به نام خدا
علفهای هرز و راه های مقابله با آنها
فهرست
مقدمه
تعریف
مبدا و منشا علفهای هرز
تقسیم بندی علفهای هرز
سیر تحولی علفهای هرز
طبقه بندی
اسامی تیره ها
ویژگی علفهای هرز
خسارت علفهای هرز
سودمندی علفهای هرز
علفهای هرز با اهمیت ایران
منابع
تعریف علف هرز
رویش گیاه در محلی غیر از محل اصلی خود ، گیاه ناخواسته ، گیاهی با ارزش منفی و سرانجام گیاهانی که با گیاهان کشت شده زندگی می کنند. تعاریف مربوط به علف هرز در اکثر موارد حاکی از وجود نوعی ارتباط و وابستگی بین گیاه و فعالیتهای کشاورزی بشر می باشد.
تعریف علفهای هرز
علف هرز گیاهی است که به طور ناخواسته در مزارع وباغها می روید. برای زراعت اصلی میهمانی نا خواسته است که کمیت وکیفیت ودر نتیجه ارزش اقتصادی محصول زراعی رابه شدت پایین می اورد وضمن ایجاد اختلال در عملیات زراعی، هزینه های تولید را بالا می برد. اصطلاح علف هرز در مقابل ان دسته از گیاهانی به کار میرود که
کشاورز انها را کشت می کند. بین علفهای هرز، گیاهان بسیاری هستند که مصرف خوراکی یا دارویی دارند، ولی چون نا خواسته روییده اند،دست پرورده انسان نیستند، ورقیبی برای محصولات کشت شده به حساب می ایند ضرر انها برای محصول به مراتب بیش از منفعتشان است.
مقدمه:
اصولا در محیطهای دست خورده ای که در آنها نقش بشر مهمترین عامل آشفتگی شناخته شده است گیاهان هرز به مناسبت سازش قابل توجهی که دارند بهتر رشد می کنند. تولید بذر فراوان ، طولانی بودن دوره خواب ، توانایی ادامه حیات در شرایط نامساعد ، قدرت رقابت و آشفته ساختن محیط ، توانایی گسترش در بعضی موارد و انتشار به طریق رویشی از اختصاصات قابل توجه اکثر گونه های علفهای هرز می باشد. ممکن است در برخی موارد گیاهان زراعی در محلی ناخواسته برویند، که در چنین مواردی این گونه گیاهان را می توان از علفهای هرز به شمار آورد. مانند رویش گندم در مزرعه جو.
مقدمه:
یکی از مشکلاتی که کشاورزان کشور ما از آن رنج می برند بحث علفهای هرز است بطوریکه برابر تازه ترین آمار منتشر بیش از 20٪ محصولات کشاورزی توسط علفهای هرز از بین می روند به قسمی که خسارت ناشی این گیاهان نسبت به زیان ناشی از آفات و بیماریها در کشاورزی بسیار زیادتر است و این در حالی است که تولید مواد غذایی در ایران با نیاز جامعه به دلیل محدودیت های کشت و زرع و نیز جمعیت روبه رشد هماهنگ نیست و ما محتاج واردات آن می باشیم. بنابراین توجه به علم علفهای هرز که در چند دهه گذشته پیشرفتهای چشمگیری در دنیا داشته و هر روز شاهد کشف پدیده جدیدی در این رابطه هستیم ضروری است .
مبدا و منشا علفهای هرز
انسانها به همان اندازه که در تغییر ارزشهای کمی و کیفی محصولات زراعی نقش مهمی دارند، در تغییرات تدریجی علفهای هرز نیز دخالت دارند. از دوران قبل از تاریخ ، یخچالها مهمترین عامل دگرگونی سیمای پوشش گیاهی کره زمین بوده اند. بدین ترتیب قسمت اعظم علفهای هرز نواحی معتدل گونه هایی هستند که در مناطق ایجاد شده به علت یخبندانها ، گسترش یافته اند. کشاورزی یکی دیگر از عوامل مهمی است که در سطح وسیع تر به شیوه ای سریع تر از یخبندانها ، موجب آشفتگی و دگرگونی محیط شده است.
بسیاری از گیاهان که امروزه علفهای هرز را تشکیل می دهد قبل از زندگی روستانشینی و آغاز کشاورزی وجود نداشته اند و احتمالا همراه با گیاهان زراعی بوجود آمده اند، چنانکه در بعضی موارد از اجداد و نیاکان واقعی واریته های کشت شده به شمار می آیند. بدین معنی که بعضی از گیاهان زراعی امروز ، ممکن است حاصل تغییر و تکامل علفهای هرز باشند.
سیر تحولی علفهای هرز
علفهای هرز ممکن است به دو طریق زیر بوجود آمده باشند:
گونه های وحشی که به مرور زمان طولانی خود را با محیطهایی که دگرگونیهای طبیعی و غیر طبیعی داشته اند سازش داده اند.
تقسیم بندی علفهای هرز
علفهای هرز اجباری
بسیاری از علفهای هرز هرگز به صورت وحشی وجود ندارند، زیرا ممکن است که در خلال توسعه و گسترش کشاورزی ظاهر شوند. بنابراین فقط در میان گیاهان زراعی که بشر در رویش و پرورش آنها دخالت دارد می رویند. این قبیل علفهای هرز را علفهای هرز اجباری می نامند. شامل پیچک صحرایی ، تربچه وحشی هستند. مبدا چنین گیاهانی تاکنون شناخته نشده است ولی به برخی از گیاهان زراعی شباهت دارند.
علفهای هرز اختیاری
علفهای هرز اختیاری گیاهانی هستنتد که هم بطور وحشی و هم محیطهایی که دست بشر در آنها دخالت دارد، می رویند. گونه گل عقربی و گونه های مختلف پیاز و ماشک نمونه های از علفهای هرز اختیاری هستند.
