روشهای مدیریت حمل و نقل شهری مدیریت تقاضای سفر
TRANSPORTAION DEMAND MANAGEMEN
چکیده
امروزه تراکم ترافیک به عنوان مشکل اصلی مناطق شهری در جهان هزینه های زیادی را به دولتها و مردم تحمیل می کند و معضلاتی چون آلودگی هوا، مصرف بیش از حد انرژی و عدم امکان برنامه ریزی در مدیریت امور را بدنبال دارد . از سوی دیگر برای حل مشکلات اشاره شده درحوزه های مختلف اقتصادی ، اجتماعی، فرهنگی مطالعات و بررسی های بسیار زیادی صورت گرفته و راهکارهای متنوعی پیشنهاد و ارائه شده است که نتیجه این اقدامات باعث شده که جامعه انسانی و محیط زیست طبیعی بشر تا حدودی از آسیب های ناشی از استفاده بی رویه وسایل نقلیه عمومی و شخصی نجات یابد.
بیان مسئله
مدیریت تقاضای حمل و نقل با استفاده از فاکتورهای اقتصادی تلاش می کند تا انسانها را با نگاهی هوشمندانه ، منافع فردی را از طریق حفظ و احترام به منافع عمومی و جمعی میسر و حفاظت از محیط زیست را با تکیه بر سرمایه های اجتماعی و فرهنگی اقدام نماید .
از جمله روشهای کاربردی مدیریت تقاضای سفر در حمل ونقل شهری میتوان به مواردی از قبیل استفاده از سیستم های الکترونیکی بجای انجام سفر ، قیمت گذاری به محدوده ای از شهر (از لحاظ ترافیک) ، قیمت گذاری پارکینگ در زمانهای مختلف روز، تغییر ساعات برخی از شغل ها و خدمات و … به نحوی که حجم و طول سفر کاهش یابد.
• تنوع در بخش حمل و نقل در اوایل قرون وسطی پدیدار شد.
• اولین خط حمل و نقل عمومی در سال 1662 میلادی در شهر پاریس برقرار شد.
• وسیله ی نقلیه ی این خط، کالسکه ها و دلیجان های اسب کش بودند. بعدها این حرکت درشهرهای لندن و هانوفر دنبال شد.
• وقوع انقلاب صنعتی در نیمه ی اول قرن 18 و استفاده از قدرت بخار برای ساخت وسایل نقلیه،آمد و شد شهری را متحول کرد.
پیشینه تحقیق
ارزیابی سالانه تاثیر سیاستهای مدیریت تقاضای سفر در شهرماریکوپا – مارس 2005
طرح مطالعاتی کاهش سفرهای شغلی دوربرد کارمندان شهر واشنگتن – 2002
نظر سنجی از شهروندان شهر کلونا – در خصوص تقاضای سفر و میزان تمایل آنها به تغییر الگوی سفر در ژوئن 2000
مطالعات برناردینو و همکاران در سال 1994، ارائه چارچوبی برای مدل استفاده از دورکاری در شهرونکوور
مطالعات دورکاری در شهرهای آستین ، دالاس و هیوستن ایالت تگزاس در سال 1994 نسبت به مدلسازی مشارکت کارمندان در دورکاری
TDM اهداف و معیارهای سنجش در انتخاب روشهای
TDM اهداف و معیارهای سنجش در انتخاب روشهای
دورکاری
دور کاری یا جایگزین سفر با ارتباطات ، شامل انواع گوناگونی از برنامه ها و فعالیت هایی است که طی آن نیاز به انجام سفرهای درون شهری و به خصوص سفر مقصد به محیط کار، با ارتباطات میسر می گردد .
سیستم های ارتباطی از قبیل تلفن ، نمابر ، نامه های الکترونیکی ، اینترنت ، ارتباطات ویدیویی و … از جمله تسهیلات تامین کننده دورکاری هستند .
مزایای دورکاری
در شهر تهران و سایر کلانشهرها در صورت انجام دورکاری ، هزینه ریالی سفر، مصرف سوخت، آلودگی زیست محیطی و هزینه کلی سفر کاهش می یابد و در ضمن دورکاری باعث کاهش تراکم ترافیک در ساعات اوج، کاهش استفاده از وسیله نقلیه شخصی و انتخاب مقصد نزدیکتر به منزل در سایر سفرها میگردد .
