پاورپوینت طراحی سوالات مفهومی و استاندارد

طراحی سوالات مفهومی و استاندارد

مقدمه :
ارزشیابی به عنوان حلقه ای از زنجیره ی فعالیتهای آموزشی معلم وتکمیل کننده سایر فعالیتهای او همواره بخش تکمیلی وجدانشدنی از تعلیم و تربیت بوده است .
در این فعالیت معلم با استفاده ازروشها ، فنون وابزارهای مختلف اندازه گیری بازده دانش آموزان رادر زمینه های مختلف درسی و رفتاری سنجش کرده و مورد ارزیابی قرار می دهد و از این طریق میزان موفقیت خود و آنان را دردستیابی وتحقق بخشیدن به اهداف آموزشی وتربیتی مشخص می نماید.

اهمیت وضرورت:
آموزش وپرورش رامی توان به صورت فرایندی تعریف کرد که به منظور تغییر وتعدیل رفتار دانش آموزان با توجه به هدفهای معین طرح ریزی شده است ودر این فرایند نقش معلم عبارت است از فراهم ساختن شرایط وامکانات لازم به گونه ای که تغییرات مطلوب دررفتار دانش آموزان ایجاد شود .
برای سنجش ومشخص کردن این تغییرات همواره از عاملی همچون امتحان استفاده می شود درگذشته امتحان فقط وسیله ای برای غربال کردن دانش آموزان بود وعامل مهمی برای تعیین سرنوشت آینده دانش آموزان، به شمارمی رفت .
اما امروزه بر اثر پیشرفت روز افزون علوم وتکنولوژی ودگرگون شدن مفهوم آموزش وپرورش نقش امتحان تغییر یافته است وبه عامل کشف کننده وشناساننده توانایی ها واستعدادهای دانش آموزان وآماده سازی آنان برای شرکت در فعالیتهای سازنده جوامع پویای انسان تبدیل گشته است .

تعریف سوالات مفهومی واستاندارد:
به سوالاتی ، سوالات مفهومی گفته می شود که با چالش کشاندن مفاهیم آموزش داده شده بطور فعال به دیدگاههای متفاوتی از آن مفهوم برسد.
به عبارت دیگر سوال مفهومی باید بتواند مفهوم آموزش داده شده توسط معلم را که به صورت همگرااست را به دیدگاههای واگرا تغییر رفتار دهد.

به طور کلی در سوالات مفهومی سطوح بالای حیطه شناختی مطرح است،
انتظار می رودروند طراحی سوالات امتحانی نیز باید منطبق با رویکرد آموزشی ،تغییر کند . به عبارت دیگر سوالات امتحانی باید به صورتی باشد که دانش آموز در حل آن از تجربه شخصی که در کلاس درس بدست آورده ،استفاده کند.

راهنمای سوالات مفهومی و استاندارد:
وقتی می خواهید امتحان بگیرید به چه فکر می کنید؟
آیا این امتحان دارای روایی و پایایی است؟
آیا این امتحان قابل اجرا است؟
برای بالا بردن روایی و پایایی امتحان چه باید کرد؟
برای قابل اجرا شدن یک امتحان چه پیشنهادی دارید؟

نکات قابل توجه برای افزایش روایی امتحان:
– جدول مشخصات امتحان تهیه شود .
– از انواع سوالات استفاده شود .
– سوالات ، تمام سطوح یادگیری را اندازه بگیرد .
– نمونه سوالات ما نمونه جامعی از تمام سوالات ممکن باشد.

عوامل موثر در پایایی امتحان
عوامل بیرونی:
– خصوصیات دانش آموز مانند بیماری ، اضطراب و …
– محیط فیزیکی مانند : گرما و سرما، محل مناسب نشستن ، سوز ، سر و صدا و …
– نحوه اجرا : به صورت مناسب اجرا شود در زمان مناسب در مورد
اجرای آن مثلا این که چقدر زمان دارند ، چگونه اجرا کنند، پاسخنامه دارد
یا خیر و راهنمایی لازم داده شود و در زمان خستگی دانش آموزان اجرا نشود

عوامل درونی :
– آسان و دشواری سوال : وقتی سوالات خیلی سخت ویا خیلی آسان باشندبین افرادی که یاد دارند و افرادی که یاد ندارند تفاوت قائل نمی شود .
– تعداد سوالات : هر چه تعداد سوالات بیشتر باشد پایایی امتحان بیشتر است و محتوای بیشتری را اندازه می گیرد به شرطی که آنقدرزیاد نباشد که دانش آموزان به دلیل خستگی به بعضی از سوالات پاسخ ندهند .
1-فهرست کردن تمام اهداف رفتاری .
2- قرار دادن محتوای درسی در مقابل اهداف رفتاری .
3- مشخص کردن سطوح یادگیری هر یک از اهداف رفتاری.