چرا علف هرز داریم؟
انسان در بعضی مناطق مجبور شده است که کار کشاورزی خود را با شرایط اقلیمی منطقه سازش دهد. از این رو در بعضی مناطق یا نوارهای جغرافیایی ما فقط محصولات معینی ، نظیر ذرت ، گندم ، برنج و میوه کشت می شوند. توانایی سازگاری و تطابق گیاهان زراعی با محیط غالبا کمتر از گونه های بدمی بوده است. از اینرو جای تردید است که گیاهان زراعی بتوانند بدون کمک و دخالت انسان ، مدت زیادی در یک محیط دوام آورند.
زیرا علفهای هرز که سازش بیشتری با محیط دارند به سرعت رشد کرده تمام مزارع را اشغال می کنند و موجب از بین رفتن گیاهان زراعی می گردند. بنابراین یکی از علل تسلط علفهای هرز به گیاهان زراعی سازش کم گیاهان اخیر با محیط است. بعضی از روشهای کشاورزی نوین ، زمینه گسترش و نفوذ علفهای هرز را بیشتر فراهم می سازند بدین صورت که:
کاشت خطی گیاهان زراعی سبب می شود که در فواصل باقی مانده و بدون گیاه ، محیطی مناسب برای اجتماع و نفوذ گونه های دیگر گیاهی باشد.
غالبا در مزارعی که حفظ گیاه زراعی خاصی کشت می گردد گیاه زراعی که آنطور که باید و شاید موفق به بهره برداری کامل از امکانات کشت نمی شود. در این موارد می توان گفت که هر گیاهی دارای سیستم ریشه ای خاص است که فقط قادر به بهره داری از آب و مواد غذایی موجود در طبقه معین از خاک می باشد مثلا گندم دارای ریشه افشان بوده و مواد غذایی مواد را از طبقات سطحی زمین بدست می آورد در صورتی که کاهو و هویج با دارا بودن ریشه راست از قسمت عمق خاک مواد غذایی لازم را تهیه می کنند.
ضمنا کوتاه بودن دوره نمو و گسترش کم و محدود ریشه ها در بعضی از گیاهان زراعی نیز از عوامل دیگری هستند که بهره برداری از امکانات زمین و کشت را دچار اشکال می سازند و چه بسا همین موضوع موجب کندی نمو برگها شده و در نتیجه گیاه نتواند از آفتابی که در دسترس دارد به اندازه کافی استفاده نماید. در چنینی حالاتی علفهای هرز قادرند به راحتی از این منبع استفاده نماید. بعضی از علفهای هرز رشد و نموی همانند گیاهان زراعی دارند.
بطوری که دانه های آنها همزمان با دانه های گیاهان زراعی می رسند و درو می شوند و در موقع کشت نیز همراه با آنها کاشته می شوند، مانند بعضی واریته های نی که در زراعتهای گیاهان زراعی مانند ذرت ، قیاق ، می رویند و نظیر آنها رشد کرده و سنبله هایشان همزمان با آنها می رسد. در حالی که دوره خواب و قابلیت شکنندگی ساقه این علفهای هرز بیش از قیاق است.
روشهای کنترل علفهای هرز
کنترل علفهای هرز بایستی براساس یک برنامه مدیریت مبارزه تلفیقی باشد ، و هدف آن ترکیب تکنیکهای مخصوص کنترل علفهای هرز برای رسیدن به یک سطح اقتصادی با حداقل استفاده از سموم شیمیائی ، لذا کنترل علف های هرز همراه با روشهای پیشگیری نظیر – انتخاب بذر پاک – تهیه مناسب زمین – کشت گیاهان زراعی رقابت کننده با علفهای هرز – تاریخ کاشت مناسب سبب کاهش مصرف بیش از حد علف کشها می شود انتخاب مناسبترین روش در کنترل علفهای هرز یک محصول زراعی یا باغی ، به تجارب محلی ، وجود نیروی انسانی ، امکانات و وسائل ماشینی و وجود انواع علف کشها بستگی دارد
بوم شناسی و مدیریت علف هرز
مدیریت علف هرز در بوم نظام های کشاورزی یکی از بزرگترین مشکلاتی است که کشاورزان با آن مواجهند و خود گویای این نکته است که چرا بیش از نیمی از مواد شیمیایی مصرفی در کشاورزی را علف کش تشکیل می دهد. اما چرا علف های هرز چنین مشکل زا هستند؟ چه نکته ای در بوم شناسی آن ها وجود دارد که آن ها را در نظام های کشاورزی چنین مشکل زا و مخرب نموده است؟
مشکل اصلی که علف های هرز ایجاد می کنند رقابت آن ها با گیاهان زراعی برای عناصر غذایی، نور و آب است. هر چه نیاز های علف هرز به نیاز های گیاه زراعی شبیه تر باشد، رقابت شدیدتری بین آن ها وجود خواهد داشت.اگر علف های هرز در بهره برداری از آب یا عناصر غذایی کارآمدتر باشند یا اگر آن ها رشد سریع تری داشته باشند و بتوانند بر گیاهان زراعی سایه اندازی کنند و در رقابت برای نور بهتر از گیاهان زراعی عمل کنند می توانند باعث کاهش جدی و شدید عملکرد نظام کشاورزی شوند.
اما علف های هرز می توانند مشکلات دیگری را نیز باعث شوند. بعضی از علف های هرز که در مزرعه گیاهان علوفه ای باقی می مانند می توانند باعث صدمه زدن به دام ها شده و کیفیت علوفه دامی را کاهش دهند. این امر می تواند باعث کاهش کیفیت یا کمیت تولیدات دامی همچون شیر شود. سایر علف های هرز می توانند به عنوان زیستگاه بیماری ها یا آفاتی عمل کنند که در گیاهان زراعی گسترش می یابند. همچنین سایر علف های هرز مواد دگر آسیب شیمیایی توید می کنند که تولیدات گیاهانی را که در مجاورت آن ها رشد می کنند کاهش می دهند. اما احتمالاً مهمترین دلیلی که علف های هرز به عنوان یک آفت کشاورزی به حساب می آیند این است که رهایی از آن ها بسیار دشوار است!
