.
دلار اروپایی
این اوراق بر مبنای سپرده های دلاری که در بانکهای کشورهای مختلف یا شعبه های خارجی بانکهای آمریکایی وجود دارد، صادر می شود و در واقع نوعی گواهی سپرده است که نرخ های بهره کشورهای مختلف را به هم مرتبط می کند. سررسید این اوراق معمولاً زیر شش ماه بوده و به علت محدودیتهای کمتر نسبت به دیگر داراییهای مالی، معمولاً بازده بیشتری دارد.
پذیره های بانکی
سفته ها و بروات مدت دار بانکی است که با تضمین بانک، مبلغ مشخص آنها، در تاریخی معین پرداخت می شود. این پذیره ها قابل خرید و فروش بوده و درانده آنها می تواند با قیمتی کمتر از ارزش اسمی، آنها را در بازار بفروشد.
اوراق بهادار بازار سرمایه
این گروه از اوراق در مقایسه با اوراق بهادار بازار پول از درجه نقدشوندگی پایین تری برخوردار بوده و عمدتاً فاقد سررسید بوده و یا سررسید آنها بیش از یک سال می باشد. ریسک و بازده این اوراق نسبت به ابزارهای بازار پول در حد بالاتری می باشد.
انواع اوراق بهادار بازار سرمایه
انواع اوراق بهادار بازار سرمایه
اوراق بهادر با درآمد ثابت
اوراق سهام
اوراق قرضه دولتی
اوراق قرضه سازمانهای دولتی
اوراق قرضه شهرداریها
اوراق قرضه شرکتها
سهام ممتاز
سهام عادی
اوراق بهادار با درآمد ثابت
این نوع اوراق بهادار، که رایج ترین آنها اوراق قرضه و به نوعی اوراق مشارکت در ایران است دارای برنامه های پرداخت معینی بوده و مبلغ و تاریخ هر پرداخت از قبل مشخص است.
مهم ترین انواع اوراق بهادرا با درآمد ثابت یا اوراق قرضه
اوراق قرضه دولتی
اوراق قرضه سازمانهای دولتی
اوراق قرضه شهرداریها
اوراق قرضه شرکتها.
اوراق قرضه دولتی
دولتها برای تامین مالی فعالیتهای خود اوراق متعددی را با سررسیدهای بیشتر از یکسال صادر می کنند. سرمایه گذاران نیز با انتظار کسب درآمدی ثابت و همچنین تضمین دریافت مبلغ اسمی اوراق در سررسید، آنها را خریداری میکنند.
اوراق قرضه سازمانهای دولتی
اوراق بهادار بلندمدتی است که توسط سازمانها و نهادهای دولتی منتشر می شود. وجوه حاصل از انتشار این اوراق بهادار، در طرحهایی که دولت متصدی آنهاست صرف می شود.
اوراق قرضه شهرداریها
این اوراق به وسیله شهرداریهای ایالتی و دیگر سازمانهای دولتی مثل فرودگاهها و ادارات آموزش و پرورش، پارکها و سازمانهای عام المنفعه منتشر می شود. وجوه حاصل از فروش اوراق مذکور برای تامین مالی، طرحهای سرمایه ای بلندمدت و نیز سرمایه در گردش به کار می رود. اوراق قرضه شهرداریها معمولاً به صورت سری است؛ یعنی دارای نرخها و سررسیدهای مختلفی می باشند.
اوراق قرضه شرکتها
اوراقی است که بیانگر بدهی بلندمدت شرکتها بوده و با ارزش اسمی نسبتاً کم و به صورت درصدی از ارزش اسمی، قیمت گذاری می شوند. اغلب شرکتهای بزرگ برای تامین مالی عملیات خود، این نوع اوراق قرضه را منتشر می کنند و برخی نیز بیش از یک نوع اوراق قرضه منتشره دارند.
اوراق سهام
بر خلاف اوراق بهادار با درآمد ثابت، این اوراق نسبت به سود و داراییهای شرکت، پس از ادای تعهدات شرکت به اوراق بهادار با درآمد ثابت، دارای حقوق و ادعاست. دو نوع اصلی سهام عبارتند از:
1. سهام ممتاز و
2. سهام عادی.
