به نام خدا عنوان: سازمانها:سیستمهای عقلایی، طبیعی و باز
سطوح نظریات سازمانی
سطح کلی و عام: که ناشی از استنباط تجربی و شهودی مدیران و بر مبنای روش قیاسی و مطالعات تطبیقی تحلیل و تفسیر می شود.
سطح میانه نظرپردازی: اصول کلی و جهانشمول با تحلیل و تعریف جدید به اصول خاص تر تبدیل می شوند که نظریه های عام با پژوهشهای کاربردی ادغام، انسجام و قالب بندی می شوند.
سطح جزیی خاص: داده ها، تجارب و اطلاعات برخواسته از میدانهای عملی و عمدتا بر مبنای روش استقرایی قالب بندی می شوند.
دلایل اهمیت سازمانها
بخشی جدایی ناپذیر از زندگی روزمره شده اند.
زندگی اجتماعی ما بدون آنها اجتناب ناپذیر است.
با ایجاد جوامع صنعتی و تخصص، تسلط سازمانها بر جنبه های گوناگون زندگی روز به روز بیشتر شده است.
اثرات منفی سازمانها
افزایش بروکراسی و ساختار سازمانی
از خود بیگانگی و سازش بیش از حد انسانها
جلوگیری از رشد طبیعی شخصیت انسانها
ایجاد تغییر در ارزشها، شیوه ها و الگوهای زندگی انسانی
تاثیرگذاری بر شخصیت و عملکرد افراد در سازمان
وجوه افتراق و اشتراک سازمانها
وجوه افتراق و اشتراک سازمانها حول محور اهداف و ترتیبات ساختاری و اشتراک مساعی افراد برای پی گیری اهداف و علایق متنوع و انتخاب نوع رویکرد استفاده از تحقیقات کاربردی و تحقیقات بنیادی است.
تحقیقات کاربردی از طریق کسب دانش برای حل مسائل خاص یا ایجاد تغییرات مطلوب در سیستمهاست و بیشتر جنبه میدانی دارد.
در تحقیقات بنیادی تاکید بر توصیف ابعاد و روابط سازمانها و فهم بهتر ماهیت و عملکرد سازمانهاست.
ارکان سازمان
محیط
ساختار اجتماعی
اهداف
شرکت کنندگان
فناوری
ساختار اجتماعی
نظریه دیویس:
ساختار اجتماعی، به جنبه های روابط موجود میان افراد یک سازمان اشاره می کند که به صورت الگو یا قاعده درآمده اند.
ساختار اجتماعی شامل سیستم هنجاری (آنچه باید باشد) و ساختار رفتاری است.
سیستم هنجاری شامل ارزشها، هنجارها و انتظارات نقش است که در انتخاب هدفهای رفتاری به کار می روند.
طبق طبقه بندی هومانز ساختار رفتاری شامل فعالیتها، کنش افراد و احساسات است.
شرکت کنندگان، اهداف، فناوری، محیط
شرکت کنندگان یا عاملان اجتماعی: افرادی که در قبال دریافتهای مختلف سازمان را یاری می کنند.
اهداف: مهم ترین و بحث انگیزترین جنبه مطالعات سازمانهاست که معمولا تصوری از وضعیت و نتایج مطلوب است.
فناوری: محلی که طی فرایندها و مکانیزمهایی داده ها به ستاده ها تبدیل می شوند.
محیط: بستری که سازمان در آن قرار دارد و برای بقا با آن در تعامل است.
تعریف مفهوم سازمان بر اساس دیدگاه عقلایی
نظریه بارنارد: سازمان رسمی اشتراک مساعی آگاهانه، انتخابی و هدف دار بین افراد است.
نظریه مارچ و سایمون: مجموعه روابط متقابل انسانها در جوامع ما وسیع ترین مجموعه هایی هستند که تمام عوامل مشابه یک سیستم هماهنگ مرکزی را نشان می دهد.
نظریه اتزیونی: سازمانها واحدهای اجتماعی هستند که به طور عمدی به منظور تلاش در جهت هدفهای خاصی بنا شده یا تجدید بنا شده اند.
تعاریف فوق بر جنبه ساختاری سازمان تاکید دارند.
بررسی سازمانها به عنوان سیستمهای عقلایی
از این دیدگاه رفتار سازمان به فعالیهایی اطلاق می شود که به وسیله عواملی هدف دار و هماهنگ اجرا می گردد.
تاکید نظریه پردازان سیستم عقلایی بر ویژگی تعیین هدف و رسمیت تاکید می ورزند.
تعیین هدف: تصوراتی از مقاصد مطلوب
انواع رسمیت: 1- بر مبنای هدف
2- بر مبنای سیستمهای بودجه بندی
مکاتب منتخب در فرایند سیستمهای عقلایی
نظریه مدیریت تیلور: تجزیه و تحلیل بر وظایف فرد متمرکز است.
نظریه اداری فایول: بر وظایف مدیریت متمرکز است.
نظریه بروکراسی وبر: بر فرموله کردن اصول اداری متمرکز است.
دو انتقاد مهم پارسونز و گلدنر بر دیدگاه وبر:
1- نوع قدرت مسلط در سیستم بروکراتیک
2- دید ایده آلی آن.
سخن آخر: در سیستم عقلایی ترتیبات ساختاری به عنوان ابزاری تلقی می شوند که آگاهانه در جهت شناخت موثر اهداف طراحی شده اند و با تمرکز بر ساختار هنجاری عملا از توجه به ساختار رفتاری سازمانها غفلت ورزیده اند.
تعریف مفهوم سازمان بر اساس دیدگاه سیستم طبیعی
سازمانها گروههایی هستند که بقای سازمان هدف مشترک اعضای آن است و با فعالیتهای دسته جمعی برای دستیابی به این اهداف به صورت غیر رسمی ساختار یافته اند.
