رشد
و
تغذیه کودکان
.
وظیفه ما در قبال کودکان،محافظت از رشد خوب آن ها است و بایستی حداقل تا 3 سالگی که خطر بیشتری کودک را تهدید می کند رشد او را پایش کنیم.
1- رشد یک پدیده مداوم است ولی سرعت آن در سنین مختلف متفاوت است.مثلا در چند ماه اول تولد،بسیار سریع است اما در ماه های بعد کندتر می شود.بین سنین 4 و 10 سالگی رشد نسبتا آهسته و ثابت (steady)است و سالیانه 5 تا 7 سانتی متر به قد افزوده می شود.در مراحل بلوغ سرعت رشد زیاد می شود.افزایش وزن و قد و اندازه ارگان های بدن مثل قلب،کبد و کلیه ها،نیز از این پدیده است.
فیزیولوژی رشد
2- از هفته سوم حاملگی در هر دقیقه 250 هزار سلول مغزی تکثیر پیدا می کند و تا هنگام تولد ادامه دارد و نوزاد در هنگام تولد 100 میلیارد سلول عصبی دارد که بوسیله سیناپس ها بهم متصل شده اند.رشد مغز در دوران جنینی و ماه های اول زندگی، خیلی سریع بوده و زودتر از هر ارگانی در بدن به حد نهایی خود می رسد.بطوریکه دور سر کودک 6 ساله 90% دور سر یک فرد بزرگسال است اما قد او 70% قد یک فرد بالغ است.
3- رشد کودک تابع قانون خاصی است.بطوریکه در ابتدا سر سریعتر رشد می کند بعداز 6 ماهگی دور سینه،و در 9 تا 12 ماهگی اندام ها(انتهاها)رشد می کنند.
4- بررسی رشد و تکامل بوسیله مقایسه ارزیابی کودکان سالم هم سن و سال و هم جنس امکان پذیر است.
علائم رشد طبیعی:
بهترین راه تشخیص رشد طبیعی، وزن کردن است.با رشد طبیعی پوست شاداب،مو درخشان،چشم شفاف،اشتها خوب،کودک فعال و بازیگر است.
بی اشتهایی،کمی تحرک،بی علاقگی به بازی و فعالیت از نشانه های مهمی است که نشان می دهد کودک سالم نیست و خوب تغذیه نمی شود.
گرفتن شرح حال دقیق کودک بهترین راه برای ارزیابی سلامت، رشد طبیعی و تغذیه صحیح و خوب است.
اختلاف رشد کودکان بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه بیشتر مربوط به شرایط محیطی است تا اختلافات ژنتیکی. سازمان جهانی بهداشت،تهیه منحنی استاندارد کشوری را توصیه نمی کند و معتقد است کودکان در سال های اولیه زندگی اگر در شرایط مطلوب قرار گیرند از حداکثر پتانسیل رشد خود استفاده خواهند کرد و تفاوت های ژنتیکی بیشتر در دوران بلوغ تظاهر می کند.
چون وزن نگرفتن در ماه های اول مهمتر و خطرناکتر از سنین بعدی است باید پایش رشد از بدو تولد شروع شود و والدین بطور عینی و از طریق کارت و روند منحنی،رشد فرزندشان را ببینند و اگر منحنی رشد بالا رونده بود به آن ها اطمینان دهیم که تغذیه و مراقبت مادر خیلی خوب انجام شده است.
میزان رشد کودک از بدو تولد تا 6 سالگی
میزان نیاز روزانه توصیه شده=RDA=Recommended Daily Allowance
وزن کم برای سن:
اختلالات رشد:
اگر در یکبار اندازه گیری(یک مقطع و نه بطور منظم)وزن کودک زیر صدک 3 باشد،کم وزن به حساب می آید.اگر خیلی زیر صدک 3 باشد،کودک دچار سوء تغذیه یا دچار بیماری مادرزادی یا اکتسابی است.شیرخوار یا کودکی که تنها یکبار وزن شده و سابقه ای از وزن های قبلی او نداریم و وزنش نزدیک صدک 3 است مشکل است که بگوییم او کوچک و طبیعی است یا مبتلا به بیماری یا کم غذایی است.
در واقع با یکبار وزن کردن نمی توان حتی کودک روی صدک 50 را هم ارزیابی کرد،زیرا ممکن است این کودک قبلا روی صدک 90 بوده و اینک طی چند هفته یا چند ماه با توقف وزن گیری به صدک 50 رسیده است.
پایش منظم که با فواصل انجام می شود می تواند ما را در ارزیابی صحیح رشد کودک کمک کند.
افقی شدن منحنی رشد
رشد آهسته به مدت طولانی
از دست دادن وزن
اگر کودک به طور منظم وزن شود در صورت مشاهده اولین مرحله کاهش وزن می توان از خطرات آتی پیشگیری کرد. باید حتما در پایش رشد توجه مادر را به وزن قبلی و فعلی و مقایسه آنها جلب کرد بخصوص که قبلا منحنی رشد کودک افقی و زیر صدک 3 باشد.