علف های هرز یکساله، دوساله و چند ساله
بوم شناسی و مدیریت علف های هرز یکساله، دوساله و چند ساله با یکدیگر تفاوت دارد. بیش از 80 درصد علف های هرز اکثر مزارع علف های هرز یکساله هستند که در یک فصل رشد کرده، تولید مثل نموده و از بین می روند. علف های هرز چند ساله، سه یا بیش از سه سال زندگی می کنند. علف های هرز دو ساله چرخه زیستی دو ساله دارند که در سال اول رشد رویشی و در سال دوم تولید مثل می کنند.
علف های هرز یکساله تنها توسط بذر تولید مثل و تکثیر می یابند، اما تعداد بسیار زیادی (چند هزار) بذر تولد می کنند که در خاک حفظ می شود و تضمین مناسبی برای رشد آن ها در سال های بعد است. به علاوه، بذر بسیاری از علف های هرز یکساله می توانند سال ها به صورت خواب در خاک باقی بمانند و به مجرد مساعد شدن شرایط محیطی، جوانه زده و رشد نمایند. روش های مدیریتی مناسب برای علف های هرز یکساله در راستای حذف آن ها از مزرعه قبل از تولید بذر می باشد. اگر این علف های هرز امکان تولید بذر نمایند، بسیاری از آن ها خواهند توانست هم زمان با کشت گیاه زراعی رشد خود را شروع کنند و رقابتی جدی را با گیاه زراعی به وجود بیاورند.
· بسیاری از علف های هرز چند ساله بسیار بیش از سه سال زندگی می کنند. تقریباً تمام این گونه ها از طریق بذر تولید مثل می کنند. اما بعضی از آن ها نیز با تکثیر رویشی حاصل از گره های زیر زمینی که بر روی ریشه ها و ساقه ها قرار دارند تولید مثل غیر جنسی دارند. متاسفانه این نکته بدین معنی است که اگر شما اندام های هوایی چنین علف های هرزی از بین ببرید، آن ها قادرند با خروج اندام های هوایی از بخش های زیر زمینی خود حتی گیاهانی بیش از قبل تولید کنند. در اکثر موارد مدیریت مناسب این علف های هرز به معنی حذف و از بین بردن فیزیکی اندام های هوایی و ریشه های این گیاهان که بعضی از موارد بیش از یک سال طول می کشد و یا کنترل شیمیایی آن ها می باشد. اگر این علف های هرز چند ساله در بوم نظام های کشاورزی شایع باشند، تاثیر رقابتی شدیدی بر گیاهان زراعی سیستم خواهند داشت، زیرا سیستم ریشه ای آن ها به خوبی توسعه یافته است و دارای مواد غذایی ذخیره ای هستند که می توانند از ان برای رشد ساقه ها و برگ ها استفاده کنند.
· علف های هرز دو ساله در سال اول ارتفاع چندانی ندارند و در سطح زمین باقی می مانند، زیرا تنها ریشه، ساقه و برگ تولید می کنند. در سال دوم رشد عمودی آن ها آغاز می شود و گل و بذر تولید می کنند. راهبرد های مدیریتی مناسب برای این دسته از علف های هرز، در سال اول مشابه با مدیریت علف های هرز چند ساله (حذف کامل آن از مزرعه) و در سال دوم مشابه علف های هرز یکساله (حذف و نابودی علف هرز قبل از تولید بذر) می باشد.
فهرست اسامی تیره های علفهای هرز:
تیره شاه تره؛ Fumariaceae تیره شمعدانی؛ Geraniaceae
تیره غلات؛ Gramineae تیره گل راعی؛ Guttiferae
تیره نعناع؛ Labiatae تیره بقولات؛ Legominosae
تیره دارواش؛ Loranthaceae تیره پنیرک؛ Malvaceae
تیره گل جالیز؛ Orobanchaceae تیره شبدر ترشک؛ Oxalidaceae
تیره تاج خروس؛ Amaranthaceae
تیره گاو زبان؛ Boraginaceae
تیره میخک؛ Caryophyllaceae تیره اسفناج؛ Chenopodiaceae
تیره کاسنی؛ Comositae تیره پیچک صحرایی؛Convolvulaceae
تیره شب بو؛ Cruciferae
تیره اویارسلام؛ Cyperaceae
تیره خواجه باشی؛ Dipsaceae تیره فرفیون؛ Euphorbiaceae
تیره شقایق(خشخاش)؛ Papaveraceae
تیره خرفه؛ Portulacaceae
تیره بارهنگ(ترشک)؛ Plantaginaceae
تیره هفت بند؛ Polygonaceae
تیره پامچال؛ Primulaceae
تیره آلاله؛ Ranunculaceae
تیره روناس؛ Rubiaceae
تیره میمون؛ Scrophulariaceae
تیره سیب زمینی؛ Solanaceae
تیره چتریان؛ Umbelliferae
تیره گزنه؛ Urticaceae
تیره قیچ(اسپند)؛ Zygophyllaceae
طبقه بندی
طبقه بندی بر حسب طول دوره زندگی
طبقه بندی بر حسب نوع زندگی
طبقه بندی بر حسب ساختمان ظاهری
طبقه بندی بر حسب مورفولوژی علف هرز
طبقه بندی از لحاظ فیزیولوژی علف هرز
طبقه بر حسب محل زندگی
طبقه بندی بر حسب زیستگاه
ویژگی علفهای هرز
سازگاری در پراکنش
داشتن اندامهای رویشی تکثیر شونده
توانایی اشغال مکانهایی که بشر در آنها دست برده
تولید بذر فراوان
تثبیت سریع جمعیت آن
دوره خواب طولانی
خفظ قوه نامیه بذرهای دفن شده
خسارت علفهای هرز
زیانهای وارده به اراضی کشاورزی
خسارت علفهای هرز در مناطق غیر کشاورزی
زیانهای وارده به اراضی کشاورزی
میزبانی آفات و بیماریهای گیاهی
کاهش ارزش کیفی محصولات زراعی و دامی
کاهش بازدهی انسان
رقابت در جذب آب ومواد غذایی با گیاهان زراعی و باغی
هدر رفتن آب
رقابت در جذب نور
آللوپاتی ((Allelopathy
خسارت علفهای هرز در مناطق غیر کشاورزی
تخریب آسفالت خیابانها، باند فرودگاهها و نیز آتش گیر کردن محوطه نیروگاهها و زشت کردن محیط پارکها و فضای سبز از جمله صدمات علفهای هرز در این منطقه است.