انواع سوالات :
تولید پاسخ)ذهنی(:انشایی)گسترده پاسخ ، محدود پاسخ )-کوتاه پاسخ
گزینش پاسخ )عینی):صحیح و غلط) صحیح – غلط ، بله – نه ،اصلاحی ، خوشه ای(-چندگزینه ای)تنها گزینه درست ، بهترین گزینه ، گزینه منفی)- جورکردنی (ساده، نقشه ای ،رده بندی(.

سوالات تولید پاسخ )ذهنی):
در این نوع سوالات دانش آموز خودش پاسخ سوال را تولید می کندوبخاطر تاثیر ذهنی مصحح در نمره گذاری ، ذهنی می گوییم.
انواع سوالات تولید پاسخ:
1. تشریحی : سوالات بسیار مفهومی هستند که سطوح بالای یادگیری
مثلا کاربرد،تحلیل ،ترکیب و ارزشیابی را اندازه می گیرند.
)ازاین سوالات باید به صورت محدود استفاده گردد(.
مثال:
1- نقش پرفشار سیبری بر آب و هوای ایران را توضیح دهید؟
2-کشت گذرا یا نوبتی را توضیح دهید؟
سوالات گسترده پاسخ از نظر مقدار نوشتن محدودیتی ندارند اما درسوالات محدود پاسخ از نظر مقدار و زمان محدودیت دارند و این محدودیت مربوط به حجم مطلب زمان پاسخگویی است نه بخش خاصی از مطلب.
مثال:نقش ناهمواریها را در زندگی خود در4خط بنویسید؟

مزایا :
1-تهیه آن آسان است .
2-سطوح بالای یادگیری را می سنجد .
3-این نوع سوالات بهترین نوع سوالات در سنجش پروراندن جواب هستند.
4-در نحوه مطالعه دانش آموزان تاثیر مثبت دارد .

گره گاه ها :
1-نمونه کوچکی از محتوا را می سنجد .
2- تصحیح آنها بسیار وقت است و با دقت و به طور عینی انجام می گیرد.

قواعد تهیه سوالات تشریحی :
1-با رسم جدول مشخصات امتحان آن درس ، دقت نمائید تاسوالها به طور مستقیم با اهداف آموزشی مرتبط باشد.
2- سوالهای انشایی را برای اهدافی محدود کنید که با سایر انواع آزمونها به خوبی قابل اندازه گیری نیستند.
3- صورت سوالها را با عبارات و کلمات روشن و واضح بنویسید.
4- تا حد امکان از سوالهای تازه و موقعیتهای جدید استفاده کنید .
5- به آزمون شوندگان حق انتخاب چند سوال از میان تعداد سوال راندهید .
6- عواملی را که در ارزشیابی آزمونهای تشریحی دخالت خواهید داد از پیش تعیین کنید و آنها رابه اطلاع آزمون شوندگان برسانید .

قواعد تصحیح :
برخلاف آزمونهای عینی در آزمونهای تشریحی بخش اعظم اندازه گیری توانایی مورد سنجش به شخصی که پاسخ سوال را می خواند و نمره می دهد وابسته است . بنابراین دقت در روش اندازه گیری آزمونهای تشریحی به مقدار زیاد به نحوه ی تصحیح برگه های امتحانی و دقت عمل مصححان وابسته است .
نکات پیشنهادی برای کیفیت نمره گذاری آزمونهای تشریحی :
1-پاسخ سوال هارا تنها بر اساس هدفی که در سوال گنجانیده شده است تصحیح کنید
2-با نوشتن یک پاسخ نمونه یا الگو برای هر سوال به عنوان کلید از دخالت عوامل نامربوط جلوگیری کنید .
3-پاسخ را سوال به سوال تصحیح کنید نه ورقه به ورقه .
4- هنگام تصحیح اوراق از شناسایی نام صاحبان آنها خودداری کنید .
5-بر روی برگه های آزمون اشتباهات دانش آموزان را تصحیح و اظهار نظر خود را بنویسید .

