بسم لله الرحمن ارحیم
آثار زیانبار پدیده گرد و غبار و راه های مقابله با پیامدهای منفی آن
حوزه فعالیت موسسه آینده نگاران زمین سبز
فعالیت های سازمان های مردم نهاد در بخش ها و حوزه های متعدد می تواند به ارتقای سطوح مختلف فرهنگی جامعه کمک کند. بحث محیط زیست و آلودگی های زیست محیطی از جمله پدیده گرد و غبار از مسائل مهم جوامع امروزی است که به دلیل خشکسالی و کم بارشی در سال های اخیر، تغییر در رژیم هیدرولوژیکی منطقه با احداث سدها، کانال های انحرافی، تغییر الگوی مصرف، تغییر الگوی کشت و تغییرات اقلیم و رخداد جنگ عراق آثار سوء این پدیده را افزایش داده است. در این بخش نقش زنان به عنوان مدیر خانه و خانواده که در تربیت و آموزش فرزندان که نسل آینده به شمار می آیند؛ بسیار مهم است. به همین دلیل موسسه آینده نگاران زمین سبز این امر را سرآمد فعالیت هایش قرار داده تا با فرهنگ سازی و آموزش فرهنگ درست شهروندی به بهبود وضعیت محیط زیست کمک کرده و نیز برای آینده کشور فرزندانی آشنا به اصول و مراتب شهروندی تربیت کند.
مقدمه
طبیعت و محیط زیست بخشى از امانت الهى است که در طول تاریخ، زنان نقشى مسئولانهتر در حفظ و حراست آن داشتهاند. انتقال فرهنگ و دانش زیستمحیطى به نسلهاى آینده توسط زنان صورت مىگیرد. پرورش و تربیت فرزندان بر عهده زنان است و کودکان از زمان تولد، شیوه زندگى و ارتباط با محیط را از مادر مىآموزند. زنان ابتدا باید اهمیت موضوع و شدت بحران محیط زیست را درک کنند تا بتوانند آگاهى لازم را به افراد خانواده خود و گروه هایى که در آن ها عضویت دارند انتقال دهند. چنانچه فرهنگ زیستمحیطى در مادران رسوخ کند، مىتوانند این میراث ارزشمند را به فرزندان منتقل کنند. انتقال فرهنگ مناسبِ زیستمحیطى علاوه بر فطرت و غریزه شخصى زنان، بستر و ابزار مناسب مىطلبد که مىبایستى در اختیارشان قرار گیرد.
زنان به دلیل نقش مدیریتى که در خانه بر عهده دارند، برنامهریزان خوبى براى اصلاح و حفظ محیط زیست خانه و محله مىباشند.
بنابراین هدف اصلی آموزش زنان در این زمینه حفظ محیط زیست، ایجاد انگیزه کافی و توانمند ساختن آنان برای آموزش راه های مبارزه با گرد و غبار و حل مسائلی است که سلامت او، خانواده و جامعه را به چالش می کشد. توانمندسازی زنان در جهت جلب مشارکت آن ها برای حل این مساله به معنی توانمند کردن جامعه است که این کتابچه عهده دار آن است.
.
اهمیت هوای پاک
هوا یکی از پنج عنصر ضروری (هوا، آب، غذا، گرما و نور) برای ادامه حیات انسان است. هر فرد روزانه نزدیک 22000بار تنفس می کند و تقریباْ به 15 کیلوگرم هوا در روز نیاز دارد. معمولاْ انسان می تواند به مدت 5 هفته بدون غذا و مدت 5 روز بدون آب زنده بماند، اما نمی تواند بدون هوا حتی 5 دقیقه زنده بماند.
تعریف آلودگی هوا
آلودگی هوا یعنی حضور یک، چند و یا مخلوطی از آلوده کننده های مختلف در هوای آزاد، به اندازه ای است که برای انسان مضر بوده و یا موجب زیان رساندن به حیوانات، گیاهان و اموال شود.