راههای خسارت علفهای هرز
خسارت بر گیاهان زراعی
خسارت بر مراتع،نهالستانهای جنگلی و چمنزارها
خسارت در امور تاسیساتی
سودمندی علفهای هرز
علفهای هزر و فرسایش خاک
علفهای هرز و ارزش داروئی
علفهای هرز و ارزش غذایی دام
علفهای هرز و زیبایی طبیعت
علفهای هرز و چرخه اکسیژن
علف هر در مزارع ایران
علفهای هرز با اهمیت ایران
Cynodon dactyln مَرغ
Lolium Tomulentomچچم
Avena fatuaیولاف
Orobanche SPگل جالیز
Cyperus SPP اویارسلام
Amaranthus spp تاج خروس
Centaurea sp گل گندم
Cirsium spکنگر صحرایی
solanum nigrum تاج ریزی
Sagittaria sagittifolia تیرکمان آبی
Echinochloa crus galli سوروف
Sorghum halepenseقیاق
Cuscuta SPP سس
Convolvulus arvesis پیچک
Chenopodium album سلمک
Polygonum persicaria L،هفت بندایرانی
علفهای هرز انگلی
سس
گل جالیز
دارواش
سس:
سس یک گیاه کاملاً انگلی می باشد که دارای ریشه و برگ نیست و مواد غذایی مورد نیاز خود را به طور کامل از گیاه میزبان میگیرد.بذر گیاه سس به مدت بسیارطولانی در خاک دوام می آورد و قادر به جوانه زدن می باشد.
بذرسس هنگامیکه در شرایط مساعد قرار می گیرد جوانه می زند و یک ساقه زیرزمینی تولید می کند که این ساقه زیرزمینی بطور بسیار جالبی در خاک حرکت میکند تا به ریشه گیاه میزبان برسد.
گل جالیز:
گل جالیز نیز مانند سس یک گیاه کاملاً انگلی می باشد. بذر این نیز تا 13 سال می تواند در خاک بماند. بذر گل جالیز هنگامیکه در کنار ریشه گیاه میزبان قرار می گیرد توسط ترشحات ریشه گیاه میزبان تحریک می شود و جوانه می زند و سپس اندام مکنده خود را در ریشه گیاه میزبان فرو می برد و از مواد غذایی آن استفاده می کند. برای مبارزه با این انگل گیاهی نیز هیچ علفکش اختصاصی وجود ندارد.
دارواش:
دارواش یک گیاه نیمه انگلی می باشد و برگ دارد و می تواند قسمتی از مواد غذایی خود را تولید کند. این گیاه انگل درختان می باشد ولی خسارت زیادی نمی زند و گیاه انگلی خیلی مهمی نیست. بذر آن توسط پرندگانی از قبیل دارکوب در تنه درختان قرار
می گیرد و جوانه می زند و رشد می کند. این گیاه دارای گلهای زیبایی می باشد که حتی بعضی مواقع به خاطره گلهای زیبای آن آنرا از بین نمی برند و اجازه رشد آنرا روی درخت می دهند.
گیاهان هرز آبزی
گیاهان هرز آبزی نیز گیاهانی خودرو بوده،ارزش مصرف ندارند،ومزاحم رشد گیاهان مفیدتر قلمداد می گردند.همان گونه که قبلاً نیز اشاره شد علفهای هرز ویژگیهایی دارند که آنها را از دیگر گیاهان متمایز می سازد مثل مقاومت در مقابل عوامل نا مساعد و شرایط سخت و به همین جهت نیز کشیش معروفی در دعای خود گفته است که «خدایا به من مقاومت و سختی جانی علف هرز را عطا کن».
آن دسته از علفهای هرز آبزی که به طرق مختلف مزاحمت ایجاد می کنند در آبهای شیرین می رویند .
طبقه بندی گیاهان آبزی
شاخه گیاهان ابتدایی
شاخه ریسه داران
شاخه خزه ایها
شاخه سرخسها
شاخه گیاهان دانه دار
کنترل علفهای هرز
کنترل علفهای هرز
کنترل گیاه هرزبه روش مکانیکی
کنترل گیاه هرز به روش بیولوژیکی
کنترل گیاه هرز به روش شیمیایی
کنترل گیاه هرزبه روش مکانیکی
شخم زدن
سوزاندن
مالچ پاشی
غرقاب کردن زمین
قطع کردن بعضی بخش های گیاه
کنترل گیاه هرز به روش بیولوژیکی
استفاده از رقابت گیاه زراعی و گیاه هرز
کنترل بیولوژیکی بوسیله حشرات
استفاده از انگلها،شکارگرها و عوامل بیماریزا
استفاده از رقابت گیاه زراعی و گیاه هرز
تناوب زراعی
تراکم گیاهی
تناوب زراعی
تناوب درست با گیاهان زراعی می تواند رشد گیاه هرز را کاهش دهد.کشت مداوم یک گیاه زراعی به افزایش چشم گیر توده ی گیاهان هرز می انجامد.
به علاوه،کشت مکرر یک گیاه زراعی موجب افزایش احتمال وقوع بیماریها و آفات گیاهی و تنک شدن مزرعه و در نتیجه هجوم گیاهان هرز می شود.در برنامه ریزی تناوب گیاه زراعی،گیاهان هرز و چرخه ی زندگی آنها را نباید نادیده گرفت.معمولا کشت گیاه دارای رشد عمودی بر کشت گیاهی که سطح خاک را می پوشاند یا خوابیده است ترجیح دارد.تناوب مطلوب زراعی تناوبی است که هیچ گروه گیاه هرزی امکان ایجاد مزاحمت در آن را نداشته باشد.
