دوچرخه و نقش آن در ترافیک و حمل و نقل شهری
مقدمه:
با نگاهی اجمالی به توسعه و رشد فزاینده شهرها در دهه های اخیر می توان گفت اولین کاربری که نقش موثری بر تکوین و ساخت شهر دارد، سیستم حمل و نقل درون شهری می باشد و در حقیقت پیچیده ترین شبکه در کالبد فیزیکی شهر همانا وجود شبکه راهها و معابر به هم تنیده بوده که این کاربری عمده ترین و در صورت بررسی بالاترین استفاده را در حمل و نقل مسافر و کالا در سطح شهر دارد.
به عبارتی به واسطه این معابر که شامل بزرگ راههای درون شهرها، راههای درجه اول، راههای درجه دو و سه و نیز دسترسی های درون مناطق و محلات از جمله معابر فرعی می باشد کلیه مراسلات و جابجایی ها در این شبکه ها انجام می شود.
شبکه درون شهری به لحاظ گستردگی تا حدود 30 درصد فضای شهر را اشغال می کند هر چقدر این شبکه، اصولی و با رعایت استانداردهای شهرسازی طراحی شود ؛ بر روانسازی ترافیک و حمل و نقل شهری تاثیر عمیقی گذاشته و بواسطه این کاربری دسترسی به تمام مناطق، نواحی و محلات عملی می شود. در ضمن پیچیده ترین کاربری در تقسیمات انواع کاربری های درون شهری شامل کاربری شبکه حمل و نقل درون شهری است که هر اندازه شهرها بزرگتر می شوند و به کلان شهر، مادر شهر و مترو پلیس تبدیل می شوند، پیچیدگی آنها نیز مضاعف گردیده و شکل و فرم شبکه راهها در درون شهرها دچار تغییر و دگرگونی می شود.
در سالهای اخیر با توجه به چالشهای ترافیکی رو به گسترش قرن حاضر همه روز شاهد روانسازی شبکه حمل و نقل در درون شهرها هستیم که بطور مثال می توان به تقاطع های غیر هم سطح ، طراحی و اجرا شده در شبکه معابر شهری در سطح کلان شهرها اشاره نمود.
همچنین ایجاد خطوط ویژه اتوبوسرانی، و مسیرهای ویژه تاکسی و دوچرخه سواری که در کشورهای اروپایی این مسیرهای ویژه در سالهای قبل ایجاد گردیده بود، در کشور ایران عزیزمان نیز در دهه های گذشته برای این موضوع نیز اهمیت ویژه ای قائل شده اند .
با این اوصاف و با توجه به راه اندازی خطوط ویژه دوچرخه سواری در کلان شهرها می توان از این ایده ی بسیار موثر در شهرهای میانه اندام و بزرگ نیز بهره مند شد و این مقوله را در سطح سایر شهر نیز گسترش داد.
در واقع چالش پیش روی شهروندان همانا امنیت ترافیکی در درون شهرها می باشد که در صورت تحقق این مهم می توان امیدوار بود که شهروندان ساکن شهرها به راحتی و با صرف هزینه کم به این امکانات دسترسی پیدا خواهند کرد. و البته باید در نظر داشت رویکرد جدید شهرسازی به سمت وسایل نقلیه کم هزینه و نشاط انگیز است.
انواع وسایل نقلیه درون شهری به لحاظ مکانیزم حرکت:
انواع وسایل نقلیه درون شهری را به دو بخش می توان تقسیم بندی کرد که در یک بخش کلیه وسایل موتوری قرار گرفته که شامل انواع ماشین- قطار شهری – اتوبوس و موتورسیکلت و… که مکانیزم حرکتی آنها مکانیکی بوده و جهت راه اندازی و حرکت این وسایل، انواع انرژی الکتریکی و احتراقی لازم بوده و مورد نیاز می باشد که این بخش از وسایل نقلیه در دهه های گذشته به لحاظ مسافر و کالا تاثیر عمیقی داشته اند هرچند در جای خود، انواع مشکلات و محسنات را دارا می باشند و کاربرد آنها در مسافت های طولانی و سفر های درون و برون شهری مشهود و مملموس می باشد.