آزمونهای کوتاه پاسخ :
این نوع آزمونها از مجموعه ای از سوالهای مختصرکه غالبا برای سنجش اهداف آموزشی سطح پایین طرح می گردد، تشکیل شده است. سوال های آزمون کوتاه پاسخ از آزمون شونده می خواهد تا کلمه ،عبارت، جمله ، عدد یا علامتی را در پاسخ به یک سوال یا تکمیل یک جمله بنویسد .
انواع آزمونهای کوته پاسخ عبارتند از :
1-پرسشی : مثال ؛ واحد را تعریف کنید؟
2- کامل کردنی: مثال ؛ بزرگترین دریاچه دنیا ……………… می باشد .
مرتفع ترین قله ………… می باشد .
3-تداعی : مثال ؛ بعد از نام هر استان مرکز آن را بنویسید .
خوزستان ( ) خراسان شمالی ( )

مزایا :
1-اجرای آنها آسان است .
2- نسبت به آزمون های عینی ، تقلب را کاهش می دهد و اطلاعات
تشخیصی بیشتری را در اختیار معلمان می گذارد .
3-حدس زدن کورکورانه وجود ندارد .

گره گاه ها :
1-برای سنجش اهداف سطح پایین مناسب هستند .
2-تصحیح و نمره گذاری پاسخهای این آزمونها به دقت و سرعت آزمونهای عینی نیست .

قواعد تهیه سوالات کوتاه پاسخ :
1- برای آزمون خود جدول مشخصات امتحان تهیه کنید .
2- هر سوال باید موضوع مهمی را شامل شود .
3-صورت سوال را به صورت کاملا روشن بنویسید به گونه ای که به پاسخ مشخص و معینی نیاز داشته باشد .
4- در سوال هایی که پاسخهای آنها اعداد هستند واحد مقیاس ومیزان دقتی
که در محاسبات باید دقت شود ، مشخص کنید .
5- سوال را از روی مطالب عینا نقل نکنید .
6- در سوالهای کوتاه پاسخ ، کامل کردنی تنها عبارات و کلمات مهم را حذف کنید 7- در سوالهای کامل کردنی تعداد زیاد جای خالی منظور نکنید .
8- جای خالی سوالهای کامل کردنی را تا آنجا که ممکن است در قسمت پایانی قرار دهید .
9- تا حد امکان به جای سوالات کامل کردنی از سوالهای برشی استفاده کنید .
10-در سوالهای کامل کردنی از کاربرد اشارات دستوری و موارددیگری که جواب سوال را مشخص می کند خودداری کنید .

قواعد تهیه سوالات عددی :
1-تا حد امکان از اعداد ساده استفاده کنید .
2-تا حد امکان مسائلی را مطرح کنید که دارای جواب هستند .
3-میزان دقت مورد انتظار را تعیین کنید .
4-اگر لازم است آزمون شوندگان در پاسخ خود واحد اندازه گیری رانشان دهند این مطلب را به اطلاع آنان برسانید .
5- در صورت امکان مسائل پیچیده و چند مرحله ای به تعداد مسئله یک مرحله ای و ساده تقسیم کنید .
6- تا آنجا که امکان دارد مسائل عددی را به زبان ساده و به طور مختصر بیان کنید .

آزمونهای عینی :
آزمونهایی هستند که در آنها هم سوال و هم جواب در اختیار آزمون شوندگان قرارداده می شوند و آزمون شوندگان درباره جوابهای داده شده ، تصمیم هایی می گیرند یا اعمالی راانجام می دهند.
این آزمون هااز سه دسته اصلی صحیح – غلط ،جورکردنی و چند گزینه ای تشکیل میشوند. اگر معلم بخواهد توانایی بازخوانی دانش آموزان را بسنجد حتما باید از آزمونهای تشریحی و کوتاه پاسخ استفاده کند .
آزمونهای صحیح – غلط :
در این نوع آزمونها تعدادی سوال یا جمله در اختیار آزمون شوندگان گذاشته می شود و او صحیح یا غلط بودن آنها را تعیین می کند.

