اخلاق در خانواده از دیدگاه آیت الله مظاهری


عنوان:
اخلاق در خانواده از دیدگاه آیت الله مظاهری

گرد آورنده:

شماره دانشجویی:

استاد مربوطه:

بهار 96

فهرست
چکیده 3
1-مقدمه 3
2- آیت الله مظاهری 4
2-1- تالیفات آیت الله مظاهری 5
3- ابعاد مختلف اخلاق در خانواده از دیدگاه آیت الله مظاهری 5
3-1- عفو و بخشش 5
3-1-1- آثار گذشت 7
3-2- آوردن لقمه حلال در خانواده 11
3-2-1- استفاده از مال حرام در زمان بارداری 11
3-3- تعریف و تمجید از اعضای خانواده 11
3-4- حجاب و عفاف 12
3-5- صبر در خانواده 17
3-5-1- نقش صبر در تحکیم نظام خانواده 17
3-6- محبت در خانواده 18
3-7- تربیت فرزند شایسته 19
3-7-1- ثبت گناه و ثواب فرزند، در پرونده اعمال پدر و مادر 20
3-8- مشورت با فرزندان 23
4- نتیجه گیری 24
مراجع 25

چکیده
بسیاری از وقت ها که خود انسان دچار خطا و کاستی می شود، از اطرافیان و خانواده انتظار گذشت دارد، درحالی که در برخورد با دیگران ذره ای گذشت و چشم پوشی از خود نشان نمی دهد. اخلاق در خانواده و نحوه ی رفتار اعضای خانواده از مهمترین مسائل اخلاقی دین مبین اسلام می باشد یکی از اصلی ترین ارکان حفظ بنیان خانواده داشتن اخلاق مطابق با فطرت پاک آدمی می باشد در جوامع غربی امروزه تمامی فسادها و تزلزل خانواده از عدم وجود اخلاق سرچشمه می گیرد. به همین دلیل توصیه اکید مراجع تقلید ما رعایت اصل اخلاق می باشد اما داشتن راه روشی روشن و با جزییات دقیق که بتواند مانند لوحی راه را نشان دهد همیشه لازم می باشد به لطف و زحمات بی دریغ یکی از دانشمندان برجسته اسلام کلیه موارد لازم در ارتباط به اخلاق خانواده در قالب کتاب و سخنرانی صوتی بیان شده است از مهمترین نکات اخلاقی در این منابع ماندگار از آیت الله مظاهری می توان به گذشت، حفظ احترام، رعایت حجب و حیا، پرهیز از کسب روزی حرام و … اشاره کرد. که در این پژوهش سعی کرده ایم برداشتی مختصر از بیانات این عزیز داشته باشیم.
1-مقدمه
قرآن، کتاب هدایت و سعادت بشری و منبع شایسته ای برای درک مفاهیم و مسایل ازدواج است. بر خلاف دیگر کتاب های مقدس که رهبانیت و تجرد را مقدس می شمارند یا آزادی و بی بند و باری در اخلاق جنسی را پیشنهاد می کنند، قرآن راه میانه را برگزیده است. خداوند متعال می فرماید.
وَابْتَغِ فِیمَا آتَاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَهَ وَلَا تَنسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا وَاَحْسِن کَمَا اَحْسَنَ اللَّهُ اِلَیْکَ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِی الْاَرْضِ اِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْمُفْسِدِینَ ؛ و به آنچه خدایت داده است، برای آخرت را بجوی و سهم خود را از دنیا فراموش مکن و هم چنان که خدا به تو نیکی کرده است، نیکی کن و در زمین فساد مجوی، زیرا خدا، فسادگران را دوست نمی دارد(سوره ۲۸: القصص – جزء ۲۰ آیه 77).
بر اساس همان قاعده کلی ـ وابستگی دیدگاه هر دین و ملتی درباره ازدواج به دیدگاه آن درباره ی زن ـ هرگاه در جامعه ای زن جایگاه حقیقی خود را به دست آورده، ازدواج نیز از اهمیت فراوانی برخوردار شده است. بر عکس، هرگاه در جامعه ای، انسانیتی برای زن فرض نشود و تنها مانند کالای قابل خرید و فروش بدان بنگرند، می توان حدس زد که جایگاه ازدواج در آن جامعه چگونه خواهد بود. رعایت موارد اخلاقی برای حفظ چارچوب خانواده و پایستگی پیوند ازدواج امریست ضروری. در این تحقیق بر آن شدیم تا از منابع ارزشمند آیت الله مظاهری در مورد این اصل مهم استفاده نموده و نگاهی اجمالی بر رهنمودهای این عزیز داشته باشیم.امید است این مجموعه هرچند ناکافی اما جهت بهبود بنیان مقدس خانواده مفید واقع شود(اخلاق در خانواده آیت الله مظاهری فصل سوم).
2- آیت الله مظاهری
آیت الله حسین مظاهری در سال ۱۳۱۲ هجری خورشیدی در "تیران"، از شهرهای استان اصفهان در خانواده ای مذهبی و روحانی به دنیا آمد. تقید به شریعت از ویژگی های برجسته خانواده او به ویژه پدرش، حسن مظاهری بود که این مسئله، سهم بسزایی در رشد و تعالی روحی او و علاقه مندی اش به حوزه علمیه داشت. مظاهری، سالیان بسیاری در حوزه های علمیه علاوه بر دروس اخلاق به تدریس دروس مختلف فقهی، اصولی، فلسفی، اقتصاد اسلامی و… پرداخته است. او چندین بار، شرح منظومه، نهایهالحکمه و بخش هایی از اسفار اربعه را تدریس نموده و از سال ۱۳۵۶ تا کنون به تدریس دروس خارج فقه و اصول اشتغال داشته است. وی طی این سالها بسیاری از ابواب فقهی ازجمله ولایت فقیه و همچنین بیش از پنج دوره کامل مباحث علم اصول فقه و یک دوره مبحث قواعد فقهیه را در حوزه علمیه قم و اصفهان تدریس کرده است. او در ضمن تدریس از تالیف و پژوهش نیز غافل نبوده و کتاب های فراوانی را به میراث مکتوب شیعه افزوده است.
2-1- تالیفات آیت الله مظاهری
از مهمترین تالیفات ایشان شامل موارد زیر می باشد.
الحاشیه علی العروه الوثقی، توضیح المسائل، مناسک حجّف دراسات فی الاخلاق و شئون الحکمه العملیه، عوامل کنترل غرایز در زندگی انسان، جهاد با نفس، اخلاق فرماندهی، اخلاق در خانه و اخلاق در اداره.