در بخش دیگر وسایل نقلیه ای وجود دارند که درسده گذشته جزو وسایل نقلیه پرطرفدار در شهرها بوده و جهت راه اندازی آن سوخت مورد نیاز نمی باشد و نیروی مکانیکی به طور مستقیم به نیروی حرکتی تبدیل می گردد.
از جمله این وسایل انواع دوچرخه ها می باشد که این وسایل به لحاظ حجم کم، قابلیت حمل مسافر را دارا بوده ولی به جهت حمل کالا کاربرد کمتری را داشته است.
این وسایل در مسافت های طولانی درون و برون شهری به لحاظ داشتن رابطه مستقیم با دوچرخه سوار کاربرد کمتری دارد ولی در مسافت های کوتاه درون شهری در بافت ناحیه ای و محله ای دارای قابلیت بسیار بالای دسترسی بوده و جابجایی مسافر در این مناطق براحتی و آسان و بدون هزینه انجام می پذیرد.
نگاهی اجمالی به فرهنگ استفاده از دوچرخه در سایر کشورها:
استفاده از دوچرخه در کشورهای پر جمعیت همچون چین و هندوستان از اولویت های مهمی برخوردار بوده و این وسایل از وسائط پرتردد در سطح شهرها محسوب می شوند. البته باید در نظر داشت که فرهنگ استفاده از این وسیله نقلیه در کشورهای جنوب شرقی آسیا نیز از اولویت بخصوصی برخوردار می باشد.
در واقع این منطقه از جهان نمود کاملی به جهت استفاده از وسایل نقلیه سبک و بدون موتور می باشد و گستردگی این وسیله به حدی همه گیر هست که برنامه ریزی دقیق در سطح شهر را میطلبد.
همچنین می توان گفت که استفاده صحیح و دایمی از این وسایل، باعث تسهیل در حمل و نقل و ترافیک شهرها گردیده و در واقع برای روانسازی ازدحام و ترافیک درون شهرها یکی از برنامه های اصلی، رواج و گسترش استفاده از دوچرخه می باشد.
در کشورهای خاورمیانه و کشورهای عربی به لحاظ شرایط آب و هوایی منطقه و گرمی هوا استفاده از این وسیله در حد پایینی قرار دارد و با توجه به وجود ذخایر عظیم انرژی و قابلیت بالای استفاده از سوخت های فسیلی استفاده از دوچرخه بسیار کمرنگ و شاید بسیار محدود می باشد.
در کشورهای اروپایی به دلیل فرهنگ سازی اصولی در دهه های گذشته و با توجه به رویکرد این کشورها جهت استفاده از این ابزار برای سالم سازی و سلامت جسمی، این وسیله از وسایل نقلیه بسیار پرطرفدار در بین تمامی اقشار جامعه حتی جامعه مرفه می باشد.
در کشورهای آمریکای شمالی و جنوبی نیز به دلیل شرایط آب و هوایی و نیز فرهنگ سازی مناسب از دهه های گذشته استفاده از این ابزار در حد مطلوب بوده و شهروندان رغبت لازم جهت استفاده از این وسایل را دارند و در کشورهای ثروتمند این وسیله بیشتر جهت تفریحات و سالم سازی و به عنوان ابزار ورزش مورد استفاده قرار می گیرد.
در کشورهایی مانند برزیل که دارای اقتصادی نیمه شکوفا می باشند از این وسیله به عنوان یک ابزار حمل و نقل در درون شهرها مورد استفاده قرار می گیرد.
در کشورهای افریقایی نیز به علت عدم پیش بینی مکانها و خطوط ویژه دوچرخه سواری ، میل و رغبت مردم به این ابزار محدود می باشد و گستردگی آن در کشورهای افریقایی و پراکندگی استفاده از این ابزار رو به تزاید می باشد و در واقع به علت شرایط جوی خاص در این کشورها و گرمای شدید هوا و با توجه به نیاز بدن به آب فراوان تا حد الامکان استفاده از دوچرخه محدود گشته است.
نگاهی مختصر به فرهنگ استفاده از دوچرخه در کشور ایران:
با نگاهی گذرا به استفاده از دوچرخه در سطح کشور می توان اذعان نمود که شهرهای میانه اندام کشور قابلیت بیشتری بلحاظ استفاده از دوچرخه را دارا می باشند و بعلت وجود ترافیک نسبتاً روان در درون شهرهای متوسط به وضوح می توان گفت فرهنگ استفاده از این ابزار نقلیه، به صورت مطلوب گزارش می گردد هرچند در حد ایده آل نمی باشد.