انواع صحیح – غلط :
1-نوع صحیح – غلط :در این نوع سوال یک جمله خبری،یک محاسبه عددی،یا یک معادله در اختیار آزمون شونده گذاشته می شود و ازاو خواسته می شود درستی یا نادرستی آن را تشخیص دهد .
مثال : به اقدامات انسانی که منجر به کاهش بیابان می شود،
بیابان زدایی می گویند . صحیح غلط
2- بله – نه : در این نوع سوال یک جمله پرسشی در اختیار آزمون شونده گذاشته می شود و او باید جواب بله یا نه را مشخص کند .
مثال :آیا ایران در نوار بیابانی جهان واقع شده است؟ بله -نه

3- نوع اصلاحی :
در این نوع سوال به آزمون شونده جمله ای داده می شود که در آن غلطی وجود دارد و او باید غلط را تشخیص دهد، آن را خط بزند و درستش را بنویسد.

مثال :جملات زیر را بخوانید و ابتدا صحیح یاغلط بودن آن را مشخص کنید و در صورت غلط بودن آن را اصلاح نمایید .
– شغل مردم شمال غربی زاگرس زراعت است .
– جلگه میاندوآب در ناحیه خزری واقع شده است .
– جلگه گیلان توسط رودخانه سفیدرود شکل گرفته است

4-نوع خوشه ای :در این نوع سوال تنه سوال به صورت یک جمله ناتمام نوشته می شود و به دنبال آن تعدادی جواب قرار می گیردکه دراین سوالات هریک از جوابهای پیشنهادی باید به عنوان صحیح یا غلط مورد قضاوت قرار گیرد.
. مثال :
لوزی چهارضلعی است که :
الف-اضلاع آنها با هم مساوی است . ص غ
ب-زوایای آنها با هم مساوی است . ص غ
ج- قطرهای آنها باهم برابر است . ص غ
د- قطرهای آن بر هم عمودند . ص غ
و-قطرهای آن همدیگر ا نصف می کنند . ص غ

مزایا :
1- سادگی تهیه
2-عینی بودن تصحیح جوابها
3-زیادی تعداد آنهادر جلسه امتحان

گره گاه ها :
1- این آزمونها اغلب برای سنجش اطلاعات جزئی و کم اهمیت به کارمی روند .
2-حدس زدن کورکورانه در آنها خیلی زیاد است .
3- کاربرد زیاد آنها سبب تاکید بی مورد بر حفظ طوطی وار اطلاعات کم اهمیت می شود .
4- آنها بیشتر برای سنجش اهداف سطح پایین مفیدتر و توانایی پیچیده سطح بالا را اندازه نمی گیرد.

قواعد تهیه :
1- سوالها را تا حد امکان ساده ،مختصر و واضح بنویسید .
2-جمله هایی به کار ببرید که درست یا غلط بودن آنها برای کسانی که موضوع سوال را یاد گرفته اند آشکار باشد .
3-از کاربرد کلماتی چون همه، بعضی وقت ها، غالبا،هرگز،و ازاین قبیل پرهیز کنید .
4-سعی کنید طول سوال های صحیح و سوال های غلط هم اندازه باشند .
5-سوالهای صحیح – غلط را از روی جمله کتاب ننویسید .
6-سعی کنید هر سوال به یک هدف آموزشی مهم مربوط باشد و ازگنجانیدن مطالب کم اهمیت در سوال بپرهیزید .

آزمونهای جور کردنی :
از تعدادی سوال تشکیل می شوند که هر یک از آنها شامل دو ستون است یک ستون معرف پرسش ها و یک ستون معرف پاسخ هاست . وظیفه آزمون شونده آن است که پاسخ ها را با پرسش های مربوط جور کند .
انواع سوالات جور کردنی :
1-معمولی 2- نقشه ای 3-رده بندی
1-در نوع سوالهای جورکردنی معمولی در یک ستون سوال ها و در
ستون دیگر پاسخ ها قرار دارند و آزمون شونده باید پرسش و
پاسخ ها را جور کند . مهمترین نکته در این نوع سوال این است که باید تعداد پاسخ ها بیشتر از تعداد سوالات باشد.
مثال : هر یک از قله های زیر مربوط به کدام رشته کوه می باشد، نام آن را جلوی رشته کوه بنویسید .

