بررسی سیستم دوچرخه در حمل و نقل شهری در کشورهای جهان
استاد: جناب آقای دکتر افندی زاده
دانشجو : هادی نژادکریم رودسری
دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران-جنوب
سال 91
مقدمه
انواع مسیرها برای دوچرخه
مزایای حمل ونقل با دوچرخه
موانع استفاده از دوچرخه
بررسی سیستم دوچرخه در حمل و نقل شهری در کشورهای جهان(آمریکا وهلند)
بررسی وضعیت موردی شهر تهران
تسهیلات و کاربرد تکنولوژی
پیشنهادات و نتیجه گیری
فهرست
1-مقدمه
رشد روزافزون شهر نشینی٬ جمعیت شهری و به تبع آن رشد عبور و مرور و رفت و آمدهای ساکنان شهر با وسایل نقلیه موتوری در سطح برون و درون شهری مشکلات بسیاری را در سیستم حمل و نقل ایجاد نموده است.
براین اساس برای کاهش معضلات ترافیک حمل و نقل و آلودگی هوا برنامه ها و طرحهای متنوعی اجرا می گردد.
الف)سیستم های حمل ونقل موتوری
سیستم های حمل ونقل موتوری عمومی
سیستم حمل ونقل موتوری خصوصی
ب)سیستم حمل ونقل غیر موتوری
سیستم پیاده
سیستم دوچرخه
سیستمهای حمل و نقل شهری به دو قسمت عمده تقسیم می گردد
یکی از برنامه هایی که با اجرایی عملی و صحیح آن می توان تا حد قابل توجهی آرامش را به سیستم حمل و نقل و عبور و مرور شهری بازگرداند ٬ توسعه حمل و نقل انسانگرا (پیاده روی-دوچرخه سواری ) می باشد.
دوچرخه ماشین ساده ای است که تقریبا هر کسی می تواند مکانیسم ، طرز کار و
سوار شدن آن را به راحتی فرا گیرد. بعلاوه به علت ارزان بودن نسبی آن ، غالب
افراد جامعه قادرند آن را تهیه کنند.
2-1- تاریخچه دوچرخه در دنیا
دوچرخه در زبان انگلیسی، BICYCLE خوانده می شود. این واژه از دو بخش
BI به معنی «دو» و CYCLE که برگرفته از لغت یونانی KYKLOS به معنی
دایره تشکیل یافته است.
اولین فرد در تاریخ که سوار بر دوچرخه شد، یک فرانسوی به نام سیوراک (sivrac) بود. سیوراک، در سال 1690 میلادی دوچرخه ای چوبی ساخت که شاخه هایی عمودی بر روی چرخهای آن قرار داشت و هر دو چرخ به وسیله یک چوب افق به هم متصل می شد.
این دستگاه، پنجه رکاب نداشت و حرکت آن به کمک فشار دادن پاها بر روی زمین صورت می گرفت.
2- انواع مسیرها برای دوچرخه
طبق تعریف AASHTO ، مسیر ویژه دوچرخه قسمتی از معبر است که برای استفاده دوچرخه سواران طراحی می شود. طی سالهای اخیر در بسیاری از کشورهای پیشرفته از جمله آمریکا و کشور های اروپایی، دوچرخه به عنوان یکی از وسایل حمل ونقل روزمره شناخته شده است و میزان استفاده از این وسیله حمل و نقل در این کشورها هر روز رو به افزایش است. از این رو این کشورها فعالیت های گسترده ای در زمینه طراحی lane دوچرخه، مسیر های دوچرخه سواری و ایمنی در این زمینه انجام داده اند.
مسیرهای دوچرخه سواری (Bikeways ) به سه دسته تقسیم میشوند :
Side path : مسیری است چسبیده به خیابان که توسط موانع فیزیکی و یا (Marking ) از خیابان جدا شده است . این مسیر ها در کنار خیابان و خارج از خیابان طراحی شده اند.
Bike path : مسیری است که به خیابان نچسبیده است و یک راه عبوری کاملاً مجزا برای دوچرخه سواران است.
Bike lane : یک مسیر یا به اصطلاح لین ترافیکی است که برای استفاده دوچرخه سواران در خیابان ها طراحی میشود و فقط به وسیله علائمی که بر روی مسیر کشیده میشود (Markings ) از بقیه لین ها جدا میشود ، گاهی از موانع فیزیکی نیز برای جدا سازی استفاده میشود ولی معمولاً مانع فیزیکی وجود ندارد.