سهام ممتاز
اگر چه از نظر فنی، سهام ممتاز از انواع سهام به شمار می رود، ولی بیشتر به نام اوراق بهادار دو رگه شناخته می شوند؛ زیرا هم زمان دارای مزایای سهام و اوراق قرضه با درآمد ثابت است. دارندگان سهام ممتاز موقع پرداخت سود و نیز هنگام ورشکستگی، نسبت به دارندگان سهام عادی اولویت دارند. دارندگان سهام ممتاز حقوق خود را پس از دارندگان اوراق قرضه می گیرند.
سهام عادی
این سهام بیانگر علایق مالک آن در شرکت است و دارنده سهام عادی نسبت به تعداد سهامی که از کل سهام شرکت در اختیار دارد، مالک شرکت محسوب می شود. سهام عادی معمولاً فاقد سررسید است. از حقوق سهامداران عادی می توان، حق دریافت سود سهام در هنگام تقسیم سود، حق رای در انتخاب هیئت مدیره و بازرسان شرکت و سایر تصمیماتی که شرکت در مجمع عمومی به رای می گذارد را نام برد.
اوراق مشتقه
اوراق بهاداری هستند که ارزش آنها ناشی از اوراق بهادار معینی است. اوراق مشتقه معمولاً بر روی ارز، اسناد بهادار یا کالاها و نیز طلا و نقره صادر می شود. اوراق مشتقه ابزاری برای کاهش یا انتقال خطر است که با توجه به فاصله زمانی موجود تا اعمال آنها کمک می کند تا مخاطرات تعدیل گردد. دو نوع از مهم ترین اوراق مشتقه عبار اند از:
1. پیمانهای تحویل آتی و
2. برگ اختیار معامله.
پیمان آتی (قرارداد تحویل آتی)
قراردادی است که طبق آن فروشنده متعهد می شود که دارایی خاصی را در یک تاریخ معین در آینده، در مقابل دریافت مبلغ معینی وجه نقد از خریدار، به وی تحویل نماید.
اختیار معامله
اوراق بهاداری است که طبق آن، دارنده اختیار معاملهف، حق دارد اما موظف نیست که اوراق بهادار خاصی را در و یا تا تاریخ معینی و با قیمتی مشخص معامله کند. دو نوع اصلی اختیار معامله عبارت است از اختیار خرید و اختیار فروش.
اختیار خرید به دارنده آن، این حق را می دهد که سهام خاصی را با قیمتی مشخص و تا تاریخی معین خریداری کند.
اختیار فروش به دارنده آن حق می دهد که سهام خاصی را با قیمتی مشخص و تا تاریخی معین بفروشد.
انواع دیگری از اوراق مشتقه
انواع دیگری از اوراق مشتقه همچون تاخت (قرارداد معاوضه) و قرضه ساختاری نیز وجود دارد.
تاخت، خرید و فروش هم زمان اسناد بهادار مشابه با تعهدات مشابه است. قرضه ساختاری نیز نوعی قرضه است که در آن اصل، سود یا هر دو به شاخص مستقلی وابسته می شود؛ مثل اوراق قرضه ای که نرخ بهره آن، به نرخ مبادله یک ارز یا نرخ سود یک کشور دیگر وابسته است.
واسطه های مالی
واسطه های مالی اصلی عبارتند از: نهادهای سپرده پذیر(بانک های تجاری، موسسات پس انداز و وام، بانکهای پس انداز و اتحادیه های اعتباری)؛ شرکتهای بیمه( بیمه حوادث، بیمه عمر و بیمه اموال)؛ صندوقهای بازنشستگی و شرکتها یا صندوقهای سرمایه گذاری مشترک.
نقش عمده واسطه های مالی
1. وساطت در انطباق سررسیدها
2. کاهش خطر با ایجاد تنوع
3.کاهش هزینه های عقد قرارداد و پردازش اطلاعات
4. ایجاد مکانیسم پرداخت
صندوقهای سرمایه گذاری
صندوقهای سرمایه گذاری یا صندوقهای سرمایه گذاری مشترک، واسطه های مالی هستند که به عموم مردم سهام می فروشند و وجوه حاصله را در پرتفوی متنوعی از اوراق بهادرا سرمایه گذاری می نمایند. هر واحد سرمایه گذاری (سهمی) که در صندوقهای سرمایه گذاری فروخته می شود، نماینده نسبت متناسبی از پرتفوی اوراق بهادار است که صندوق سرمایه گذاری به وکالت از طرف سهام دارن خود، اداره می نماید.
