مقدمه
امروزه شرکت درمسابقات ورزشی، کسب مدال طلا و ایستادن بر سکوی قهرمانی از آمال و آرزوهای بسیاری از جوانان در سراسر جهان بشمار می رود، به ویژه قهرمانی در بازی های المپیک که در واقع فرصتی است تا بهترین ها در بین ورزشکاران سراسر جهان شناخته شوند. رسیدن به این موفقیت ها هرچند بسیار غرورآفرین ومسرت بخش می باشد ولی متاسفانه گاه رسیدن به این جایگاه بدلایل مختلفی همچون فشارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آنچنان ورزشکاران را تحت تاثیر قرار می دهد که خواسته یا ناخواسته هدف اساسی رقابت های ورزشی که همان افزایش توانایی های جسمی و روحی، سرگرمی مطبوع و تفریحی لذت بخش و یا شرکت در بازی ها و تمرینات جسمانی برای رسیدن به جامعه ای سالم، پویا و توانمند می باشد را به فراموشی سپرده و برای کسب برتری در رقابت های ورزشی به هر وسیله ای متوسل می شوند.
مقدمه
در این مجال تلاش بر این است تا با معرفی مواد دارویی و روشهایی که مورد سوء استفاده ورزشکاران قرار می گیرند و نیز اطلاع رسانی در زمینه عوارض زیانبار ناشی از مصرف این مواد گامی هرچند کوچک در جهت شفاف سازی و سالم سازی فضای ورزش کشور برداشته شود.
تعریف دوپینگ
دو پینگ ((Doping)) در ورزش، به استفاده از مواد و داروهایی گفته می شود که این داروها نیرو و کارایی انسان را تا حد بالایی افزایش می دهد و مصرف آنها توسط سازمانهای مجری و ناظر رقابت های ورزشی ممنوع شده است. البته این تعریف مشخص می کند که مصرف تمام مواد نیرو دهنده نمی تواند جزو مصارف دوپینگی به حساب می رود، عموما داروها ومواد دوپینگی، مواردی هستند که سازمان های اجرا کننده رقابت های ورزشی مصرف آنها را ممنوع کرده است. پس بدین صورت مصرف مواد و داروهای نیروزای غیرمجاز را می توان دوپینگ نامید.
تاریخچه دوپینگ
قدمت دوپینگ در ورزش به دو هزار سال قبل از میلاد برمی گردد، جایی که هومر در نوشته های خود به مصرف قارچ های غنی از پروتئین توسط گروهی از ورزشکاران یونان باستان اشاره نموده است.
کلمه دوپینگ ((Doping)) اصلا” واژه ای است که از آفریقای جنوبی آمده است. در آفریقای جنوبی نوعی مشروبی الکلی باستانی وجود دارد که بنام دوپینگ شناخته می شود. بومی های منطقه آفریفای جنوبی معمولا از این مشروب استفاده می کنند تا بتوانند با استقامت و نیروی زیاد در مراسم محلی خود فعالیت کنند.
تاریخچه دوپینگ
کاربرد واژه دوپینگ کمتر از صد سال قدمت دارد. نخستین مورد مرگ بر اثر مصرف دارو در سال 1886 میلادی در یک مسابقه محلی دوچرخه سواری اتفاق افتاد.
در سال 1910 میلادی دوپینگ برای اولین بار جنبه رسمی و قانونی پیدا کرد بطوریکه در این سال، در یک مسابقه اسب سواری، اسب های مسابقه از نظر مصرف مواد نیروزا مورد آزمایش قرار گرفتند.در المپیک 1954 گزارشاتی مبنی بر استفاده از دارو توسط ورزشکاران شوروی سابق انتشار یافت.مرگ کورت انمار جانسون دوچرخه سوار دانمارکی در سال 1960 رم خبری تکان دهنده برای جهان ورزش بود. تا اینکه اولین آزمایشات دارویی در المپیک به سال 1968 در المپیک زمستانی فرانسه به عمل آمد.
رخدادهای مهم در تاریخ دوپینگ
اولین مورد مرگ ورزشکاران در سال۱۸۸۶ رخ داد که یک دوچرخه سوار به نام لینتون در اثر استفاده بیش از حد داروی تری متیل درگذشت. در مسابقات المپیک یک دونده ماراتن به نام توماس هیکس در اثر مصرف برندی و استریکلین در شرف مرگ قرار گرفت. دهه ۱۹۵۰-روسها از هورمون های مردانه برای افزایش قدرت و نیرو استفاده نمود و آمریکایی ها نیز استروییدها را به این منظور استفاده نمودند. ۱۹۶۰-دوچرخه سوار دانمارکی در المپیک رم به علت مصرف بیش از حد آمفتامین ها فوت کرد.