چندین عامل باعث به وجود آمدن این مسئله گردیده است. اولاً وجود سوخت های فسیلی ارزان در کشور و نیز دسترسی راحت به نقاط مختلف شهر و سفرهای درون شهری که نیاز به زمان کمتری دارند علاقه و استفاده از وسیله فوق را محدود ساخته است.
در شهرهای بزرگ و کلان شهرها با توجه به سیاستهای دهه های گذشته و نیز به منظور کاهش هزینه های سوخت، مسیرها و خطوط ویژه دوچرخه سواری ایجاد گردیده که این خطوط امنیت دوچرخه سواران را در ترافیک های سنگین تضمین می نماید ولی با بررسی انجام شده از خیابانهای کلان شهر تهران که در اوقات شبانه روز انجام گردیده مشخص گردید استفاده کنندگان از این خطهای تردد ویژه محدود می باشند و شاید استفاده از این وسیله نقلیه به نوجوانان محدود شده که شاید بصورت انگشت شمار در اوقات شبانه روز مورد استفاده واقع شده اند.
در شهرهای کوچک و کمتر از یکصد هزار نفر در سطح شهر علاقه و رغبت مردم به دوچرخه سواری بالا می باشد. و شاید شهروندان ساکن در این شهرها در گستره کشور بیشترین استفاده را از دوچرخه دارند. و هدف اکثریت مردم نیز با توجه به درآمد پایین و دسترسی آسان، جابجایی در درون شهرها می باشد.
بررسی استفاده از دوچرخه در بین بانوان و آقایان در سطح کشورها:
موضوع استفاده از دوچرخه در کشورهای غیر مسلمان هر دو قشر بانوان و آقایان را شامل می شود و به نسبت مساوی تمامی شهروندان به لحاظ پوشش و لباسی که دارند از این وسیله استفاده می نمایند و فرهنگ استفاده از آن نیز در بین اقشار جامعه جا افتاده است و استفاده از دوچرخه در کشورهای مسلمان که حجاب اسلامی را رعایت می نمایند کاملاً محدود و نادر می باشد و این قشر عظیم به علت مسایل فرهنگی به راحتی نمی توانند از این ابزار و وسیله نقلیه استفاده نمایند و فقط در این ممالک استفاده بانوان به پارکهای مخصوص بانوان و پیستهای مخصوص خانمها منتهی می شود و هدف اینگونه اماکن نیز استفاده ورزش و سلامت جسم است.
در کشور ایران نیز طی بررسی به عمل آمده استفاده از دوچرخه در بین بانوان به کودکان زیر 12 سال محدود می شود و قشر زنان تا بحال شرایط استفاده از این وسیله را در سطح شهر ها ندارند و فرهنگ استفاده از این وسیله در بین خانمها به پیستهای مخصوص دوچرخه سواری و پارکهای اختصاصی زنان که در چند سال گذشته احداث گریده اند محدود می شود.
البته در صورت فرهنگ سازی بهینه در سطح شهرها مقوله استفاده از این وسیله قابلیت افزایش و تسری به قشر بانوان را دارد و در سالهای اخیر دوچرخه های ثابت در درون منازل تعبیه و طراحی شده که این موضوع باعث توازن در بین استفاده زنان و آقایان گردیده است و همه روزه استفاده از این دستگاه افزایش می یابد ولی قشر جوان آقایان بیشتر علاقه مند به استفاده از این وسیله در درون شهرها هستند و کودکان شهرها و روستاها جهت استفاده در محلات و نواحی شهر رغبت کامل دارند و قریب به اتفاق کودکان دوچرخه سواری را آزمایش نموده اند.
