طب اسلامی1
درسهایی پیرامون علم پزشکی گیاهی
تقدیم به روح والدینم که در رشد و تعالی این حقیر زحمات فراوانی را متحمل شده و هیچ چیز غیر از سعادت فرزندان شان از خداوند مسئلت نکردند. روحشان شاد.
این کتاب طی چندسال تحقیق و زحمت گردآوری شده تا عزیزانی که متمایل به طب اسلامی هستندقدری از این قطره به دریای علوم خود بیفزاید.
فهرست مطالب مقدمه طب چیست اخلاط صفرا دم بلغم سودا
مقدمه
فرهنگ اسلامی، مجموعه ای درخشان و جامع نگر در تمدن انسانی است. تفکر اسلامی، تن و روان و جان را در ارتباطی تنگاتنگ می بیند و سلامت هر کدام را در گرو سلامت دیگری می داند. در بسیاری از آیات و روایات، بر توجه توامان به روح و جسم تاکید شده است. از سوی دیگر با مراجعه به آثار فقهی علما و فقهای بزرگ می بینیم شرط صحت بسیاری از عبادات متوقف بر طهارت و نظافت است و در نتیجه، بسیاری از دوره های فقهی و رسائل عملیه با بحث طهارت و لوازم آن شروع می شوند. در حدیثی از رسول خدا(ص) آمده است: «الطُّهورُ نِصف الایمان»؛ پاکیزگی نیمی از ایمان است. پس تلاش در حفظ سلامت روحی و جسمی از لوازم دینی برای هر مسلمان دانسته شده است.
در دوران شکوفایی طب در میان مسلمانان، بهداشت و درمان در کنار یکدیگر بررسی می شدند. با ظهور حکیمان و طبیبان بزرگ اسلامی، این رشته از علوم از استحکام، غنا، نظم و ترتیبی شایسته برخوردار شد. طب در نزد اکثر حکما و اطبای مسلمان به سه بخش کلی تقسیم می شد: بهداشت (پیشگیری)، شناخت بیماری ها و درمان آن ها. در میان کشورهای اسلامی، ایران در علم طب از جایگاهی ویژه برخوردار بود: قبل از انتشار اسلام در ایران، مرکز علمی «جندی شاپور» از مهم ترین مراکز طبی در زمان خود بود و طبیبان آن به عالم طب خدماتی ارزنده ارائه کردند؛ پس از تشرف ایرانیان به اسلام نیز، اطبای مسلمان ایرانی جزء پرکارترین و حاذق ترین طبیبان زمان خود بودند. به منظور مروری اجمالی بر جایگاه بهداشت و طب در دوران شکوفایی طب اسلامی، با استفاده از روش مطالعات توصیفی و با مراجعه به آثار و شواهد تاریخی به جامانده از مورخان و حکیمان ادوار گذشته، این بررسی انجام پذیرفت.
طب چیست
طب صنعتی است که طبیب به وسیله آن حالات جسمی مردم رو بررسی می کند تا از وضع شان اطلاع پیدا کرده و درمان را شروع کند.
از این رو طبیب خود را مسئول می داند تا موقعه صحت و سلامتی بیمار به مداوای خود ادامه دهد.
موضوع علم طب همین است که پزشک برای حفظ تندرستی وپیشگیری از بیماری ها روش هایی را باید بکار بگیرد که با آن مردم در امنیت جسمی از هرگونه بیماری باشند.
یک پزشک ماهر کسی ست که علائم سلامتی رو خوب بشناسد.که این علائم چهار تاست:
1-چیزهایی که جسم انسان را تشکیل می دهند که خود شش مورد است:
1-1-عناصرچهارگانه:یعنی آتش،هوا،آب،خاک
1-2-بافت های بدن که هرکدام نلم خاصی دارند
1-3-اخلاط اربعه
1-4-ارواح مثل روح حیوانی،روح نفسانی
1-5-مزاج ها
1-6-قوت هامثل حس ها،حرکت،ماسکه و غیره
2-چهارچیز است:
2-1-حالت های جسمی واصلی فرد که بآن مزاج به دنیا امده است.