3- ابعاد مختلف اخلاق در خانواده از دیدگاه آیت الله مظاهری
3-1- عفو و بخشش
عفو و بخشش، یعنی روح گذشت از کوتاهی دیگران و نادیده گرفتن خطاهای آنان، نمونه ای از اخلاق نیک و بزرگی روح و نیز از آداب معاشرت است؛ زیرا در زندگی کمتر کسی دیده می شود که حقی از او تباه نشده و دیگران حرمت او را نشکسته باشند.
بهترین عبادت ها در اسلام این است که زن خدمت کند به شوهر یا شوهر خدمت کند به همسرش. شما می دانید شهادت در راه خدا بزرگترین فضیلت است. درروایات می خوانیم آن خانمی که خدمتگذار شوهرش باشد، غذائی بپزد، ظرفی بشوید، سفره ای پهن کند سفره ای بردارد پروردگار عالم ثواب یک شهید را در نامه اعمالش می نویسد. و درروایات می خوانیم اگر یک آقائی خدمت کند در خانه تا خانمش کمتر زحمت بکشد یا در خارج خانه زحمت بکشد تا زن و بچه اش در رفاه و آسایش باشند ثواب یک شهید در نامه اعمالش می نویسند اخلاق در خانواده آیت الله مظاهری فصل سوم.
"الکاد علی عیاله کالمجاهد فی سبیل الله"(اصول کافی).
بلاترین خدمت، بالاترین عبادت خدمت کردن در خانه است و اگر می خواهید برکت در خانه شما باشد، فضل و رحمت خدا در خانه های شما باشد، ملائکه رفت و امد در خانه ی شما داشته باشند و بالاتر از این اگر می خواهید یک نسل مبارکی تحویل جامعه بدهید و اگر می خواهید عمر شما با برکت باشد، زندگی شما با برکت باشد مواظب باشید رابطه ی شما با خدا در خانه محکم باشد. و از چیزهائی که رابطه با خدا را خیلی محکم می کند الفت بین زن و شوهر است. خوشا به حال آن مردهائی که زن هایشان از آنها راضیند و خوشا به حال آن زن هائی که شوهرانشان از دست آنها راضیند. وقتی چنین باشد خدا از دست اینها راضی است. اما بدا به حال آن مردی که زنش از دست او راضی نباشد و بدتر از آن وای بر آن زنی که شوهر از او راضی نباشد حتماً جهنمی است. دیگر برکت خدا در آن منزل نیست. دیگر فضل خدا، نسل مبارک، عمر مبارک در آن خانه نیست.
شرط پایداری زندگی اجتماعی نیز عفو و گذشت است. اگر همه مردم در گرفتن حقوق خویش دقیق و جدی باشند و از کوچک ترین لغزش دیگران چشم نپوشند، زندگی، بسیار تلخ خواهد شد و روح صفا و صمیمیت به کلی رخت برخواهد بست.
ازاین رو، خداوند عالم در قرآن به ما دستور "عفو" و "صفح" داده است، "وَلْیعْفُوا وَلْیصْفَحُوا"(نور آیه 22) عفو حالتی است که چنانچه انسان آن را داشته باشد، با وجود دیدن عیب ها و اشتباه های دیگران، از آن می گذرد، ولی اگر کسی صفح را داشته باشد، دارای سعه صدر می شود. در نتیجه، بدی ها کاستی ها و خطاهای دیگران را هرگز نمی بیند. حضرت رسول(ص) به عتبه فرمود: "می خواهی تو را خبر دهم به افضل اخلاق اهل دنیا و آخرت؟ نزدیکی کن به هر که از تو دوری کند و بخشش کن بر کسی که تو را محروم سازد و گذشت کن از آن کسی که بر تو ظلم نماید" و روایت می کنند که حضرت موسی(ع) عرض کرد: "پروردگارا! کدام یک از بندگان تو نزد تو عزیزترند؟ فرمود: آن که در وقت قدرت و توانایی عفو نماید".
و همین قدر فضل و شرافت از برای عفو و بخشش کافی است که از نیکوترین صفات پروردگار است و در مقام ستایش، او را به این صفت زیبا یاد می کنند. امام زین العابدین(ع) در مناجات خود می گوید: "انت الذی سمیت نفسک بالعفو فاعف عنی؛ تویی که خود را به عف و گذشت نام برده ای، پس در گذر از من".
بدیهی است گذشت و خطاپوشی، از ویژگی های نیکویی است که باید مرد و زن در کانون خانواده، پایبندی به آنها با یکدیگر رفتار کنند، همچنان که این خصلت در سیره ائمه معصوم و انبیای الهی(ع)، جلوه تام دارد. آنان بسیار با گذشت و خطا پوشند. نمونه هایی چون گذشت امام حسن مجتبی(ع) از مرد شامی و اکرام و اطعام او. همچنین چشم پوشی حضرت یوسف(ع) از گناه برادرانش و زلیخا، سرمشقی است برای روندگان راه اولیای خدا. یوسف نبی از ستم بزرگی که برادرانش در حق او کردند، در اوج عزت و قدرت، با بزرگواری و جوانمردی گذشت کرد و به آنان فرمود: "شما مرا عزیز مصر کردید". از جرم زلیخا نیز گذشت و سال های سخت زندان را به هیچ انگاشت.
3-1-1- آثار گذشت
برخی از آثار پرخیر و برکت گذشت و بخشش در روابط زوجین و دیگر اعضای خانواده از دیدگاه آیت الله مظاهری عبارتند از:
1. آمرزش گناهان و افزایش ایمان
چشم پوشی و بخشش، از نشانه های ایمان و مکارم اخلاق است. کسی که خطاهای دیگران را نادیده بگیرد، خدای متعال نیز از گناهان او می گذرد و او را مشمول رحمت و آمرزش قرار می دهد:
وَ لْیَعْفُوا وَ لْیَصْفَحُوا اَ لا تُحِبّونَ اَنْ یَغْفِرَ اللّهُ لَکُمْ وَ اللّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ. (نور: 22)
بنابراین آیه و دیگر آیات، مربوط دراین باره صبر و خویشتن داری و فرو نشاندن خشم در برابر بدی ها و خطاهای دیگران، به ویژه نزدیکانی که همه روزه ساعت های زیادی را کنار آنها سپری می کنم، آمرزش حضرت حق را به دنبال دارد.
از طرفی وقتی همسر و فرزندانتان به سبب خوش رفتاری تان، از شما راضی باشند، بدانید که در زمره بهترین مسلمان ها هستند؛ زیرا رسول خدا(ص) بارها می فرمود: خیرکم خیرکم لاهله و انا خیرکم لاهله. (کنز العمال ج 17 – المرشد 1)

بهترین شما آنهایی هستند که برای زنان خود بهترند و من بهترین شما هستم درباره همسرانم.
