خانه بهزادیان(معماری,وضعیت بنا و شرایط فعلی)
فهرست مطالب
1-پلان اصلی ( همکف – اول – بام)
2-پلان فعلی( همکف – اول – بام – نما برش )
3-نام فضاها
4-موقعیت طبیعی بنا
5-موقعیت فعلی بنا
6-تاریخچه بنا
7-ویژگی اثر
8-مشخصات اثر
9-نوع بهربرداری ( قبلی – فعلی )
10-دخل و تصرف انجام شده
11-توضیحات ضروری
12-سلسله مراتب
13-سیرکولاسیون
14-نظام تقارن
15-نضام فضا و توده
16-عاملهای مخرب و عارضه ها
17-دیوار باربر
18-سازه
19-سقف
20-هواکش
21-نورگیر
22-هندسه سایت
23-ملاحظات
موقعیت طبیعی اثر
مشهد ، مرکز استان پهناور خراسان ، اکنون با حدود دویست کیلومتر مربع و دو میلیون جمعیت دومین شهر ایران پس از تهران است . این شهر میان دو رشته کوه هزار مسجد و بینالود قرار گرفته است. شهر مشهد در ساحل راست کشف رود و شمال شرقی ایران و خراسان واقع است. میانگین ارتفاع آن از سطح دریا حدود یکهزار متر و طول و عرض جغرافیایی آن از نصف النهار گرینویچ59 درجه و 38 دقیقه و از خط استوا در شمال 36 درجه و 16 دقیقه است. هوای آن بسیار متغیر و باران سالانه اش بین 20 تا 60 سانتیمتر است.شهر مشهد بر روی خط زلزله قرار دارد.
شهرستانهای همسایه مشهد در مشرق سرخس ،در شمال غرب شهرستانهای درگز و چناران و در غرب و جنوب شهرستانهای نیشابور و فریمان است.
به سبب وجود حرم مطهر امام علی بن موسی الرضا (ع) در مشهد همه ساله بیش از جمعیت آن زائروارد این شهر می شوند . جمعیت زائر کنونی مشهد حدود چهار ده میلیون نفر در سال است که عمده در ایام نوروز و تابستان برای زیارت و سیاحت عازم مشهد می شوند.
موقعیت فعلی اثر
ـ منزل مسکونی بهزادیان در بلوار وحدت ـ وحدت 21 (خیابان شهید سالاری مقدم) ـ بین کوچه حسنقلی و حاج ابراهیم ـ پلاک 168 واقع می باشد.
تاریخچه و وجه تسمیه اثر
منزل مسکونی بهزادیان در فروردین 1323 هجری شمسی
توسط معمار معروف حاج ذکر ا… معمار شروع به
ساخت شد و در سال 1325 ه.ش به اتمام رسید. دوران ساخت آن به زمان پهلوی دوم باز می گردد.
مالک اولیه این بنا مرحوم حاج محمد ولی بهزادیان بوده که شغل ایشان خرید و فروش گندم و جو و حفاری بوده است. ایشان به همراه دو همسر و سه فرزند دخترش در این منزل سکونت داشته است که در حال حاضر تنها یکی از دختران آن مرحوم در قید حیات می باشد. از خانواده مرحوم بهزادیان, دو نسل در این منزل سکونت داشته اند. حدود 3 سال پیش نوه مرحوم بهزادیان که مالک خانه بوده است این بنا را به آقای حاج حسین خوشرام فروخته است و درحال حاضر آقای خوشرام مالک منزل می باشد. اما بنا هنوز در بین افراد محلی به نام بهزادیان مشهد مشهور می باشد.
ویژگی اثر
مهمترین ویژگی این اثر شیوه ساخت و اصول معماری قابل توجهی است که در بنای این منزل بکار برده شده است. معمار این بنا حاج ذکر ا… معمار از معماران آستان قدس و از خدام حرم مطهر بوده است که در ساخت این منزل ذوق و تجربه ای فوق العاده ای به خرج داده است. خصوصاً شیوه ساخت انحناهایی که در بنا وجود دارد, بسیار قابل توجه می باشد. از دیگر ویژگیهای بنا فرم خاص آجر کاری و گچ کاری های آن می باشد.
مشخصات اثر
تاکنون هیچ اقدامی در خصوص تعیین حریم این بنا صورت نگرفته است.
منزل بهزادیان دارای 3 درب ورودی می باشد, درب کوچک ضلع غربی درب اصلی بوده که در حال حاضر کتیبه ای با گچبری زیبا بالای این درب وجود دارد که تاریخ 1323 هجری شمسی(زمان ساخت بنا) بر آن نقش بسته است. این ورودی سالهاست که مسدود شده و رفت و آمد از آن صورت نمی گیرد. دو ورودی دیگر بنا در حیاط قرار دارند که یکی در وسط ضلع جنوبی و دیگری که معلوم است بعدها به منظور تردد اتومبیل ایجاد شده است, در کنج جنوب غربی بنا وجود دارد.
