موضوع:طراحی فضای خلاق برای رشدخلاقیت کودکان
فهرست مطالب
معماری و فضاسازی خلاق برای کودکان
دریافت حسی کودک از فضا
کودکان و رنگ ها
تاثیر شرایط محیطی
چگونه کودکانی خلاق پرورش دهیم؟
خلاقیت کودک در تعامل با محیط
شناخت کودک از محیط
روش های ارتقای تعامل کودک با محیط
معماری و فضاسازی خلاق برای کودکان
هر کودکی، بر روی کره زمین، زمانی آرزوی دنیایی پاک تر را در دل پرورانده است. دنیایی مزین به باغ جادویی پر از عجایب، مخفیانه – امن – مکانی برای تفرج و تماشای بی پایان. کودکان به سبب محدودیت های جسمی و روانی خود در قیاس با بزرگسالان ، تاثیر پذیری بیشتر و عمیق تری داشته و در عوض، تاثیر گذاری کمتری بر محیط دارند و به این ترتیب بیش از بزرگسالان اجباراً تابع شرایط محیطی اند.
کودکان حساس ترین و تاثیر پذیرترین گروه سنی جامعه را تشکیل می دهند و در حساس ترین و مهمترین سال های زندگی شان یعنی زمانی که پایه های رشد شخصیتی- ذهنی- جسمی و اجتماعی آنها شکل می گیرد تا زمانی که وارد شهر می شوند نیازمند این هستند تا زندگی اجتماعی را در مقیاس خود تجربه کنند و این امر مستلزم فراهم بودن فضایی کودکانه و صمیمانه است. فضایی به دور از هیاهوی دنیای بزرگتر، دنیای پر از شادی با رنگ های زیبا که در آن کودک فرصت بیان افکار تازه و پرورش و رشد استعداد هایش را داشته باشد، فضایی که زمینه ای مناسب برای خلاقیت کودکان فراهم آورد.
دریافت حسی کودک از فضا
کودک باید در برخورد با احجام و بناها و همین طور در ارتباط و زندگی درون آنها احساس راحتی ، عدم ترس و آرامش کند. تاریکی بیش از هر چیز دیگری او را می ترساند.
فضاهایی با رنگهای شاد و روشن و گاهی رنگهایی با فرمهای نامشخص (مثل حالتی که در نقاشی با آبرنگ پدیدمی آید) موضوعات رویائی و خیال انگیز را القا می کند و در کودک احساسی چون عاطفی ، رفیق ، مهربان ، رویائی ، وپروازدهنده بودن را القا می کند. همچنان که فضاها برای کودکانی با سن بالاتر طراحی گردد از رنگهایی ملایم با مرزهای مشخص ، جزئیات بیشتر در بنا و انحناهای نرم در طراحی فضا می توان استفاده کرد. ادراک فضا کار بسیار دشواری است . کودک باید در عین حال هم خود را از دنیای اطرافش تمیز دهد و هم این دنیا راتجزیه و تحلیل کند. این عمل را بوسیله شناختن اشیاء اطرافش انجام می دهد.
کودکان و رنگ ها
رنگ ها در شخصیت انسان ها، بخصوص کودکان تاثیر بسزایی داشته، باعث ایجاد تجربه های هیجانی از قبیل شادی، خنده، غم، اندوه، آرامش، تحریک پذیری، سکون و هیجان می شود.
در کودکان این خصیصه شدت می یابد، آنان به سبب روح پاک و بی آلایش و شاد و پر طراوت خویش رنگ های زنده و مرکب که در ترکیبی مناسب با هم قرار گرفته باشند را ترجیح می دهند این موضوعی است که رد طراحی و تزئین و رنگ آمیزی فضاهای داخلی و ترکیبات مناسب رنگی فضاهای طبیعی باید مورد توجه قرار گیرد با رنگ های مختلف می توان اندازه و وزن یک شی معین را کوچک یا بزرگ ، سبک یا سنگین جلوه داد. اصولاً رنگ های گرم و روشن باعث توسعه اشیاء شده به آنها وسعت می دهند و بالعکس رنگ های سرد و تیره باعث می شوند اشیاء کوچکتر از اندازه خود به نظر آیند.
رنگ ها سه دسته اند
2- فرعی که از ترکیب
سه رنگ اصلی به دست
می آیند
مثل سبز – نارنجی – بنفش
1- اصلی که شامل سه رنگ
قرمز،آبی و زرد می شوند.