2-2-حالت های شخصی در طول عمر
2-3-مزاج مردانگی و زنانگی
2-4-عادات فردی
3- اثرات محیطی روی فرد مثل آب وهوای شهر
4شناخت نشانه های سلامت هر عضو و اندام
هرانچه گفتیم طبیعت یک انسان است.اگر یکی ازاین حالات دگرگون شود و تغییر کند این فرد مریض شده و نیاز به درمان پیدا می کند.طبیب در این حالت باید بگردد دنبال علت ان وسبب بیماری را بفهمد .
به این سبب های بیماری زا اسباب ششگانه می گویند که عبارت است از:
1-هوا
2-طعام
3-خواب و بیداری
4-حرکت و سکون
5-استفراغ و احتقان یعنی بیرون امدن چیزی از جسم
6-اعراض نفسانی مثل غم و شادی
اینها را باید طبیب بداند تا با آن علم تئوری که دارد بتواند بیماری ها را مهار کند.
اخلاط
برای آشنایی با «اخلاط» ابتدا در مورد خون بحث می کنیم و به روش حکمای طب سنتی ایران آن را مورد مطالعه دقیق تر قرار می دهیم.
دم یا خون که در عروق جریان دارد، در کبد ساخته می شود. خون نتیجه هضم غذای مصرف شده است که ابتدا در معده تغییرات لازم روی آن انجام شده و سپس راهی کبد می شود تا در آن جا به خون تبدیل شود.
خون در بردارنده چهار جزء با مزاج متفاوت است: جزء گرم و خشک، جزء گرم و تر، جزء سرد و تر و جزء سرد و خشک.
هر کدام از این اجزاء به واسطه مزاجشان خصوصیات و ویژگی های منحصر به فردی دارند که به آن ها اشاره می کنیم.
حکما به جزء گرم و خشک صفرا ، به جزء گرم و تر دم، به جزء سرد و تر بلغم و به جزء سرد و خشک سودا می گویند.
به هریک از این چهار ماده خلط گفته می شود. بحث خلط به قدری اهمیت دارد که برخی از طب سنتی ایران به «طب اخلاطی» یاد می کنند.
اخلاط اربعه
هر خلط مشخصه های منحصر به فردی دارد که در قسمت ذیل به تفکیک به آن ها اشاره می گردد:
اخلاط فاسده
اخلاط فاسده یا همان غلبه مزاج زمانی ایجاد می شود که اخلاط با هم مخلوط شوند یا یکی از آنها در بدن زیاد از حد تولید شود.این حالت برای فرد ایجاد بیماری میکند.
اطباءطب اسلامی نوشته اند که غلبه اخلاط تا حدود ۳۵۰۰ بیماری را میتوانند ایجاد کنند.
اما این اخلاط فاسده چه علامت هایی دارند؟
علائم غلبه اخلاط
علائم غلبه خون :
اگر در بدن شخصی خون بیش از حد شود، علائم زیر را پیدا می کند؟
۱ـ سنگینی سر (یا ثقل الراس) و سنگینی بدن و احساس کسالت.
۲ـ دهان دره (تثاوب) و کمان کشش (تمطه) می کند.
۳ـ خواب آلودگی و چرت زدن.
۴ـ بلدوت و کندی فکر و حواس.
۵ـ شیرینی طمع دهان.
۶ـ سرخی رنگ بدن و زبان: مخصوصاً سرخی صورت و گردن.
۷ـ ظهور دمل و بثورات مخصوصاً در پشت سر و پشت شانه.
۸ـ خونریزی از لثه و بینی.
۹ـ سنگینی گوشه های چشم (به طرف داخل یا بینی).
۱۰ـ پر شدن رگها (امتلاء عروق) که تقریباً (البته نه ۱۰۰%) معادل فشار خون است (نکته امتلاء دو نوع است:
۱ـ امتلاء به حسب اوعیه و ۲ـ امتلاء به حسب قوه که تفاوتهایی با هم دارند و بعداً ذکر خواهد شد(
۱۱ـ خستگی بی مورد
نکته: در روایت نوشته شده است که دواء الدم الحجامه یعنی داروی غلبه خون، حجامت است، دواء البلغم القی یعنی داروی بلغم قی کردن است و الدواء المره المشی یعنی داروی صفرا و سودا مسهل است. پس مشخص می شود که چه کسانی نیاز به حجامت و فصد دارند.
