عملکرد اهداف بخش آب در برنامه سوم و چهارم توسعه
بسمه تعالی
الف- عملکرد برنامه سوم توسعه ب- عملکرد برنامه چهارم توسعه ج- آسیب شناسی برنامه های توسعه د- جهت گیری های اصلی بخش آب در برنامه پنجم توسعه
الف- عملکرد برنامه سوم توسعه
عملکرد اهداف کمی
مرور کلی بر عملکرد بخش آب و مقایسه آن با برنامه سوم:
الف- مقایسه شاخص های کلیدی بخش با عملکرد آن:
مهم ترین شاخص ها در بخش آب شامل برنامه های زیر فصل منابع آب در قوانین بودجه می باشند. این برنامه ها شامل توسعه منابع آب در حوزه های آبریز، آبرسانی به شهرها و صنایع، مهندسی رودخانه و سواحل، بهبود بهره برداری و حفاظت از آب و مطالعات توسعه منابع آب می باشند.
در مجموع عملکرد شاخص های کلیدی بخش در این دوره نشان از تحقق هدف های کمی برنامه سوم در این بخش می باشد. از مهم ترین عملکردهای این دوره می توان به تنظیم 5156 میلیون متر مکعب اب از طریق احداث سدهای مخزنی ، احداث شبکه های ابیاری زهکشی اصلی و فرعی به ترتیب در سطح 343 هزار هکتار و 41 هزار هکتار از اراضی و انتقال 1755 میلیون متر مکعب اب برای مصارف شرب و بهداشتی و صنعتی اشاره نمود.
ب- مقایسه عملکرد اعتبارات هزینه ای و اعتبارات تملک دارائیهای سرمایه ای با بودجه مصوب:
ارقام اعتبارات بخش در سال های برنامه سوم نشانگر عزم و توجه جدی دولت و مجلس شورای اسلامی برای تامین منابع مورد نیاز طرح های تملک دارایی های سرمایه ای بخش است. میانگین رشد اعتبارات عمرانی فصل منابع آب دراین دوره به طور متوسط 5/28 درصد بوده است.
پیشنهادهای لازم برای رفع موانع اجرایی و بهبود عملکرد:
الف- در زمینه اجرای سیاستها:
تسریع در تدوین و ارائه لایحه قانون جامع آب کشور به هیات دولت به عنوان ابزار قانونی مناسب برای تحقق اصلاح ساختارها و نهادینه شدن
تسریع در شکل گیری تشکل های آب بران با تاکید بر انجام مطالعات اجتماعی همه جانبه نگر
تسریع در عملیاتی نمودن برنامه اصلاح الگوی کشت و تدوین نظام بهره برداری بهینه از آب کشاورزی
ب- در زمینه بهبود روندها:
در زمینه بهبود روندها و تحقق کامل اهداف کمی برنامه مرتبط با بخش، منابع مالی مناسبی حتی بیش از پیش بینی های انجام شده در برنامه به بخش تزریق شده است. با این وجود تحقق اهداف کمی برنامه به طور کامل محقق نشده است. علت عمده این امر در تراکم طرح های در دست اجرای بخش و مدیریت نامناسب توزیع بودجه میان طرحهای اولویت دار به دلیل اعمال فشار مراجع مختلف و در نتیجه کاهش اثر بخشی بودجه تخصیص یافته به بخش می باشد. پیشنهاد می شود ضمن اولویت یندی کارشناسانه طرحها، براساس مدل تصمیم گیری چند معیاره، نسبت به توزیع بودجه بین طرحهای اولویت دار با متناسب با اهداف برنامه اقدام گردد.
ب- عملکرد برنامه چهارم توسعه
عملکرد اهداف کمی
عملکرد اعتبارات بخش آب و آبفا
ماده 17 برنامه چهارم توسعه
دولت مکلف است، نظر به جایگاه محوری آب در توسعه کشور، منابع آب کشور را با نگرش مدیریت جامع و تواماً عرضه و تقاضا در کل چرخه آب با رویکرد توسعه پایدار در واحدهای طبیعی حوزههای آبریز با لحاظ نمودن ارزش اقتصادی آب، آگاهسازی عمومی و مشارکت مردم به گونهای برنامهریزی و مدیریت نماید که هدفهای زیر تحقق یابد:
الف ـ اجرای مفاد تبصره(1) ماده(106) و ماده(107) قانون برنامه سوم توسعه در طول اجرای برنامه چهارم توسعه و با اصلاح ساختار مصرف آب و استقرار نظام بهره برداری مناسب و با استفاده از روش های نوین آبیاری و کم آبیاری، راندمان آبیاری و به تبع آن کارایی آب به ازای یک مترمکعب در طی برنامه بیست وپنج درصد(25%) افزایش یافته و با اختصاص به محصولات با ارزش اقتصادی بالا و استفاده بهینه از آن موجبات افزایش بهره وری آب را فراهم سازد.