خرید اینترنتی
در بعضی از مناطق خرید اینترنتی حتی شاید باعث افزایش مسافت طی شده ( وسیله نقلیه ) می شود. دلیل این افزایش جایگزینی سفرهای خریدی که با استفاده از دوچرخه و یا پیاده صورت میگیرد با سفر وسایل نقلیه ای مانند ون است که به منظور تحویل کالا انجام میشود .
تاثیرات خرید الکترونیکی در کاهش ترافیک
روش های مدیریت
تقاضای سفر
تغییر ساعت کاری
در این روش با اعمال سیاست هایی مانند جابجا نمودن زمان شروع یا اتمام فعالیتهای روزانه یا اضافه نمودن ساعت کاری در بعضی از روزهای هفته و در نتیجه حذف یک روز کاری ، زمان سفر افراد به ساعتی غیر از ساعت اوج منتقل و یا سفر تعدادی از آن ها حذف می شود.
زمان کاری انعطاف پذیر
در این روش به کارمندان اجازه داده می شود تا برنامه کاری روزانه خود به صورت انعطاف پذیراجرا نمایند.
مثال :
در حالت عادی ، کارمندان یک اداره از ساعات 8 صبح تا 16/30 کار می کنند. اما با اجرای این طرح، برخی از آن ها در ساعات 7/30 صبح تا 16 و برخی دیگر از 9 صبح تا 17/30 مشغول به کار خواهند بود.
هفته کاری فشرده
این روش به کوتاه سازی هفته کاری معروف است . در این روش سعی می شود کارمندان در روزهای کمتری از هفته ولی با ساعت کاری بیشتر در هر روز کار کنند .
به عنوان مثال به جای 6 روز کاری 7 ساعته ، 5 روز کاری 8 ساعته و یا 9 ساعت کار در روز با یکروز تعطیلی در هر دو هفته وجود داشته باشد.
همچنین برای حفظ بازدهی لازم است به صورت دسته ای در روزهای مختلف تعطیل شوند مثلا شنبه ها بانکها، یکشنبه ها شهرداری ها و ادارات دولتی و دوشنبه ها مدارس و مانند آن .
اولویت دهی به خودروهای پرسرنشین
یکی از راه های پاسخگویی به تقاضای سفر، بهینه سازی استفاده از تسهیلات موجود (عرضه) است. به این منظور می توان تعداد نفر- سفر عبوری از یک مسیر را افزایش داد بدون اینکه تعداد خودرو – سفر عبوری افزایش یابد .
خودروهای پرسرنشین خودروهایی هستند که تعداد سرنشین آنها بیش از دو یا سه نفر باشد.
ایجاد خطوط پرسرنشین
هدف از ایجاد خطوط پرسرنشین ، فراهم کردن امکان حرکت سریع برای اتوبوس ها ، هم پیمایی شخصی ، هم پیمایی عمومی و خودروهای پرسرنشین برای کاهش زمان سفر و در نتیجه ایجاد انگیزه و جذابیت برای افراد به سمت افزایش تعداد سرنشینان یک خودرو افزایش می یابد.
انواع خطوط پرسرنشین
الف ) خط ویژه ی اتوبوس و خودروی پرسرنشین
این نوع از خطوط پرسرنشین یک مسیر مجزا است که به طور ویژه برای استفاده ی مشترک خودروهای پرسرنشین و اتوبوس ها طراحی شده است. مانند مسیر شکل زیر در هوستون آمریکا .
انواع خطوط پرسرنشین
ب ) خط ویژه در آزادراه
خطوط ویژه ی آزادراهی دارای مسیر کاملا جدا هستند که توسط موانع و یا فضایی با عرض کم از خطوط معمولی آزادراه جدا شده اند و ورود به آن ها از طریق رمپ هایی امکان پذیر است.این نوع خطوط شامل دو خط است که به صورت دوطرفه عمل می کند. مانند شکل زیر در ویرجینیای آمریکا .
پ( خطوط هم جهت
این نوع خطوط با سایر خطوط حرکت در آزادراه هم جهت بوده و توسط هاشورهای
رنگی و یا نوارهای طولی رنگ شده بر سطح معبر مجزا شده اند.
ت( خطوط خلاف جهت
این نوع خطوط بر خلاف جهت حرکت در خطوط آزادراه و معمولا در زمان ترافیک به
کار می روند.
23
انواع خطوط پرسرنشین
پ ) خطوط هم جهت
این نوع خطوط با سایر خطوط حرکت در آزادراه هم جهت بوده و توسط هاشورهای رنگی و یا نوارهای طولی رنگ شده بر سطح معبر مجزا شده اند.