کسی که غلبه خون دارد، لازم نیست همه علائم فوق را داشته باشد. بلکه اگر حداقل ۳/۲ این علائم را (یعنی بیشتر این علائم را داشته باشد) می توانیم بگوئیم غلبه دم دارد.
نکته: این که شخص باید حجامت یا فصد شود یا قی کند یا مسهل بخورد، باید با دلیل و برهان باشد.
نکته: افرادیکه فشار خون دارند، چشمهایشان قرمز می شود و احساس سنگینی در گوشه داخلی چشم می کنند. فشار خون را به دو نوع تقسیم می کنیم فشار خون بلغی و دیگری فشار خون دموی. اگر در بیماران فشار خونی دقت کرده باشید، در مراحل اول بیماری، صورت قرمز است و بعد از گذشت مدتی صورت زرد می شود، در مراحل اولیه، فشار خون، نوع دموی به حساب می آید و در آنها فصد کردن یا حجامت کردن بسیار مفید است، اما وقتی چند سال از فشار خون گذشت و صورت فرد برنگ زرد یا سفید است و بدن فرد لخت و سست است این حالت را نمی توانیم به خون نسبت دهیم بلکه نوع بلغمی و شیوه دیگری بغیر از فصد و حجامت برای درمانش اجرا می کنیم.
نکته: لازم نیست شخص حتماً دموی باشد تا غلبه خون در او ایجاد شود.
بلکه ممکن است مزاج اصلی شخص، بلغمی یا سوداوی باشد، ولی در حال حاضر غلبه خون در او صورت گرفته است. هر کدام ازاین مزاجها می توانند دچار تغییراتی شوند که غلبه خون در آنها صورت بگیرد. اما بیشتراوقات غلبه دم در افراد دموی ، غلبه صفرا در افراد صفراوی، غلبه سودا در افراد سوداوی و غلبه بلغم در افراد بلغمی صورت میگیرد.
علائم غلبه بلغم :
عبارتند از:
۱ـ سفیدی و رنگ پریدگی پوست به این معنی که نسبت به گذشته اش و در حالت سلامت رنگش تغییر کرده (نکته: کسیک ه بطور مادرزادی پوستش روشن بوده و الان هم روشن است را نمی توانیم در این گروه قرار دهیم بلکه می توانیم بگوئیم که مزاج شخص بلغمی است. یعنی اگر نسبت به گذشته، پوستش سفیدتر شد و حالت رنگ پریدگی پیدا کرد می گوییم این شخص غلبه بلغم دارد)
۲ـ نرمی و لخت شدن اعضاء (سستی ماهیچه ها) که این علائم البته نسبت به حالت سلامتش است.
۳ـ سردی بدن،
۴ـ اهراق ریق یعنی ریختن آب از دهان مخصوصاً در شب، (اهراق: ریخته شدن، ریق دو معنی دارد یکی یعنی آب دهان و دیگری یعنی ناشتا، مثلاً بعضی جاها می گوید دارو را علی الریق بخورید یعنی دارو را ناشتا بخورید)
۵ـ کم شدن عطش مگر اینکه بلغم مالح (شور) در معده باشد. یعنی بلغمی که با صفرا مخلوط شده است. (مالح = شور، حامض = ترش، حلو = یرین، تفه = بی مزه، مر = تلخ).
۶ـ ضعیف شدن چهار هضم است: و یکی از نشانه های اصلی آن این است که فضولات چهار هضم دفع نمی شود (نکته: در ادامه مباحث چهار هضم و فضولات چهار هضم توضیح داده خواهد شد) ، مخصوصاً، ضعیف شدن هاضمه معده که نشانه اش آروغ زدن و ترش کردن است.
۷ـ خواب زیاد،
۸ـ کندی حواس: شخص احساس بنگی می کند یعنی شخص می گوید بنگ است و مثل اینکه کلاهخود روی سرش است یعنی احساس می کند ارتباطش با اطراف کم شده است.
خواب زیاد ، کندی حواس و اینکه شخص احساس بنگی می کند یعنی شخص می گوید بنگ است و کلاه خود روی سرش است یعنی احساس می کند ارتباطش با اطراف کم می شود.