پدیده مکان
1- علم کوه ( ) الف – البرز
2-زردکوه ( ) ب – زاگرس
3-شاجهان ( ) پ – آلاداغ
4- اورست ( ) ج – کپه داغ
2- در نوع سوالات جورکردنی، نقشه ی نقاط مختلفی با شماره یاحروف مشخص شده اند که در اختیار دانش آموزان گذاشته می شود واز آنان خواسته می شود تا این شماره ها یا حروف را با نام شهرها، دریاچه ها و رودخانه ها یا مواردی از این قبیل جور کنند یا می توان یک دستگاه برقی را که در آن قسمتهای مختلف دستگاه شماره گذاری شده اند به دانش آموزان داد و از آنان خواست تا نام قسمت های مختلف دستگاه را با شماره های داخل شکل ارتباط دهند .

الف -لامپ ( )
ب – پیل ( )
ج – کلید ( )
د – سیم ( )
3- رده بندی : در این نوع سوال ها یک طرح رده بندی )مثلا قسمتهای جمله،انواع جانوران،دوره های تاریخی،انواع گیاهان و… (از
دانش آموزان خواسته می شود تا طبق طرح، رده بندی کنند .
مثال :پدیده های زیر مربوط به کدام قاره می باشند؟
جنگلهای آمازون ( ) الف – آسیا
قله کلیمانجارو ( ) ب – آفریقا
رشته کوه هیمالیا ( ) ج – اروپا

مزایا :
سوالات جورکردنی برای آزمون دانش اصطلاحات، تعاریف، تاریخ ها،رویدادها و سایر موارد مربوط به روابط ساده بسیارمناسب اند .
همچنین برای سنجش یادگیریهایی که به کلمات " چه کسی " ، " چه
چیزی " ، " چه زمانی " و " کی " مشخص می شوند مفیدند .
فواید و کاربرد سوالات آزمونهای جورکردنی :
1- نمونه نسبتا بزرگی از محتوای درسی و اهداف آموزشی را فراهم می آورد .
2- تصحیح آنها با عینیت و سهولت امکان پذیر است .
3- توانایی تشخیص بین امور را به خوبی می سنجد .
گره گاه ها :
1- باعث حفظ طوطی وار می شود .
2- پیدا کردن مجموعه ای از پرسشها که به اندازه کافی شبیه هم باشند کاری دشوار است .

قواعد تهیه :
1-پرسش و پاسخهای متجانس و همگون انتخاب کنید .
2- طول فهرست های پرسش و پاسخ را کوتاه انتخاب کنید و مطالب کمتری را در هریک از پاسخها قرار دهید .
3- در راهنمای سوال اطلاعات لازم را درباره نحوه مقایسه وجورکردن پرسش و پاسخ ها در اختیار دانش آموزان قرار دهید .
4- همه پرسش و پاسخ های یک سوال را در یک صفحه قرار دهید
5- در صورت امکان فهرست پاسخ ها را بطور منطقی مرتب کنید .
6-در فهرست پرسش های سوالات جورکردنی از کاربرد جملات نیمه تمام خودداری کنید .
7- پرسش ها را با شماره و پاسخها با حروف مشخص کنید .
8-هریک از پاسخ ها باید برای تمام پرسش های یک سوال درست جلوه کند .
9-از نوشتن سوال هایی که پرسش ها و پاسخ های آنها کاملا با هم جور می شوند پرهیز کنید .

آزمونهای چندگزینه ای :
شامل تعدادی سوال است که هریک از آنها از یک قسمت اصلی وتعدادی گزینه (پاسخ )تشکیل می شود و آزمون شونده از میان گزینه های پیشنهادی گزینه صحیح (پاسخ سوال )را انتخاب می کند .
انواع سوالات چند گزینه ای :
1-تنها گزینه درست 2- بهترین گزینه 3- گزینه منفی