و نیز در حدیثی دیگر می خوانیم: "هرکس محبتش به همسر خود بیشتر باشد، ایمانش به خداوند زیادتر است".
2. عفو مایه صفا، صمیمیت و سرافرازی
بسیاری از وقت ها که خود انسان دچار خطا و کاستی می شود، از اطرافیان و خانواده انتظار گذشت دارد، درحالی که در برخورد با دیگران ذره ای گذشت و چشم پوشی از خود نشان نمی دهد. کسی که انتظار دارد دیگران خطاهای او را نادیده بگیرند، خود نیز باید از بدی های آنان بگذرد و لغزش هایشان را نادیده انگارد تا از جرم و کوتاهی او درگذرند. اگر کسی بدی های اعضای خانواده را با بدی پاسخ گوید و انتقام جویی کند، با این گونه برخورد، کینه و دشمنی آنها را برمی انگیزد، ولی هرگاه بدی را با نیکی و نرمی پاسخ گوید، می تواند از این راه، طرف مقابل را شرمسار و آگاهانه همراه خود سازد و کینه و دشمنی او را به دوستی و رافت تبدیل کند، چنان که خداوند در قرآن می فرماید:
وَ لا تَسْتَوِی الْحَسَنَهُ وَ لاَ السّیِّئَهُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ اَحْسَنُ فَاِذَا الّذی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَداوَهٌ کَاَنّهُ وَلِیٌ حَمیمٌ. (فصلت: 34)
و نیکی با بدی یکسان نیست. [بدی را] به آنچه خوب تر است دفع کن. آن گاه کسی که میان تو و میان او و دشمنی است، گویی دوستی یکدل می گردد.
همچنین، در حدیثی از رسول خدا(ص) نقل شده که فرمود: "عفو و بخشش را شیوه خود قرار دهید؛ زیرا بخشش و گذشت جز بر عزت انسان نیفزاید. پس در برابر یکدیگر گذشت داشته باشید تا خدا شما را عزیز کند".
در روایت دیگری از آن حضرت آمده است "هرگز مردی از ستمی که بر او رفته است، درنمی گذرد، جز اینکه خدا بر عزتش بیفزاید".
بدین ترتیب، با کمی بخشش و نادیده گرفتن خطای دیگران، می توان به آسانی فضایی آکنده از صمیمیت و دوستی را ایجاد کرد و بر عزت و احترام خود و خانواده افزود. پس هرگاه با خطاهای یکدیگر روبه رو شدید، چشمه های زلال رافت و گذشت، بر قلب هایتان جاری کنید و سنگ ریزه های خطا و عیب دیگران را از آن بروبید تا نهال عشق و محبت، در کانون گرم خانواده تان جوانه بزند و زندگی ای سراسر شور و حال و معرفت و معنویت هدیه بگیرید.
3. تهذیب نفس
محیط خانه می تواند محلی برای سلوک و عروج و تکامل مرد و زن و نیز فرزندان باشد، به ویژه اگر سعه صدر داشته باشند. بدون تردید، هرگاه کسی به انسان ستمی روا می دارد، حس انتقام جویی او را برمی انگیزد. ولی انسان نباید اسیر هواها و غرایز حیوانی باشد، بلکه باید با هوای نفس و خواسته دل بستیزد و به وسوسه های شیطانی توجهی نکند؛ زیرا انسان والاتر از این است که پایبند این گونه غرایز شیطانی باشد.
چون این گونه رفتار کردن با کسی که به انسان ظلم کرده، کاری است بس بزرگ و باارزش، قرآن دراین باره می فرماید:
وَ ما یُلَقّاها اِلاّ الَّذینَ صَبَرُوا وَ ما یُلَقّاها اِلاّ ذُو حَظٍّ عَظیمٍ. (فصلت: 35)
و این [خصلت] را جز کسانی که شکیبا بوده اند، نمی یابند و آن را جز صاحب بهره ای بزرگ، نخواهند یافت.
چه خوب است که هیچ یک از افراد خانواده، سبب رنجش قلب دیگری نشوند. بهتر است با هم قرار بگذارند که هرگاه یکی عصبانی می شود، دیگری کاملاً سکوت کند، حرف های او را هیچ به دل نگیرد و مهار خود را به دست خشم و هیجان منفی ندهد تا آزرده خاطر شود.
4. آرامش فرد و خانواده
چشم پوشی، گذشت و مقابله به مثل نکردن در برابر بدی ها، برای خانواده، آرامش و سلامت به ارمغان می آورد و موجب می شود آنان در کانونی پر از صلح و صفا زندگی کنند و در پی آن، کودکانشان را با تندرستی و نشاط رشد دهند.
اگر می خواهید فرزندانتان از نظر روحی سالم باشند، باید در خانه "سخت گیری" و "بهانه جویی" نکنید، از "منفی نگری" بپرهیزید، "سعه صدر" داشته باشید و در رابطه با همسر و فرزندانتان از خود، گذشت و نرمی نشان دهید. نگذارید سخنان تند و نیش دار و کردار بد، صفا و دوستی و محبت را از میان ببرد و زمینه را برای رشد دیگر اختلاف ها، کدورت ها و نابسامانی ها فراهم سازد. یادمان باشد همه اتفاق هایی که پیش چشم فرزندانمان در محیط خانه رخ می دهد، در رفتارشان بازتاب می یابد و فراموش نکنیم که قرار است، ما با همسرمان سال های سال زندگی کنیم، پس بخشش، بزرگ منشی و سعه صدر را در رفتار و کردارمان رعایت کنیم تا کم کم در مراحل بعدی از اشتباه های همسرمان نیز کاسته شود.
به یقین، شیرینی، صفا و معنویت خانواده، رهین همین بخشش ها و ازخودگذشتگی هاست و در سایه آن، استحکام و تثبیت نظام خانواده امری حتمی خواهد بود.
3-2- آوردن لقمه حلال در خانواده
ایشان در مورد تاثیر غذا می فرمایند: غذای حلال در آن وقت (انعقاد نطفه) تاثیر عجیبی روی بچه دارد چنانچه غذای حرام در شقاوت اولاد تاثیر عجیبی دارد… غذای حرام، مال حرام، از هر آتشی بدتر است اگر نطفه بچه منعقد شود از غذای حرام رستگار شدن او کاری است بس مشکل.