علائم غلبه صفرا:
این علائم زیادتر دیده می شوند که شامل:
۱ـ زردی پوست
۲ـ سفیدی چشم
۳ـ تلخی دهان
۴ـ خشکی زبان
۵ـ خشکی دهان و بینی
۶ـ عطش زیاد
۷ـ بی اشتهایی
۸ـ حالت دل آشوب شدن و دل بهم خوردن
۹ـ سوزن سوزن شدن اعضاء و خواب رفتگی اعضاء
۱۰ـ بثورات صفراوی (جوشها و دانه های سرسفید)
۱۱ـ قی و استفراغ صفراوی: قی ها را دسته بندی می کنند بعضی از قی ها ترش، بعضی شور و بعضی تلخ هستند. قی های صفراوی از نظر طعم تلخ هستند. اظهارات خود فرد درمورد طعم قی کافی است.
تلخی آن نشان دهنده صفراوی بودن است البته به شرطیکه رنگش زرد یا سبز روشنتر از سبز سبزی (کراشی) باشد. (نکته: در استفراغها بعد از اینکه غذاها دفع شدند، مرحله آخرش به اندازه یک استکان قی زردرنگ غلیظ دفع می شود که این را قی صفراوی می گویند)
۱۲ـ رنگ بول زرد مایل به سرخی می شود. (بول: ادرار، براز: مدفوع)
۱۳ـ خوابهای آتش و حرارت و گرمی دیدن، (شاید یرقانیها علائمشان به غلبه صفرا خیلی نزدیک باشد ولی در یرقانها، گاه علائم دیگری هم داریم، مثل سفید شدن مدفوع و علائم دیگر)
علائم غلبه سودا
عبارتند از:
۱ـ لاغر شدن و خشک شدن تن (هنرال)،
۲ـ تیره شدن رنگ صورت (حمودت بون)،
۳ـ گود رفتن چشمها،
۴ـ غلیظ و سیاه شدن خون،
۵ـ سوزش معده،
۶ـ اشتهای کاذب،
۷ـ ادرار تیره و غلیظ،
۸ـ دچار توحش می شوند، یعنی ترس و وحشت بی جهت (برای مثال کسی که پیش از این از تنهائی وحشتی نداشته ولی اکنون بی جهت از تنها ماندن می ترسد).
۹ـ توهم: یعنی دچار اوهام و خیالات شدن، مثال، احساس می کند کسی یا چیزی پشت سرش است، یا فکر می کند کسی دارد صدایش می کند.
۱۰ـ تخیل: یعنی شخص برای خودش خیال بافی می کند، معمولاً خانمها زیاد تخیل می کنند. حالتهای فوق را در غلبه سودا داریم. بیماریهای روانی را اکثراً به افزایش یک خلط نسبت می دهیم مثلاً حالت مانیا، رقص ممتد و شیدایی را به افزایش صفرا نسبت می دهیم، مالیخولیا و افسردگی و گوشه گیر شدن را به افزایش و غلبه سودا نسبت می دهیم.
صفرا
صفرا یک ماده ای است به رنگ مایل به زرد و مزه مایل به تلخ که بعد از هضم کبدی به وجود میاید و وظایف زیادی از جمله تغذیه برخی از اندامهای خاص مانند ریه و کمک به دفع فضولات از بدن دارد.
صفرا به خاطر ماهیت خودش یعنی گرم و خشک بودن وظایفی را در بدن ایفا میکند.
صفرا مسیر حرکت را باز میکند و در بدن ایجاد حرارت و حرکت میکند. صفرا هم چنین در هضم غذا نیز به بدن کمک میکند و در دفع مواد زائد از بدن موثر است. وجود صفرا در حالت تعادل (یعنی دچار سوء مزاج صفرا نشده باشیم) باعث کاهش گلیسرید و کلسترول خون میشود. صفرا دقیقا در تضاد با بلغم است، هر چه که بلغم به بدن رطوبت و سستی و کاهلی و عدم حرکت و سردی میبخشد، در مقابل صفرا به بدن حرکت و جنب و جوش و خشکی و گرمی میدهد. صفرا همچنین در فرایند دفع مدفوع و دفع بلغم روده ها نیز کاربرد دارد.