منابع آلاینده هوا
منابع طبیعی منابع طبیعی آلودگی هوا از قبیل طوفان های گرد و غبار، آتش سوزی جنگل ها، آتشفشان ها، گرده گیاهان و نشت گاز طبیعی می باشد. منابع مصنوعی آلودگی خانگی آلودگی خانگی در اثر فعالیت های خانگی یا نظافت منازل یا استفاده از حشره کش ها جهت نظافت و نگهداری منازل ایجاد می شود. آلودگی صنعتی آلودگی ناشی از صنایع منبع اصلی آلودگی است که در اثر فعالیت های مصنوعی ایجاد می شود. در میان صنایع نیروگاه های حرارتی، کارخانه های تولید مواد شیمیایی، سیمان سازی، کاغذسازی، نساجی، دباغی و غیره منابع اصلی آلودگی هوا هستند. آلودگی ترافیک (حمل و نقل) آلودگی ناشی از حمل و نقل و وسایل نقلیه به شکل گازهای خروجی از اگزوز، ذرات معلق، صدا و غیره می باشد. منابع عمده آلودگی هوا: الف: حمل و نقل مانند: کشتی ها، هواپیماها، قطارها و اتومبیل ها ب: احتراق سوخت از منابع ثابت مانند نیروگاه های برق ج: فرآیندهای صنعتی مانند: کارخانه های فولادسازی، نساجی و کاغذسازی د: دفع مواد زائد جامد مثل: سوزاندن زباله درفضای باز، دفن بهداشتی زباله و سوزاندن زباله با دستگاه زباله سوزی
گرد و غبار به ذراتی بسیارکوچک و سبک سیلتی و رسی یا ماسه ای با قطر کمتر از 5 میکرون اطلاق می شود . این ذرات دید افقی را 2-1 کیلومتر محدود می کند. این ریزگرد گاهی تا ارتفاع 30 کیلومتری بالا می رود. از نظر برخی دیگر این پدیده بیولوژیک بوده و سرچشمه اصلی ریزگرد در ایران باد شمال است.
گرد و غبار به ذراتی بسیارکوچک و سبک سیلتی و رسی یا ماسه ای با قطر کمتر از 5 میکرون اطلاق می شود . این ذرات دید افقی را 2-1 کیلومتر محدود می کند. این ریزگرد گاهی تا ارتفاع 30 کیلومتری بالا می رود. از نظر برخی دیگر این پدیده بیولوژیک بوده و سرچشمه اصلی ریزگرد در ایران باد شمال است.
ذرات گرد وغبار از نظر اندازه کاملا متفاوت هستند و از ذرات درشت (غیر قابل تنفس) تا ریز ( قابل تنفس) طبقه بندی می شوند. ذرات درشت گرد وغبار حداکثر می توانند به داخل بینی، دهان و حلق راه پیدا کنند اما ذرات ریز می توانند به اعماق بیشتر و نواحی حساس مجرای تنفسی و ریه نفوذ کنند. ذرات ریزتر اثرات نسبتاً مهمی بر سلامت انسان می گذارند.
تعریف گرد و غبار یا ریزگرد
کشور ایران روی کمربند گرد و غبار جهان قرار دارد، با توجه به مطالعات انجام شده در استان خوزستان بیش از 20% را که معادل 1275500 هکتار می باشد؛ بیابان تشکیل می دهد و باقیمانده مساحت استان نیز تحت تاثیر پدیده بیابانزایی قرار دارد. پدیده بیابان زایی استان ناشی از دو عامل اصلی طبیعی و انسانی است، در این میان عامل مهم طبیعت و تغییرات و نوسانات اقلیمی استان از یک طرف و همجواری با کشورهای عراق و عربستان سعودی و کویت که دارای صحاری بسیار وسیع و قابل توجه هستند از طرف دیگر در تشدید پدیده بیابان زایی استان نقش مضاعفی ایفاء می کنند.
در سال های 85 و 86 پدیده گرد و خاک با منشاء عراق، سوریه و اردن، ایران را تحت تاثیر قرار داد و به دلیل آن که ریزدانه تر بود، تداوم زمانی بیشتری داشت و سطح گسترده تری از کشور را تحت تاثیر قرار داد.
تاریخچه گرد و غبار
.
طوفان های گرد و غبار، پدیده های آب و هوایی هستند که در بسیاری از مناطق با آب و هوای خشک و نیمه خشک ایجاد می شوند. وضعیت زمین از نظر نوع خاک، پوشش گیاهی، رطوبت خاک، تاثیر کوهستان و نیز منابع آب از دیدگاه مهار آب های سطحی و برداشت بی رویه از آن، ایجاد سدها و انحراف مسیر رودخانه، کم بارشی و خشک سالی، وجود شرایط لازم جوی برای ایجاد و انتقال ذرات معلق، وزش بادهای شدید بر روی بیابان های با خاک نرم و خشک، حرکت صعودی هوا و انتقال قائم ذرات معلق، انتقال ذرات معلق توسط جریانات سطوح فوقانی جو به نقاط دورتر، شرایط و ویژگی های عمومی جوی و اقلیم منطقه و حتی جنگ های رخ داده در منطقه از عوامل مستقیم موثر بر ایجاد پدیده گرد و خاک است. این پدیده که کیفیت هوا و عمق دید را کاهش می دهد؛ می تواند اثرات سویی بر سلامت انسان به خصوص افراد دارای مشکلات تنفسی داشته باشد.