اگر غذا شبهه ناک باشد خطرناک است اما شبهه این غذا را می شود با بسم الله و دعا و راز و نیاز رفع کرد. اما غذای حرام را هیچ کاری نمی شود کرد و وای بر آن بچه ای که از غذای حرام نطفه او منعقد شود، و بدا به حال بچه ای که از پولی که در آن ربا بود. یا پولی که در آن غش در معامله کرده است به وجود آید. آیه ای از قرآن کریم است که می فرماید: "آن کسانی که غذای حرام می خوردند خیال نکنند که غذا می خورند، بلکه این آتشی است که آنان می خورند"
3-2-1- استفاده از مال حرام در زمان بارداری
همانطور که در علوم پزشکی، تربیتی و روان شناسی بر تاثیر تغذیه در زمان بارداری توجه دارد، در اسلام نیز به تغذیه زمان بارداری تاکید شده است. در علوم امروز تنها به مقوی بودن و نوع غذاها توجه شده است، اما در اسلام علاوه بر اینکه این جهت مورد توجه بوده است، به مساله حلیت و حرمت غذا نیز توجه شده است. در واقع اثرات معنوی غذا به بعد حلیت و حرمت آن مربوط می شود.
3-3- تعریف و تمجید از اعضای خانواده
از آنجا که همه ی انسان‏ها دوست دارند مورد توجه، تعریف و تحسین قرار گیرند، خیلی زود می‏توانیم از این راه، در دل‏های دیگران جا باز کنیم. معمولاً افراد برای به خاطر سپردن اشخاص با اسم و مشخصات، حافظه ی خوبی ندارند ولی اگر از شخصی تعریفی در باره ی خود شنیده باشند حتما آن فرد در خاطرشان خواهد ماند. بنابراین اگر تعریف و تحسین صادقانه باشد و همراه توقع و چشمداشتی نباشد، می‏تواند باعث محبت و دوستی شود، به ویژه اگر تعریف، تاثیرگذار و بااهمیت باشد؛ مثلاً مردها به خاطر اهمیت زیادی که برای خلقیات و ویژگی‏های مردانه مثل شجاعت، دلیری، مهارت‏های شغلی و … قائلند، تعریف و تحسین آنها در این موارد خیلی ارزشمند می‏باشد.
البته در این مورد (تعریف و تحسین از دیگران)، صداقت و واقع‏بینی شرط اساسی است یعنی نباید بی‏دلیل و در هر زمینه‏ای تعریف کنیم. باید باور کنیم که واژه‏ها نیرو و انرژی دارند و چون انرژی می‏آفرینند باید صادقانه و واقع‏بینانه به کار گرفته شوند.
نمایش عملی محبت ـ که بیشترین تجلی آن در احسان و فداکاری است ـ شامل هر نوع نیکی و خوبی که نشان از اخلاص و عشق درونی داشته باشد، می‏شود. ابراز عملی پشتوانه ی ابراز زبانی است اما نمایاندن محبت، بدون پشتوانه ی عملی، فریبی بیش نیست. عشق و محبت هر گاه با عمل همراه شود تاثیرگذار خواهد بود حتی ناسپاس‏ترین انسان‏ها در مقابل احسان دیگران واکنش نشان می‏دهند
امام علی(ع) می‏فرماید: "الانسان عبید الاحسان؛ (سندمستقیمش را من نتوانستم بیابم )
انسان بنده کسی است که به او احسان می‏کند."
توجه کردن به علاقه‏مندی‏های همسر اعم از غذای مورد علاقه ی او، رنگ لباس و … رعایت حال او در مواقع استرس‏های روحی و روانی، بیماری، مشکلات شغلی، چشم‏پوشی از کمبودها و کاستی‏های مادی که مربوط به اوست، به پیشواز وی به هنگام ورود به منزل رفتن، گرامیداشت خانواده و دوستان وی، احترام به او بخصوص در حضور دیگران، … نمونه‏هایی از ابراز عملی محبت هستند.
3-4- حجاب و عفاف
حث عفاف و حجاب،* یکی از بحث های اساسی و مهم است. حجاب یکی از ضروریات دین اسلام است و بیش از بیست آیه از قرآن کریم، راجع به حجاب و عفاف نازل شده است و اگر روایات اهل بیت"علیهم السّلام" را بر آن بیفزائیم، یک کتاب قطور می شود. همچنین همه مراجع تقلید گذشته و حال، بر وجوب حجاب و لزوم رعایت عفاف اتفاق نظر دارند.
یکی از مواردی که در بحث عفاف اجتماعی مورد اهمیّت فراوان است، کنترل نگاه می باشد. نگاه آلوده، سلامت و امنیّت اجتماعی را به خطر می اندازد و فساد اخلاقی ایجاد می کند.
بنابر نظر صریح قرآن کریم، زن و مرد باید مراقب نگاه خود باشند:
قُلْ لِلْمُوْمِنینَ یَغُضُّوا مِنْ اَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِکَ اَزْکى‏ لَهُمْ اِنَّ اللَّهَ خَبیرٌ بِما یَصْنَعُون
به مومنان بگو چشمهاى خود را فروگیرند، و عفاف خود را حفظ کنند؛ این براى آنان پاکیزه‏تر است؛ خداوند از آنچه انجام مى‏دهید آگاه است(نور آیه 30)‏.
نگاه آلوده، در روایات شریف اهل بیت"علیهم السّلام" هم بسیار مذمّت شده است. و در این خصوص فرقی هم بین زن و مرد و جوان و پیر وجود ندارد و همه باید از نگاه آلوده بپرهیزند. بسیاری از مفاسد و معضلات اجتماعی از نگاه های حرام و شهوت انگیز سرچشمه می گیرد. در مقابل، کنترل نگاه و اجتناب از دیدنی های حرام، مضر و حتی غیر ضروری، از منظر قرآن و عترت، ثواب و ارزش والایی دارد.
نکته دیگری که باید در معاشرت های اجتماعی مراعات شود، اینکه زن و مرد باید در مقابل نامحرم از نظر نحوه گفتار و میزان بلندی و کوتاهی صدا، متعارف باشند و به عبارت دیگر ظاهر گفتار آنان با متانت باشد. همچنین محتوای گفتار بین زن و مرد نامحرم، باید شهوت انگیز نباشد.
فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذی فی‏ قَلْبِهِ مَرَض وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً
پس به گونه‏اى هوس‏انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند و سخن شایسته بگویید(احزاب 32).
اجتماعی که مراعات نحوه گفتار در آن نشود، از نظر اخلاقی فاسد می شود و افراد لاابالی و مریض، طمع گناه می کنند. بنابراین زن و مرد نامحرم باید در گفتار خود قاطعیّت داشته باشند و صحبت آنان متعارف باشد.