رخدادهای مهم در تاریخ دوپینگ
۱۹۶۴-افزایش قابل توجهی در ظاهر عضلان ورزشکاران در المپیک دیده شد که شک در مصرف داروها را برانگیخت.
1967- کمیته بین المللی المپیک بعد از مرگ تامی سیمپسون به علت مصرف غیر از آمفتامین ها واکنش نشان داد. ۱۹۶۸-این کمیته با تعریفی از دوپینگ لیست داروهای غیرمجاز را ارایه داد و بدین ترتیب انجام آزمایش در بازیهای المپیک شروع شد. ۱۹۸۸-در المپیک سئول،تست بن جانسون از نظر مصرف استروئید های آنابولیزان خلع و از ورزش محروم گردید. همچنین دو وزنه بردار بلغاری که به مقام نخست المپیک دست یافته بودند به علت دوپینگ محروم شدند.
رخدادهای مهم در تاریخ دوپینگ
۱۹۹۴-دیه گو مارادونا فوق ستاره فوتبال آرژانتین در مسابقات جام جهانی ۱۹۹۴ آمریکا به علت مصرف داروهای محرک از همراهی با تیمش محروم گردید و بدین ترتیب آرژانتین بدون مارادونا از آن دوره مسابقات حذف گردید. ۲۰۰۰-برای مبارزه هر چه شدیدتر با این پدیده شوم،کمیته مبارزه با دوپینگ تشکیل شده و آماده برخورد جدی با متخلفین در مسابقات المپیک ۲۰۰۰ سیدنی می باشد.
قوانین دوپینگ
در صورت استفاده از استروییدهای آنابولیک، داروهای ادرارآور، هورمون های پپتیدی وگلیکوپروتئینی و آنالوگ های آنها یا دستکاری فیزیکی، شیمیایی یا دارویی ادرار محرومیت های زیر اعمال می گردد:
در اولین ارتکاب جرم: دو تا چهار سال تعلیق
در دومین ارتکاب جرم: تعلیق مادام العمر
قوانین دوپینگ
در صورت استفاده از مواد و روش های غیر مجاز به جز مواردی که در بالا ذکر شد:
در اولین ارتکاب جرم به مدت سه تا شش ماه
در دومین بار به مدت دو سال
در سومین ارتکاب به صورت مادام العمر محروم می شود
قوانین دوپینگ
در دوران محرومیت، ورزشکار، صلاحیت انتخاب برای مسابقه در هیچ کدام از مسابقات بین المللی به رسمیت شناخته شده و یا هر مسابقه ای که تحت نظارت فدراسیون ملی باشد را ندارد، محروم از شرکت در سمینار یا همایش است، صلاحیت انتخاب بازی یا هر موقعیت شغلی نظیر داوری، مربیگری، مسئولیت، ریاست، مشاوره و… را ندارد و هرگونه ترفیع، مدال، عناوین و مقامهایی که در هنگام یا پس از تاریخ دوپینگ کسب کرده است از وی سلب خواهد شد. هر ورزشکار، مربی، داور، رییس، مشاور یا هر شخصی که در رابطه با مواد ممنوعه یا روش های ممنوعه مجرم شناخته شود، در همان اولین ارتکاب جرم به طور مادام العمر محروم می گردد.
تست دوپینگ
در اکثر مسابقات ملی و بین المللی برای جلوگیری از عوارض زیان بار و دردناک دوپینگ و همچنین اجرای جوانمردانه و شرافتمندانه مسابقات تمهیدات بسیار سختگیرانه ای اندیشیده می شود که از مهمترین آنها می توان به التزام ورزشکاران به انجام آزمایشات متعددی جهت اطمینان از عدم دوپینگ ورزشکاران شامل تست خون، ادرار و … قبل، حین و بعد از رقابتها اشاره کرد.
بدلیل حساسیت این تست ها، نمونه مورد نیاز آنها طی مراحل بسیار دقیق که شامل ابلاغ به ورزشکار، مراقبت و نظارت بر نمونه گیری از ورزشکار و گرفتن نمونه در شرایط مشخص می باشد از ورزشکار تهیه می شود. با انجام تست ها در این شرایط و آنالیز نمونه ها با روشهای بسیار دقیق دستگاهی انتظار می رود امکان هرگونه سوء استفاده و شرکت ورزشکاران متخلف در مسابقات ورزشی از ورزشکاران سلب گردد.
دوپینگ خونی
تزریق خون به یک فرد با سطح طبیعی گلبول قرمز در جهت افزایش هموگلوبین را دوپینگ خونی میگویند.
