درس دوم: عرب پیش از اسلام «۱»
منبع: کتاب فراز هایی از تاریخ پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله
نویسنده:آیت الله سبحانی حفظه الله
بسم الله الرحمن الرحیم
قبایل اصلی عربستان
قبایل اصلی عربستان
شبه جزیره عربستان از زمان های گذشته مسکنِ قبایل زیادی بوده، که برخی از آنان در طی حوادث نابود گردیده اند.
ولی در تاریخِ این سرزمین، سه قبیله که تیره هایی از آنها جدا شده است، بیش از همه نام و نشان دارند:
۱- «بائده» آن به معنای نابود شده است، زیرا این قوم بر اثر نافرمانی های پیاپی، به وسیله بلاهای آسمانی و زمینی نابود گشتند. شاید آنان همان قوم عاد و ثمود بودند؛ که در قرآن مجید از آنها به طور مکرر یاد شده است.
قبایل اصلی عربستان
۲- «قحطانیان»: فرزندان یعرب بن قحطان، که در «یمن» و سایر نقاط جنوبی عربستان مسکن داشتند، و آنان را عرب اصیل می نامند و یمنی های امروز، و قبیله های «اوس» و «خزرج»، که در آغاز اسلام دو قبیله بزرگ در مدینه بودند، از نسل قحطان می باشند. هرچه درباره تمدن عرب قبل از اسلام گفته می شود، همگی مربوط به همین گروه؛ آن هم در سرزمین یمن، می باشد.
قبایل اصلی عربستان
3- «عدنانیان»: فرزندان حضرت اسماعیل، فرزند ابراهیم خلیل علیه السلام می باشند.
ابراهیم مامور شد، که فرزند خود اسماعیل را با مادر وی «هاجر»، در سرزمین مکه جای دهد، ابراهیم علیه السلام هر دو را از خاک فلسطین به سوی دره عمیقی (مکه) که بی آب و علف بود، حرکت داد، دست لطف و مهر پروردگار جهان به سوی آنان دراز گردید و چشمه زمزم را در اختیار آنان گذارد، اسماعیل با قبیله «جرهم»، که در نزدیکی مکه خیمه زده بودند، وصلت نمود. فرزندان زیادی نصیب وی شد، که یکی از آنها «عدنان» است که با چند واسطه، نسب وی به اسماعیل می رسد.
فرزندان عدنان، به تیره های گوناگونی تقسیم شدند و از میان آنان قبیله ای که شهرتی به دست آورد، قبیله قریش و در میان آنان بنی هاشم بودند.
اخلاق عمومی عرب
به طور کلی اوصاف عمومی و پسندیده عرب را می توان در چند جمله خلاصه نمود:
اعراب زمان جاهلی و به خصوص فرزندان عدنان، طبعاً سخی و مهمان نواز بودند، کمتر به امانت خیانت می کردند؛
پیمان شکنی را گناه غیرقابل بخششی می دانستند؛
در راه عقیده فداکار بودند و ازصراحت لهجه کاملًا برخوردار بودند؛
اخلاق عمومی عرب
حافظه های نیرومندی برای حفظ اشعار و خطبه ها در میان آنان پیدا می شد؛
و در فنّ شعر و سخنرانی سرآمد روزگار بودند؛
شجاعت و جرات آنان ضرب المثل بود؛
در اسب دوانی و تیراندازی مهارت داشتند؛
فرار و پشت به دشمن را زشت و ناپسندیده می شمردند.
یک رشته فساد اخلاق، دامنگیر آنها شده بود که جلوه هر کمالی را از بین برده بود.