1-2-بلوارهای دوچرخه سواری
بلوارهای دوچرخه سواری ، بلوارهایی هستند که برای دوچرخه سواری در
مجاورت خیابان هایی با ترافیک سبک ایجاد شده اند و دارای مسیرهای جذاب دوچرخه سواری هستند.
در بلوارهای دوچرخه سواری با استفاده از ابزارهای کاهش ترافیک مانند :
سرعت گیر ها، علائم و پیام های ترافیکی، ایجاد سرعت مجاز و ایجاد گذر
گاههای عابر پیاده ، سرعت رانندگان خودروها را کاهش میدهند و حرکت
دوچرخه سواران و عابرین پیاده را آسان تر میکنند.
بلوار های دوچرخه سواری:
• زیبا تر، ایمن تر و خلوت تر از سایر خیابان های شلوغ هستند.
• مناسب برای کودکان، خانواده ها و دوچرخه سواران تازه کار میباشد.
• کاملاً ایمن هستند.
• عاری از آلودگی هوا و آلودگی صوتی میباشند.
2-2-خط توقف پیش آمده برای دوچرخه سواران
به منظور ارج نهادن به دوچرخه سواران و افزایش اهمیت و ایمنی دوچرخه سواری راهکارهای متعددی به کار گرفته می شود. از آنجاییکه مشکل سازترین قسمت معابر شهری برای دوچرخه سواران تقاطعهای مشترک با خودروها می باشد، طراحان معابر راهکارهای متعددی را برای افزایش راحتی و ایمنی دوچرخه سواران در نظر گرفته اند. یکی از این راهکارها خط توقف پیش آمده برای دوچرخه سواران می باشد !
در تصویر زیر یک نمونه از چنین تقاطعی را در کشور انگلستان مشاهده می گردد (مسیر حرکت در سمت چپ می باشد).
در شکل بالا خط توقف پیش آمده برای دوچرخه سواران نشان داده شده است. در این نوع طراحی دوچرخه سواران در جلوی خودروها متوقف می شوند و درنتیجه دوچرخه سواران به راحتی در دید خودروها قرار می گیرند و در هنگام حرکت نیز دوچرخه سواران می بایست قبل از خودروها وارد تقاطع شوند. این نوع طراحی باعث افزایش ایمنی دوچرخه سواران می گردد.
3-مزایای حمل ونقل با دوچرخه
کاهش مشکلات پارکینگ
کاهش تراکم ترافیک
صرفه جوییهای اقتصادی
کاهش ریسک تصادفات
کاهش مصرف انرژی
کاهش آلودگیهای محیط زیست
افزایش سلامتی مسافران (ورزش)
4-موانع استفاده از دوچرخه
کمبود تسهیلات ( شامل مسیرهای ویژه، ایستگاهها و …)
شرایط آب و هوایی
عدم سرمایه گذاریهای لازم
کاربری های زمین
مساله فرهنگی (برخی اشخاص استفاد از این وسیله را دون شان خود می دانند)
شرایط توپوگرافی شهر یا منطقه
1-4-برخورد با موانع:
یکی از خطرناک ترین انواع زمین خوردن دوچرخه سواران ، مواقعی است که دوچرخه سوار از
مسیر و جهت حرکت منحرف میشود و زمین میخورد. این گونه زمین خوردن ها معمولاً توسط
موانع و برآمدگی هایی ایجاد میشود که در سطح مسیر وجود دارد.
مثال های معمول این بر آمدگی ها به شرح زیر است:
• فرو رفتگی ها و بر آمدگی های سنگفرش پیاده رو و خیابان، و یا برآمدگی جدول خیابان
• جدول خیابان در زمانی که دوچرخه سوار خیلی نزدیک به آن رکاب بزند به تنهایی میتواند بسیار
خطرناک باشد.
• موانع فیزیکی جدا کننده خیابان، مسیر دوچرخه سواری و پیاده رو.
• نرده های یک پل، به خصوص زمانی که پوسیده باشد.
5- بررسی سیستم دوچرخه در حمل و نقل شهری در کشورهای جهان(آمریکا وهلند)
1-5- آمریکا
براساس گزارش NHTS حدود 57 میلیون نفر حداقل یکباراز دوچرخه استفاده کرده اند، این آمار شامل 37 درصد از جمعیت بالای شانزده سال در کشور آمریکاست .
افرادی که از دوچرخه استفاده می کنند دارای انگیزه های متفاوتی هستند.
جدول زیر انگیزه های دوچرخه سواران را نشان می دهد .