تاثیر دوچرخه سواری بر سلامت روح و روان و جسم:
با گسترش غیر قابل اجتناب پذیر شهرها در جهان کنونی و توسعه بی حد و اندازه جوامع بشری و افزایش ماشین آلات در درون این جوامع بیماریهای جدی قلبی و عروقی حادث شده و فشار خون بالا رفته و انواع بیماریهای مزمن جوامع بشری را تهدید و با توجه به بررسی های سازمانهای بهداشت جهانی حتی دچار چالش قرن می نماید هر اندازه تحرک جسمی و حرکتی به علت استفاده مضاعف از وسایل نقلیه موتوری افزایش یابد به آن میزان کلسترول خون بالا رفته و سکته های قلبی و مغزی زیاد شده و نوع بشر با امراض سختی دست به گریبان خواهد بود و به این موضوع واقفند که سلامی جسمی باعث سلامتی روح و روان بشر خواهد شد و به گفته اندیشمندان روح سالم در بدن سالم مصداق می نماید. پس جهت گریز از هر نوع بیماری و پیشگیری از آن یکی از بهترین راهها همانا استفاده از دوچرخه در اوقات روز می باشد که روزانه این ورزش بایستی تا یک ساعات تداوم داشته باشد.
استفاده از دوچرخه یکی از راههای صرفه جویی در انرژی است:
با توجه به محدودیت انرژی در سالهای آینده و نیز رو به کاهش گذاشتن منابع زیرزمینی و سوختهای فسیلی و اتمام این سوختها و انرژیها در سالهای آتی، برنامه جامع حهت استفاده بهینه از منابع تجدید ناپذیر می طلبد، که از راهکارهای اساسی و مهم استفاده از دوچرخه در سطح شهرها جهت جابجایی و حمل کالا و مسافر یکی از اولویت های عمده می باشد با بررسی مصرف انرژی در کشور چین با جمعیتی بالای یک میلیارد نفر مشخص می گردد که استفاده از سوخت های فسیلی در حد اقل ممکن می باشد و روزانه از مصرف میلیونها لیتر بنزین در کشور چین صرفه جویی می شود که در صورت فرهنگ سازی در سالهای آتی و تدوین برنامه جامع دوچرخه سواری و حتی الزام قانون از مراجع مربوطه به منظور استفاده از این وسیله نقلیه می توان امیدوار بود که گامی موثری می توان جهت سالهای آینده برداشت و امیدوار بود که حتی الامکان میزان انرژی در سالهای آینده ثابت بماند.
کاهش هزینه سوخت تاثیر مستقیم بر توانمد شدن خانواده:
با توجه به حذف یارانه ها از سوخت مصرفی و افزایش نسبی قیمت حامل های انرژی در حال حاضر به منظور جلوگیری از هدر رفت انرژی های فسیلی و صرفه جویی در هزینه های خانواده ها و نیز دستیابی به توسعه پایدار محیطی بهترین پیشنهاد استفاده از وسائط نقلیه بدون موتور و گسترش در مسافرتهای درون شهری است ماشین های سواری علاوه بر مصرف سوخت هزینه های جانبی دیگری را نیز در پی دارد که باعث صرف درآمد خانوار گردیده و تمکن مالی خانوار ها پایین آمده و این موضوع مستقیماً در رفاه و آسایش جامعه تاثیر گذار و در بلند مدت هزینه های صرف شده جهت تامین سوخت می تواند سایر مایحتاج خانواده را برطرف و شاید عامل پیشرفت همه جانبه خواهد شد. دوچرخه علاوه بر این که انرژی و سوخت فسیلی مصرف نمی نماید بلکه هزینه های نگهداری آن نیز پایین بوده و نیز در ترافیک های سنگین شهر به علت حجم کم وسیله، می تواند از نقطه ای به نقطه دیگر نقل مکان نماید.
استفاده از دوچرخه بصورت نسبی عاملی جهت کاهش هزینه های خیابان سازی:
گسترش و افزایش استفاده از دوچرخه شاید بتواند هزینه های زاید احداث خیابان و راهسازی را درصدی کاهش دهد و این مقوله نیز تاثیر مستقیمی بر توانمندی شهرها خواهد گذاشت و عاملی جهت سرمایه گذاری در سایر قسمتهای شهر از جمله توجه به مبلمان و فضای سبز شهر خواهد بود.
فرهنگ سازی در خصوص استفاده از دوچرخه:
رسانه های جمعی، نشریات و صدا و سیما از عمده مراکز تاثیر گذار در این مقوله هستند و دولت نیز در این زمینه بایستی فعالیت جدی را شروع نماید و شهرداریهاو سازمانهای حمل و نقل همگانی شهری نیز در جای خود می توانند نقش موثری به جه رشد و گسترش استفاده از این وسیله ورزش و تفریحی و ابزار حمل و نقل را داشته باشد.