امیرالمومنین"سلام الله علیه" در نهج البلاغه می فرمایند:
خِیَارُ خِصَالِ النِّسَاءِ شِرَارُ خِصَالِ الرِّجَالِ الزَّهْوُ وَ الْجُبْنُ وَ الْبُخْل‏ …
بعضی از نیکوترین خلق و خو و صفات زنان، زشت‏ترین اخلاق مردان است: مانند، تکبّر، ترس و بخل…
این روایت شریف چگونه معنا می شود؟ آیا زن باید ترسو باشد؟ بخیل باشد یا تکبّر ورزد؟
معنای روایت این نیست؛ بلکه ترس زن در خانه و خانواده و همچنین بخل ورزیدن او در اداره زندگی و نیز نیز کبر ورزیدن او در مقابل شوهر و خانواده او و اطرافیان، ناپسند است.
آنچه مورد نظر امیرالمومنین"سلام الله علیه" است، اینکه زنان باید در مواقعی که احتمال مفسده می رود، از شجاعت بپرهیزد. مثلاً اوقاتی که خیابان خلوت است، تنها در کوچه و خیابان حضور نیابد، یا مثلا سوار ماشین شخصی و ناشناس نشود و از این بابت ترسو باشند. شرکت خانم در مجالسی که احتمال مفسده دارد جایز نیست و نباید کسی شجاعانه به چنین مجالسی برود وگرنه برای خود او و خانواده و اجتماع، مفسده ایجاد می کند.
حتّی پسران و مردان هم باید از حضور در مجالس یا مکان هائی که احتمال مفسده می رود، بپرهیزند و در این خصوص شجاع نباشند. شجاعت جایگاه ویژه ای دارد. جوانان عزیز ایران اسلامی در طول هشت سال جنگ تحمیلی، شجاعت داشتند و در مقابل دشمن ایستادگی کردند، اما در مواردی که احتمال مفسده می رود، شجاعت پسندیده نیست.
در خصوصی تکبّر نیز چنین است. خانم در مقابل نامحرم نباید متواضع باشد و باید در این موارد متکبّر باشد.
راجع به بخل هم به همین صورت معنا می شود؛ اگر زن بتواند به دیگران خدمت کند، نباید بخل بورزد. اما در بعضی موارد باید خسیس و بخیل باشد؛ نظیر در پوشش و نوع رو گرفتن و مواردی که با نامحرم مواجه می شود.
متاسفانه به این دستورات عمل نمی شود و نتیجه آن، فسادی است که اکنون بر جامعه حاکم شده است. فساد اخلاقی که اکنون در جامعه حاکم شده است، موجب آبروریزی است، تا جائی که دشمنان ما را خوشحال کرده است.یکی از مفاسد بزرگ که مصیبت بزرگی هم به شمار می آید، دوست یابی بین زن و مرد، خصوصاً ایجاد دوستی و ارتباط بین مردان و زنان دارای همسر است. این ارتباط بین دختران و پسران و زنان و مردان، از منظر قرآن کریم بسیار نکوهش شده تا جایی که آن را در کنار زنا بیان می فرماید.
مُحْصِنینَ غَیْرَ مُسافِحینَ وَ لا مُتَّخِذی اَخْدان
و پاکدامن باشید؛ نه زناکار، و نه دوست پنهانى و نامشروع گیرید(مائده آیه 5).
مُحْصَناتٍ غَیْرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ اَخْدان
به شرط آنکه پاکدامن باشند، نه بطور آشکار مرتکب زنا شوند، و نه دوست پنهانى بگیرند.
غفلت بسیاری از مردان یا زنان از دستورات قرآن و عترت، آتش عجیبی به زندگی آنان وارد کرده است. اگر انسان برای این مصائبی که امروزه در جامعه وجود دارد، دق کند، جا دارد.
این مفاسد از رعایت نکردن نگاه، نحوه گفتار و خصوصاً بدحجابی و بی حجابی نشات می گیرد. قرآن کریم می فرماید: زن ها باید سرتا پا پوشیده باشند:
وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى‏ جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُن‏
و روسرى‏هاى خود را بر سینه خود افکنند(تا گردن و سینه با آن پوشانده شود)، و زینت خود را آشکار نسازند(نور 31).
بنابر این آیه شریفه، زنان باید مقنعه داشته باشند و زیر گلو و مو و سایر اعضای بدن که زینت محسوب می شود، پوشیده باشد. افزون بر این، قرآن کریم از زنان انتظار دارد چادر به سر کنند:
یا اَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِاَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُوْمِنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ اَدْنى‏ اَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُوْذَیْنَ
اى پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مومنان بگو: روسری ها و چادرهای خود را بر خویش فروافکنند، این کار براى اینکه (به حجاب و عفّت) شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است(احزاب 59).
بنابر تصریح قرآن‏ کریم، شخصیّت اجتماعی خانم ها با چادر سر کردن هویدا می شود. به عبارت روشن تر علامت عفّت و شخصیّت زنان، چادر است. ولی متاسّفانه جامعه امروزی، چادر را از دست داده است و این خسارت بزرگی است.
وقتی حضرت زهرای مرضیه"سلام الله علیها" تصمیم گرفتند به مسجد بیایند و حکومت وقت را استیضاح کنند، ابتدا مقنعه سر کردند، بعد چادر پوشیدند و پس از آن با یک وقار خاصّی به گونه ای که چندین تن از زنان بنی هاشم اطراف ایشان را گرفته بودند، وارد مسجد شدند. در این هنگام پرده را کشیدند. چون اختلاط بین زن و مرد در اسلام جایز نیست. حضرت زهرا"سلام الله علیها" و سایر زنان یک طرف پرده قرار گرفتند و مردها در طرف دیگر پرده واقع شدند و حضرت فاطمه زهرا"سلام الله علیها" خطبه ای خواندند که ابی بکر استیضاح شد و روی منبر گریه کرد و همه تقصیرها را به گردن مردم انداخت.
بنابراین اگر زنان، پوشش واجب قرآن را نداشته باشند و یا علامت عفّت که چادر است را به سر نکنند، نمی توانند بگویند شیعه حضرت صدیقه طاهره"سلام الله علیها" هستند.
شخصیّتی که پروردگار عالم برای زن قائل است، به دست خود زنان از بین رفته است و به این موضوع باید اهمیّت داد.