طوفان های گرد و غباری در فصول بهار و تابستان و با توالی کمتری در پاییز و زمستان رخ می دهند.
عوامل موثر در تولید و انتشار پدیده گرد و غبار
طوفان های گرد و غبار، پدیده های آب و هوایی هستند که در بسیاری از مناطق با آب و هوای خشک و نیمه خشک ایجاد می شوند. وضعیت زمین از نظر نوع خاک، پوشش گیاهی، رطوبت خاک، تاثیر کوهستان و نیز منابع آب از دیدگاه مهار آب های سطحی و برداشت بی رویه از آن، ایجاد سدها و انحراف مسیر رودخانه، کم بارشی و خشک سالی، وجود شرایط لازم جوی برای ایجاد و انتقال ذرات معلق، وزش بادهای شدید بر روی بیابان های با خاک نرم و خشک، حرکت صعودی هوا و انتقال قائم ذرات معلق، انتقال ذرات معلق توسط جریانات سطوح فوقانی جو به نقاط دورتر، شرایط و ویژگی های عمومی جوی و اقلیم منطقه و حتی جنگ های رخ داده در منطقه از عوامل مستقیم موثر بر ایجاد پدیده گرد و خاک است. این پدیده که کیفیت هوا و عمق دید را کاهش می دهد؛ می تواند اثرات سویی بر سلامت انسان به خصوص افراد دارای مشکلات تنفسی داشته باشد.
طوفان های گرد و غباری در فصول بهار و تابستان و با توالی کمتری در پاییز و زمستان رخ می دهند.
عوامل موثر در تولید و انتشار پدیده گرد و غبار
تاثیرات پدیده گرد و غبار
بیماری های احتمالی ناشی از ریزگردها
سازمان جهانی بهداشت برآورد نموده است که سالیانه 500000 نفر بر اثر مواجهه با ذرات معلق هوابرد موجود در هوای آزاد دچار مرگ زود رس می شوند.
افزایش برخی بیماری های پوستی آزار دهنده مانند تشدید و یا ایجاد اگزاماهای پوستی
از نظر ایمونولوژیست ها معمولا ریه کودکان و سالمندان نسبت به سایر افراد از حساسیت بالاتری برخوردار است و متاسفانه این دو گروه افراد در صورت مواجهه با شرایط بد آب و هوایی به سرعت تحریک می شود.
غلظت بالای ذرات در طوفان های گرد و غباری باعث مشکلات تنفسی از جمله برونشیت، آسم، آلرژی (تنگی نفس و خس خس سینه) و صدمه به عملکرد دفاعی ماکروفاژها شده که منجر به افزایش عفونت های بیمارستانی می شود، همچنین تنفس غلظت بالای کلسیت (کربنات کلسیم) موجود در گرد و غبار منجر به سرفه و عطسه می گردد.
برخی از ریزگردها حاوی انواع آلودگی های میکروبی و ویروسی هستند که می توانند سلامت چشم را به خطر بیاندازند.
از جمله ترکیبات دیگر موجود در ذرات گرد و غبار کلسیم، آهن، آلومنیم، منیزیم و غیره می باشند. در صورت تنفس بیش از 2/5 گرم کلسیم منجر به سنگ کلیه و تصلب مجاری کلیه و رگ های خون می گردد. آهن ممکن است منجر به ورم ملتحمه و آماس شبکیه چشم گردد. تنفس طولانی مدت ذرات گرد و غبار حاوی منیزیم منجر به افسردگی و گیجی و ضعیف شدن بدن می گردد. تنفس کوتاه مدت ذرات حاوی آلومنیم منجر به سرفه و تحریک شش ها می گردد، و تنفس طولانی مدت آن باعث صدمه به شش ها می گردد.
حتی المقدور در طول روزهایی که میزان گرد و غبار هوا بالاست در خانه بمانید.