3- رنگ های میانه که از
ترکیب رنگ اصلی به علاوه
رنگ فرعی بدست می اید که
6 عدد هستند زرد مایل به
سبز و غیره، آبی مایل به
سبز و …
کودکان و رنگ ها
از رنگ به 2 طریق استفاده می کنند.
1- نمونه سازی طبیعی و عینی- مثلاً دریا به رنگ آبی و چمن به رنگ سبز رسم می شود.
2- استفاده از رنگ هایی که به طور ناخودآگاه به ذهن می رسند و قانون خاصی ندارند.
در مبحث هنر، رنگ به خودی خود وسیله پر قدرتی برای بیان و نشان دادن حالت های عمیق درونی است نقاشی کودکان نمونه روشنی از ارائه رنگ های متنوع در سطح وسیع می باشد. فقدان رنگ در تمام یا قسمتی از موضوع نقاشی کودکان نشانگر خلاء عاطفی و یا گاهی دلیل بر گرایش های ضد اجتماعی اوست کودکان سازگار در نقاشی های خود از 5 رنگ استفاده می کنند در حالی که کودکان گوشه گیر و یا آنها که ارتباط با دنیای خارج را دوست ندارند بیشتر از یک یا دو رنگ بکار نمی برند.
رنگ های گرم تحریک کننده ، سبب فعالیت، جنب و جوش، الهام دهنده روشنی، شادی زندگی و مولد حرکتند، در حالی که رنگ های سرد بر عکس موجد حالت های انفعالی، سکون، بی حرکتی و تلقین کننده غم و اندوه هستند. تماشای رنگ های گرم میزان ضربان قلب را تشدید می کند و برای فضای پر هیجان کاربرد دارند در میان رنگ های گرم، رنگ سرخ بقدری نافذ و سریع الحرکت است که از هر رنگ دیگر زودتر به چشم می خورد.
کودکان و رنگ ها
تاثیر شرایط محیطی
1- نور و روشنایی: نور یکی از اصول معماری در تامین آسایش بصری فضا می باشد که تاثیرات روانی آن در انسان ها متفاوت است. تحقیقات ثابت کرده است که نور طبیعی و شفاف بر روی حواس کودکان تاثیر مبتنی وارد از دید کودکان این فضاها دوستانه و با نشاط هستند . نور کافی و نورپردازی مناسب در فضاها موجب می شود که میل و رغبت کودکان افزایش یابد.
2-سر و صدا: کودکان صداها را دوست دارند و به طور کلی صداهای ملایم زمینه ، به تخیل کودکان کمک می کند و آنها را به زندگی بیرون مرتبط می سازد سر و صدای ناشی از ترافیک کاربری های تجاری و کارگاه های صنعتی از اصوات نامطلوب فضاهای کودکان هستند. این فضاها نباید از لحاظ آگوستیکی مرده باشند.
چگونه کودکانی خلاق پرورش دهیم؟
خانواده یکی از عوامل بسیار مهم در رشد و پرورش خلاقیت کودکان محسوب می گردد که نقش مهمی در شکوفایی خلاقیت های کودکان دارد. از آنجا که کودک حساسترین مراحل رشد خلاقیت را در محیط خانه سپری می کند، محیط مناسب خانوادگی، شیوه و نگرش های صحیح فرزندپروری در رشد و شکوفایی خلاقیت سهم مهمی ایفا می کند.
ایجاد سوال در ذهن کودک
برای ایجاد سوالات تازه در ذهن کودکتان، او را راهنمایی کنید. آموزش به کودک باید طوری باشد که او را به طرف پرسشهای تازه هدایت کند. معلم باید هنگام جواب دادن به سوالات کودک، او را به سمت مهارتهای جدید سوق دهد و از به کار بردن کلماتی مانند بله، خیر، هرگز و امثال آن دوری کند. این نوع جوابها نمی تواند ارتباط کاملی بین سوالات کودک و معلومات قبلی او برقرار کند.
نظر خواهی از کودک
والدین و مربیان، نه تنها باید درباره امور مربوط به کودک، بلکه درباره امور خانه و مدرسه نیز از او نظر خواهی کنند و عقاید او را مانند عقاید بزرگسالان در حضور خود، به بحث و گفتگو بگذارند .