تراکم گیاهی
با کاهش فاصله ی کشت گیاه زراعی ترکم آن در واحد سطح بیشتر می شود و امکان رقابت با گیاهان هرز را بوجود می آید.این تراکم گیاهی در واحد سطح اثر خفه کننده دارد و سر از خاک در آوردن و استقرار گیاه هرز را کاهش می دهد.استانی فورت(1962) گزارش داده است که تراکم 43 تا50 بوته ی سویا در هر متر بهتر از رشد گیاه هرز جلوگیری می کند و با تراکم 23 تا 30 بوته در متر سویا کمتر زیان می بیند. تراکم بوته های گیاه را می توان بوسیله کم کردن فاصله خطوط کشت و فاصله بین بوته های ردیفها افزایش داد.این کار در مورد گیاهانی که فاصله خطوط آنها زیاد است و به گیاهان هرز امکان رشد فراوان می دهد مفید است.
کنترل بیولوژیکی بوسیله حشرات
کنترل بیولوژیکی گیاهان هرز به وسیله حشرات نخستین بار در سال1902 مورد توجه قرار گرفت. آزمایشهای مختلف درسال 1902 و بعد از آن نشان داد که بعضی از حشرات در کنترل شاه پسند درختی Lantana camara، بسیار موثرند. این حشرات عبارتند از: لاروهای Crocidosema lantana که ساقه های گل دهنده را سوراخ می کنند. روی تخمدانهای سنبله گل قرار می گیرند و گلها و میوه ها را می خورند؛ لاروهای Agromyza lantana که بیشتر دانه ها را می خورند و باعث خشک شدن دانه های دیگر می شوند، در نتیجه دانه ها به جای دیگر منتقل نمی شوند؛ و لاروهای Thecla echion و Thecla bazochi که باعث از بین رفتن و خرابی بیشتر گلها می شوند. این حشرات در کنترل گیاه lantana به حدی موثرند که گیاه دیگر نمی تواند تجدید حیات کند، حتی اگر منطقه مورد تهاجم این حشرات متروک رها شود. گیاه lantana در هندوستان، استرالیا و فی جی (هافه کر 1957) بوسیله حشرات کنترل شده است.
حشره Teleonemia scrupulosa که از هاوایی به استرالیا وارد شده نیز در کنترل lantana بسیار موثر بوده است.
استفاده از انگلها،شکارگرها و عوامل بیماریزا
در این روش کنترل بیولوژیکی از دشمنان طبیعی گیاهان یعنی آفات و بیماریها برای کنترل گیاهان هرز استفاده می شود .
عوامل بیماریزا از طریق کاهش انزیمی ترکیبات سلولی ،تولید سم ،ایجاد اختلال در سیستمهای هورمونی ،جلوگیری از انتقال مواد غذایی ومعدنی و اختلال در اعمال فیزیولوژیکی به گیاه میزبان خسارت می رسانند.در نتیجه ،تمام یا قسمتی از گیاه میزبان ممکن است ازبین برود.
می دانیم که حشرات از طریق مکیدن مواد غذایی ذخیره شده در گیاه،و گاه با از بین بردن سبزینه گیاه موجب مرگ آن می شوند.
امکانات آینده برای کنترل بیولوژیکی گیاهان هرز
زمینه نوید دهنده دیگری برای کنترل بیولوژیکی که تا کنون چندان پیگیری نشده است،استفاده ترکیبی از حشرات و عوامل بیماریزا است. حشره می تواند به عنوان ناقل بیماری در وارد کردن عامل بیماریزا به داخل گیاه نقش داشته باشد. ترکیب عامل بیماریزا و حشره در طبیعت بسیار اختصاصی است و این دو به عنوان عامل کنترل بولوژیکی باید با هم مورد مطالعه قرار گیرند.
کنترل بیولوژیکی را به هر حال نمی توان برای هرگیاه هرز همیشگی دانست. از این گذشته،وقوع تعدادی از گیاهان هرز،چه از لحاظ زمان و چه از لحاظ مکان سیار است و کنترل هر لحظه آنها ضرورت دارد. گرچه ممکن است آنچه گفته شده احتمال موفقیت کنترل بیولوژیکی را کاهش دهد،اما مانعی در راه آن ایجاد نمی کند و علی رغم بعضی محدودیتها این روش دارای امکانات فراوان بالقوه است که هنوز به طور کامل مورد استفاده قرار نگرفته اند.
کنترل گیاهان هرز به روش شیمیایی
تاریخچه
مزایای کنترل گیاه هرز با مواد شیمیایی
تاریخچه:
معرفی مخلوط بوردو در سال1896 میلادی توجه را به مبارزه و کنترل گیاهان هرز با مواد شیمیایی جلب کرد و موجب کشف نمکهای مس برای کنترل انتخابی گیاهان هرز پهن برگ مزارع غلات شد. سالهای 1896 تا 1910 دوره مهمی در کنترل شیمیایی گیاهان هرز بود و مواد شیمیایی چون سولفوریک اسید،سولفات آهن،نیترات مس،نمکهای آمونیوم و پتاسیم،سدیم نیترات و آمومنیوم سولفات در مبارزه با گیاهان هرز به کار گرفته شد. از افرادی که در این دوره پیشرفت مبارزه شیمیایی با گیاهان هرز سهم داشتند می توان مارتین و بونت از فرانسه،بولی از اوریکا،و شولتز را از آلمان نام برد. بعد از این دوره توجه به دفع گیاهان هرز با روش شیمیایی به دلیل کمبود وسایل سمپاشی و شکستهای مکرر در کارایی گیاه هرزکشها،تحقیقات در این زمینه مدت سی سال به طول انجامید.