انواع صندوقهای سرمایه گذاری
1. صندوقهای سرمایه گذاری با سرمایه ثابت
2. صندوقهای سرمایه گذاری غیرفعال
3. صندوقهای سرمایه گذاری با سرمایه متغیر
صندوق های سرمایه گذاری با سرمایه ثابت
صندوق هایی هستند که واحدهای سرمایه گذاری خود را همانند سایر شرکتها در بازار بورس و یا خارج از بورس یه فروش می رسانند. میزان سرمایه آنها ثابت بوده و تنها در دوره عرضه واحدهای سرمایه گذاری و پس از تصویب مجمع عمومی اقدام به انتشار واحدهای سرمایه گذاری جدید می نمایند و پس از اتمام دوره پذیره نویسی، سرمایه گذارن می توانند واحدهای سرمایه گذاری این صندوق را فقط در بازار بورس و یا خارج از بورس معامله نمایند. شرکتهای سرمایه گذاری در ایران در زمره این صندوقها می باشند.
صندوق سرمایه گذاری غیرفعال
ویژگیهای سرمایه گذاری غیرفعال به شرح زیر است:
1. داراییهای صندوق سرمایه گذاری غیرفعال، ثابت بوده و چندان در موقعیت معامله و مبادله قرار نمی گیرد.
2. دارای عمر محدودی است.
3. در این نوع صندوق سرمایه گذاری، سرمایه گذار از میزان داراییهای شرکت باخبر است.
صندوقهای سرمایه گذاری با سرمایه متغیر
این صندوقها پیوسته سهام جدید منتشر می کنند تا از محل وجوه حاصل از فروش سهام جدید، در سایر اوراق بهادار سرمایه گذاری نمایند. سرمایه این صندوقها متغیر بوده و صندوق هر لحظه آمادگی بازخرید سام منتشرشده خود را به قیمت ارزش خالص داراییها دارد.
وجوه اشتراک صندوقهای سرمایه گذاری با سرمایه ثابت و صندوقهای سرمایه گذاری با سرمایه متغیر
1. برای سرمایه گذاران کوچک سودآور خواهند بود.
2. با تنوع بخشی، خطر ورشکستگی هر دو گروه از صندوق ها، کاهش می یابد.
3. توسط مدیرانی ادراه می شوند که یک تیم از محققان و مدیران با تجربه آنها را یاری می نمایند.
4. صرفه جویی های اقتصادی در هزینه های خرید و فروش اوراق بهادار، هزینه های حسابداری، محاسبت مالیاتی و سایر فعالیتها برای سرمایه گذارن کوچک خواهد داشت.
وجوه افتراق صندوقهای سرمایه گذاری با سرمایه ثابت و صندوقهای سرمایه گذاری با سرمایه متغیر
1. بیشتر صندوقهای سرمایه گذاری با سرمایه ثابت بر خلاف صندوق های سرمایه گذاری با سرمایه متغیر، ارزش خالص دارایی خود را به صورت روزانه محاسبه نکرده و نتیجه را اعلام نمی نمایند.
2. بسیاری از صندوقهای سرمایه گذاری با سرمایه ثابت در بازارهای خاص، نظیر معادن طلای افریقای جنوبی و بازارهای نوظهور، سرمایه گذاری می نمایند. اما توجه صندوقهای سرمایه گذاری با سرمایه متغیر، صرفاً به اوراق بهادار با قابلیت نقدشوندگی کافی معطوف است.
3. دستمزد کارگزاران در صندوقهای سرمایه گذاری با سرمایه ثابت بالاست.
4. در مورد صندوقهای سرمایه گذاری با سرمایه متغیر، قیمتی که در آن سرمایه گذار انفرادی می تواند سهام را خرید و فروش نماید، در سطح ارزش خالص دارایی است؛ ولی در صندوقهای سرمایه گذاری با سرمایه ثابت، قیمت سهام بر اساس عرضه و تقاضای بازار تعیین می شود که ممکن است کمتر یا بیشتر از ارزش خالص داراییهای صندوق باشد.