احترام به عقاید کودک
به عقاید جدید و تازه کودکتان احترام بگذارید. کودکانی که به نوعی خلاقیت آنها برانگیخته شده، روابط و مفاهیم را درک می کنند. لذا والدین و مربیان آنها ممکن است به آنها توجه نداشته باشند و حتی گاهی او عقاید خود را چنان مطرح کند که بزرگسالان قادر به ارزشیابی و جایگزینی آنها نباشند. تشویق کودکان به ابرازعقاید جدید، می تواند در رشد خلاقیت آنها موثر واقع شود .
چگونه کودکانی خلاق پرورش دهیم؟
آماده سازی فضای خانه
محیط خانه را به صورتی درآورید که در آن فعالیت، بازی و خنده به مقدار زیادی وجود داشته باشد. شما و کودکانتان سعی کنید کارها را به روش های جدید و جالب انجام دهید. با تشویق و تایید رفتار کودک و فراهم آوردن زمینه های مساعد و تدارک بازی های دلخواه او، قدرت تخیل و خلاقیت کودک را تقویت کنید. خیال پردازیهای کودکان را سرزنش نکنید زیرا خلاقیت او را محدود می سازید.
حضور در مکان های عمومی
از مکان های جدید دیدن کنید همراه با کودک به نمایشگاهها و موزه های مختلف و طبیعت زیبا بروید، اجازه دهید او از نزدیک مکان های گوناگون را شناسایی کند .
مراقب و دخالت بیش از حد ممنوع
از مراقبتها و دخالتهای بیش از حد در زندگی کودکان اجتناب کنید. یکی از ویژگیهای انسان خلاق این است که تواناییش را خودش به کارمی اندازد . وظیفه والدین و مربیان این است که این قابلیت را در او زنده نگاه دارند و به کودکان اجازه دهند بعضی اوقات مطابق سلیقه خود اشیاء را کشف کنند. مراقبتها و دخالتهای زیاد از حد بزرگسالان در زندگی و رفتارهای کودکان، قابلیت یادگیری مبتکرانه آنها را تضعیف می کند .
چگونه کودکانی خلاق پرورش دهیم؟
درخواست همکاری از کودک
از کودکان بخواهید که اشیاء و امور نیمه تمام را تکمیل کنند؛ از کودکان تقاضا کنید تا جملات نا تمام و داستانهای نا کامل، تصاویر و نقاشی های نیمه تمام و حتی اشیاء ناقص را کامل نمایند. برای او اسباب بازی هایی بخرید که خودش بتواند آنها را به یکدیگر متصل کند و با آنها مدلهای مختلف خلق کند .
توسعه تحمل عقاید
تحمل عقاید تازه را توسعه دهید . مربیان باید عقاید تازه افراد خلاق را حمایت و بچه ها را تشویق به این عمل کنند .
پرورش حس کنجکاوی
حسن کنجکاوی در کودکان را پرورش دهید. برای این امر، هیچ چیز مثل پاسخهای صحیح و مناسب به پرسشهای او موثر نیست. سوال، در واقع انعکاس از ذهن تشنه ای است که می خواهد با دریافت جواب از فردی که بهتر از او می داند خود را سیراب کند، اگر چه احتیاج، باید فوراً برآورده شود اما کمی مکث بین سوال و جواب، غالباً می تواند افکار و ایده ای مفید جهت مباحثه و گفت و گو به بار آورد .
چگونه کودکانی خلاق پرورش دهیم؟
خلاقیت کودک در تعامل با محیط
درون هر کودک نیرویی بالقوه برای خلق کردن وجود دارد که آماده بیدار شدن است. باید به این نکته توجه نمود که زیبایی تفکر کودک در نامقیّد بودن آن است. دنیا در نظر کودکان قابل انعطاف و مطابق اراده آنها قابل تغییر است. کودک با قوه تخیّل قوی خود حتی می تواند بر محسوسات غلبه کرده و در ذهن خود دنیا را به هر شکل که بخواهددربیاورد.