بوسیله دوچرخه دسترسی به نقاط مختلف شهر آسان و این وسیله باعث روانسازی ترافیک خواهد بود. نگارندگان الزام شهروندان و وضع قوانین در تسهیل استفاده از دوچرخه را عامل و موجبات گسترش این وسیله در بین تمامی اقشار و شهروندان می دانند.
بررسی مزایا و محدودیت های استفاده از دوچرخه
هر سیستم حمل ونقلی دارای مزایا و محدودیت هایی است. به منظور استفاده کارآمد از هر سیستم باید نقاط قوت و ضعف آن را شناخت. در این راستا، محاسن و معایب دوچرخه در این قسمت مورد بررسی قرار می گیرد.
محاسن استفاده از دوچرخه
دوچرخه دارای مزایایی است که آنرا نسبت به سایر مدهای حمل ونقل ممتاز می سازد. هزینه پایین، عدم تولید آلاینده هوا، صرفه جویی در انرژی و… از جمله محاسن این سیستم هستند که در زیر مورد بررسی قرار می گیرند.
کاهش آلودگی هوا
در سال 2002 دولت کانادا پروتکل کیوتو را به تصویب رساند که آنها را ملزم به کاهش گازهای گلخانه ای می کند . تا سال 2012 کانادا باید حداقل مقدار گازهای گلخانه ای تولیدی خود را به اندازه 6% مقدار سال 1990 کاهش دهد.
ولی دولت کانادا در مسیر درستی برای نیل به این هدف قرار ندارد. از سال 1990 تا 2002 مقدار کلی گاز گلخانه ای 20% افزایش یافته است.
این در حالی است که مقدار گاز گلخانه ای تولید شده توسط منابع حمل ونقلی 24% افزایش داشته است. با توجه به کاهش 6 درصدی تا سال 2012، برای دولت کانادا الزامی است تا مقدار آلاینده های ناشی از حمل ونقل را کاهش دهد زیرا این آلاینده ها یک چهارم کل گازهای گلخانه ای را تشکیل می دهد .
صرفه جویی در مصرف منابع طبیعی و انرژی
انرژی مصرف شده طی مسافت 600 کیلومتر توسط دوچرخه، تنها با انرژی حاصل از سوخت یک لیتر بنزین برابر است. همچنین اگر قضیه از نگاهی کلان دیده شود، انرژی لازم جهت ساخت یکصد عدد دوچرخه، تنها برابر با انرژی لازم جهت ساخت یک اتومبیل می باشد.
دوچرخه توسط نیروی انسانی رانده می شود. با توجه به مقدار مصرف انرژی خام، دوچرخه از پایین ترین مصرف انرژی در مقایسه با سایر مدهای حمل ونقل برخوردار است.
به طور متوسط هر دوچرخه سوار 63 کیلو ژول انرژی برای هر نفر- کیلومتر صرف می کند؛ در حالی که همین مقدار برای اتومبیل برابر 8/2 میلیون ژول و برای پیاده روی 330 کیلو ژول می باشد و نیز قابل ذکر است که وسایل موتوری از منابع انرژی غیر قابل بازیابی (non-regeneration sources ) مانند نفت و گاز طبیعی استفاده می کنند .
کاهش آلودگی صوتی
صداهایی که وسایل نقلیه موتوری تولید می کنند، ناخوشایند و ناراحت کننده است. این صداها معمولاً همه را ناراحت می کند (از رانندگان و مسافران گرفته تا دیگر افرادی که به اجبار باید آن را بشنوند).
تحقیقات پزشکی نشان می دهد در اشخاصی که مدتی در معرض صداهای ناشی از ترافیک قرار گرفته اند، علایمی از کاهش قدرت شنوایی مشاهده می شود .
افزایش ایمنی
استفاده از دوچرخه به دو دلیل موجب افزایش ایمنی می گردد. اول اینکه دوچرخه سوار نمی تواند لطمه و آسیب جدی به کسی وارد کند. با توجه به سرعت و وزن کم دوچرخه، احتمال آسیب رساندن آن به سایرین کم است.