انگیزه درصد تفریح 26 درصد سلامتی و ورزش 23.6 درصد رفتن به منزل 14.2 درصد امور شخصی 13.9 درصد دیدن دوستان و خویشاوندان 10.2 درصد رفتن به مدرسه و محل کار 5.0 درصد دوچرخه سواری 2.3 درصد سایر 4.9 درصد
جدول زیر درصد استفاده از دوچرخه بر اساس گروههای مختلف سنی را نشان
می دهد .
جدول زیر میزان استفاده از مسیرهای متفاوت را نشان می دهد.
گروه سنی درصد گروه سنی 15-5 سال 3.2 گروه سنی 24-16 سال 0.6 گروه سنی 39-25 سال 0.6 گروه سنی 64-40 سال 0.4 گروه سنی بالای 65 سال 0.4 سایر 0.9
نوع مسیر درصد جاده 48.1 پیاده رو 13.6 مسیر دوچرخه / پیاده راه 13.1 شانه جاده ها 12.8 جاده های بدون روکش 5.2 سایر 2.1
بطور متوسط طول مسیرهایی که با دوچرخه طی شده است حدود 3.0 مایل است . البته طول مسیر به انگیزه دوچرخه سوار بستگی دارد و طول مسیرهای که با انگیزه ورزشی و تفریحی طی می شوند بیش از 5.6 مایل بوده و سایر سفرها نیز بطور کلی حدود 2.2 مایل بوده است.
2-5-سهم استفاده ازدوچرخه وپیاده روی درآمریکا وچند کشوراروپایی
3-5-دوچرخه سواری در هلند(آمستردام)
مردم آمستردام هر روز ، بیش از ٢ میلیون کیلومتر را دوچرخه سواری میکنند .
دوچرخه سواری برای مردم آمستردام جز مسائل عادی و روزمره محسوب میشود.
آمار استفاده از مد های حمل و نقل در شهر آمستردام:
37% دوچرخه سواری، ٢٢ % حمل و نقل عمومی، ۴١ % خودرو
٧۵ % از شهروندان بالای ١٢ سال آمستردامی دوچرخه دارند.
۵٠ % از شهروندان بالای ١٢ سال آمستردامی هر روز از دوچرخه استفاده میکنند.
بیشتر افرادی که در آمستردام دوچرخه سواری میکنند در فاصله سنی بین ٢٢ تا ۵۵سال هستند.
به طور متوسط افرادی که از دوچرخه استفاده میکنند دارای تحصیلات دانشگاهی ودرآمد خوبی هستند.
آمستردامی ها روزانه حدود ٢ ملیون کیلومتر را دوچرخه سواری میکنند.
در ساعات اوج ترافیک بعد از ظهر آمستردامی ها حدود ٢۵٠٠٠٠ کیلومتر را رکاب میزنند.
4-5-آمار استفاده دوچرخه سواری در هلند(آمستردام)
شکل زیر دلایل استفاده از دوچرخه و میزان استفاده از آن را نشان می دهد
بر اساس طرح جامع حمل و نقل و ترافیک تهران 368 کیلومتر کریدور بالقوه دوچرخه سواری برای پایتخت در نظر گرفته شده است که بر اساس این طرح باید کریدور مذکور در سه برنامه 5 ساله احداث شود.
6-بررسی وضعیت موردی شهر تهران
طرح جامع را می توانیم طرح حمل و نقل سبز بدانیم زیرا علاوه بر توسعه حمل ونقل عمومی با محوریت مترو، در این طرح احداث مسیرهای دوچرخه سواری در همه مناطق شهر به صورت کریدوری مورد توجه ویژه قرار گرفته است.
مسیرهای دوچرخه مسیرهای ویژه ای هستند که با رنگهای سبز یا زرد در طول خیابان مشخص شده اند و تنها دوچرخه ها حق تردد در آن را دارند. این مسیرها به دلیل ایمنی دوچرخه سواران از مسیرهای اصلی جدا شده است.
با بررسی مناطق مختلف در می یابیم که اجرای طرح در مناطق مرکزی تهران با مشکل خاصی مواجه نیست. تنها مشکل موجود عرض کم برخی خیابانهاست اما در مناطقی مانند 1،3 که دارای شیب تند هستند باید تمهیداتی دیده شود.
اولین مسیر استاندارد در تهران به طول 15 کیلومتر در منطقه 8 می باشد. در فاز اول این مسیر 15 کیلومتری دوچرخه 13 کیوسک با یکهزار دوچرخه در نظر گرفته شده است.
