بررسی نقش فضای سبز شهری در اهداف توسعه پایدار
سید مسعود علوی مقدم
طبیعت و شهر
جناب آقای دکتر نقی زاده
امروزه مفهوم شهرها بدون فضای سبز موثر در اشکال گوناگون آن دیگر قابل تصور نیست. پیامدهای توسعه شهری و پیچیدگی های معضلات زیست محیطی آنها موجودیت فضای سبز و گسترش آن برای همیشه اجتناب ناپذیر کرده اند. توجه به فضای سبز به طور عام به عنوان ریه های تنفسی شهرها تعریف اغراق آمیزی از کارکرد آن نیست .بلکه این شبیه بیان کننده حداقل کارکرد آن در مفهوم اکولوژیک شهرها به شمار میرود. این فضاها هم از دیدگاه تامین نیاز های زیست محیطی شهرنشینان و هم از نظر تامین فضاهای فراغتی و بستر ارتباط و تعامل اجتماعی آن جایگاهی در خور اهمیت دارد. همچنین توسعه بی رویه شهر ها به صورت افقی و عمودی باعث تخریب طبیعت شده است . طبیعت و فضای سبز که که سال ها به عنوان قلب تپنده ی زیستگاه های بشری ایفای نقش می کرد و بهترین محل و موقعیت ایجاد شهر های نخستین بود. با بی توجهی به ساکنان شهر رو به افول و نابودی گذاشته است. فضای سبز، علاوه بر خدمات مهم زیست محیطی، فیزیولوژیکی، زیباشناختی و بهداشتی، دارای مزایای اجتماعی نیز هست که در قابل زیست نمودن شهرها نقش مهمی ایفا میکند؛ به خصوص وجود درختان و گیاهان در فضاهای عمومی به یکپارچه سازی و تعادل بین افراد جامعه منجر شده و توسعه ی روابط اجتماعی را بهبود میبخشد. فضای سبز علاوه بر این باعث افزایش جذابیت شهر، افزایش گردشگری و درنتیجه درآمد می شود. همچنین فضاهای سبز با تفکیک مناظق شهری و کاربری ها به ویژه کاربری های متعارض، جلوگیری از تراکم ساختمانی، برجسته سازی خطوط اصلی شهر وایجاد تنوع در خطوط خشک معماری به برنامه ریزی و طراحی شهری کمک می نماید.
مقدمه
بیان مسئله
نرخ رو به رشد جمعیت شهرنشینی خصوصا در کشور ما و گسترش شهرها و تخریب محیط زیست جهت ایجاد زیرساخت های مدرن برای شهرها، هر روز سرعت فزآینده ای به خود می گیرد. پیامدهای توسعه شهری و پیچیدگی معضلات زیست محیطی، موجودیّت فضای سبز و گسترش آن را برای همیشه اجتناب ناپذیر کرده اند. یافته ها نشان می دهد احساساتی که فضای سبز، در ذهن مردم ایجاد می کند، تاثیر مستقیمی بر تعادل روانی، راحتی و انقطاع روزمرِّگی داشته است که تمامی این آثار به شدت در کیفیت زندگی مردم که از اجزای کلیدی توسعه ی پایدار است، نقش دارند. این خدمات غیرملموس و غیرمادی منافع واضحی برای مردم دارد که نبود آن میتواند عواقب جدی اجتماعی اقتصادی داشته باشد؛ به عنوان مثال عدم موفقیت در فراهم کردن منافع شفابخش و روانی دسترسی به طبیعت در شهرها میتواند هزینه های درمانی و بهداشتی قابل توجهی در درازمدت ایجاد کند. مطالعات نشان می دهد شهروندانی که در نواحی سبزتری زندگی می کنند، احساس ترس و رفتارهای تهاجمی و خشونت بار کمتری از خود نشان می دهند. با توجه به مطالب گفته شده، سوالی که مطرح می شود این است که فضاهای سبز شهری تا چه اندازه در بهبود کیفیت و کاهش هزینه های شهری نقش ایفا کرده و آیا در نیل به توسعه پایدار می توانند یاری رسان باشند؟
مبانی نظری
فضای سبز شهری
توسعه پایدار
سکونتگاه های پایدار
تعریف
یافته های تحقیق
منظور از فضاهای سبز شهری، نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش گیاهی انسان ساخت است که هم واجد "بازدهی اجتماعی" و هم واجد "بازدهی اکولوژیکی" هستند.