نکته شایان توجّه اینکه، آیات حجاب در قرآن کریم، با اینکه معمولاً خطاب به زنان است، اما مختصِّ زنان نمی باشد و مردها هم باید رعایت پوشش را بکنند. کسی تصور نکند رعایت حجاب صرفاً برای زنان واجب است، بلکه مردان هم باید در پوشش بدن خود کوشا باشند. مرد مسلمان باید حجاب داشته باشد و اعضای بدن او نباید در مقابل نامحرم نمایان باشد.
علامت عفّت مرد این است که پوشیده باشد و برآمدگی های بدن او نمایان نباشد و نحوه پوشش او، احتمال تحریک نداشته باشد.
و این موارد در زنان باید بیشتر از مردان رعایت شود. ولی متاسّفانه هم مردها و هم زن ها، رعایت پوشش لازم را نمی کنند و آن را توجیه می کنند. ولی باید بدانند جایز نیست. اسلام توجیه ندارد، مگر در موارد ضرورت که آن هم کم پیدا می شود.
3-5- صبر در خانواده
"رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَیَسِّرْ لِی اَمْرِی وَاحْلُلْ عُقْدَهً مِّن لِّسَانِی یَفْقَهُوا قَوْلِی"(طه 20)
3-5-1- نقش صبر در تحکیم نظام خانواده
اگر صبر در خانه وجود نداشته باشد، خانه ویرانه ای بیش نیست و زندگی در این خانه، یک مرگ تدریجی برای اهل آن است.
همان طور که در جلسه قبل بیان شد، آرامش خانه و گرمی محیط خانوانده به طرز شگفت آوری محتاج محبّت است. ایجاد و ازدیاد محبّت هم جز با ایثار، گذشت و فداکاری میسّر نخواهد شد. از سوی دیگر، عفو و گذشت و ندیده گرفتن بدی ها و به طور کلی ایثار در خانه، صبر می خواهد و بدون صبر و شکیبایی کسی نمی تواند از اشتباه همسر یا فرزند خود بگذرد یا بنابر دستور قرآن کریم، در برابر ناملایمات و رفتارهای ناپسند طرف مقابل، به او نیکی و محبّت کند.
بنابراین قاطعانه می توان گفت: در پرتو صبر، زندگی برای افراد خانه لذّت بخش و سرشار از مهر و محبّت خواهد بود. اگر زن و شوهر، با شکیبایی و صبوری، نسبت به همدیگر محبّت داشته باشند و هنگام نگاه به صورت یکدیگر متبسّم باشند، بهشت دنیایی را برای خود فراهم کرده اند. رسول خدا"صلّی الله علیه وآله وسلّم" می فرمایند: براى یک مرد پس از قبول اسلام، هیچ فضیلتی بهتر و برتر از پیوند با یک زن مسلمان درست کار نیست، زنى که مرد را با دیدن و با نگاه محبّت آمیز خود شاد سازد، از دستورش اطاعت نماید و در غیاب شوهرش حافظ عفّت خویش و اموال وى باشد.
اما اگر در خانه، صبر و ایثار و فداکاری وجود نداشته باشد، زندگی سخت و مشکل خواهد بود. ناسازگاری و اختلاف در خانه و بین افراد خانواده، خصوصاً زن و شوهر، بسیار خطرناک است و به مرور یک مرگ تدریجی را برای اهل خانه رقم خواهد زد. اگر هم زن و شوهر از سر اجبار و اکراه با هم بسازند و کنار یکدیگر زندگی کنند، از درد ناعلاجی است.
3-6- محبت در خانواده
زندگی وقتی شادی بخش و لذّت آفرین می شود که در آن، محبّت حکم فرما باشد. وقتی خانواده ای موفق می شود فرزندان سالم و صالح تربیت کند که پدر و مادر در خانه، سالم و با نشاط باشند. خانواده بی نشاط و سرد، نمی تواند فرزندان موفّقی تحویل اجتماع دهد. خانم یا آقایی که کمبود محبت داشته باشد و یا خود، آدم بی محبّتی باشد، نمی تواند پسر و دختر خوب تحویل جامعه دهد.
تربیت اولاد صالح و شایسته، در پرتو ایثار و فداکاری و محبت بین زن و شوهر امکان پذیر می شود؛ لذا اوّلین قانونی که باید در خانواده حکم فرما باشد، عفو و گذشت و فداکاری است.
البته چنان که بیان شد، قرآن کریم مراتب بالاتر را می خواهد و به اعضای خانواده توصیه می کند که علاوه بر گذشت و ایثار و فداکاری، بدی های همدیگر را نبینند و از یکدیگر دلگیر نشوند تا عفو خداوند شامل آنان گردد: "وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوااَلاتُحِبُّونَ اَنْ یَغْفِرَاللَّهُ لَکُمْ" و مهمتر از آن، می فرماید: باید در مقابل بدی دیگری، به او خوبی و نیکی کنید: "وَ یَدْرَوُنَ بِالْحَسَنَهِ السَّیِّئَهَ"
3-7- تربیت فرزند شایسته
نکته حائز اهمیّت در مبحث خانواده آن است که تربیت اولاد صالح و شایسته، مخصوصاً در زمان حاضر، امر دشواری است. امّا باید دانست که همین امر مشکل نیز با مهربانی و محبّتی که از صبر و استقامت سرچشمه می گیرد، قابل انجام است. به عبارت دیگر، اگر پدر و مادر در خانه نسبت به همدیگر محبّت حقیقی داشته باشند و هریک از آنها صبورانه همه چیز را برای دیگری بخواهند و هر دو، تربیت صحیح فرزندان را به تمایلات شخصی ترجیح دهند، در امر تربیت فرزند موفق خواهند شد.
در مقابل، پدر و مادر ناشکیبا، که مکرراً در خانه به قهر و پرخاش گری می پردازند و رفتاری توام با اهانت و سخنان تند و رکیک در خانه دارند، برای فرزندان خود زندگی ناآرامی که بیشتر شبیه به جهنّم است، فراهم می سازند. این جهنّم خودساخته، حاصلی جز فرزندان بداخلاق و عقده ای نخواهد داشت؛ گرچه ممکن است خانواده ها، چنین مشکلی را در ظاهر فرزندان خود احساس نکنند.
وجود فرزندان عقده ای در اجتماع، مصائب بزرگی را در پی دارد. بسیاری از مفاسد اخلاقی و اجتماعی در جامعه، از همین جا ناشی می شود. بسیاری از دزدی ها، جنایات، اعتیاد به مواد مخدّر و معضلات اجتماعی ریشه در عقده های خانوادگی دارد.
رفاقت و صمیمیّت زن و شوهر با یکدیگر، زمینه ساز تربیت فرزندان شایسته است، همچنان که فرزندان ناصالح، در اثر سردی محیط خانه و کمبود محبّت پدید می آیند.