امیرمومنان ع در یکی از خطبه های خود، اوضاع عرب پیش از اسلام را چنین بیان می کند: «خداوند، محمدصلی الله علیه و آله را بیم دهنده جهانیان، و امین وحی و کتاب خود مبعوث نمود. و شما گروه عرب در بدترین آیین و بدترین جاها به سر می بردید. در میان سنگلاخ ها و مارهای کر (که از هیچ صدایی نمی رمیدند) اقامت داشتید. آب های لجن را می آشامیدید و غذاهای خشن (مانند آرد هسته خرما و سوسمار) می خوردید و خون یکدیگر را می ریختید، و از خویشاوندان دوری می کردید، بت ها در میان شما سرپا بود، از گناهان اجتناب نمی نمودید». «نهج البلاغه»، خ 26
فساد اخلاقی عرب
اخلاق عمومی عرب
۶- خیانت به مالِ یتیم حرام است. 7- اساسِ آیین من عدالت است و کم فروشی حرام می باشد. 8- هیچ کس را به بیش از توانایی خود تکلیف نمی کنیم. 9- زبان و گفتارهای انسان که آیینه تمام نمای روحیات او است، باید در راه کمک به حق و حقیقت به کار افتد و جز راست نباید بر زبان جاری شود، اگرچه بر ضرر گوینده باشد. 10- به پیمان هایی که با خدا بسته اید، احترام بگذارید. این ها سفارش های خدای شما است که باید از آن پیروی کنید.
آیه های ۱۵۱و۱۵۲ سوره ی انعام آشکارا می رساند که چه بیماری های مزمن اخلاقی، زندگی عرب جاهلیت را تهدید می کرد:
بگو: بیایید، من اهداف رسالت خود را تشریح کنم اهداف من عبارتند از:
1- من برای این مبعوث شده ام، که شرک و بت پرستی را از بین ببرم. 2- در سرلوحه برنامه من احسان و نیکویی به پدر و مادر قرار گرفته است. 3- در آیین پاک من، فرزندکشی به منظور ترس از فقر، زشت ترین عمل شمرده می شود. 4- برای این برانگیخته شده ام که، بشر را از کارهای زشت دور کنم و از هر پلیدیِ پنهان و آشکار باز دارم. 5- در شریعت من آدم کشی، و خونریزی بناحق اکیداً ممنوع است، و این ها سفارش های خدا است تا بیندیشید.
مذهب در عربستان
وقتی ابراهیم خلیل، پرچم یکتاپرستی را در محیط حجاز برافراشت، گروهی به او پیوستند. اما درست معلوم نیست که تا چه اندازه آن رادمرد الهی، توانست آیین توحید را گسترش دهد، وصفوف فشرده ای را از خداپرستان تشکیل دهد.
مذهب در عربستان
بت پرستی در محیط مکه، پس از ابراهیم خلیل علیه السلام به کوشش «عمرو بن قصی» انجام گرفت. ولی به طور مسلّم در روزهای نخست به اینصورت گسترده نبود، بلکه روز نخست آنها را شفیع دانسته؛ آنگاه گام فراتر نهاده، کم کم آنها راصاحبان قدرت پنداشتند.
مذهب در عربستان
بت هایی که دور کعبه چیده شده بود، مورد علاقه و احترام همه طوائف بوده؛
اما بت های قبیله ای تنها مورد تعظیم یک دسته خاصی بود و برای اینکه بت هر قبیله محفوظ بماند، برای آنها جاهایی معین می کردند و کلیدداری معابد، که جایگاه بتان بود به وراثت دست به دست می گشت.
مذهب در عربستان
بت های خانگی، هر شب و روز میان یک خانواده پرستش می شد؛ هنگام مسافرت خود را به آنها می مالیدند؛ و در حال مسافرت برای عبادت خود، سنگ های بیابان را می پرستیدند؛
مذهب در عربستان
«لات»، مادر خدایان به شمار می آمد؛ معبدش نزدیکِ «طائف» قرار داشت و به صورت سنگ سفیدی بود که پرستش می شد. «منات»، خدایِ سرنوشت و پروردگار مرگ و اجل بود، که معبدش بین مکه و مدینه بود.
«لات» و «عُزّی» را ابوسفیان در روز احد، همراه خویش آورده بود، و از آنها استمداد می جست.
مذهب در عربستان
اهالی مکّه، علاقه مفرطی به حرم داشته و هنگام مسافرت سنگ هایی از آن همراه خود برده، و در هر منزلی فرود می آمدند، آنها را نصب کرده و می پرستیدند. و شاید اینها همان «انصاب» باشند که به سنگ های صاف و بی شکل تفسیر شده؛
و در برابر آنان «اوثان» است که به سنگ های شکل دار وپرنقش و نگار و تراشیده معنی گردیده است. و اما «اصنام» بت هایی بودند، که آنها از زر و سیم ریخته و یا از چوب تراشیده می شدند.
پایان جلسه دوم
اللهم صلی علی محمد و آل محمد
و عجل فرجهم