ت ) خطوط خلاف جهت
این نوع خطوط بر خلاف جهت حرکت در خطوط آزادراه و معمولا در زمان ترافیک به کار می روند.
تجارب جهانی
راه حل هشت کشور جهان برای
معظل ترافیک شهری
نروژ – اسلو
از اوایل ماه میلادی جاری تردد انواع خودروها در مرکز شهر اسلو تا سال 2019 ممنوع اعلام شد قرار شده است در این شهر که پایتخت کشور نروژ است ، 35 مایل از مسیرهایی که مختص خودروها بودند ، به مسیر دوچرخه تبدیل شوند .
اسپانیا – مادرید
در برنامه جدیدی که شهر مادرید به اجرا گذارده است، ورود خودرو به محدوده 500هکتاری مرکز شهر تا سال 2020 ممنوع شده است و برنامه ریزان شهری مشغول طراحی مجدد 24 خیابان شلوغ این شهر هستند تا آنها را به جای رانندگی، برای پیاده روی مناسب سازی کنند.
چین – چنگدائو
مردمی که در شهر چنگدائوی چین زندگی می کنند، قادر خواهند بود پیاده ظرف حداکثر 15 دقیقه به هر جای شهر که می خواهند بروند. دو معمار مشهور ایالت شیکاگوی آمریکا به نام های آدریان اسمیت و گوردن جیل طرحی مدرن را برای این شهر چینی ارائه کرده اند که با اجرای آن، پیاده روی در شهر به مراتب آسان تر از رانندگی در آن خواهد بود. در طرح آنها خیابان های شهر چنان طراحی شده اند که افراد می توانند پای پیاده ظرف 15 دقیقه به هر جای شهر که می خواهند برسند .
آلمان – هامبورگ
در شهر هامبورگ تدابیری اندیشیده شده است تا رانندگان ترجیح دهند وسیله نقلیه خود را در جایی پارک کنند و بدون آن خود را به مقصد برسانند. روش هامبورگ در کاهش ترافیک این است که بر اساس این طرح جدید، ظرف دو دهه آینده فقط افراد پیاده و دوچرخه سواران حق ورود به این شهر را خواهند داشت .
دانمارک – کپنهاگ
هم اکنون بیش از نیمی از جمعیت شهر کپنهاگ هر روز با دوچرخه سر کار می روند. هدف نهایی برنامه ریزی شهر کپنهاگ این است که یک بزرگراه مختص دوچرخه ها افتتاح شود که به همه مناطق حومه این شهر راه داشته باشد. نخستین مسیر از 28 مسیر برنامه ریزی شده در این طرح در سال 2014 افتتاح شد و 11 مسیر دیگر تا پایان سال 2018 افتتاح خواهد شد.
فرانسه – پاریس
این شهر قصد دارد تردد خودروها در مرکز شهر را به طور کامل ممنوع اعلام کند. علاوه بر این افرادی که در خارج از شهر زندگی می کنند، در روزهای تعطیلات آخر هفته با خودروهای شخصی حق ورود به این شهر را نخواهند داشت .
انگلستان – لندن
شهردار لندن نیز اعلام کرده است که این شهر هم مانند پاریس تردد خودروهای دیزلی را تا سال 2020 ممنوع می کند. هزینه یک روز آلایندگی این خودروها 50/ 12 دلار اعلام شده است .
آمریکا – نیویورک
در نیویورک آمریکا مناطق مجاز برای تردد خودروها محدودتر می شود. اما در عوض تعداد نواحی مختص پیاده ها افزایش می یابد و در کنار آن، دسترسی به دوچرخه، مترو و اتوبوس بیشتر می شود.