هدف از این کار افزایش توانایی حمل اکسیژن در خون و بنابراین افزایش قدرت استقامتی آن شخص میشود. انتقال خون میتواند از یک دهنده با گروه خونی مشابه و سازگار انجام شود و یا تزریق مجدد خون فرد به خودش بعد از یک دوره ذخیره صورت گیرد بدین ترتیب افزایش ناگهانی توده گلبول های قرمز با انتقال گلبول ها به فرد موجب افزایش توان هوازی حداکثر و آمادگی جسمانی هوازی می گردد. با توجه به اینکه دوپینگ خونی مقاومت را افزایش می دهد. استفاده از آن در ورزش های استقامتی مانند اسکی، دوماراتن و دوچرخه سواری گزارش شده است.
دوپینگ خونی
با افزایش تعداد گلبول های قرمز خون، دوپینگ خون موجب می شود خون غلیظ شود. این غلظت خون موجب می شود قلب برای پمپاژ خون در سراسر بدن سخت تر عمل کند. در نتیجه، دوپینگ خون ریسک لخته شدن خون، حمله قلبی و سکته را افزایش می دهد.
حدود ۲۰ دوچرخه سوار اروپایی در نتیجه ی دوپینگ خون در طول ۲۵ سال گذشته فوت کرده است.
دوپینگ خون از طریق تزریق موجب ریسک های اضافی می شود. خون آلوده میتواند بیماری های عفونی مانند HIV ، هپاتیتB ,C را شیوع دهد.
در طول زمان، تزریقات خونی مکرر می تواند موجب افزایش خطرناک آهن در بدن شود. تزریقات خونی ذخیره شده نا مناسب و به طور نامناسب مدیریت شده میتواند موجب آسیب ریوی حاد و عفونت باکتریایی شود
دوپینگ سودا
سودا نام تجاری جوش شیرین است. مصرف بی کربنات سدیم یا جوش شیرین موجب قلیایی شدن خون می شود و قلیایی شدن خون باعث می شود که اسید لاکشیک دیرتر تشکیل گردد و همن امر موجب می شود که ورزشکار دیرتر خسته شود در تمرینات شدید ورزشی میزان اسیدلاکشیک عضلات افزایش یافته و سیستم انرژی عضله را از کار می اندازد و در نتیجه این امر ضعف و ناتوانی در عضلات و در کل ایجاد خستگی می کند.
دوپینگ سودا
مقدار جوش شیرین که ورزشکار باید بخورد تا خون وی قلیایی شود. ایجاد عوارض شدیدی مانند دل پیچه و اسهال شدید می کند. بنابراین خوردن جوش شیرین بدین منظور عملی نیست. به روش تغذیه ای نیز می توان خون را قلیایی کرده و تشکیل اسید کوکتیک را به تاخیر انداخت بسیاری متخصصین طب ورزش عقیده دارند که اکثر مواد غذایی قلیایی کننده کارآیی ورزش را بالا می برد.
اکثرا توافق دارند که بهتر است 20 درصد انرژی ورزشکار از غذاهای اسیدی کننده و 80 درصد دیگر از غذاهای قلیایی کننده تامین شود.
دوپینگ دارویی
داروهای محرک های سیستم اعصاب مرکزی
داروهای مخدر
استروییدهای آنابولیک
هورمون رشد
انسولین
داروهای ادرار آور
داروهای بتابلاکر
داروهای محرک های سیستم اعصاب مرکزی
این داروها در درمان جهت افزایش هوشیاری،رفع خستگی،کاهش اشتها،درمان برخی اختلالات خواب آلودگی و نیز در فزون فعالیتی کودکان بکار می روند.داروهایی از این دسته که در ورزش مورد استفاده نابجا قرار می گیرند، شامل کوکائین،آمفتامین،کافئین و پروپانول آمین هستند.طبق بررسی های به عمل آمده بیش از میلیون ها نفر از جوانان کوکائین مصرف می کنند.محرک های سیستم اعصاب مرکزی توسط ورزشکاران برای افزایش میزان انرژی،دقت و تمرکز حواس،تحریک رفتاری و بالابردن سطح هوشیاری استفاده می شوند.این داروها در حدود ۲۰ درصد از مجموع سوء استفاده های دارویی را بخود اختصاص می دهند.
داروهای مخدر
این داروها اغلب برای پنهان کردن درد و آسیب در حین فعالیت های ورزشی بکار می روند بطوری که در صورت استفاده از این داروها ورزشکار حتی در صورت آسیب دیدگی جدی در طی مسابقه نیز متوجه درد ناشی از آسیب دیدگی نشده و به فعالیت ورزشی خود ادامه می دهد. واضح است که اینکار چه عوارض زیان بار و جبران ناپذیری می تواند برای سلامت ورزشکار به همراه داشته باشد. علاوه بر این خود این داروها با عوارضی همچون اعتیاد، اختلالات تنفسی، خواب آلودگی، عدم تعادل و کاهش تمرکز همراه هستند. از مهمترین داروهای ضد دردهای مخدر می توان به مرفین، هروئین، ترامادول و کدئین اشاره کرد.