غذا های مضر صفراوی مزاجان
از مصرف غذاهای مضر و غذاهای طبع گرم و خشک پرهیز کنید و همچنین از
غذاهایی مثل چای، قهوه، نسکافه، ماست، تخم مرغ، غذاهای پخته شده در زود
، غذاهای سرخ کردنی، سس، رب، غذاهای پر حجم، آش رشته، ماکارونی، روغن
زیاد، ادویه جات تند، آب یخ، نوشابه، شیرینی جات قنادی خوداری شود.
غذاهای مضر و صفرا آور مصرف نشود
بخصوص غذاهای پرچرب و ادویه جات و میوه های مختلف در یک نوبت، مصرف
غذاهای طبع سرد و تر مثل آب آلبالو و آب زرشک و آب غوره که در صورت کمی
شور بودن بهتر و سریعتر اثر می کند.
در ابتدای بیماری با مصرف چند قاشق چایخوری سرکه انگور طبیعی بصورت مزمزه
کردن علایم بیماری از بین می رود.
مواد غذایی مفید برای افراد صفراوی
مرکبات، سیب، هویج، انار، خیار، آلو، هندوانه، زرشک،کدو،
ریواس، اسفناج، جو، لیموترش، تمرهندی، کاهو، روغن زیتون،
پاچه گوسفند، سیب زمینی بخارپز، قارچ، بامیه، پیاز، برگه هلو،
برگه زردآلو، مغز بادام خام تازه، برنج سفید با روغن زیتون،
کدوحلوایی با نخودفرنگی، عدس، ماش، جو دوسر، مخمر آبجو
و لیموعمانی برای کبد افراد صفراوی مزاج بسیار مفید است.
همچنین مصرف ترشی که حالت اسیدی دارد از جمله لیموترش، زرشک، نارنج، گریپ فروت با عسل طبیعی، ترنجبین، شیرخشت، کاهو، آلو بخارا، آلوچه، اسفناج، تمر هندی به صورت دم کرده، لیموشیرین، پرتقال، نان جو و آش جو به منظور اصلاح مزاج های صفراوی بسیار مفید است.
عرق کاسنی و عرق شاه تره بهترین نوشیدنی برای صفراوی مزاج هاست.
دمنوش عناب، بابونه، زرشک و آلبالو همچنین شربت لیمو، شربت آلو، آب انار ترش و شیرین، آب تمر هندی، شربت نارنج، شربت غوره، ماءالشعیر طبی، شربت سکنجبین و خیار مناسب افراد با مزاج گرم و خشک است.
خون(یا همان دم)
دموی مزاج ها
خلط دم یا خلط خون را میتوان مهمترین نوع خلط در بدن دانست که وظایف بسیار مهمی دارد. خلط دم دارای مزاج گرم و تر است و در واقع از پخته شدن خلط بلغم به وجود می آید. وظیفه خلط دم خونرسانی و سلولسازی و انرژی سازی است. در واقع تنها غذای بدن همین خلط دم است و بقیه خلطها (بلغم، صفرا، سودا) یا در بدن ذخیره هستند و یا کاربردهای دیگری دارند.
غذاهای مفید برای کسانی که دچار غلبه دم هستند
اگر حتی دچار غلبه خون هستید گوشت مخصوصا گوشت گوسفندی را ترک نکنید ولی مصرف گوشت را کمی محدود کنید
روزه گرفتن یا کم خوردن چون غذا خوردن زیاد مولد خلط دم است
سوپ جو
ترشی های طبیعی و خانگی
آب زرشک
ماست چکیده
سایر لبنیات طبیعی
آش آلو
میوه های ترش
تمبر هندی
انواع آبمیوه های ترش
غوره
لیمو ترش
خیار
سالاد کاهو به عنوان میان وعده
سماق
غذاهای مضر برای کسانی که دچار غلبه دم هستند
بیشتر غذاهای گرم و تر و غذاهایی که تولید خون میکنند
گوشت زیاد خوردن مانند گوشت گوسفند، میگو، جگر، گوشت مرغ و غیره
تخم مرغ به خصوص زرده آن
خرما
آجیل
مویز و کشمش
چای، قهوه و نسکافه و دیگر نوشیدنیهای کافئین دار
ماکارونی
انگور
ادویه جات تند و تیز
ارده شیره
پسته و فندق
انجیر
بلغم
با این وجود بسیاری از افراد درباره نحوه درمان غلبه بلغم و روش تهیه غذا مناسب اطلاعاتی ندارند و همین عامل نیز باعث می شود تا آخر عمر با این مشکل درگیر باشند. اگر شما هم جز آن دسته از افرادی هستید که وزن پایینی دارید و لاغر هستید ولی شکم بزرگی دارید احتمالا با مشکل غلبه بلغم مواجه شده اید و باید به سرعت دست به کار شده و سبک زندگی خود را تغییر دهید.