کودکان نیازمند به مراقبت ویژه:
کودکانی با وزن تولد کمتر از 2500 گرم
کودکانی که در فاصله دو توزین منحنی رشدشان موازی با منحنی های مرجع نباشد و مرتبا از آن فاصله گیرد(منحنی رشد صعودی با شیب کند،افقی و یا نزولی)
مراقبت ویژه در سال اول زندگی بسیار مهم است و زمان مراجعات کودک زیر 1 سال تحت مراقبت ویژه به حداقل 15 روز یکبار در ماه می رسد که شامل موارد زیر است:
تولد کودک در فاصله کمتر از 2 سال از تولد کودک قبلی
دو قلو یا چند قلویی
کودک دارای نوعی ناتوانی(مثل عقب ماندگی ذهنی،بیماری قلبی، شکاف کام و…)
قطع شیر مادر تا قبل از 6 ماهگی و تغذیه شیرخوار با شیر مصنوعی
تاخیر در تغذیه تکمیلی(دیرتر از پایان ماه ششم زندگی)
همچنین کودکان خانواده هایی که ویژگی های زیر را دارند در سال اول زندگی باید تحت مراقبت ویژه باشند:
خانواده هایی که سابقه کودکان سوء تغذیه ای داشته اند.
خانواده هایی که در آنها یکی یا هر دو والدین فوت شده باشند.
خانواده هایی که مادر بیمار یا نوجوان (زیر 18 سال) است.
در کودکان 1 تا 6 سال: چنانچه روند رشد کودک صعودی با شیب کند،افقی یا نزولی شود تحت مراقبت ویژه قرار گرفته و الگوی مراجعات آن ها نصف زمان عادی خواهد شد.
وزن یکی از شاخص های سنجش رشد کودک است.
وزن کودکان برای هر اندازه معین از قد،با وزن استاندارد برای همان قد از جدولNCHSمقایسه می شود و شیوع لاغری (وزن برای قد)زیر دو انحراف معیار از میانگین جامعه استاندارد،معرف سوء تغذیه زمان حال است.
شاخص لاغری (Wasting)
کم وزنیUnderweight
کم وزنی معرف آن است که وزن کنونی کودک از وزن مناسب برای سن او کمتر است.کم وزنی بازتاب سوء تغذیه حاد و مزمن و هر دو است. کودک به علت محرومیت حاد یا مزمن از غذا،یا به دلیل حمله های حاد یا مزمن بیماری ها دچار کم وزنی می شود.بنابراین در چنین شرایطی مهم آن است که علت بلافصل و علت های زمینه ای سوء تغذیه مشخص گردد و تا جایی که ممکن است به رفع آ نها تلاش شود.
در برنامه های سنتی پایش رشد،غالبا:بر وزن برای سن و بر وزن کمتر از صدک های مشخصی تایید می شود،و مداخله وقتی آغاز می گردد که وزن کودک به پایین تر از معیارهای مرجع رسیده باشد. طبق تعریف کمی وزنی،در این گونه پایش،زمانی به درمان اقدام می شود که سوء تغذیه اتفاق افتاده است و حال آنکه اگر به جای سنجش وزن مناسب برای سن در زمانی معین،بر وزن گیری کودک در فاصله دو زمان توزین تاکید شود نوع مداخله جای خود را از درمان سوء تغذیه،به پیشگیری از آن خواهد داد.
لاغریWasting
پدیده ای حاد و حاصل بیماری یا بحرانی در گذشته نزدیک است که در آن کودک بخشی از وزن خود را از دست می دهد.برای اطلاع از لاغری،وزن با قد سنجیده می شود.معمول ترین علت های لاغری کودکان،مشتمل است بر بیماری های حاد مثل اسهال شدید یا عفونت تنفسی فوقانی و بحران های کمبود غذا،که در آن خانواده به مواد غذایی دسترسی نمی یابد.
لاغری کودکان در مناطق روستایی معمولا الگوی فصلی دارد،همچنین در شهر و روستا در شرایطی دیده می شود که:
الف: کودک دچار بیماری های شدید شود.
ب: کودک دچار بحران حاد کم غذایی شود.
کوتاه قدی تغذیه Stunting
کوتاه قدی تغذیه بازتاب غفلت گذشته و فرصت های از دست رفته است.کوتاه قدی تغذیه معرف سوء تغذیه ای مزمن است که سبب می شود کودک به قد مناسب برای سن خود دست نیابد. محرومیت مستمر در دست یافتن به غذای کافی به علت فقر، عفونت های مکرر حاصل از شرایط ناسالم محیطی و بهداشتی، و دسترسی نداشتن به خدمات و مراقبت های مطلوب بهداشتی از مهم ترین علت های کوتاه قدی تغذیه است.
موفق باشید