3-7-1- ثبت گناه و ثواب فرزند، در پرونده اعمال پدر و مادر
نکته دیگری که شایان توجه است، اینکه اگر فرزند خانواده در اثر تربیت غلط، خطاکار یا گناهکار شد، گناه و لغزش او، علاوه بر خودش، گریبان پدر و مادر را نیز خواهد گرفت و آن گناه، در نامه اعمال پدر و مادر نیز ثبت خواهد شد، حتی اگر آن پدر و مادر از دنیا رفته باشند. در مقابل، اگر پدر و مادری برای تربیت فرزندان خود تلاش کنند و با گرم نگه داشتن محیط خانواده، زمینه ساز تربیت سالم آنان شوند، در حقیقت برای خود باقیات الصّالحاتی فراهم کرده اند و حتّی پس از مرگ آنان، اگر فرزندان کار نیکی انجام دهند، علاوه بر پاداش فرزندان، پدر و مادر نیز در آن شریک خواهند بود و به همان اندازه والدین هم پاداش دارند.
پیغمبر اکرم"صلّی الله علیه وآله وسلّم" بارها می فرمودند: "مَنْ سَنَّ سُنَّهً حَسَنَهً کَانَ لَهُ اَجْرُهَا وَ اَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا اِلَى یَوْمِ الْقِیَامَهِ وَ مَنْ سَنَّ سُنَّهً سَیِّئَهً کَانَ عَلَیْهِ وِزْرُهَا وَ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا اِلَى یَوْمِ الْقِیَامَه"
اگر کسی کار نیکی انجام دهد و یک باقیات الصّالحات برای خود قرار دهد، مثلاً مسجد، مدرسه‏ یا پلى بسازد، یک کار عمرانى بکند و بهتر از همه این‏ها این است که یک اولاد صالحى تحویل جامعه بدهد، آنگاه این بچه سالم هرکاری که بکند، به همان اندازه خداوند به پدر و مادرش نیز ثواب می دهد. در مقابل، اگر پسر یا دختر در خانواده، لاابالی و ناصالح شدند، علاوه بر اینکه برای آنها گناه نوشته می شود، به همان اندازه هم برای پدر و مادری که مواظبت نکرده اند و به تربیت صحیح فرزند خود اهمیّت نداده اند، حتّی اگر از دنیا رفته باشند، گناه نوشته می شود.
مساله تربیت، بسیار مهم و حائز اهمیّت است. آنچه زمینه ساز این تربیت صحیح می شود، محبّت ناشی از صبر بین والدین است. زن و شوهر در رفتار با یکدیگر، خصوصاً در مقابل فرزندان، باید محبت، گذشت، ایثار و فداکاری را سرلوحه اعمال و رفتار خود قرار دهند و نسبت به یکدیگر، وفاداری و رفاقت و مودّت داشته باشند. در این صورت خواهند توانست فرزندان سالمی تحویل جامعه دهند.
در باب اهمیّت تربیت صحیح، توجّه به یکی از آیات نورانی قرآن کریم بسیار ضرورت دارد. قرآن کریم می فرماید:
"مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ اَوْ فَسادٍ فِی الْاَرْضِ فَکَاَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمیعاً وَ مَنْ اَحْیاها فَکَاَنَّما اَحْیَا النَّاسَ جَمیعاً"(مائده 32)
این آیه شریفه، یک معنای ظاهری و یک معنای باطنی دارد:
معنای ظاهری آیه آن است که قرآن کریم، برای همه انسان ها، شخصیت فراوان قائل شده است. دنیای روز و جهان استکباری برای انسان ها اهمیّتی قائل نیست و ناگهان با یک بمب، صدها نفر و بلکه هزاران نفر را نابود می کند. امّا اسلام عزیز و قرآن کریم به اندازه ای برای شخصیّت انسان ها احترام و اهمیّت قائل است که می فرماید:"کشتن یک انسان، نظیر کشتن همه آدمیان و نجات یک نفر از مرگ، مانند زنده کردن کلّ انسان ها است".
مسلمانان باید برای برخورداری از چنین دینی به خود ببالند و افتخار کنند و مهم تر آنکه در جهت عملی کردن این آیه شریفه اقدام کنند. مثلاً وقتی کسی در مضیقه و گرفتاری است و از زندگی خود که برای او مرگ تدریجی است، رنج می برد یا قصد خودکشی دارد، اگر دیگری بتواند به او کمک کند و به فریاد او برسد و گره کار او را باز کند، در این صورت نه یک نفر، بلکه همه مردم را نجات داده برعکس، اگر کسی دیگری را بکشد یا باعث مرگ او شود، مثل آن است که جهان را کشته باشد
معنای باطنی آیه شریفه طبق فرمایش امام باقر"سلام الله علیه" این است که اگر کسی، شخص دیگری را از راه حق منحرف کند، یا یک پدر و مادر بچه دروغگو، بی حجاب و بی تربیت و بی نماز تحویل جامعه دهند، نه تنها یک نفر، بلکه جهان را کشته اند؛ در مقابل، اگر تربیت فرزند صحیح باشد و خانواده بتواند فرزند صالحی را تحویل جامعه دهد و او را هدایت کند، مانند آن است که جهان را زنده کرده باشند. مسلّماً زنده کردن جهان ثواب فراوانی دارد. اگر خانمی بتواند دختر مذهبی و محجّبه ای تحویل جامعه دهد یا پدری بتواند پسر صالح و نیکوکاری را به جامعه بفرستد، ثوابی به اندازه ثواب زنده کردن همه جهان را دارد.
البته باید توجّه داشت که رفتار عملی پدر و مادر، مهم ترین و موثرترین عامل در تربیت فرزند است. به عبارت دیگر، اگر پدر و مادر، خود مواظب اعمال و رفتار خود نباشند، خواه ناخواه فرزندان آنها بد اخلاق و بد رفتار خواهند شد. پدر و مادری که بسیاری از اوقات خود را پای ماهواره و فیلم های شهوت انگیز و غیراخلاقی و … سپری می کنند، نمی توانند انتظار برخورداری از بچه های سالم، مومن و خوش اخلاق داشته باشند.

به تجربه نیز اثبات شده است که گاهی کودکان دو سه ساله با الگوپذیری از والدین خود، به یک رقاص حسابی تبدیل شده اند یا از دروغگویی و غیبت و ناسزاگویی پدر و مادر الگو می گیرند. کودکی که می بیند والدینش مدام غیبت می کنند، تهمت می زنند و شایعه پراکنی می کنند، اوقات خود را با فیلم ها و تصاویر شهوت انگیز می گذرانند و … به طور ناخودآگاه تاثیر می پذیرد. این نوع آلودگی ها در فرزندان، تقصیر والدین است و آنها باید در این امور، بسیار مواظب رفتار و عملکرد خود باشند.