و دوم اینکه با افزایش تعداد استفاده کنندگان دوچرخه، از تعداد کاربران وسایل نقلیه موتوری کاسته می شود که در نتیجه ممکن است موجب افزایش ایمنی در ترافیک ترکیبی می گردد.
سطح خدمت بالاتر
در طول ساعات اوج ترافیک، سطح خدمت حمل ونقل همگانی و غیرهمگانی در شهرها، به خصوص شهرهای بزرگ به دلیل کمبود ظرفیت، تمرکز بالای جمعیت، تکنولوژی ضعیف و روش های ناکافی، پایین می باشد.
در بعضی از شهرهای چین چگالی مسافران اتوبوس به 12 نفر به متر مربع در ساعت اوج می رسد. ولی دوچرخه سواران فاصله مشخصی را از همدیگر حتی در ساعات اوج نگه می دارند .
علاوه بر این دوچرخه شیوه ای از حمل ونقل است که از انعطاف پذیری و تملک شخصی برخوردار است. دوچرخه سوار می تواند تصمیم بگیرد که چه موقع و کجا سفر خود را انجام دهد.
در مقایسه با برنامه زمانبندی ثابت حمل ونقل همگانی، دوچرخه از قابلیت انعطاف پذیری خیلی بیشتری برخوردار است، بنابراین سطح خدمت بالاتری را ارائه می کند. برتری دیگر دوچرخه اندازه کوچک آن است که از قدرت مانور بالاتری برخوردار است. سایر وسائل نقلیه ممکن است ساعت ها در ترافیک قرار بگیرند در حالی که دوچرخه سوار به آسانی می تواند با تغییر مسیر به سفر خود ادامه دهد .
علاوه بر این دوچرخه شیوه ای از حمل ونقل است که از انعطاف پذیری و تملک شخصی برخوردار است. دوچرخه سوار می تواند تصمیم بگیرد که چه موقع و کجا سفر خود را انجام دهد.
در مقایسه با برنامه زمانبندی ثابت حمل ونقل همگانی، دوچرخه از قابلیت انعطاف پذیری خیلی بیشتری برخوردار است، بنابراین سطح خدمت بالاتری را ارائه می کند. برتری دیگر دوچرخه اندازه کوچک آن است که از قدرت مانور بالاتری برخوردار است. سایر وسائل نقلیه ممکن است ساعت ها در ترافیک قرار بگیرند در حالی که دوچرخه سوار به آسانی می تواند با تغییر مسیر به سفر خود ادامه دهد .
اشغال کمتر فضا
با توجه به محدودیت فضا و مساله رشد جمعیت، این بحث پیش می آید که اختصاص سطح به فعالیت های شهری باید به نحو بهینه صورت گیرد. این امر سبب خواهد شد که از توسعه بی دلیل سطح شهر نیز جلوگیری شود و به تبع آن تاسیسات زیربنایی شهری با هزینه کمتری تمام شهر را پوشش دهد .
هر یک از سیستم های حمل ونقل برای ارائه تسهیلات و کارایی کافی نیاز به مجموعه ای از امکانات دارند که از آن جمله می توان به وسیله نقلیه، سرویس های خدماتی، پایانه، پارکینگ و تعمیر و نگهداری اشاره نمود که همه این موارد نیاز به استفاده از فضاهای موجود در شهر در فاصله و منطقه مناسب دارند به نحوی که بتوانند میزان سرویس دهی خود را در سطح مناسب نگهدارند.
از این رو و با توجه به الگوهای مختلف شکل و کالبد شهر و نیز در نظر گرفتن هزینه ها و مزیت های محیطی، اقتصادی و اجتماعی باید در جهت استفاده بهینه از زمین به منظور توسعه حمل ونقل مناسب گام برداشت.
نگاهی به پروژه های استفاده اشتراکی از دوچرخه در وین اتریش
"دوچرخه شهری وین" از سال 2003 با حمایت شهرداری وین، توسط شرکت Gewista شروع به کار کرده و امروزه یکی از پروژه های موفّق شهری در میان شهرهای اروپایی است که سایر کشورها نیز در حال الگوبرداری و مشابه سازی آن هستند.
البته این پروژه نیز با رفع نواقص و معایب طرح های شکست خورده پیش از آن، به نتیجه نهایی و مطلوب رسیده.