برای افراد بلغمی مزاج
به طور کلی باید توجه داشته باشید که بلغم در اثر مصرف خوراکی های سرد و افزایش رطوبت در بدن به وجود می آید و در نتیجه شما برای این که بتوانید بدن خود را به تعادل برسانید باید سعی کنید خوراکی هایی را مصرف کنید که گرم و خشک می باشند و می توانند باعث ایجاد تعادل در بدن شما شوند. ادویه های مختلف گرمی که وجود دارند می توانند در این مسیر به میزان زیادی به شما کمک کنند.
مصرف ادویه هایی مانند هل، دارچین، زنجبیل، سیر و… می تواند یکی از بهترین راهکارها برای درمان بلغم باشد. مصرف سبزیجاتی از قبیل کرفس و نعنا نیز می تواند یک راهکار موثر برای بلغمی ها باشد چرا که این سبزیجات نیز طبع گرمی دارند. یکی از مواد بسیار مفید برای بدن افرادی که دچار غلبه بلغم شده اند دمنوش های گرمی است که شما می توانید از آنها به جای چای استفاده کنید. از جمله این دمنوش ها می توان به دمنوش زنجبیل و دارچین اشاره کرد.
خلط سودا، سنگین ترین خلط از بین چهار خلط در بدن است که رنگ آن سیاه است . خلط سودا، از خوردن غذا های سودازا در کبد و همچنین از رسوب و سوختن خلط صفرا در بدن تولید می شود .
مرکز نگهداری خلط سودا طحال است و هنگام نیاز به دریچه معده ریزش و باعث احساس گرسنگی در فرد می شود . سودا در حالت متعادل هیچ گونه عوارضی ندارد و حتی برای حیات انسان ضروری است؛
اما اگر از حالت تعادل خارج شود مضر است . اگر سودا خارج از حد در بدن رسوب کند و درمان نشود، می تواند منجر به انواع سرطان ها و مشکلات دیگر در بدن شود.
چرا دچار غلبه سودا می شویم؟
سودا به علت اقداماتی که در زیر برای شما برشمرده ایم در بدن تان بالا می رود و ممکن است غلبه کند. متاسفانه سبک زندگی امروزی هم به گونه ای است که کاملاً به غلبه اخلاط از جمله غلبه سودا دامن می زند. همین امر موجب افزایش بیماری های غلبه سودا مانند واریس، کک و مک، سرطان و… می شود.
بی تحرکی، گوشه گیری، استراحت بیش از اندازه گوشت گاو فریزر شده مخصوصا گوشت برزیلی
مصرف سردی های خیلی زیاد، گرمی های خیلی زیادحضور مستمر در هوای گرم و سرد شدیدحضور ضد و نقیض در هوای سرد و گرم مثل رفتن به سونا،غم مستمر، شادی بیش از حد
استماع صدا ها و موسیقی های مستمر و ناهنجاردر معرض بو های گرم و بدبو بودن
مصرف فلفل زیاد،داشتن کبد و معده خیلی گرم یا خیلی سرد
مصرف مستمر مشروبات الکی و مواد مخدر خیلی گرم مثل تریاک. البته شدت سوداسازی هروئین بیشتر از تریاک است و بیشتر از این ها شیشه و بعد کراک است.
دارو های ترک اعتیاد
خوابیدن زیاد هنگام صبح و خوابیدن هنگام غروب
تصمیم گیری های سریع همراه با استرس شدید
استفاده از رنگ سیاه (مثلاً پوشیدن لباس مشکی)
ضربه، شوک، غم فراق، اوج عشق
استمرار مصرف دارو های گیاهی بسیار گرم
اوج نفرت، حسادت، حرص و کینه، شکاکی مستمر، بدبینی، فکر منفی مستمر
پرخوری یا کم خوری (افراط و تفریط)،
استفاده مستمر و زیاد از کامپیوتر، تلفن همراه و ماهواره