خلاقیت کودک در تعامل با محیط
ما به تقویت کنجکاوی طبیعی کودک و اشتیاق او برای کاوش و آزمودن پدیده ها نیاز داریم؛ چرا که هوش فضایی رشد نیافته می تواند مانع پیشرفت کودک شود. به اعتقاد گیلفورد، سیّالی و انعطاف پذیری ویژگی های اساسی مهارت های مربوط به تفکر خلّاق است. از طرفی برای اینکه کودک روی افکار خود متمرکز شود و انتخابگری خود را نشان دهد؛ نیازمند محرّک است؛ زیرا یادگیری در خلاء صورت نمی گیرد بلکه نیاز به محرک داشته و تحریک اولین مرحله از گام های شناخته شده در جریان کارکرد فرایند خلاقیت است. بدین ترتیب فضا به مثابه بستری که کودک اوقات خود را در آن سپری می کند می تواند نقش پررنگی در پرورش خلاقیت وی داشته باشد. از این رو بایستی فضا چنان تعریف شود که هم بتواند با کودک در تعامل باشد و هم امکان تجربه های متفاوت را با وجود آزادی و امنیت خاطر به او بدهد. به بیان دیگر فضای کودک در صورتی پاسخگو به نیاز های اوست که به او امکان ابتکار، خلاقیت، ابداع، اختراع و اکتشاف را بدهد. بنابراین درمی یابیم که تعامل کودک با محیط از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. به گونه ای که این تعامل از شکل گیری شخصیت تا رشد جسمی و ذهنی کودک را در بر می گیرد. لذا تاکید بر ایجاد فضاهایی راحت، ایمن، قابل دسترس، پاسخگو، جذاب، خلاق و زمینه ساز رشد جسمی و ذهنی از جمله نکاتی است که بر اساس واقعیات روانشناسی کودک، بایستی در طراحی فضاهای کودکان مورد توجه قرار گیرد.
شناخت کودک از محیط
کودکان جهان هستی را به گونه ای متفاوت با بزرگسالان می بینند و از راه تجربه مستقیم به فهم محیط می پردازند. به عبارت دیگر کودک ابتدا پدیده ها و اشیا را به صورت کلی می بیند و آنگاه با تمایز قائل شدن آنها را تعریف می کند.
محیط اطراف کودک می تواند حس کنجکاوی، تخیّل، تجسّم، بازی سازی و نهایتاً بروز خلاقیت را ارتقا بخشد. همچنین حس کنجکاوی تحت تاثیر فضاوی کنجکاوانه است. به گفته والترگروپیوس " اگر محیط آموزشی بخواهد زمینه ای ثمربخش برای نسل آینده باشد؛ محیط و ساختمان هایش می بایست خلاقه باشند نه تقلید شده. محیطی محرک برای آزاد کردن اندیشه و بیان خلاقه" بنابراین هر چه قدر که محیط اطراف کودکان فعالتر باشد؛ به همان میزان هوشمندی و رشد عاطفی و اجتماعی آنها بیشتر خواهد شد.
در ادامه روش هایی عنوان می شود که کاربرد آنها در طراحی فضاها می تواند به ارتقا کیفیت فضا در ارتباط با کودکان منجر شود:
روش های ارتقای تعامل کودک با محیط
1-دسترس پذیری و نظم پذیری
کودک در پی آن است که زوایای ناپیدای محیط را کشف کند. نفوذپذیری فضا آن چنان که کودک بتواند در آن بدود، بازی کند و جست و خیز کنان از این گوشه به آن گوشه رود؛ اهمیت ویژه ای دارد. حرکت در فضا با وجود فضایی بسته و یا راهروهای تاریک و خسته کننده برای کودک ممکن نیست و او را از این کار باز می دارد. چنانچه محیط برای استفاده کودکان در نظر گرفته می شود بایستی سیّال، روان، مهیّج و دسترس پذیر باشد . این در حالی است که ویژگی های یاد شده بایستی همراه با نظم باشند تا آزادی عمل کودک به ایجاد هرج و مرج در محیط منتهی نشود و او انضباط اجتماعی را عمیقاً درک کند.
2- جذابیت و شگفت انگیزی
بهتر است فضای کودکان حد متعادلی از تازگی، طراوت، تنوع، هیجان و پیچیدگی را دارا باشد تا کودک را به حضور در فضا و کسب تجربه های نو ترغیب کند. همچنین تحقیقات نشان می دهد که هر چه مقیاس فضا با کودک متناسبتر باشد کیفیت فضا و تنوع بازی کودکان بیشتر می شود.