هدفِ این پروژه اجاره دوچرخه از حدود 100 ایستگاه تعبیه شده در تمامی نقاط شهر (غیر از مناطق مرزی شهر) با حدود 2400 دوچرخه آماده به کار است که در تمامی فصول سال به صورت شبانه روزی قابل استفاده هستند.
هر شهروند میتواند با مراجعه به یکی از ایستگاه ها، دوچرخه ای را اجاره و با پایان استفاده از آن، در یکی دیگر از ایستگاه های موجود دوچرخه را برای استفاده سایرین قرار دهد.
این پروژه شهری به دلیل هزینه بسیار کم برای متقاضی آن (ساعت اول اجاره همیشه رایگان بوده و با هر مکث 15 دقیقهای از یک ساعت رایگان دیگر بهره مند می شوید)
به عنوان یک وسیله نقلیه و حتی برای گشت و گذارهای تفریحی توریست ها، با استقبال بسیار زیادی در شهر وین مواجه شده.
به طوری که در سال 2012 بیش از 400 هزار کاربر ثبت شده جمعاً مسافتی در حدود 2.3 میلیون کیلومتر را در 714 هزار سفر، دوچرخه سواری کرده اند.
یکبار ثبت نام در سیستم، دسترسی به دوچرخه ها را به صورت مکرّر و نامحدود (تا حداکثر بازه زمانی 120 ساعت متوالی) امکان پذیر ساخته و تنها مدرک مورد نیاز برای کاربر، کارت بانکی (شامل کارت های پرداخت کشور اتریش، کارت های اعتباری و یا کارت های مخصوص دوچرخه شهری وین) است که البته با هر کارت تنها امکان اجاره یک دوچرخه محیّا شده.
حال نگاهی نزدیک و تجربی داشته باشیم به قسمت های سختافزاری و نرمافزاری این پروژه:
ایستگاه ها
ابتدا کافی است یکی از نزدیکترین جایگاه ها از روی نقشه های چاپی یا اینترنتی را انتخاب کنید. در بار اول، کارت بانکی (یا کارت مخصوص دوچرخه شهری وین) را به دستگاه وارد کرده و مراحل ثبت نام که شامل وارد کردن اطلاعات فردی، محل سکونت و همچنین انتخاب نام کاربری و رمزعبور است را انجام دهید و بعد از قبول شرایط و مقرّرات و همچنین پرداخت یک یورو به عنوان هزینه ثبت نام در سیستم، نوبت به انتخاب دوچرخه مورد نظر از ایستگاه می رسد (اجاره دوچرخه در سایر دفعات فقط با قرار دادن کارت در دستگاه و ورود رمزعبور به سادگی امکان پذیر است).
همچنین شما می توانید با استفاده از مانیتور ایستگاه، با پشتیبانی از چهار زبان آلمانی، انگلیسی، فرانسوی و ایتالیایی، نقشه شهر و ایستگاه های اطراف را به همراه وضعیت آنها بررسی کرده یا مواردی از قبیل خرابی بخش های مختلف دوچرخه و حتی اعلام مفقودی و سرقت را به اطّلاع مرکز پشتیبانی برسانید.
البته کار با صفحه لمسی (از نوع سنسور مقاومتی) این مانیتورها، ممکن است کمی سخت و آزاردهنده باشد!
دوچرخه ها
طراحی دوچرخه ها به نحوی است که بتوانند در مقابل کاربری زیاد و همچنین ارتباط همیشگی با هوای آزاد، رطوبت بالا و بارش های آسمانی دوام کافی را داشته باشند.
از طرفی امکانات کاملاً قابل قبولی برای یک سفر درون شهری برای آنها در نظر گرفته شده؛ امکاناتی از قبیل طراحی سبد برای قراردادن وسایل همراه، چراغ روشنایی جلو و چراغ خطر عقب (که با سنسور نوری تعبیه شده، در شب با کمک دینام چرخ روشن می شود)، دنده سه سرعته، زنگ و قفل چرخ.
به عنوان تنها عیب در طراحی این دوچرخه، بحث مربوط به سیستم ترمز آن است که فقط برای چرخ جلو به صورت دستگیره ای روی فرمان تعبیه شده و ترمز چرخ عقب با حرکت معکوس پدال عمل می کند که عملاً در شرایط اضطراری دارای کمترین کارایی است.