توسعه یک استراتژی جامع
مدیریت تقاضای سفر
مصاحبه
و
تحلیل نتایج
1-آیا با موضوع کاهش تقاضای سفر آشنایی دارید؟
بله□ خیر□
2-اطلاعات شما در خصوص موضوع دورکاری تا چه میزان است؟
کم □ متوسط □ زیاد □
3-به نظر شما هوشمند سازی سیستم حمل و نقل شهری (چراغهای راهنمایی و رانندگی ) قزوین تا چه حد موفق بوده است ؟
کم □ متوسط □ زیاد □
4-نحوه ی خرید مایحتاج روزانه شما چگونه است؟
حضوری □ اینترنتی □ سفارشی □
5-برای حمل و نقل درون شهری بیشتر مایل به استفاده از کدام وسیله نقلیه هستید؟
خودروی شخصی □ اتوبوس شهری □ دوچرخه □
6-وجود مجتمع ادارات شهر قزوین تا چه میزان باعث کاهش تقاضای سفر شما شده است ؟
کم □ متوسط□ زیاد□
7-شما برای انجام امورات بانکی خود از چه روشی استفاده مینمایید؟
حضوری □ غیر حضوری □
8-بازارچه های احداثی در سطح محلات شهر(بازارچه مهدیه، الهیه،مینودر ، ولیعصر و…) تا چه میزان باعث کاهش رفت و آمد به مرکز شهر میشوند؟
کم □ متوسط □ زیاد □
9-بازارهای روزانه مستقر در سطح شهررا چگونه ارزیابی میکنید؟
کاهش ترافیگ □ افزایش ترافیگ □ ترافیک در حومه بازارچه □
1-آیا با موضوع کاهش تقاضای سفر آشنایی دارید؟
بله□ خیر□
2-اطلاعات شما در خصوص موضوع دورکاری تا چه میزان است؟
کم □ متوسط □ زیاد □
3-به نظر شما هوشمند سازی سیستم حمل و نقل شهری (چراغهای راهنمایی و رانندگی ) قزوین تا چه حد موفق بوده است؟
کم □ متوسط □ زیاد □
4-نحوه ی خرید مایحتاج روزانه شما چگونه است؟
حضوری □ اینترنتی □ سفارشی □
5-برای حمل و نقل درون شهری بیشتر مایل به استفاده از کدام وسیله نقلیه هستید؟
خودروی شخصی □ اتوبوس شهری □ دوچرخه □
6-وجود مجتمع ادارات شهر قزوین تا چه میزان باعث کاهش تقاضای سفر شما شده است ؟
کم □ متوسط□ زیاد□
7-شما برای انجام امورات بانکی خود از چه روشی استفاده مینمایید؟
حضوری □ غیر حضوری □
10-شما از چه سامانه الکترونیگی (اپلیکیشن)استفاده میکنید ؟
پرداخت قبوض □ انتقال وجه □ هیچ کدام □
11-نظر شما در خصوص رفت و آمد اجتماعی خیابان خیام چه میباشد؟
افزایش ترافیک □ در ترافیک تاثیری ندارد □ نظری ندارم □
12-آیا در سطح محله شما مراکز خرید جهت رفع مایحتاج روزانه و ارائه خدمات شهروندی بمیزان کافی وجود دارد؟
30در صد □ 60 درصد □ 80 درصد □
13-آیا موافق اجرای طرح زوج و فرد خودرو ها جهت کاهش حجم ترافیک در محدوده خیام و سبزه میدان هستید؟
بله □ خیر□ نظری ندارم□
14-اجرای سیستم پارک سوار در نقاط مختلف شهر قزوین تا چه میزان در کاهش تقاضای سفر
تاثیر داشته است؟
تاثیری نداشته □ تا حدودی□ تاثیر گذار بوده□
15-آیا شما از دوچرخه جهت حمل و نقل های درون شهری استفاده میکنید؟
بله □ خیر□
1-آیا با موضوع کاهش تقاضای سفر آشنایی دارید؟
2-اطلاعات شما در خصوص موضوع دورکاری تا چه میزان است؟
3-به نظر شما هوشمند سازی سیستم حمل و نقل شهری (چراغهای راهنمایی و رانندگی )
قزوین تا چه حد موفق بوده است؟
4-نحوه ی خرید مایحتاج روزانه شما چگونه است؟
5-برای حمل و نقل درون شهری بیشتر مایل به استفاده از کدام وسیله
نقلیه هستید؟
6-وجودمجتمع ادارات شهر قزوین تا چه میزان باعث کاهش تقاضای سفر
شما شده است ؟
7-شما برای انجام امورات بانکی خود از چه روشی استفاده مینمایید؟
8-بازارچه های احداثی در سطح محلات شهر(بازارچه مهدیه، الهیه،مینودر ، ولیعصر و…) تا چه میزان باعث کاهش رفت و آمد به مرکز شهر میشوند؟
9-بازارهای روزانه مستقر در سطح شهررا چگونه ارزیابی میکنید؟
10-شما از چه سامانه الکترونیگی (اپلیکیشن) استفاده میکنید ؟