در شرایط آلودگی هوا از ورزش یا فعالیت جسمی شدید ، در خارج خانه اجتناب کنید . هرچه سریع تر تنفس کنید این هوای آلوده را بیشتر وارد ریه های خود می کنید.
در محیط های بسته بمانید و در ها و پنجره ها را بسته نگاه دارید.
اگر الزاما بایستی در هوای آزاد فعالیت کنید زمان آن را به حداقل ممکن کاهش دهید.
در شرایط آلودگی هوا از ورزش یا فعالیت جسمی شدید در خارج خانه اجتناب کنید. هرچه سریع تر تنفس کنید این هوای آلوده را بیشتر وارد ریه های خود می کنید.
درصورت امکان در اماکن دارای سیستم تهویه مطبوع بمانید.
در زمان بروز این پدیده میزان دید به سرعت کاهش می یابد. اگر در چنین شرایطی در جاده هستید و کاهش عمق دید بر توانایی دید شما تاثیر می گذارد آهسته تر برانید و در صورت لزوم با توجه کامل به علایم راهنمایی و رانندگی تا برطرف شدن شرایط حاد، اتومبیل خود را در نقطه امنی متوقف نمایید.
اگر اتومبیل شما دارای سیستم تهویه مطبوع است آن را در وضعیت چرخش مجدد هوا قرار دهید تا گرد و غبار ورودی به اتومبیل شما کاهش یابد.
اگر دارای آسم هستید یا نشانه هایی مانند کوتاهی تنفس، سرفه و خس خس کردن و درد قفسه سینه را مشاهده کردید برنامه درمانی خود را دنبال کنید و اگر نشانه ها برطرف نشد با پزشک خود مشورت کنید.
حتی المقدور در طول روزهایی که میزان گرد و غبار هوا بالاست در خانه بمانید.
در شرایط آلودگی هوا از ورزش یا فعالیت جسمی شدید، در خارج خانه اجتناب کنید. هرچه سریع تر تنفس کنید این هوای آلوده را بیشتر وارد ریه های خود می کنید.
اگر الزاما بایستی در هوای آزاد فعالیت کنید؛ زمان آن را به حداقل ممکن کاهش دهید.
ماسک های کاغذی معمولی و دستمال نمی توانند جلوی ورود ذرات ریز گرد و غبار به سیستم تنفسی ما را بگیرند و بنابراین استفاده از آن ها توصیه نمی شود. ماسک های ویژه ای که با عنوان N95 عرضه می شوند برای این شرایط تا حدی مناسب است. نمونه ماسک استاندارد (فیلتر دار)
درصورت امکان در اماکن دارای سیستم تهویه مطبوع بمانید.
در زمان بروز این پدیده میزان دید به سرعت کاهش می یابد. اگر در چنین شرایطی در جاده هستید و کاهش عمق دید بر توانایی دید شما تاثیر می گذارد آهسته تر برانید و در صورت لزوم با توجه کامل به علایم راهنمایی و رانندگی تا برطرف شدن شرایط حاد، اتومبیل خود را در نقطه امنی متوقف نمایید. اگر اتومبیل شما دارای سیستم تهویه مطبوع است آن را در وضعیت چرخش مجدد هوا قرار دهید تا گرد و غبار ورودی به اتومبیل شما کاهش یابد.
راهکارها
در صورت مشاهده علایمی مثل سنگینی قفسه سینه، سوزش چشم یا سرفه شدید خودتان را از هوای آلوده دور نگه دارید.
ذرات ریز ناشی از گرد و غبار روی سطح پوست می نشینند. بنابراین هنگام شستشوی دست و صورت از آب خالی استفاده نکنید.
افراد مسن یا افراد با بیماری های قلبی، ریوی نظیر آسم، برونشیت مزمن و نارسایی قلبی از خروج از خانه اجتناب نمایند.
در آلودگی هوا، کودکان بیشتر از افراد دیگر آسیب می بینند. پس باید امکانات لازم را برای حفظ سلامتی آن ها فراهم کنیم.
در هنگام بروز ریزگردها استفاده از مایعات و شیر بسیار مفید ضروری است.
اولیای مدارس به خصوص مربیان ورزش از فعالیت های ورزشی دانش آموزان در هوای غبارآلود ممانعت کرده و حتی برای ساعات تفریح از اماکن سرپوشیده استفاده شود.