عکس آن نیز صادق است، مثلاً به تجربه اثبات شده است که والدین فداکار، راستگو و خوش اخلاق، فرزندانی شبیه به خود دارند. همچنین بسیار دیده می شود، کودک خردسال با مشاهده نماز خواندن پدر و مادر خود، دنبال چادر یا سجاده می گردد و حرکات پدر و مادر در نماز را تکرار می کند. از همین جهت، در روایات سفارش شده است که فرزندان خود را به مسجد ببرید و نماز و صدقه و کمک به دیگران را به آنها یاد بدهید.
خلاصه آنکه افعال و کردار انسان، تاثیر به سزایی بر روی روح و روان فرزندان دارد. همین تاثیرات است که ار بچه دو سه ساله، انسان نیکوکار یا بدکار می سازد.
3-8- مشورت با فرزندان
اصل شور و مشورت، خصوصاً شورای عمومی، کار بسیار نیک و پسندیده ای است؛ مانند رای دادن و تشکیل شوراهای اسلامی و… قرآن کریم بر شوراها تاکید فراوانی دارد و حتّی دستور می دهد که استبداد نداشته باشید و در کارها مشورت کنید: "وَ اَمْرُهُمْ شُورى‏ بَیْنَهُمْ"(شوری 38)
در آیه دیگر نیز خطاب به پیغمبر اکرم"صلّی الله علیه وآله وسلّم" می فرماید: "وَ شاوِرْهُمْ فِی الْاَمْرِ فَاِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ".
پیامبر اکرم"صلّی الله علیه وآله وسلّم" به فکر و مشورت دیگران نیازی ندارند، امّا این کار پیامبر، مایه پرورش شخصیّت دیگران است؛ لذا رسول خدا"صلّی الله علیه وآله وسلّم" در جنگ ها و برخی دیگر از مسائل، اصحاب را جمع کرده و با آنها مشورت می کردند.
همان گونه که قرآن کریم بر مشورت تاکید دارد و پیامبر اکرم"صلّی الله علیه وآله وسلّم" را ملزم به مشورت می کند، پدر و مادر نیز باید با بچه های خود در هفت ساله سوّم زندگی، مشورت کنند.

تربیت شخصیّت به این سبک، سخت و مشکل است، امّا پدر و مادر با این رفتار خود، باعث شخصیّت بخشی به فرزندان می شوند. فرزندی که برای خود شخصیّت قائل باشد، به دنیال رفیق بازی و هوی و هوس که ناشی از بی شخصیّتی است، نمی رود. پسر یا دختر نوجوان و جوان اگر صاحب شخصیّت باشد، به دنیال درس و عبادت و خدمت به خلق خداست، نه هوس رانی و شهوت رانی که نشانه بی شخصیّتی و بی هویّتی است.
از همین جهت، روان شناسان اصرار دارند که هفته ای یک جلسه بین اعضای خانواده برقرار کنید و حتّی در تنظیم خرج و مخارج زندگی، از نظر مشورتی فرزندان استفاده کنید. اگر وضع مالی خانواده ای مناسب نیست، باید به نوجوان خود بگویند که مجبورند زندگی ساده ای داشته باشند و آنها را در امور زندگی دخالت دهند. یک جلسه مشورتی با دختر و پسر، به اندازه یک سال تربیت، برای فرزند، شخصیّت آفرین است.
4- نتیجه گیری
خانواده به مفهوم محدود آن عبارتست از یک واحد اجتماعی، ناشی از ازدواج یک زن و یک مرد که فرزندان پدید آمده از آنها آن را تکمیل می کنند. تعریف دیگری خانواده را شامل مجموعه ای از افراد می داند که با هدف و منافع مشترک زیر سقفی گرد هم می آیند. اسلام خانواده را گروهی متشکل از افراد، دارای شخصیت مدنی، حقوقی و معنوی معرفی می کند که هسته اولیه آن را ازدواج مشروع زن و مردی تشکیل می دهد و نکاح عقدی است که براساس آن رابطه زوجیت بین زن و مرد برقرار شده و در پس آن طرفین دارای وظایف و حقوق جدید می شوند. ارتباط خویشاوندی در سایه نکاح پدید می آید ؛ اعضای آن دارای روابط قانونی، اخلاقی و عاطفی می گردند. اساس تشکیل خانواده این است که زن و مردی می کوشند اراده خود را بر تاسیس آن و قبول تکالیفی که شرع برای آنها معین کرده است محقق گردانند. بر این اساس خانواده یک تاسیس حقوق ی به حساب خواهد آمد که اعضای آن با رشته خونی با هم پیوند پیدا می کنند. به طور کلی اخلاق در خانواده از دیدگاه آیت الله مظاهری ضمانت پایداری خانواده می باشد و در صورت عدم وجود اخلاق راهبردی هیچ خانواده ای قادر به ادامه حیات نخواهد بود. همانظور که امروزه جوامع غربی علی رغم داشتن موقعیت رفاهی مناسب اما خانواده هایی متزلزل دارند ایشلن وجود عفو، محبت، گذشت، لقمه حلال و مشورت را از ارکان اصلی اخلاق در خانواده می دانند.

مراجع
سوره ۲۸: القصص – جزء ۲۰.
اخلاق در خانواده آیت الله مظاهری فصل سوم.
نور آیه 22
صحیفه سجادیه، دعای 16 (تضرع در طلب عفو از عیوب).
کنز العمال ج 17 – المرشد 1
کنز العمال ج 17 – المرشد 1
اصول کافی، ج 2، ص 108، ح 5.
مجمع البیان، ج 1، ص 505، ذیل آیه 133 آل عمران.
خانواده در اسلام، صص 144 و 145؛ باقر شریق قریشی، نظام خانواده در اسلام، ترجمه: لطیف راشدی، سازمان تبلیغات اسلامی، 1374.
عباس قمی، سفینه البحار، بیروت، دارالمرتضی، ج 2، ص 207.
اصلیترین منبع: کتاب اخلاق در خانواده آیت الله مظاهری و فایل های صوتی منتشر شده از دفتر ایشان
کنز العمال ج 17 – المرشد 1
فصلت: 34
فصلت: 35
نور آیه 30
(احزاب 32)
مائده آیه 5
نور 31
احزاب 59
طه 20
مائده 32
شوری 38

26