11-نظر شما در خصوص رفت و آمد اجتماعی خیابان خیام چه میباشد؟
12-آیا در سطح محله شما مراکز خرید جهت رفع مایحتاج روزانه و ارائه خدمات
شهروندی بمیزان کافی وجود دارد؟
13-آیا موافق اجرای طرح زوج و فرد خودرو ها جهت کاهش حجم ترافیک در محدوده
خیام و سبزه میدان هستید؟
14-اجرای سیستم پارک سوار در نقاط مختلف شهر قزوین تا چه میزان در کاهش تقاضای
سفر تاثیر داشته است ؟
15-آیا شما از دوچرخه جهت حمل و نقل های درون شهری استفاده میکنید؟
راهکارهای پیشنهادی
ایجاد زیرساخت های ارتباطی و مخابراتی لازم برای انتقال وجوه جهت خرید از راه دور
ارتقا امنیت در بسترهای ارتباطی به منظور ایجاد اعتماد خریداران و فروشندگان به استفاده از تکنولوژی اینترنت برای خرید
تسهیل دسترسی به اینترنت برای عموم و ارتقاء سرعت اینترنت
توسعه زیرساخت های مناسب جهت تسهیل و تسریع ارسال کالا و رساندن محصولات به دست مشتریان و ارائه آموزشها و آگاهی های لازم به شهروندان و اپراتورهای سیستم
ارزیابی عملکرد پروژه های خرید و خدمات الکترونیک بر اساس نظرسنجی از مردم و مخاطبان این سیستمها
اعمال سیاستهایی که منجر به تعدیل هزینه های ارسال کالا می شود
اقدامات حقوقی مانند اعطای نشان اعتماد از سوی مرکز توسعه تجارت الکترونیکی به فروشگاه های الکترونیک در جهت تامین زیرساختهای حقوقی برای خرید از راه دور
ایجاد مراکز هشدار ، امداد و آگاهی رسانی برای آسیبها ، خطرات و حملات احتمالی. در حقیقت این مراکز میتواند زیرمجموعه ای از پلیس سایبری باشد که از طریق یک پایگاه اطلاع رسانی مجازی ، در بازه های زمانی مشخص، هشدارهایی به منظور آگاه سازی کاربران اینترنتی از حملات اینترنتی احتمالی که خطر ریسک خرید اینترنتی را افزایش میدهند اعلان کند .
ایجاد استراتژی های رقابتی همچون ارائه قیمت های مناسب تر و یا حذف هزینه ی ارسال کالا در فروشگاه های اینترنتی به منظور جذب مردم به استفاده از این خدمات
ایجاد تسهیلات و در نظر گرفتن امتیازاتی به خدمات خرید از راه دور به منظور افزایش تعداد خریداران الکترونیکی در ایام خاص مانند خریدهای مربوط به نوروز
نتیجه گیری
توسعه این خدمات به عنوان جزء کوچکی از مجموعه راهکارهای پیشنهادی برای کاهش مشکلات تراکم ترافیک ، آلودگی های زیست محیطی در کلانشهرها و کنترل هزینه ها ارائه شده است و نحوه به کارگیری و اساساً ضرورت توسعه آن در مناطق مختلف بسته به وسعت و دامنه ی مشکلات حمل و نقل و ترافیک و دلایل آن متغیر است. علاوه بر این مشخص شد که توسعه ی خرید الکترونیکی و دور کاری تاثیر بیشتری بر روی تقاضا و کاهش سفرهای شخصی خواهد داشت تا سفرهای حمل و نقل همگانی.
1- تعیین هزینه سفر با هر یک از مدلهای حمل و نقل دز تهران/معاونت و سازمان حمل و نقل شهرداری تهران
2- جزوه آموزشی شناسایی روشهای مدیریت تقاضای سفر در حمل و نقل شهری/دفتر حمل و نقل و دبیر خانه شورای عالی هماهنگی ترافیک کشور/پاییز 86
3- خلاصه مقالات یازدهمین کنفرانس بین المللی حمل و نقل و ترافیک /اسفند 1390
4- سمانه شریعتی-کاربرد سیاست تقاضای سفر با رویکرد توسعه پایدار-همایش عمران و توسعه پایدار 1389
5- طرح جامع حمل و نقل شهر تهران
6- فصلنامه پژوهشی اقتصاد شهر/سال اول/شماره سوم
7- مدیریت تقاضای سفر/مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران/ش146/پاییز 1391
8- محمد-کرمانشاه-حسین پور زاهدی-همایش ابعاد اقتصادی حمل و نقل/سال1390
9- روزنامه دنیای اقتصاد / 16 فروردین 1396
10- ممدوحی-مجتهدزاده-علیمرادی-مجله فرایند توسعه شماره74-پاییز و زمستان 1389
منابع و ماخذ