روش های ارتقای تعامل کودک با محیط:
3- شایستگی و پاسخگویی
کودکان در جستجوی تعاملی موفقیت آمیز با محیط هستند تا از حضور در محیط احساس شایستگی کنند. رشد خلاقیت کودکان در محیطی پاسخگو به نیاز های آنان امکانپذیر است. طراحی فضا به گونه ای انعطاف پذیر و با قابلیت تغییر پذیری عناصر و چیدمان ، حس کنترل بر فضا را در کودک تقویت می کند. هنگامی که کودک عناصر فضا را تغییر می دهد، چیدمان موجود را بر هم می زند و خود بار دیگر آنها را از نو می چیند و یا به طرق دیگر در وضع موجود تحولی ایجاد می کند؛ از تعامل با محیط خرسند است چرا که انتخابگری، مشارکت در ساماندهی فضا مطابق با علایق خویش و در نهایت اعتماد به نفس او پرورش می یابد. همچنین امکان تغییر در فضا از سوی کودک، او را در مواجهه با مسئله ای نو به اندیشیدن وادار می سازد و بدین ترتیب خلاقیت کودک افزایش می یابد.
روش های ارتقای تعامل کودک با محیط:
4- آسایش و ایمنی
تا زمانی که کودک در وضعیت متعادل و ایمن نباشد؛ نمی تواند با محیط خود ارتباط برقرار کند. آلودگی های صوتی، آلاینده های هوا، عدم وجود قلمرو فیزیکی و روانی مطلوب و ازدحام جمعیت همگی از موانع تعامل کودک با محیط است. پیش از این نیز گفته شد که هر چه مقیاس فضا با کودک متناسبتر باشد کیفیت فضا و تنوع بازی کودکان بیشتر می شود. یکی از علل این موضوع توجه به ایمنی کودک و آرامش روانی او است. باید همواره توجه داشت که ورودی های بزرگ و فضاهای عمومی وسیع مطلوب کودکان نیست و آنها در محیط و مقیاس خُرد، آسایش فیزیکی و آرامش روحی بیشتری دارند. اما این بدان معنا نیست که کودک از حضور در محیط های وسیع گریزان است. بلکه این محیط ها نیز چنانچه به درستی سازماندهی شوند و عرصه های متمایز و قابل تشخیص داشته باشند می توانند کودکان را به حرکت، بازی و هیاهو فرا بخوانند.
روش های ارتقای تعامل کودک با محیط:
5- طبیعت گرایی و منظره پردازی
درک کودکان از طبیعت با درک فضاهای داخلی به کلی متفاوت است. مناظر طبیعی کودک را به جستجو، اکتشاف و بازی های گوناگون تشویق می کنند. کودک در تعامل با طبیعت موضوعاتی را یاد می گیرد که شاید فضاهای منظم و بسته قادر به آموزش آنها نباشند و در درازمدت خلاقیت او را محدود سازند. لذا توجه به طبیعت به عنوان عامل پویایی، طراوت و سرزندگی محیط بهتر است در طراحی فضای کودک مورد توجه قرار گیرد.
روش های ارتقای تعامل کودک با محیط:
6- مشارکت و بازی پذیری
بازی به عنوان یکی از بسترهای رشد و بالندگی جسم و روان و حتی ذهن کودکان شناخته می شود. برای کودکان فرایند تعامل با محیط نسبت به کسب نتیجه اهمیت بیشتری دارد. بنابراین فضای تعریف شده باید مشوّق ابتکار و نوآوری کودک و پذیرنده آزمون و خطا و اشتباهات وی باشد.
در نتیجه این یادداشت می توان گفت: فضای کودک در تعامل با او بایستی به شیوه ای فعال و کارا عمل کند و به کودک این امکان را بدهد که حقیقتاً کودک باشد. طراحی چنین فضایی در قالب مراکز آموزشی و تفریحی مانند مهدکودک ها انجام می گیرد که در گرو شناحت صحیح از کودک و علایق و خواسته های او است.
روش های ارتقای تعامل کودک با محیط:
کتاب طراحی فضای خلاقانه کودکان
مقاله نقش طراحی فضای بازی در پرورش خلاقیت کودکان
https://www.beytoote.com/
https://nitt.ir/
https://arianaomran.com/
https://honarehzendegi.com/
منابع
باتشکراز توجه شما