5. خرید و فروش سهام صندوقهای سرمایه گذاری با سرمایه ثابت، به کسر یا صرف نمی تواند فرصتهای سودآوری برای دراندگان آن ایجاد نماید.
مزایای صندوقهای سرمایه گذاری
1. قابلیت بازخرید سهام صندوق توسط خود صندوق؛
2. اعمال مدیریت حرفه ای و تخصصی یکسان بر وجوه کلیه سرمایه گذران ؛
3.خرید و فروش آسان واحدهای سرمایه گذاری صندوق برای سرمایه گذاران؛
4. تنوع بخشی: طبق نظریه نوین پرتفوی، سرمایه گذاری در تعداد معینی از سهام مختلف به کاهش چشمگیر ریسک غیرسیستماتیک سرمایه گذاری منجر می شود؛
5. هزینه های کمتر عملیاتی؛
6. ارائه خدمات به سهامداران؛
7. اطمینان از اقدامات غیر اخلاقی مدیران.
هزینه ها در صندوقهای سرمایه گذاری
1. هزینه های فروش
2. هزینه های خدمات
3. هزینه های مدیریت و اداری
4. هزینه های مربوط به مبادله اوراق بهادار موجود در پرتفوی.
ساختار صندوق سرمایه گذاری
صندوقهای سرمایه گذاری برای انجام عملیات خود به عواملی نیاز دارند که عبارت اند از:
1. مالکیت سهامداران: صندوق سرمایه گذار، شرکتی است که مالک آن صدها یا هزاران سهامدار جزء می باشد.
2. هیات مدیره: توسط سهامدارن تعیین می شود و مسئولیت مدیریت صندوق را برعهده دارند و باید نظارتی کامل بر شیوه مدیریت شرکت و مشاور سرمایه گذاری داشته باشند.
3. شرکت مدیریت: فعالیتهای روزانه صندوق توسط شرکت مدیریت انجام می شود که معمولاً همان شرکتی است که صندوق را تشکیل داده است.
4. مشاور: مبالغی که در یک شرکت سرمایه گذاری مشترک اندوخته می شود، توسط افرادی حرفه ای اداره می گردد، که بر اساس استراتژی سرمایه گذاری شرکت، برای سهامدارن تصمیماتی اتخاذ می نمایند.
انواع بازارهای مالی
از بعد سررسید ابزار مورد معامله
از بعد عمر ابزار مورد معامله
از بعد قانونمندی و انضباط نظارتی
بازار پول
بازار سرمایه
بازار اولیه
بازار غیر رسمی
بازار ثانویه
بازار رسمی
بازار مزایده(حراج)
بازار کارگزاری
بازار دلالی
بازار پول
بازار پول، بازار مطالبات کوتاه مدت( حداکثر تا یکسال )را در برمی گیرد. گرایش اصلی بازار پول اصولاً بر ابزارهایی متمرکز است که با استفاده از آنها بتوان به سرعت وضعیت نقدشوندگی را تغییر داد. به این علت است که در چنین بازاری سرعت نقدشوندگی بسیار بالا بوده و نیازهای کوتاه مدت تا یکسال در آن تامین می شود. اشخاص حقیقی و حقوقی که در این بازار به فعالیت مشغول هستند عبارت اند از: کارگزاران اوراق بهادار دولتی، بانکها و سایر موسسات مالی.
بازار سرمایه
بازار سرمایه، بازاری است که ارتباط تنگاتنگی با پس انداز و سرمایه گذاری دارد و به مثابه یک واسطه مالی، پس انداز واحدهای اقتصادی دارای مازاد را به واحدهای دارای کسری، برای سرمایه گذاری انتقال می دهد. به عبارت دیگر بازار سرمایه، نقش هدایت و تخصیص منابع اقتصادی را برعهده دارد. در این بازار نیازهای بلندمدت (معمولاً بیش از یک سال) تامین می شود. از مهم ترین ابزارهای بازار سرمایه در بازارهای مالی پیشرفته می توان به انواع اوراق قرضه، معاملات تاخت و اختیار معامله اشاره کرد.