مسیردوچرخه سواری منطقه 22 در حال حاضر 20 کیلومتر است ودارای 150 دوچرخه که ایستگاههای آن در پارک سپیدار.متروی چیتگرومیدان المپیک واقع شده اند.
مسیر دیگر در شهر ری می باشدکه ایستگاه مبدا این پیست در ورزشگاه مدرس و مجاورت ایستگاه متروی شهرری قرار دارد و میدان مدرس نیز در ضلع جنوبی حرم حضرت عبدالعظیم (ع) ایستگاه مقصد معرفی شده است. طول این مسیر حدود 2/5 کیلومتر است که با نوار رنگی در حاشیه خیابان مشخص شده است.
طراحی مسیرهای دوچرخه در پیاده روها -خیابان دردشت
وجود موانع خطرناک در مسیرهای دوچرخه سواری- نارمک حدفاصل میدان شقایق تا چهارراه تلفن خانه
ناهمواری سطح مسیر دوچرخه سواری- نارمک حدفاصل میدان شقایق تا چهارراه تلفن خانه
ناهمواری سطح مسیر دوچرخه سواری- انتهای همت بوستان لاله ولادن
پیاده روی عابران پیاده در مسیر دوچرخه سواری- نارمک حدفاصل میدان شقایق تا چهارراه تلفن خانه
پیاده روی عابران پیاده در مسیر دوچرخه سواری- نارمک فرجام خ 124 غربی
طراحی مسیر اختصاصی برای دوچرخه- انتهای همت بوستان لاله ولادن
طراحی مسیر اختصاصی برای دوچرخه- انتهای همت بوستان لاله ولادن
طراحی مسیر اختصاصی برای دوچرخه- انتهای همت بوستان لاله ولادن
جداسازی مسیر دوچرخه سواری ازمسیر تردد خودروها علامت گذاری مسیر دوچرخه سواری- نارمک فرجام خ 124 غربی
نصب تابلوهای راهنمایی در مسیر- انتهای همت بوستان لاله ولادن
نصب تابلوهای راهنمایی در مسیر- انتهای همت بوستان لاله ولادن
نصب تابلوهای راهنمایی در مسیر- انتهای همت بوستان لاله ولادن
خط کشی در محل تقاطع ها- نارمک حدفاصل میدان شقایق تا چهارراه تلفن خانه
7- تسهیلات و کاربرد تکنولوژی
1-7-سیستم های حمل دوچرخه در حمل و نقل ریلی و اتوبوس
Bike-on-transit services
به دوچرخه سواران این امکان را می دهد تا مسافت های طولانی تری را طی کنند.
قابلیت های دوچرخه سواری را افزایش میدهد.
(مسیر های دوچرخه سواری on-road ، پارکینگ دوچرخه، trails ) سفرها را برای افرادی که جهت رسیدن به ایستگاههای قطار و اتوبوس باید مسیری طولانی را طی کنند ، آسان ساخته است
یکی از بهترین روش های حمل دوچرخه به وسیله ی اتوبوس ، rack mount هایی است که به همین منظور در قسمت جلوی اتوبوس نصب می کنند
2-7-پارکینگ دوچرخه
پارامتر های مهم در این پارکینگ ها عبارتست از :
– امنیت و ایمنی
– سهولت دسترسی و خروج
– حفاظت در شرایط مختلف آب و هوایی
برای حفاظت از دوچرخه ها باید مکان پارکینگ آنها به گونه ای باشد که امکان
صدمه خوردن توسط خودروها نباشد و در مسیر عبور عابرین نیز قرار نداشته
باشد.در نزدیکی ورودی اصلی ساختمان بوده و نور و دید کافی داشته باشد.
3-7-استفاده از ITS
امروزه با افزایش اهمیت حمل و نقل سبز و مباحثی همچون توسعه پایدار، استفاده از دوچرخه بعنوان وسیله ای مناسب جهت جابجایی ساکنان شهرها بیش از پیش اهمیت یافته و روز به روز بر آن تاکید بیشتری می گردد. از جمله اقدامات اخیر در این زمینه، برنامه شهرداری پاریس جهت توسعه استفاده از دوچرخه در سیستم حمل و نقل درون شهری می باشد.