از سال 1935، با شناخت نیتروفنول ها به عنوان گیاه هرز کشهای انتخابی،کنترل گیاهان هرز با گیاه کشهای سیستمیک پی ریزی شد.با کشف 2-4-D در اوایل سال 1945 تحولاتی در روش های کنترل شیمیایی گیاهان هرز بوجود آمد. 2-4-D به عنوان یک گیاه هرزکش در امریکا اعتبار یافت، مارت و میچل (1944 2-4-D) را ماده انتخابی کنترل گیاه هرز چمن بلوگراس شناختند. در همین سال دو امریکایی دیگر به نامهای هامر و تورکی این ماده را با موفقیت برای کنترل گیاه هرز در مزارع به کار گرفتند. میزان اندک 2-4-D مرد نیاز برای مبارزه یا کنترل گیاه هرز،در مقایسه با مقدار بسیار زیاد مواد شیمیایی معدنی و روغنها که قبل از سال 1944 به کار می رفت، نویدبخش بود. عمل انتخابی و عمل سیستمیک 2-4-D و توان عالی این گیاه هرزکش راه را برای ساخت و تکامل گیاه هرزکش های عالی دیگر باز کرد. امروز،حدود 35 سال بعد از ورود گیاه هرزکش انتخابی 2-4-D به بازار، در جهان بیش از 250 گیاه هرزکش عالی برای کنترل گیاهان هرز کشاورزی و غیر کشاورزی ساخته و ثبت شده است. در حال حاضر، کمتر مسئله ای در موردگیاهان هرز هست که گیاه هرزکشها از عهده حل آن برنیایند.
مزایای کنترل گیاه هرز با مواد شیمیایی
1- گیاه هرزکشها را می توان برای کنترل گیاه هرز در کشت ردیفی گیاهان زراعی به کار برد.
2- گیاه هرزکشها را می توان برای کنترل گیاهان هرز در اوایل رشد و قبل از سر از خاک در آوردن انها به کار برد.
3- روشهای دستی و زراعی کنترل گیاه هرز ممکن است به ریشه بعضی کشتهای چند ساله مانند چای و قهوه خسارت برساند.
4- گیاه هرزکشها هزینه وسایل ماشینی تهیه زمین را کاهش می دهند و در به حد اقل رساندن عملیات تهیه زمین بسیار سودمندند.
5- گیاه هرزکشها می توانند بسیاری از گیاهان هرز چند ساله بوته ای را که کنترل آنها به روشهای دیگر کارایی خوبی ندارد، کنترل کنند.
مدیریت بهینه مصرف سم درمبارزه با علفهای هرز
سم شناسی در کشاورزی
تعیین مقدار علف کش
روشهای استفاده از علف کش
زمان کاربرد علفکشها
اصول ایمنی افراد در مقابل تاثیر سموم
علفهای هرز مقاوم به سمموم
سم شناسی در کشاورزی
حد ماندگاری(R.L)
باقیمانده مجاز یک ماده سمی
مسمومیت
مسمومیت حاد و مزمن
سم یا زهر
دز کشنده سموم (ال ـ دی ـ پنجاه ـ L.D.50)
دز کشنده سموم (ال ـ سی ـ پنجاه = L.C.50)
حد آستانه مجاز (T.L.V) و حداکثر تراکم مجاز(M.A.C)
مقدار قابل قبول برداشت روزانه(A.D.I)
سم یا زهر:
عبارت است از ماده یا موادی که دارای منشا گیاهی حیوانی و معدنی بوده واز راههای مختلف با مقادیر ناچیز خود باعث اختلال ویا توقف فعل وانفعالات حیاتی بطور موقت یا داِِِیم موجودات گردد.معمولآ کلمه سم یا زهر به ماده ای اطلاق می گردد که مصرف و تماس بسیار ناچیز ان باعث مسمومیت شدید وحتی منجر به مرگ جانداران میگردد.
🙁 L.D.50 دز کشنده سموم (ال ـ دی ـ پنجاه ـ
فرایند تهیه L.D.50 عبارت است از:
با آزمایش و تجویز هر سم برای عده ای از حیوانات آزمایشگاهی،از یک راه معین مثلا ازطریق خوراکی،استنشاقی ویا پوستی تهیه نموده وسپس با در نظر گرفتن ضرایب مصونیت و جوانب احتیاط نقته بهینه ای بدست می آورد.
در لیست ال- دی- پنجاه اعداد بر حسب میلیگرم در کیلوگرم از وزن نوع حیوان مورد آزمایش و همچنین راه تجویز سم نیز قید گردیده است. لازم به یاد آوری است که اعداد ارائه شده(ال- دی- پنجاه)بر مبنای شرایط کار و انجام آزمایشات و نوع حیوانات و درجه مقاومت آنها در کشورهای مختلف ممکن است متفاوت باشد.
): L.C.50 دز کشنده سموم (ال ـ سی ـ پنجاه =
این تکنیک اصطلاح مشابهی است که حداقل غلظت کشنده سمومی را که در هوا و یا آب مصرف می شوند تعیین می سازد. معمولاً اعداد این جدول برای تعیین درصد مرگ و میر حشرات توسط حشره کشها در هوا و یا ماهیها در آب به کار برده می شود که، این مقدار را در آب بر حسب(پی پی ام- p.p.m) و یا(پی پی بی- p.p.b) و در هوا بر حسب میلی گرم در متر مکعب در نظر گرفته می شود.
) و حداکثر تراکم T.L.V حد آستانه (مجاز :(M.A.C) مجاز
این دو تکنیک در سم شناسی صنعتی و بهداشت صنعتی و سایر موارد مشابه بکار گرفته می شود. تکنیک اولی،حد بهینه تماس مجلز نیروی انسانی را در محیط کار با سموم مشخص می سازد. و تکنیک دومی،حداکثر تراکم مجاز هر ماده سمی در محیط که شخص یا کارگر معموای(غیر حساس) برای مدت یک شیفت کاری(8 ساعت) در هفته تماس مداوم داشته و در طول مدت زمان طولانی هیچگونه آثار و عوارض مسمومیت در او مشاهده نشود را تععین می سازد،«M.A.C» معمولا بر حسب میلیگرم در متر مکعب هوا تعیین می گردد.
:(A.D.I )مقدار قابل قبول برداشت روزانه
عبارت است از لیستی از سموم و مواد خارجی،خصوصا مواد آفت کش و حشره کش که ممکن است از زاههای مختلف و مخصوصا از طریق مواد غذایی روزانه در بدن انسان وارد شود.
:(R.L) حد ماندگاری
عبات است از مقدار سمی(دفع آفات) که ممکن است در روی یک محصول غذایی کشاورزی و یا دامی پس از گذشت زمان معینی از موقع سمپاشی تا برداشت باقی بماند.