بازار اولیه
وجه مشخصه بازار اولیه این است که در آن، شرکت کنندگان در بازار( پس از اندازکنندگان و سرمایه گذران) داراییهای مالی را مستقیماً از منابع اولیه آن خریداری می کنند. بازاهای اولیه، واحدهای اقتصادی را قادر می سازند که نیازهای مالی خود را از طریق مراجعه به عموم و انتشار سهام تامین نمایند.
بازار ثانویه
بازاری است که در آن، معامله بر روی اوراق بهادار موجودی، که قبلاً انتشار یافته اند صورت می گیرد. در این بازارهای قیمتها بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا تعیین می شود و شرایط لازم جهت تبدیل داراییهای مالی به وجه نقد، فراهم می شود.
اشکال بازار ثانویه
بازار ثانوبه می تواند به شکل های زیر وجود داشته باشد:
1. بازار مزایده (حراج): وجه مشخصه بازار مزایده، تبادل مستقیم قیمت بین خریدار و فروشنده و یا کارگزاران آنهاست.
2. بازار کارگزاری: وقتی که به تعداد کافی، متقاضی در بازار مزایده وجود ندارد و معامله گران پیشنهاد مناسبی دریافت نمی کنند؛ خریدارن و فروشندگان، یک کارگزار را به خدمت می گیرند تا اینکه طرف معامله مناسب آنها را پیدا کند.
3. بازار دلالی: مشکل اصلی بازار کارگزاری این است که ممکن است به هنگامی که درصدد یافتن طرف معامله هستند، عرضه جدیدی در بازار صورت گرفته و قیمت تعادلی اوراق بهادار تغییر کند. به این ترتیب دلالها از این فرصت استفاده کرده و به حساب خود خرید و فروش می کنند و ریسک ناشی از نوسان قیمت تعادلی را متقبل می شوند.
بازار رسمی (بورسهای اوراق بهادار سازمان یافته)
بورسهای اوراق بهادار سازمان یافته، تشکیلات فیزیکی مشهود هستند. در برخی از کشورها یک یا چند بورس سازمان یافته، فعالیت می نمایند.
عمده ترین اعضاء فعال در بورسهای سازمان یافته، کارگزاران کمیسیونی، کارگزاران مستقل، معامله گران رقابتی و متخصصین (یا بازارسازان) می باشند.
بازار غیررسمی (بازار خارج از بورس یا فرابورس)
بازار خارج از بورس یا فرابورس، یک سازمان مشاهده ناشدنی است که دربرگیرنده شبکه ای از کارگزاران و معامله گران در سرتاسر کشور است. غالباً بازار خارج از بورس شامل تسهیلاتی است که برای انجام مبادلات اوراق بهاداری که در بورسهای سازمان یافته مبادله نمی شوند، در نظر گرفته می شود. این تسهیلات متشکل از:
1. معامله گران؛
2. کارگزاران؛
3. پایانه ها و شبکه های کامپیوتری و الکترونیکی می باشد.
بازار سرمایه ایران
فعالیت اصلی بازار سرمایه ایران عمدتاً در بورس اوراق بهادر تهران و بر معاملات سهام متمرکز بوده است. ابزارهای موجود در بازار اولیه بر اساس قوانین موجود عبارت اند از:
1. اوراق قرضه
2. اوراق مشارکت
3. سهام.
بازار ثانویه در ایران
بازار ثانویه در ایران به دو بازار بورس اوراق بهادار و بازار خارج از بورس تفکیک می شوند.
بورس اوراق بهادار تهران: به منظور ایجاد یک بازار رسمی و دائمی برای خرید و فروش سهام شرکتها و سایر اوراق بهادار، به موجب قانون مصوب اردیبهست ماه 1345 مجلس شورای ملی، بورس اوراق بهادار تهران در بهمن ماه سال 1346 فعالیت خود را آغاز نمود.
بازار خارج از بورس: در معنای خاص، بازار خارج از بورس، بازاری متشمل از دلالان و کار گزاران اوراق بهادار است که غالباً مذاکرات مربوط به معاملات، به صورت تلفنی انجام می شود.