استروییدهای آنابولیک
ساختار اصلی این داروها به تستوسترون بر می گردد که یک هورمون مردانه بوده و توسط بیضه ها ساخته می شود. بطور کلی دو نوع اثر شایع و نشاخته شده در مورد این داروها عبارتند از اثرات آندروژنی و اثرات آنابولیک که بیشتر عوارض آنها مربوط به اثرات آندروژنی می باشد. این داروها سبب کاهش احساس فشارهای جسمی و روحی توسط ورزشکار در زمان وارد شدن استرس های ناشی از فعالیتهای شدید می شوند. علاوه بر آن ورزشکاران با هدف حجیم کردن توده عضلانی و افزایش قدرت عضلانی نیز از این داروها سوء استفاده می کنند.
استروییدهای آنابولیک
عوارض جانبی استروئیدهای آنابولیزان بصورت عوارض جانبی ظاهری و داخلی طبقه بندی می شوند. عوارض ظاهری مانند ریزش مو (غیرقابل برگشت)، پر مویی مردانه در زنان، آکنه، کشش پوست بوده و عوارض داخلی شامل افزایش کلسترول، کاهش اسپرم، سکته مغزی و قلبی، انواع سرطان بویژه کبد و پروستات، ناباروری و عقیمی دائمی می باشد.
هورمون رشد
هورمون رشد نظیر تیروئید نقش اساسی در رشد و تکامل انسان دارد. تنظیم فیزیولوژیک هورمون رشد یک فرایند پیچیده می باشد. عوامل سیستمیک مانند کاهش قند خون، استرس و ورزش باعث ترشح هورمون رشد می گردند. ورزشکاران عمدتاً با هدف کسب توده عضلانی بیشتر و تقلیل چربی بدن به مصرف آنها روی می آورند. از عوارض زیانبار هورمون رشد دیابت، کم کاری تیروئید، التهاب مفاصل، احتباس مایع در بدن و بزرگ شدن قلب می باشد.
انسولین
انسولین هورمونی است که از لوزالمعده ترشح می گردد و باعث کاهش قند خون می شود. این هورمون در کبد وظیفه افزایش ذخیره گلیکوژن و در عضله وظیفه افزایش پروتئین، لیپولیز و انتقال گلوکز به داخل سلول را به عهده دارد. ورزشکاران با هدف سوخت و ساز بیشتر از طریق مصرف این دارو درصدد هستند به افزایش حجم عضلانی کمک کنند غافل از آنکه عوارض انسولین بسیار خطرناک و غیرقابل جبران است. مهمترین آن خطر پایین آمدن ناگهانی قند خون است که مرگ ورزشکار را بدنبال خواهد داشت. سایر عوارض این دارو شبیه عوارض هورمون رشد می باشد.
داروهای ادرار آور
این داروها با عملکردهای متفاوت بر آب و الکترولیت های بدن (سدیم، پتاسیم و …) باعث خروج آب از بدن می شود. ورزشکاران با هدف کاهش سریع وزن و رسیدن به رده وزنی مورد نظر و رفع احتباس آب ناشی از استروئیدهای آنابولیزان و همچنین پوشش دادن مصرف داروهای غیرمجاز از داروهای ادرار آور همچون فروزماید و اسپیرونولاکتون استفاده می کنند. از عوارض این داروها می توان به مواردی نظیر نارسایی کلیه، قلب و همچنین گرفتگی عضلانی و احشایی اشاره کرد.
داروهای بتابلاکر
داروهای بتابلاکر داروهایی هستند که در رابطه با بیماری های قلبی و عروقی، فشارخون و درمان برخی از آریتمی ها بکار می روند. ورزشکاران خاصی از این دارو با هدف بی حرکتی، کاهش ضربان قلب، کاهش استرس در ورزشهایی نظیر تیراندازی و گاهی با هدف کاهش لرزش عضلانی ناشی از اضطراب در ورزشهای فیزیکی شدید، سوء استفاده می کنند. داروهایی مانند پروپرانولول، و آتنولول از جمله این داروها محسوب شده و عوارض سوء شدیدی مانند نارسایی قلبی، خستگی، تنگی برونش، افزایش مقاومت راه هوایی، توهم و کابوس شبانه را دارا می باشد.
منابع
http://bilimsel.blogfa.com/post/15
http://dme.behdasht.gov.ir/index.aspx?siteid=1&pageid=157&newsview=7842
با تشکر فراوان از توجه شما عزیزان