کف حیاط در حال حاضر به ارتفاع 3 پله از کف کوچه پایینتر است. درب ماشین رو کنج حیاط چند سالی است که دیگر جهت تردد ماشین استفاده نمی شود و رامپ داخل حیاط به 3 پله تبدیل شده است. در ضلع جنوبی بنا یک کوچه بسیار باریک بن بست قرار دارد که شیب نسبتاً زیادی در جهت غربی به شرقی دارد و این مسئله باعث شده که درب کوچک ضلع جنوبی, تنها با یک پله به حیاط راه یابد. قسمت اعیان که در شمال حیاط قرار گرفته می باشد. در طبقه همکف از وسط ساختمان یک ورودی متصل به راهرو وجود دارد که در انتهای راهرو پلکان اتصال به طبقه اول و در دو طرف آن دو اتاق قرار دارد که هر کدام به اتاق بزرگتری راه دارند که این اتاقهای بزرگتر ورودی مجزایی از حیاط دارند. در طبقه اول نیز سه اتاق وجود دارد هر راهرویی در پشت اتاقها قرار دارد که هم از پلکان طبقه وسط بنا و هم از پلکانی در قسمت ورودی غربی به این راهرو می رسیم. سقف طبقه اول دارای دو لایه می باشد که سقف خارجی آجری و سقف داخلی چوبی می باشد و هواکش های فلزی کوچکی در نمای ساختمان قرار دارد که امکان عبور هوا بین این دو پوسته را فراهم می کند. تزئینات بنا شامل آجرکاریها و گچکاریهای برجسته در قسمت بالای نمای ساختمان می باشد.
نوع بهره برداری اثر ( قبلی ، فعلی)
این بنا از ابتدای ساخت تا زمانی که در مالکیت خانواده بهزادیان بوده،تنها به صورت مسکونی استفاده می شده است. اما از زمانی که آقای خوشرام منزل را خریداری کرده است (3 سال پیش) در طبقه همکف آن کارگاه تجاری کوچکی ایجاد کرده است و در آن مشغول به کار می باشد.
و از طبقه دوم جهت مسافرخانه استفاده می شود.بطوریکه در بعضی از اتاقها آشپزخانه کوچکی تعبیه شده که بعنوان یک سوئیت به مسافران اجاره داده شده است
توضیح دخل و تصرفات انجام شده و مشهود در اثر
مهمترین دخل و تصرف انجام شده در بنا که در سالهای اخیر در زمان مالکیت آقای خوشرام صورت گرفته, تغییر کاربری طبقه همکف بنا از مسکونی به کارگاه نجاری می باشد. و طبقه اول منزل را نیز به مسافرخانه تبدیل کرده است بطوریکه در دو اتاق بزرگ طبقه اول یک اپن آشپزخانه تعبیه کرده است .همچنین به جهت همین تغییر کاربردی, سایبانی از جنس ایرانیت با داربستی جهت نگهداشتن آن در تراز سقف طبقه همکف در حیاط ایجاد شده است. و زیر آن را دیوار کشیده است .همچنین درب بزرگی که در کنج جنوب غربی بنا قرار دارد. از ابتدا وجود نداشته و بعدها جهت تردد اتومبیل ایجاد شده است و درب کوچک شمالی اصلی منزل را هم مسدود کرده است . و کلا باغچه ها و حوز آب را خراب کرده
توضیحات ضروری و اختصاصی اثر
این بنا به لحاظ شیوه ساخت و دوران ساخت (پهلوی دوم) و نیز تزئینات آجر و گچکاری که در آن وجود دارد, دارای ارزش می باشد. لذا ثبت آن در فهرست آثار ملی می تواند مفید باشد
سلسله مراتب
سلسله مراتب این بنا به این صورت است
3 ورودی دارد ( شمالی وجنوبی ) که بیشتر از سمت جنوبی آن رفت و آمد می شود – بعد از وارد شدن از راهروی ورودی و پله ها به سمت طبقه همکف وارد اتاقها و بعد از آن منتهی به پله های پشت بام و خود پشت بام می شویم .
از ورودی اصلی و شمالی فقط صاحب خانه جهت رفت و آمد استفاده می کند و درب دوم شمالی که درب کوچکی است کلا مسدود شده است.
در طبقه همکف بعد از ورودی اصلی وارد حال که البته درحال حاضر آنجا را به انبار تبدیل کرده اند اما در زمان قدیم وارد حال و اتاقهای مجاور می شده است که برای دسترسی به حیاط باید از راهرویی که مابین اتاقها قراردارد عبور می کردند. و پله هایی که به سمت زیر زمین منتهی می شده را کلا پوشانیده و زیر زمین را پر از مواد آشغال و درد نخور و زایعات ساختمانی کرده و کلا آن را پوشانیده است .