فضاهای سبز شهری از دیدگاه شهرسازی دربرگیرنده ی بخشی از سیمای شهر است که از انواع پوشش گیاهی تشکیل شده است و به عنوان یک عامل زنده و حیاتی در کنار کالبد بی جان شهر، تعیین کننده ساخت مرفولوژیک شهراست. فضاهای باز شهری از یک سو، دربرگیرنده فضاهای سبز موجود و از سوی دیگر، به صورت فضاهایی بالقوه جهت توسعه فضاهای سبز شهری مطرح می شوند…"
انواع فضاهای سبز
عمومی
نیمه عمومی
معابر و خیابان ها
خصوصی
ضرورت
نقش و اهمیت فضاهای سبز در زندگی شهری
رشد صنعت و افزایش جمعیت در شهرها، به ساخت و سازهای سوداگرانه منجر شده است. این ساخت و سازها به مسائل بهداشتی و تامین حداقل نور و هوا در مناطق متراکم شهری توجهی نداشته است. از سوی دیگر، ایجاد کاربری های جدید شهری، برای پاسخگویی به نیازهای روزافزون و امکان جمعیت به تدریج باعث کاهش سهم فضاهای سبز و باغهای شهری گردیده است و در نتیجه باعث آلودگی محیط زیست شده است. شایان ذکر است که با افزایش روند انهدام طبیعت، توجه انسان به منابع طبیعی نیز فزونی یافته است، بهره وری از آن، جایگزین احترام به طبیعت گردیده است. در اهمیت فضای سبز شهری می توان گفت که امروزه اقلیم شهری تحت تاثیر فرآیندهای ناحیه ای کم شده و تمرکز فعالیتها در شهرها، آن چنان دگرگون شده است که در مطالعات ناحیه ای شهرها، به صورت مشخص و جدا از اقلیم ناحیه ای بررسی می شود. آثاری که از طریق کاهش فضای سبز شهری بر اکولوژی شهری به ویژه در زمینه های اقلیم، هوا، خاک، آب های زیرزمینی و جامعه حیوانی گذاشته می شود، آن چنان شدید است که عناصر سازنده آن را در محیط شهری به کلی دگرگون می کند. بنابراین اگر فضای سبز به عنوان جزئی از بافت شهرها و نیز بخشی از خدمات شهری ضرورت یافته باشد، نمی تواند جدا از نیازهای جامعه شهری باشد؛ از این رو فضای سبز باید از نظر کمی و کیفی متناسب با حجم فیزیکی شهر و نیازهای جامعه با توجه به شرایط اکولوژیکی شهر و روند گسترش آنی آن ساخته شود تا بتواند به عنوان فضای سبز فعال، بازدهی زیست محیطی مستمری داشته باشد.
عملکردهای فضاهای سبز
عملکرد کالبدی
عملکرد های زیست محیطی
جلب توریست
عملکرد ترافیکی
عملکردهای اجتماعی فرهنگی
عملکرد اقتصادی
عملکرد روانی
عملکرد زیبایی شناختی
ارتباط ارکان توسعه پایدار و فضاهای سبز شهری
فضای سبز شهری
پایداری اقتصادی
پایداری اجتماعی
پایداری زیست محیطی
نتیجه گیری
با توجه به عملکردهای مختلف و مثبت فضای سبز و نقش مهم آنها در توسعه پایدار شهری که شامل توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است، از این بررسی در می یابیم که در واقع ایجاد فضای سبز مطلوب و با سرانه ی کافی، راه حلی برای بسیاری از مشکلات حاد شهری است که علاوه بر ارتقای کیفیت منظر شهر در مقولات زیبایی شناسی و ادراک هویت موثر می باشد که می تواند از تخریب اقتصادی و فیزیکی افت کیفیت زندگی، آلودگی های مختلف از جمله هوا، صوتی، بصری و نیز تراکم و کوچ طبقه متوسط از مرکز شهر پیشگیری کند و سرزندگی را به مناطق مرکزی شهر و پیرامون آن آورده و میزان مشارکت مردمی را به نحو قابل توجهی افزایش دهد.
باتوجه به حیاتی بودن سازو کار مدیریت فضای سبز شهری و همچنین لزوم تلاش در جهت گسترش عدالت در دسترسی ساکنان شهر به پارک و فضای سبز مناسب، راهکارهایی در قالب موارد زیر پیشنهاد می گردد:
حفظ فضای سبز موجود و جلوگیری از تخریب آنها
در اولویت قرار دادن توسعه فضای سبز در مناطق محروم شهر از لحاظ سرانه پارک و فضای سبز
انتخاب گونه های مناسب گل و گیاه و درخت متناسب با اقلیم محلی هر شهر
انجام مطالعاتی جهت تهیه طرح جامع فضای سبز شهر و برنامه ریزی یکپارچه این نوع کاربری
توزیع عادلانه فضای سبز شهری در سطح شهر
انجام مطالعاتی در زمینه چگونگی افزایش مشارکت عمومی در ایجاد، حفظ و نگهداری فضاهای سبز و همچنین افزایش کنترل و نظارت اجتماعی در این نوع کاربری ها از طریق مشارکت های مردمی ضروری می باشد.
سوال پایانی
انواع عملکردهای فضای سبز در کیفیت زندگی شهری کدامند؟