ب ـ به منظور ایجاد تعادل بین تغذیه و برداشت سفره های آب زیرزمینی در دشتهای با تراز منفی، دولت مکلف است با تجهیز منابع مالی مورد نیاز و تمهیدات سازه ای و مدیریتی، مجوزهای بهره برداری در این دشتها را بر اساس مصرف معقول (موضوع ماده«19» قانون توزیع عادلانه آب) که با روشهای نوین آبیاری قابل دسترس است، اصلاح نماید به طوری که تا پایان برنامه چهارم تراز منفی سفره های آب زیرزمینی بیست وپنج درصد(25%) بهبود یابد.
ج ـ ارزش اقتصادی آب در هر یک از حوزه های آبریز، با لحاظ ارزش ذاتی و سرمایه گذاری، برای بهره برداری حفاظت و بازیافت در برنامه های بخش های مصرف منظور گردد. آیین نامه اجرایی این بند در طی سال اول برنامه تهیه و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.
د ـ به منظور تسریع در اجرای طرحهای استحصال، تنظیم، انتقال و استفاده حداکثر از آبهای رودخانه های مرزی و منابع آب مشترک، دولت موظف است سالانه دو درصد(2%) از مجموع اعتبارات طرحهای تملک دارایی های سرمایه ای بودجه عمومی را در لوایح بودجه سنواتی تحت برنامه مستقل منظور و در چارچوب موافقت نامه های متبادله بین سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و وزارت نیرو برای اجرای طرحهای مذکور به صورت صددرصد(100%) تخصیص یافته، هزینه نماید.
ادامه….
هـ ـ طرحهای انتقال آب بین حوزه ای از دیدگاه توسعه پایدار، با رعایت حقوق ذینفعان و برای تامین نیازهای مختلف مصرف، مشروط به توجیه فنی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی و منافع ملی مورد نظر قرار بگیرد.
وـ مبادله آب با کشورهای همجوار با رعایت اصل هفتادوهفتم(77) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و منافع ملی و توجیه های فنی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی بر اساس طرح جامع آب کشور و با تصویب هیات وزیران به عمل آید.
زـ فرهنگ صحیح و منطقی مصرف آب، از طریق تدوین الگوی مصرف بهینه آب، اصلاح تعرفه ها برای مشترکین پرمصرف، به تدریج با نصب کنتورهای جداگانه برای کلیه واحدهای مسکونی و اجرای طرحهای مدیریت مصرف آب در شهرها و روستاهای کشور گسترش یابد.
تبصره: قانون الحاق یک بند و دو تبصره به ماده(133) قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب 6/8/1380(موضوع تعیین الگو و هزینه های مازاد برالگوی مصرف آب) برای دوره برنامه چهارم(1388-1384) تنفیذ میگردد.
ح ـ هماهنگی اعتباری در تهیه و اجرای همزمان طرحهای تامین آب و طرحهای مکمل نظیر شبکه های آبیاری و زهکشی در پایین دست و طرحهای آبخیزداری در بالادست سدهای مخزنی به عمل آید.
ط ـ برای تداوم اجرای احکام تبصره(76) قانون برنامه دوم توسعه و ماده(106) قانون برنامه سوم توسعه و به منظور گسترش سرمایه گذاری، با اولویت در طرحهای شبکه های آبیاری و زهکشی و طرحهای تامین آب، که دارای توجیه فنی و اقتصادی هستند، منابع عمومی با منابع بانک کشاورزی و بهره برداران تلفیق می گردد. در آیین نامه اجرایی این بند که به تصویب هیات وزیران می رسد، چگونگی تعیین عناوین و سهم حمایت دولت مشخص می گردد.
ی ـ برنامه های اجرایی مدیریت خشکسالی را تهیه و تدوین نماید.