در این طرح درحدود 10000 دوچرخه در ایستگاههایی با فاصله مناسب در پاریس قرار داده شدند که با یک سیستم دیجیتال مرکزی کنترل می گردند. نحوه استفاده از این سامانه نیز عبارت از تهیه یک کارت اعتباری مدت دار جهت امکان خارج کردن دوچرخه از ایستگاهها و پس از ان پرداخت مبلغی بسیار ناچیز برای استفاده از دوچرخه در بازه های زمانی نیم ساعته است که بصورت تصاعدی افزایش می یابد. البته جهت تشویق شهروندان نیم ساعت اول استفاده مجانی بوده و بدین ترتیب اگر کسی بتواند در کمتر از این زمان دوچرخه را به هر ایستگاه برگرداند، می تواند بخشی از شهر یا فاصله مبدا تا مقصد خود را بصورت رایگان طی کند .
سیستم کنترل هوشمند این امکان را فراهم نموده که در ایستگاههایی که استقبال بیشتر است یا در مواقعی خاص تعداد افراد بیشتری دوچرخه های آن را استفاده کرده اند توسط ماشین هایی مخصوص ، دوچرخه ها از دیگر ایستگاهها یا از انبار مرکزی به آنها متنقل شود.
تکنولوژی قادر است تا به بهبود گردش عابرین پیاده و دوچرخه سواران کمک
نموده و با استفاده از زمانگرهای شمارش معکوس و نیز شناساگرهای عابرین پیاده
/ دوچرخه سواران ایمنی آنان را بهبود دهد و نیز به ایجاد یک راهنما در تقاطعات
عبور این دسته از شهروندان با سایر خودرو های مسیر کمک نماید.
4-7-گیرنده GPS دوچرخه
گیرنده GPS دوچرخه می تواند بر روی یک وسیله استاندارد که روی فرمان
دوچرخه قرار می گیرد نصب شده و همراه با یک سرعت سنج و یک آنتن، قادر
است سرعت و مکان دوچرخه را با دقتی حدودا 10متر بر روی LCD نمایشگر
نشان دهد.
5-7-نقشه مسیر یاب دوچرخه
نقشه مسیر یاب دوچرخه می تواند بر روی یک وسیله که روی فرمان دوچرخه
قرار می گیرد نصب شده و همراه با نقشه GIS که بر روی سخت افزار آن نصب
گردیده است مسیر مورد نظر را بر روی LCD نمایشگر به دوچرخه سوار نشان
دهد.
6-7-شناسگر ویدیویی دوچرخه
این نوع شناسگر که با استفاده از دوربین و پردازش تصویری به شناسایی دوچرخه
در مسیر و نزدیک تقاطعات کمک می نماید به صورت خودکار سیگنالهایی را برای
تغییر فاز مناسب جهت عبور ایمن دوچرخه سواران از تقاطعات به کنترلرهوشمند
فانوس راهنمایی و رانندگی ارسال می نماید.
7-7-شاسی فشاری مخصوص دوچرخه سواران
با نصب این شاسی ها در تقاطعات، دوچرخه سوارن قادر خواهند بود امکان ایجاد
فاز مناسب و ایمن عبور از تقاطعات را برای خود ایجاد نمایند.
8-7-پارکومتر دوچرخه
8- پیشنهادات و نتیجه گیری
استفاده از دوچرخه در حمل ونقل، یکی از روش هایی است که سالهاست در بسیاری از کشورهایی که با مشکلات جمعیتی، ترافیک، آلودگی هوا و محیط زیست روبرو هستند در حال اجراست. بنابراین می توان استفاده از این وسیله را یکی از بهترین روش های تلفیق با سایر وسایل حمل و نقل در به کارگیری کاهش ترافیک شهری دانست.
باید ارتباط بین مسیر دوچرخه سواری و سامانه حمل ونقل عمومی شهر نیز به طور کامل ایجاد شود تا شهروندان بتوانند در برخی از مسیر و سفرهای خود در صورت نیاز از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنند.
گسترش فرهنگ استفاده از این وسیله نقلیه بتوان دوچرخه سواری را به عنوان یک مد به سیستم حمل و نقل و ترافیک شهر تهران وارد کرد.
گسترش دوچرخه سواری باید یکی از سیاستهای اصلی در طرح ریزی شهرها
و شهرکهای جدید باشد.
طرح شهر باید با این هدف باشد که قسمت عمده ای از سفرهای کوتاه و متوسط با پیاده روی و دوچرخه سواری انجام شود. در طرحهای جامع شهرها، گسترش دوچرخه سواری را باید به عنوان یکی از هدفهای ساماندهی شهر در نظر گرفت. در این طرح ها ، باید امکانات بالقوه و موانع موجود بر سر راه گسترش استفاده از دوچرخه با در نظر گرفتن وضعیت مشخص شهری بررسی شود.
با تشکر از توجه شما