1-تنها گزینه درست : این نوع سوال ساده ترین نوع سوالات چندگزینه ای است در این نوع سوالات تنها یکی از گزینه ها درست است و بقیه گزینه ها کاملا غلط هستند .
مثال : کدامیک بزرگترین دریاچه جهان است؟
الف – خزر ب – ویکتوریا ج – بایکال د – می شی گان
2-نوع بهترین گزینه :در این نوع سوال همه گزینه ها درست هستنداما یکی از آنها از همه درست تر یا بهتر است .
مثال : اقشار عشایر متکی بر کدام مورد می باشد .
الف – زراعت ب – دامداری ج – صنایع دستی د – صنایع تبدیلی
3- گزینه منفی :در این نوع سوال تنه سوال به صورت منفی بیان می شود و همه گزینه ها به جز یکی از آنها درست هستند .
مثال : کدامیک از پدیده های زیر در ایران واقع نشده است؟
الف – زاگرس ب – البرز ج – مسجدسلیمان د – هندوکش

مزایا :
1- این نوع آزمون ها نسبت به سایر آزمونهای عینی انعطاف پذیرترند . آنها علاوه بر دانش ،توانایی استدلال، قضاوت و بسیاری از بازده های مهم دیگر یادگیری را می سنجد .
2- با استفاده از سوالات چندگزینه ای می توان در یک زمان محدود تعداد زیادی از اهداف آموزشی و بخش مهمی از محتوای درس رااندازه گیری کرد .
3-نسبت به آزمونهای صحیح – غلط کمتر امکان حدس زدن کورکورانه به آزمون شونده می دهد .
4- پاسخ ها به سادگی و با عینیت کامل قابل تصحیح هستند .
5-اگر گزینه های انحرافی این آزمونها با توجه به اشتباهات وکج فهمی های متداول دانش آموزان تهیه شوند منبع بسیار مناسبی برای تشخیص مشکلات دانش آموزان خواهد بود .

گره گاه ها :
1- ساختن این نوع آزمون ها بسیار دشوار است .
2-زمانی که به پاسخ های غلط نمره منفی داده می شود دانش آموزانی که خطر می کنند از سایر دانش آموزان نمره بهتر می گیرند .
3- دانش آموزان قوی بیش از دانش آموزان معمولی قادر به پیداکردن اشکالات،پیچیدگی ها،و نظرگاههای واگرا)غیرمعمولی(در سوالات، هستند . اما از آنجا که تنها یک پاسخ صحیح در سوال وجود دارد بابت این تیز بینی خود نه تنها تشویق نمی شود بلکه با دادن جوابی که مورد نظر طراح سوال نیست ممکن است تنبیه شود .

قواعد تهیه :
1-هرسوال باید یک موضوع مهم با یک هدف آموزشی را اندازه بگیرد .
2- بیشتر از یک مسئله یا یک مطلب را در هر سوال قرار ندهید .
3- سوالات را کاملا روشن و واضح بنویسید .
4-از تکرار مطالب در گزینه ها خودداری کنید .
5-مطالب اصلی سوال را به طور کامل در تنه سوال بنویسید .
6- همه گزینه های یک سوال باید متجانس و به موضوع واحدی مربوط باشند .
7- سوال را طوری بنویسید که پاسخ درست تنها پاسخ درست یا قطعادرست ترین پاسخ باشد .
8- برای اندازه گیری فرایندهای پیچیده ذهنی از موقعیتهای تازه استفاده کنید .
9-گزینه های انحرافی را طوری بنویسید که توجه آزمون شوندگان بی اطلاع از موضوع سوال را به خود جلب کنند .

10-گزینه های هر سوال را طوری بنویسید که از نظر دستوری و جمله بندی به طور درست مکمل متن سوال باشند .
11-از به کاربردن اشاره های دستوری نامربوط و غیره خودداری کنید .
12-از نوشتن سوالاتی که در آنها در متن سوال منفی و گزینه هامنفی هستند احتراز کنید .
13-تا حد امکان از به کاربردن عبارتهایی مانند ، همه آنچه دربالا گفته شد ،تمامی موراد فوق و یا هیچکدام و غیره خودداری کنید .
14-در سوالات منفی کلمات منفی را برجسته کنید .
15-سوالات را مستقل از یکدیگر بنویسید .
16از طرح سوالات گمراه کننده بپرهیزید .
17طول گزینه درست را در سوالات مختلف تغییر دهید .
18-محل گزینه های درست را در میان گزینه های انحرافی به طورتصادفی انتخاب کنید .
19-برای هر سوال بین 3 تا 5 گزینه در نظر بگیرید .