سیاستهای اتخاذ شده و میزان ثمربخشی آنها
سیاستهای فرابخشی و میزان ثمربخشی آنها
سیاستهای بخشی و میزان ثمربخشی آنها
ج- آسیب شناسی برنامه های توسعه
فاصله زیاد بین ذهنیات نخبگان و مسئولین تراز اول دستگاههای دولتی که معمولاً راساً به تنظیم سیاستها می پردازند با مسئولین رده های پایین و مردم که مسئول اجرای سیاست می باشند.
توجه ناکافی به امکانات اجرای سیاستها از جمله عدم تامین منابع مالی کافی و به موقع
مشارکت کم ذینفعان و ذیمدخلان در فرآیند تصمیم سازی و تصمیم گیری
ضعف در تناسب و هماهنگی در سرمایه گذاری و اجرای طرحهای مکمل آب
ضعف در تعیین شاخصهای مناسب جهت پایش و ارزیابی اهداف برنامه و بویژه شاخص بهره وری آب
ضعف در همکاری مناسب بین دستگاههای اجرایی مرتبط جهت عملیاتی نمودن اهداف مشترک برنامه
ضعف در توازن در کلیه جنبه های مدیریت منابع آب، بویژه جنبه های سازه ای و غیرسازه ای
توجه ناکافی به مبحث جلوگیری از آلودگی منابع آب و محیطهای آبی در برنامه
ضعف در ایجاد مکانیزمهای کارا در برنامه جهت ایجاد نظام قیمت گذاری و تعیین ارزش آب و ضعف و خلاءهای موجود در قوانین موضوعه
عدم بازگشت سرمایه جهت نگهداری و بهسازی تاسیسات موجود با توجه به روند نامطلوب سرمایه گذاری فعلی
عدم جبران استهلاک تاسیسات، تجهیزات و ماشین آلات که موجب کاهش بهره وری می گردد.
محدودیت عرضه تسهیلات اعتباری و نامناسب بودن سیاستهای بانکی و ارزی در قبال بخش آب
نامتناسب بودن احجام کار با اعتبارات مالی لازم جهت تحت پوشش قراردادن آب و فاضلاب روستایی
عدم شفافیت در فرآیند ملی سازی، خصوصی سازی و واگذاری تصدی گری و ابهام در اذهان مسولین و سیاستگزاران
ضعف در رویکرد مدیریت بهم پیوسته منابع آب و بازتاب آن در فرآیند برنامه ریزی منابع آب
د- جهت گیری های بخش آب وآبفا در برنامه پنجم
ارتباط کامل احکام برنامه در کلیه جنبه های آن با سیاست های فقرزدایی، توسعه اقتصادی
مدیریت جامع بهم پیوسته آب و پیوند برنامه های بخش آب در سیاست ها و برنامه ریزی ملی، اقتصادی و اجتماعی به منظور بسترسازی توسعه پایدار و آمایش سرزمین
حرکت به سمت بازیافت سرمایه در بخش آب از طریق مکانیسم قیمت گذاری و لحاظ نمودن آب به عنوان کالای اقتصادی- اجتماعی
افزایش تنوع بخشی تامین منابع مالی از طریق ظرفیت بخش های عمومی و غیردولتی برای تامین منابع مالی در بخش آب افزایش و در عین حال اهمیت سرمایه و بهره وری آب برای تامین نیازهای مالی جهت بهره برداری و نگهداری و سرمایه گذاری
گسترش فرآیند تصمیم گیری، اجرا، بهره برداری و نگهداری به صورت غیر متمرکز در سطح محلی به طوری که سیاست های ملی را در چارچوب حوضه های آبریز به عنوان واحد مدیریت آب محقق سازند.
جلوگیری از آلودگی آب مقدم بر دفع آلودگی ها
هماهنگی پایدار با طبیعت و ذینفعان و ذیمدخلان در سطح حوضه های آبریز
نظام تخصیص آب باید تعادل منطقی بین منابع و مصارف از یکسو و ارزش های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی آب از سوی دیگر را ایجاد نماید.
لحاظ نمودن مدیریت خطرپذیری (ریسک) به عنوان جزء لاینفک مدیریت آب
هدف های کمی و کیفی باید در راستای توزیع عادلانه و افزایش راندمان بهره وری آب تعیین گردد.
تقویت جنبه های حاکمیت موثر آب
ارتقای دانش و آگاهی عمومی در خصوص منابع و مصارف آب
مشارکت وسیع ذینفعان و ذیمدخلان
جلوگیری از تخریب منابع آب، حفظ، احیاء، توسعه و بهره برداری بهینه از آن در راستای تحقق توسعه پایدار
با تشکر از توجه شما