مواد غذایی را قبل از نگهداری در یخچال، از ذرات گرد و غبار پاک کنید.
برای کاهش تماس با گرد و غبار در محیط زندگی، نظافت روزانه توصیه می شود.
فیلترهای کولرها را شسته تا این فیلترها بتوانند بیشتر در مقابل گرد و خاک محافظت کنند.
به خانواده ها نیز توصیه می کنیم در هنگام بروز و شدت ریزگردها از باز کردن درب و پنجره به منظور تهویه هوا خودداری کرده و این کار را از طریق وسایل تهویه انجام و برای خنک کردن نیز از کولر و وسایل خنک کننده بهره گیرند.
در صورت مشاهده علایمی مثل سنگینی قفسه سینه، سوزش چشم یا سرفه شدید خودتان را از هوای آلوده دور نگه دارید.
افراد مسن یا افراد با بیماری های قلبی، ریوی نظیر آسم، برونشیت مزمن و نارسایی قلبی از خروج از خانه اجتناب نمایند.
در آلودگی هوا، کودکان بیشتر از افراد دیگر آسیب می بینند. پس باید امکانات لازم را برای حفظ سلامتی آن ها فراهم کنیم.
در هنگام بروز ریزگردها استفاده از مایعات و شیر بسیار مفید ضروری است.
اولیای مدارس به خصوص مربیان ورزش از فعالیت های ورزشی دانش آموزان در هوای غبارآلود ممانعت کرده و حتی برای ساعات تفریح از اماکن سرپوشیده استفاده شود.
مواد غذایی را قبل از نگهداری در یخچال، از ذرات گرد و غبار پاک کنید.
فیلترهای کولرها را شسته تا این فیلترها بتوانند بیشتر در مقابل گرد و خاک محافظت کنند.
به خانواده ها نیز توصیه می کنیم در هنگام بروز و شدت ریزگردها از باز کردن درب و پنجره به منظور تهویه هوا و کشیدن پرده ها خودداری کرده و این کار را از طریق وسایل تهویه انجام و برای خنک کردن نیز از کولر و وسایل خنک کننده بهره گیرند.
منابع
مرادی، پ.، ابراهیمیان، م.، حافظی، س. پیامدهای منفی ریزگردها بر سلامت و بهداشت انسان (ساکنین خوزستان). سومین کنفرانس بین المللی برنامه ریزی و مدیریت محیط زیست، 5 آذر92. دانشگاه تهران.
شفیعی نژاد، س.، ابراهیمی قوام آبادی، ل. بررسی اثر ریزگردها بر سلامت شهروندان اهوازی براساس نظر پزشکان. همایش ملی پژوهش های محیط زیست ایران، 9 آبان 92، دانشگاه شهید مفتح همدان.
بیگم موسوی، ز.، امیدیان، م.، ماپار، م.، یعقوبی، ر.، شوهانی، ص. مقایسه فراوانی مراجعان با شکایات پوستی به مراکز در مانی در دوره های گرد و غبار و دوره های شرایط معمولی در شهر اهواز در سال 91. دو ماهنامه علمی- پژوهشی جنتا شاپیر، ویژه نامه سال 1392.
شاهسونی، ع.، یار احمدی، م.، جعفرزاده حقیقی فرد، ن. اثرات طوفان های گرد و غباری بر سلامت و محیط زیست. مجله دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، زمستان 1389. دوره 2، شماره 4، صفحات 56-45.
خالدی، ک. زیان های اقتصادی طوفان گرد و غبار بر استان های غربی ایران (مطالعه موردی: ایلام، خوزستان و کرمانشاه)، فصلنامه مدل سازی اقتصادی، سال هفتم، شماره 3، پاییز 92، صفحات 125-105.
رنجبر، سعادت آبادی، ع.، عزیزی، ق. مطالعه الگوی هواشناسی، شناسایی چشمه های تولید گرد و غبار و مسیر حرکت ذرات معلق برای طوفان جولای 2009. فصلنامه پژوهش های جغرافیای طبیعی، سال 44، شماره 3، پاییز 91. صفحات 92-73.
خوش اخلاق، ف.، نجفی.، م.، زمان زاده، س م.، شیرازی، م.، صمدی، م. بررسی ترکیبات بار گرد و غبر در غرب و جنوب غرب ایران. مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی. شماره ششم، تابستان 1392. صفحات 36-17.
مستندات سازمان محیط زیست استان خوزستان، 1393.