اهداف آموزشی :
اهداف آموزشی بسیار متنوع هستند و برای سهولت مطالعه ، آنهارا به گونه های مختلف طبقه بندی کرده اند که معروفترین طبقه بندی اهداف آموزشی به وسیله گروهی از متخصصان آموزش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی تهیه شده و به نام بنجامین بلوم که سرپرستی این گروه را برعهده داشته معروف گشته است .
اهداف آموزشی ابتدا به سه هدف کلی با نامهای حوزه شناختی، حوزه عاطفی، حوزه روانی – حرکتی تقسیم بندی شده اند و هر حوزه دارای طبقه بندی مخصوص به خود است .
از آنجا که هدف ما تهیه سوالات مفهومی و استاندارد است از این رو ما به
حوزه شناختی می پردازیم .

حوزه ی شناختی :
هدف هایی را شامل می شود که با یادآوری یا بازشناسی ، دانش ورشد توانائیها و مهارتهای ذهنی سر و کار دارد . این حوزه مهمترین زمینه ی کار برنامه ریزان درسی و جریان ارزشیابی راتشکیل می دهد . آزمونهای مورد نیاز برای سنجش هدفهای این حوزه غالبا به صورت کتبی تهیه و اجرا می شوند .حوزه شناختی به دو بخش اصلی دانش و توانائیها و مهارتهای ذهنی تقسیم شده است .

الف – دانش :بنا به تعریف بلوم ، شامل یادآوری امور جزئی و کلی ،یادآوری روشها و فرایندها ، یادآوری الگوها ، ساخت ها وموقعیت ها است . برای مقاصد اندازه گیری ، وضعیت یادآوری تقریبا همان بخاطر آوردن مطالب مناسب است هر چند که در یادآوری ممکن است . مطالب اندکی دستخوش تغییر واقع شوند . بااین حال ایجاد تغییر بخش کوچکی از عمل یادآوری را شامل می شود .

ب – توانائیها و مهارتهای ذهنی ) فرادانش (:
فعالیت ها و مهارتهای ذهنی از پنج طبقه تشکیل شده اند( فهمیدن، کاربرد ، تجزیه و تحلیل ، ترکیب و ارزشیابی)
حیطه دانش
الف – دانش امور جزئی :
1- دانش اصطلاحات: تعریف اصطلاحات علمی وفنی – بیان معنی لغات تازه درس
2- دانش واقعیتهای مشخص: گفتن وقایع مهم تاریخی مربوط به کشور – بیان خواص فیزیکی
»اصطلاحات زیر را تعریف کنید:الف – بیابان ب – مخروط افکنه «

ب – دانش راهها و وسائل برخورداری با امور جزئی:
1- دانش امور قراردادی :توضیح قواعد – بیان قواعد وقوانین
2-دانش روالها وتوالی ها : توضیح تاثیرات یک عامل برروابط پدیده ها – بیان تاثیرعوامل بریک عامل
3- دانش طبقه بندی ها وطبقات : گفتن نقش وهدف یک رشته علمی – بیان اشکال مختلف یک پدیده
4- دانش ملاک ها : بیان ملاکها مورد استفاده درتعیین ارزش یک موردخاص – بیان ملاکهای طبقه بندی علوم
5- دانش روش ها یا روش شناسی : نام بردن روشهای مناسب بررسی مسائل – بیان روشهای مورد استفاده دانشمندان برای پاسخ به سوالهای که درباره یک موضوع خاص .

ج – دانش امور کلی وانتزاعی یک رشته :
1-دانش اصل ها وتعمیم ها : بیان اصول مهم در یک موضوع – بیان قوانین علمی یک موضوع
2-دانش نظریه ها وساختها : بیان اصول ونظریه ها درس – توضیح نظریه های مهم از یک موضوع خاص
حیطه فهمیدن
فهمیدن یعنی درک مطالب که فرد از آن طریق درمی یابد که هدف اصلی مطلب مورد نظر چیست . مرحله بالاتر از دانش است زیرادردانش از فراگیرخواسته می شود مطالبی راکه آموخته بدون دخل وتصرف زیاد درآن به یاد آورد ، اما در این طبقه ، یادگیرنده علاوه بر حفظ ،مطالب را باید بفهمد .
» تفاوت جغرافیای سیاسی وعلم سیاست را باذکر نمونه شرح دهید«:
مثال این طبقه شامل سه خرده طبقه می شود :
1.ترجمه 2.تفسیر 3. برون یابی