ورودی جنوبی
ورودی شمالی منزل
ورودی شمالی منزل که مسدود شده است
سیرکولاسیون
نظام تقارن
نظام توده و فضا
عاملهای مخرب و عارضه ها
شرح وضعیت موجود ، خطر پذیری و آسیبهای وارده
وضعیت موجود بنا از لحاظ ظاهری نسبتا مرمت شده وسالم بنظر میرسد اما با بازدید کوتاهی که انجام دادیم متوجه شدیم این بنا باید بصورت جدی تعمیر شود.همان طور که در عکسهای زیر مشاهده می کنید آثار صدمه های وارده مانند ریختن کچ و گاه گل دیوارها که صاحب فعلی آن فقط جاهائی را که در منظر دید قراردارد را مرمت کرده اما بقیه جاها مانند پشت بام دیواره های خرپشته ونورگیر بالای پشت بام وضعیت خیلی بدی دارد.در قسمت سقف این پوسیدگیها بچشم می خورد که صاحب خانه با رنگ روی آن را پوشانده است اما در قسمت هواکش روی پشت بام و سقف خرپشته بخوبی می توان آن را دید.و کلا هدف آن تخریب منزل تا بتواند جای آنرا یک هتل یا مسافرخانه بسازد آن هم بعلت مکانی مناسب و همجواری با حرم مطحر علی ابن موسی الرضا (ع) و
خراب شدن گچبری های تاقچه های اتاقها ریختن خاک گچ بعضی از دیواره ها پوسیدگی کم ها و درها ویا پنجرها
پوسیدگی در سقف و کم وپنجره و ریختن خاک گچ دیواره های به سمت پشت بام
ترک در سقف که در اکثر اتاقها به چشم می خورد
پوسیدگی تیرهای چوبی و پروازیهای روی آن
نرسیدن وبها ندادن به این آثار فرهنگی باعث وارد شدن عواملی چون ریختن دیوار و عارضه هایی چون ایجاد ترک در سقف
آثار تخریب دیوار و پوسیدگی پنجره ها
آثار تخریب دیوار و ترک در دیوار ریختن دیوارتخریب مقداری از شیروانی نورگیر را می توانید در عکسهای صفحه بعد مشاهده کنید.
آثار تخریب دیوار و ترک در دیوار ریختن دیوارتخریب مقداری از شیروانی نورگیر
تخریب در دیوارها پله ها و سقف
تخریب در دیوارها پله ها
دیوارهای باربر
دیوارهای بار اکثر دیوارهای این منزل 35 سانت و باربر هستند بغیر از دو دیوار بین یکی از اتاقها که بار بر نیست –
وجود همین دیوارهای باربر موجب شده تا صاحب خانه فعلی نتواند بیشتر از آنچه که در معماری این خانه و تغییر وضعیت آن دست برده کاری انجام دهد.
دیوار باربر
سازه
پی
پی آن تشکیل شده از خاک رس , ماسه و آهک ( شفته )
سقف:
تیرهای چوبی
پروازی ها
دیوارهای نما
آجر گری – تراش داده شده – ملات ماسه بادی و سیمان جهت بند کشی -رنگ اوخری ( جهت نما)
کف بنا
موزائیک هم برای کف سازی حیاط و برای کف راهروها
نوع مصالح کاربردی جهت ساخت دیوارها
خاک گچ
ملات کاه گل
قم آهک ( خاک رس + آهک ) ملات چسبنده ( جهت دیوار چینی )
پوشش بام
ورق گالوانیزه برای پوشش بام و آبروها
سقف
نکته جالب در مورد سقف این بنا همانطور که در مشخصات اثر نیز گفته شده . سقف طبقه اول این بنا از دو لایه تشکیل شده . سقف طبقه اول دارای دو لایه می باشد که سقف خارجی آجری و سقف داخلی چوبی می باشد و هواکش های فلزی کوچکی در نمای ساختمان قرار دارد که امکان عبور هوا بین این دو پوسته را فراهم می کند. تزئینات بنا شامل آجرکاریها و گچکاریهای برجسته در قسمت بالای نمای ساختمان می باشد.
هواکش های فلزی
هواکش ( نوعی بادگیر)
نورگیریها
نورگیریها
نورگیر به وسیله شش پنجره
نمای پنجره ها از بیرون
ملاحظات
با توجه به مواردی که گفته شد و مشاهده شد مانند عوامل مخرب و عارضه ها و آسیبهای وارده به این بنا با توجه به کهولت سن این بنا و بی توجهی صاحب خانه به موارد فوق جهت بقای این بنا موارد تعمیر و نگهداری به روش سنتی و واولیه این بنا باید انجام شود مانند تعمیر تمام درو پنجره ها و تعمیر سقف و دیوارها مخصوصا نورگیر اصلی که واقعا در حال تخریب است و همچنین هواکش کوچک بروی بام که در حال حاضر مسدود و درحال ریختن می باشد . ترکهای بروی دیوارها و سقف – شیروانی سقف نورگیر و نمای زیبای آن که در حال ریختن است. که در غیر اینصورت به نظر من این ساختمان در یکی دوسال آینده به مخروبه ای تبدیل می شود که دیگر نمی توان از آن به عنوان بازمانده ای از میراث فرهنگیمان نام برد
پایان