باقیمانده مجاز یک ماده سمی:
عبارت است از مقدار سم یا ماده شیمیایی که سبب آلودگی و مسمومیت انسان،حیوان،گیاه،خاک و مواد مصرفی نگردد.
:مسمومیت
عبارت است از بهم خوردن تعادل فیزیولوژیکی،فیزیکی و یا روانی موجود زنده که در اثر ورود و تماس با ماده عامل(سم) از راههای مختلف اتفاق می افتد. بروز مسمومیت با ظاهر شدن علائم و عوارض خاصی همراه است و شدت آن بستگی به نوع ماده سمی و مقدار آن و همچنین طول مدت ورود مواد شیمیایی با آن دارد.
مسمومیت حاد و مزمن:
مسمومیت حاد در صورتی بروز خواهد کرد که ماده سمی یکبار و به مقدار نسبتا زیادی از طریق مختلف وارد بدن موجود زنده گردد. در چنین شرایطی در صورت نرسیدن و یا عدم معالجه به موقع منجر به مرگ حتمی فرد خواهد انجامید.
مسمومیت مزمن در صورتی بروز خواهد کردکه ماده سمی به مقدار کمتر از حد مجاز،در دفعات متعدد و در طول زمان به بتدریج وارد بدن موجود زنده گشته و آثار وعلائم آن نیز به کندی و پس از گذشت زمان نسبتا داراز ظاهر گردد. بعلت مقدار جزئی ماده سمی این نوع مسمومیت ممکن است مدت طولانی در نزد شخص مخفی بماند و به ظاهر خود شخص و یا سایر افراد از وقوع آن بی اطلاع بوده باشند،در صورتیکه در همان زمان آزمایشات خاصی از نظر بیولوژیکی،شیمیایی،رادیوگرافی،کلنیکی و غیره بعمل آید،آثار مسمومیت را می توان مشاهده نمود.
تعیین مقدار علف کش
مقدار سم مصرفی جهت کنترل علف کش در واحد سطح بسیار مهم بوده که اگر از مصرف بهینه فراتر رود اثر منفی به جای خواهد گذاشت. کاربرد فرمول جهت تعیین میزان علف کش به شرح زیر است:
مقدار فرمولاسیون در هکتار * گنجایش مخزن بر حسب لیتر : مقدار فرمولاسیون برای مخزن
مقدار پاشیده شده در هکتار بر حسب لیتر
روشهای استفاده از علف کش
سمپاشی لکه ای یا موضعی
انتقال علف کش با آب آبیاری
پاشیدن یا پخش یکنواخت
سمپاش نواری یا ردیفی
پاشیدن یا پخش یکنواخت:
کاربرد این روش زمانی است که بخواهیم تمامی زمین را سمپاشی کنیم و شکل فیزیکی سم مورد استفاده ممکن است بصورت محلول،گرد ،گرانول باشد .
سمپاش نواری یا ردیفی:
در این روش فقط بین ردیفها یا خود ردیفها توسط علف کش تیمار میگردند .
این روش اصولا هزینه کمتری دارد. زیرا حدود یک سوم کل زمین سمپاشی می گردد.
سمپاشی لکه ای یا موضعی:
این طریق هنگامی مورد استفاده قرار می گیرد که توزیع علفهای هرز محدود بوده و سمپاشی تمامی مزرعه لازم نباشد و فقط قسمتهایی از مزرعه که تراکم علف هرز بیشتر است را بخواهیم بصورت موضعی سمپاشی کنیم مانند از بین بردن سس(Cuscuta SPP ) در مزرعه یونجه.
انتقال علف کش با آب آبیاری:
این روش دارای مزایایی است،مثل کاهش زمان مورد نیاز برای سمپاشی و ضروری نبودن بکارگیری انواع سمپاشها یا ماشین آلات مخلوط کننده خاک و علف کش در مزرعه با آب آبیاری این دو کار را با هم انجام می دهد،اگر سیستم انتقال آب یکنواخت باشد رفنار یکنواختی از علف کش ها نیز مشاهده خواهد شد. در حال حاضر در زراعت گوجه فرنگی که بصورت جوی و پشته اقدام به کشت می کنند.
علف کش ترفلان را برای از بین بردن بذر علفهای هرز داخل زمین همراه با آب آبیاری داخل جویها می ریزند.
زمان کاربرد علفکشها
علف کشهای قبل از شخم (Preplow)
علف کشهای پیش از کاشت (Pteplating)
علف کشهای پیش از رویش(Preemergence)
علف کشهای پس از رویش(Postemergence)
:(Preplow) علف کشهای قبل از شخم
این نوع علف کشها از نوع عمومی بوده که کلیه گیاهان را از بین می برند و بیشتر در سالهای آیش بویژه در اراضی دیم کاربرد دارند. زیرا از بین بردن علفها با استفاده از شخم ممکن است سبب هدر رفتن آب ذخیره در زمین گردد. از جمله این علف کشها می توان را رانداپ برای کلیه گیاهان یکساله و چند ساله و نیز گراماکسون و 2.4.D نام برد.
:(Pteplating) علف کشهای پیش از کاشت
زمان کاربرد آنها بعد از تهیه زمین و قبل از کاشت بذر گیاه زراعی می باشد.
مثل:متیل بروماید، ترفلان و سونالان ، EPTS با نامهای تجارتی اپتام و ارادیکان
):Preemergence( علف کشهای پیش ازرویش
زمان کاربرد علف کش پیش از پیدایش و بیرون آمدن یک گیاه زراعی از خاک می باشد. در این نوع کاربرد معمولا علف کش به سطح خاک پاشیده شده تا علف هرز جوانه زده را کنترل کند.
):Postemergence علف کشهای پس از رویش(
موقع استفاده بعد از بیرون آمدن گیاه زراعی و علف هرز خاک می باشد. مانند:
ـ پیرامین و بتانال در زراعت چغندرقند.
ـ 2.4.D برای مبارزه با پهن برگهای هرز مزارع غلات.