حیطه کاربستن(کاربرد):
عبارت است از توانایی کاربرد اصول علمی فرضیه ها ، قضایا ودیگر مفاهیم انتزاعی در وضعیت مناسب ، « بکار بستن » یادگیری در سطح بدون اینکه
هیچ گونه راه حلی ارائه شود . یعنی استفاده از مطالب انتزاعی )اندیشه های کلی، قواعد اجرایی، روشهای کلی( در موقعیتهای عینی وعملی . همچنین توانایی استفاده ازاصول و قوانین علمی و استفاده از محاسبات ریاضی در موقعیت های عملی زندگی این حیطه فراتر از فهمیدن است این حیطه فراتر از فهمیدن است
.

حیطه تحلیل:
شکستن یک موضوع ومطلب به اجزاءیا عنا صر تشکیل دهنده ی آن به گونه ای که سلسله مراتب اندیشه ها به صورتی روشن داده شودوروابط میان اندیشه های بیان نشده مشخص گردد مثال : » ارتباط بین فرسایش خاک در ایران را با میزان مهاجرت روستائیان به شهر تحلیل نمایید «
این طبقه از سه خرده طبقه زیر تشکیل می شود :
1. تحلیل عناصر 2. تحلیل روابط 3. تحلیل روابط سازما نی
حیطه ترکیب:
کنار هم گذاشتن عناصر وبخشها برای ایجاد یک کل یکپارچه وتولید طرح یا ساختی که قبلا بدین شکل وجود نداشته است . ترکیب همان فعالیتی است که به آفرینندگی یا خلاقیت معروف است .
بررسی کنید چگونه میتوان با توسعه گردشگری، به توسعه اقتصادی در کشور دست یافت ؟

حیطه ارزشیابی:
داوری درباره ی ارزش مطالب وموضوعات برای مقاصد معین .
مثال:» عوامل موثر دربروزسیلاب حوضه آبخیز اترک را موردارزیابی قرار دهید«
این طبقه از دو خرده طبقه زیرتشکیل شده :
(برای قضاوت درباره یک اثر» بر حسب معیارهای درونی« )
(توانایی نشان دادن اشتباهات منطقی یک بحث )
(پس از تهیه جدول دو بعدی تصمیم می گیرید که چند سوال از چه نوعی برای امتحان خوب است تا همه محتوا از سطح و نظر عمق مطلب مورد سنجش قرار گیرد . با توجه به توان دانش آموزان و زمان امتحان پس از این تصمیم گیری سوالات را طوری انتخاب کنید تا هیچ هدفی دور از نظر شما پنهان نماند و از بعضی از اهداف و محتواها زیادتر ازاندازه سوال طرح نگردد. سوالات را طوری طرح می کنیم تا همه حیطه شناختی مورد سنجش قرار گیرد و البته باید توجه داشته باشیم که تعداد سوالهایی که سطح دانش و درک و فهم را می سنجد بیش از بقیه سطوح می باشد اما باید حتما از بقیه سطوح هم سوال طرح گردد.

در نهایت…
بعد از مشخص شدن تعداد و نوع سوالات با توجه به جدول مشخصات و سطوح یادگیری شروع به طراحی سوال کنید.
 پس از طرح سوال به اندازه کافی نوبت به تنظیم آنها می رسد.
 به چند روش می توان سوال ها را مرتب کرد .
بهترین نوع دسته بندی سوالات این است که سوالات را از
صحیح – غلط ، جور کردنی، چندگزینه ای ، کوتاه پاسخ، تشریحی دسته بندی کنیم .
 بارم و راهنما یی لازم رابرای نحوه پاسخ دادن هر گروه بنویسید.
 اطلاعات لازم مانند نام و نام خانوادگی،نام درس،نام معلم، زمان پاسخگویی مشخص کنیم .
سوال رابه یکی از همکاران می دهیم تا او نیز نظر خود را درباره آنها بگوید تا اگر اشتباهی و یا نکته ای جامانده است قبل از تکثیر اصلاح گردد .
خروج


با تشکر از توجه شما