این تعریف تاکید بر ساختارهای رفتاری دارد.
مکاتب منتخب در دیدگاه سیستم طبیعی
1- مایو و مکتب روابط انسانی در کارخانه هاثورن
2- سیستم همکاری بارنارد
3- دیدگاه نهادی سلزینگ
4- سیستم اجتماعی پارسونز:
– انطباق
– نیل به هدف
– انسجام
– کمون
دو تفاوت ساختار عقلایی و ساختار ارگانیک (طبیعی)
ساختار ارگانیک
ساختار عقلایی
سیستمهای طبیعی تکامل می یابند.
با رشد طبیعی توسعه می یابند.
سیستمهای عقلایی طراحی می شوند.
با طراحی آگاهانه به وجود می آیند.
سازمان به عنوان سیستمهای باز
تعریف: این سیستمها دائما در حال تعامل با محیط پیرامون هستند.
انواع سیستمها از دیدگاه بولدینگ:
1- سیستمهایی با چارچوب
2- سیستمهای ساعتی
3- سیستمهای سایبرنیتیکی
4- سیستمهای باز
5- سیستمهای رشد یابنده
6- سیستمهای درون تصویری
7- سیستمهای نهادپردازی
8- سیستمهای اجتماعی
9- سیستمهای ماورایی
مکاتب منتخب در دیدگاه سیستمهای باز
1- طراحی سیستمها
2- نظریه اقتضایی: بر دو اصل استوار است:
– یک بهترین راه حل وجود ندارد.
– روشهای سازماندهی دارای کارایی یکسانی نیستند.
3- مدل سازماندهی ویک
ترکیب نگرشها
سه تلاش در زمینه ادغام دیدگاهها:
1- مدل ساخت گرایی اتزیونی
2- مدل اقتضایی لارنس و لورش
3- مدل سطوح تامپسون
مدل ساخت گرایی اتزیونی
این دیدگاه از تلفیق مکاتب کلاسیک و مکتب روابط انسانی حاصل شده است. اما صرف نظر از تلاش مدیران و کارگران منابع اقتصادی و اجتماعی آنان با هم در تضاد هستند و کارگران دچار از خودبیگانگی می شوند چون مالک وسایل تولید و محصول کارشان نیستند.
در مجموع مدل ساخت گرایی چنین مطرح می کند که نگرش سیستم عقلایی و طبیعی مکمل یکدیگرند و هر دیدگاه جزیی از واقعیت را نشان می دهد و اگر تضادی هم وجود دارد ناشی از عوامل سازمانی و ویژگیهای ساختاری و کارکردی آنهاست.
مدل اقتضایی لارنس و لورش
اگر چه دیدگاههای عقلایی و طبیعی با هم اختلاف داشته و هر کدام نمایانگر طیف خاصی از نظرات هستند که در یک طرف ساختار و رسمیت کامل وجود دارد و در طرف دیگر طیف کیفیت و ابتکار افراد نشان داده می شود به نظریه ای می رسیم که گویای این مساله است که تنها یک شکل مطلوب سازمانی وجود ندارد و با توجه به تقاضاهای محیطی مشخص می شود سازمانهایی که به بهترین وجهی با محیط خود تطابق یابند بیشترین احتمال ترقی را دارند.
نگرش سیستمهای باز از دیدگاه لارنس و لورش چارچوب جامعتری تلقی می شوند و هر یک از نگرشهای عقلایی و طبیعی ممکن است بخشی از دیدگاه سیستمی را شامل شوند.
مدل سطوح تامپسون
تامپسون اظهار می دارد تحلیلگران باید به لحاظ فکری برای پذیرش احتمال اینکه هر سه دیدگاه اساسا درست و منطقی هستند انعطاف کافی داشته باشند و به این منظور سه سطح سازمانی را مشخص می کند:
1- سطح فنی: بخشی از سازمان است که کارکرد تولید را انجام داده و وارده ها را صادره ها تبدیل می کند.
2- سطح مدیریتی: بخشی از سازمان است که مسئول طراحی و کنترل سیتم تولید و تخصیص منابع است.
3- سطح نهادی: بخشی از سازمان است که سازمان را به محیط فراگیر آن ارتباط می دهد و قلمرو آن را تعیین می کند و مشروعیت سازمان را تامین می نماید.
بررسی انواع سیستمهای عقلایی
نوع اول: مدلهای سیستم عقلایی بسته (تیلور، وبر، فایول)
نوع دوم: مدلهای سیستم طبیعی بسته (مایو، روتلیزبرگر، دیکسون)
نوع سوم: مدلهای سیستم عقلایی باز (مارچ و سایمون)
نوع چهارم: مدلهای سیستم طبیعی باز
سیستم عقلایی بسته
در این دیگاه سازمانها ابزارهایی برای رسیدن به اهداف هستند. کلیه مدلها دارای تنوع و عدم قطعیت بوده و باز بودن سازمان نسبت به محیط پنهان، کم اثر یا انکار گردیده است.
سیستم طبیعی بسته
در این دیدگاه ساختار سازمانی پیچیده تر و قابل انعطاف تر شده است. پیدایش ساختارهای غیر رسمی و تاثیر آن بر سیستمهای رسمی فراگیرتر شده اما عملا تمرکز بیشتر بر روابط است.
نظریه بارنارد هم نوعی از همکاری را نشان می دهد که توجه خود را به ساختارهای داخلی سازمان و فرایندهای داخلی آن معطوف می دارد.
مدلهای سیستم عقلایی باز
در این دیدگاه هم سازمان به عنوان سیستم عقلایی دیده می شود اما با یک تفاوت و آن تلقی سازمان به عنوان سیستم باز است نظیر مارچ و سایمون.