اصول ایمنی افراد در مقابل تاثیر سموم
برای مبارزه با علف هرز،آفات و بیماریها و… توسط مواد شیمیایی،متاسفانه فرهنگ ایمنی افراد در مقابل اثرات زیان بار سم در بین کشاورزان،در عصر گذشته و حال حاضر رعایت نشده و همچنان بصورت سنتی مبادرت به سمپاشی در مزارع می کنند. در این زمینه لازم است فاکتورهای زیر قبل از سمپاشی مد نظر قرار گیرد:
1. رعایت اصول بهداشت کار مخصوص حرفه سمپاشی در زمان مبارزه با آفات(امراض،علفهای هرز،حشرات).
2. انجام آزمایشات دوره ای در مورد افرادی که دائما با سموم در تماس هستند.
3.توجه به حداکثر وحداقل مجاز سموم(دامنه تغییرات بهینه مصرف سم).
4. قبل از سمپاشی،وسایل مورد بازدید قرار گیرند،تا سالم بودن آنها تشخیص داده شود.
5. در هنگام سمپاشی سعی شود موقعیت زمانی از نظر حرارت محیط و شرایط فیزکی طوری انتخاب شود تا باعث مسمومیت کارگر نشود.
6. چنانچه هنگام سمپاشی تغییرات جوی وجود داشته باشد(باد) کارگرسمپاش پشت به جهت وزش باد باید حرکت کند بطوریکه ذرات سم روی بدن او ننشیند و یا وارد دستگاه گوارش او نگردد.
7. محیط نگهداری سم باید خشک و خنک و قابل تهویه و دور از دسترس اطفال و حیوانات و اشخاص غیر مجاز و جدا از محل نگاهداری مواد غذایی انسان و دام باشد.
8. جائیکه برای نگاهداری سموم قابل احتراق در نظر گرفته می شود باید تهسیلات آتش نشانی متناسب با مقدار سم و حجم انبار در نظر گرفته شود.
9. شستن دست و صورت و محلهای باز بدن با آب و صابون پس از خاتمه کار و یا در عملیات به مجردد آلوده کردن و همچنین شستشوی دستها قبل از خوردن غذا و کشیدن سیگار و همچنین نخوردن غذا و نکشیدن سیگار ضمن عمل سمپاشی الزامی است.
10. استحکام تمام بدن پس از خاتمه کار روزانه.
11. در مورد کسانی که با سمپاشی با سموم فسفره کار دارند هر چند یکبار آنزیم کلین استراز خون باید اندازه گیری شود. کسانی که کمبود آنزیمی پیدا نموده اند برای مدتی از کار معا بعلاوه به مجردد ظهور علائم مسمومیت کمکهای اولیه در مورد شخص انجام شود و فورا او را به پزشک نزدیک معرفی و تحت درمان قرار دهند.
12.حتی المقدور از ریختن مواد غذایی و انبار کردن حبوبات و آرد و غیره در ظروف آفت کش جدا باید خودداری شود.
13. در زمان سمپاشی لباس شخص سمپاش به گونه ای باشد که سم را به داخل هدایت نکند.
14. گذاشتن کلاه مخصوص سمپاشی در موقع عملیات الزامی است.
15. استفاده از پوتین در هنگام سمپاشی.
16. سپر حفاظتی صورت و عینک ایمنی.
17. دستکشهای ایمنی،از جمله نکات ایمنی می باشند که شخص سمپاش در هنگام کار باید مورد مصرف قرار دهد و نوع دستکش باید ساقه بلند و از جنس P.V.C و یا نئوپرن و پلی اتیلن باشد.
18.ماسکهای محافظ تنفس که در این زمینه بکار گرفته می شود،بهتر است در هنگام سمپاشی از ماسکهای جاذب مواد شیمیایی استفاده شود.
منابع:
1.اکولوژی علفهای هرز استیون.ادوسویچ ـ جودی اس.هالت دکتر عوض کوچکی ـ دکتر حمید رحیمیان ـ مهندس مهدی نصری محلاتی ـ مهندس حمید خیابانی.
ناشر: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
2. علفهای هرز انگلی جهان پارکرـ رایش مهندس سید رضا موسوی ـ مهندس پرمیز شیمی.
ناشر: انتشارات برهمند.
3. گیاهان هرز ایران دکتر هادی کریمی. مهندس امید اقتداری
ناشر: مرکز نشر دانشگاهی تهران.
منابع :
1 -زهرا حسینی سی سی ،1380 ،مقایسه گیاهان پوششی زمستانه در مدیریت علف های هرز باغ شلیل،پایان نامه کارشناسی ارشد ،دانشکده کشاورزی ،دانشکاه تهران -2 عوض کوچکی ،جواد خلقانی،1377کشاورزی پایدار در مناطق معتدل ،انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. -3عوض کوچکی ،ع،ر. نخ فروش ،ظریف کتابی 1376،کشاورزی ارگانیک ،انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد 4 -حسینی ،ن،کولار.1367 بررسی کنترل علف های هرز در سیستم لپه هندی ماش ،مجله علوم کشاورزی کنترل علف های هرز در سیستم لپه هندی ماش ،مجله کشاورزی ایران ،ج1شماره 1و2 5-مظاهری ،1377 زراعغت مخلوط ،انتشارات دانشگاه تهران -6دهنوی،محسن ،1378 کشت ذرت و لوبیا و اثر آن بر کنترل علف هرز ،پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران
4. علفهای هرز(اصول و روش کنترل) مهندس سید اکبر ساداتی ـ مهندس یحیی ابطالی
ناشر: مرکز انتشارات توسعه علوم.
5.علفهای هرز(روش های کنترل آنها) مهندس محمد علی رستگار مهندس محمد رضا داهی
ناشر: مرکز نشر دانشگاهی تهران.
Http://edu.tebyan.net
Http://nasseryaa.persianblog.com
Http://alvand.basu.ac.ir
Http://www.parsbiology.com
Http://www.dalin.ir
Http://www.keshavarzejavan.com
Http://www.weed.ir
Http://www.lawnmowingaustralia.com
Http://www.inf4dumbbells.com
Http://www.chemfree.weedcontrol.com
Http://www.weedcontrol.gardningbeauty.com
با تشکر از توجه شما