مسیرها
در ابتدای مطلب هم در مورد میزان اهمّیت زیرساخت ها نوشتیم. فرض داشتن تعداد بی شمار دوچرخه و ایستگاه، بدون در نظر گرفتن محل عبور و مرور مناسب برای استفاده از آنها می تواند نتیجه عدم استقبال عمومی را در پیش داشته باشد؛ لذا به همین دلیل است که در شهر وین کمتر معبر و خیابانی بدون مسیر ویژه عبور دوچرخه ها مشاهده می شود.
مسیرهای دوچرخه در این شهر به سه دسته متفاوت تقسیم شده اند:
• مسیر ویژه عبور دوچرخه که قسمتی از پیاده رو به طور اختصاصی به عبور دوچرخه اختصاص داده شده
• مسیر ویژه عبور دوچرخه در خیابان که قسمتی از خیابان به طور اختصاصی با علائم و خط کشی در طول مسیر، به عبور دوچرخه اختصاص داده شده
• و مسیر مشترک وسایل نقلیه موتوری و دوچرخه که بیشتر در خیابان های کم تردّد قابل مشاهده است
اکثر مسیرهای داخل شهر با یکی از این مسیرهای ویژه عبور دوچرخه همپوشانی دارد و علاوه بر آن امنیت بالای عبور و مرور با پشتیبانی از قوانین تدوین شده و وجود تابلوهای متعدد راهنمایی و رانندگی مرتبط با مسیرها، سبب آسان سازی استفاده از این روش حمل و نقل شده.
نرم افزار
امروزه تصوّر و وجود هر امکان شهری بدون در نظر داشتن نقش تکنولوژی در آن، امکان ناپذیر است؛ در این پروژه شهری هم می توانیم به لطف دسترسی سریع و آسان به اینترنت، از مواردی که برای این منظور طراحی شده، کمک گرفت.
نرم افزار رسمی طراحی شده برای تلفن های همراه، این امکان را برای کاربران محیّا می کند تا به وسیله نقشه، نزدیکترین ایستگاه و مسیر دسترسی به آن را پیدا کرده و با اطلاع دقیق از تعداد دوچرخه های فعّال و تعداد جایگاه های خالی، خود را به ایستگاه مورد نظر رسانده و از امکانات آن استفاده کنند.
این نرم افزار با پشتیبانی از سیستم موقعیت یاب جهانی (GPS) نحوه دسترسی شما را راحت تر کرده و با طراحی در سه نسخه مربوط به سیستم عامل اندروید، iOS و ویندوز فون، برای بخش کثیری از دارندگان تلفن های هوشمند قابل بارگزاری است.
همچنین در سایت رسمی پروژه می توانید با نام کاربری و رمز عبور خود به تمامی اطّلاعات مربوط به زمان ها و مکان های اجاره دوچرخه توسّط شما دسترسی پیدا کرد.
و در نهایت زنجیره به هم پیوسته تمامی عوامل فوق باعث گسترش و نفوذ یک سیستم در زندگی شهری می شود. کما اینکه بارها شاهد تلاش ها در زمینه های مشابه در کشور خودمان بوده ایم که به دلیل ضعف در یک قسمت، کل پروژه با عدم استقبال عمومی مواجه شده.
شما چه تجربیاتی از دوچرخه سواری در شهر دارید؟ آیا شهرداری محل سکونت شما امکاناتی را بدین منظور برای شهرتان فراهم کرده؟
نتیجه گیری:
با این اوصاف و طبق بررسی بعمل آمده از جانب نگارندگان استفاده از وسیله نقلیه دوچرخه در سطح شهرها نیاز به برنامه جامع و تدوین راهکارهای لازم می باشد.
که این مهم تنها توسط یک سازمان عملی نخواهد گردید بلکه جهت گسترش و فرهنگ سازی به منظور استفاده از این ابزار بهترین راه ممکن تشکیل سازمان گسترش دوچرخه سواری وابسته به سازمان حمل و نقل همگانی که دارای اساسنامه و شرایط مستقل بوده و این سازمان وابسته به شهرداری بوده و با نگرش به چشم انداز توسعه آینده کشور می تواند در سالهای آتی یکی از تاثیرگذارترین سازمانها در تسهیل امور حمل و نقل و گسترش ورزش و تفریح در سطح شهر ها و روستاها نماید.