بنام او که ترازنامه لطف و
مهربانیش همیشه برقرار است.
2
مباحث جاری در حسابداری
حسابداری مسئولیتهای اجتماعی
تهیه و تنظیم:
سعید شیپوریان
3
مقدمه
رشد وتوسعه صنایع ، واحدهای تجاری وکارخانه ها همگام با ایجاد و تکامل نهادهای اجتماعی ، تحول در تشکیلات دولتی وسرانجام ، تحول در اخلاق، به تدریج تعهدات و الزاماتی را به عهده واحدهای تجاری گذاشته که پیش از این تحولات ، چنین تعهداتی به این شدت رسمی و قانونمند نشده بود .
یکی از پیامدهای این رشد و توسعه صنعتی ، ظهور پیوند اقتصاد با اخلاق و سیاست و تاثیر متقابل مسائل اقتصادی و اخلاقی و ارزشهای اجتماعی با یکدیگر است.
4
بدین ترتیب ، مدیریت واحدهای تجاری دیگر صرفاً افزایش سودآوری و تولید کالا را تنها هدف خویش ندانسته بلکه موضوعات دیگر همچون پرداخت حقوق عادلانه به کارگران ، رعایت کیفیت و بهای تولیدات ، آلودگی محیط زیست و سایر مسائل اخلاقی ، سیاسی، نژادی و اجتماعی را نیز باید رعایت کنند.
به این ترتیب واحدهای تجاری به جای داشتن عملکرد صرفاً اقتصادی، به صورت نهادهای چند منظوره درآمده اند.
5
تحت تاثیر این تحولات ، چگونگی ارزیابی عملکرد و معیارهای آن دگرگون شده و از چارچوب محدود اقتصادی فراتر رفته و معیارهای عملکرد اجتماعی که مبنای ارزیابی عواقب و تاثیرات اجتماعی فعالیتهای اجتماعی است ، پدیدار شده است.
حسابداری اجتماعی سعی دارد تا این تاثیرات متقابل عملکرد واحدهای تجاری و جامعه پیرامونش را شناسایی و برای تصمیم گیری صحیح استفاده کننده گان از صورتهای مالی گزارش کند.
6
ایرادهای حسابداری متداول
طرفداران حسابداری اجتماعی ایرادهایی علیه حسابداری رایج درباره فراهم ساختن اطلاعات مربوط و مناسب برای تصمیم گیری مدیریت و سرمایه گذاران فراهم کرده اند .
عدم شناسایی و گزارش تعهدات اجتماعی ، به هزینه منظور کردن مخارج اجتماعی متحمل شده توسط واحد تجاری از جمله این ایرادهاست.
7
ماهیت حسابداری اجتماعی
حسابداری مرسوم با تاکید بر اندازه گیری وگزارشگری معاملات و رویدادهای اقتصادی واحد تجاری ، معاملات اجتماعی واحد تجاری با جامعه پیرامونش را نادیده می گیرد.
به کارگیری و استفاده از منابع اجتماعی باعث روی دادن معامله اجتماعی بین واحد تجاری و جامعه پیرامونش می شود.
8
پیامد این معامله اجتماعی ، هزینه های اجتماعی به معنای کاهش منابع اجتماعی و منافع اجتماعی به معنای افزایش وبهبود منابع اجتماعی است.
هدف نهایی حسابداری اجتماعی اندازه گیری و گزارش این منابع ، هزینه ها و منافع اجتماعی است.
9
تعاریف حسابداری اجتماعی
حسابداری اجتماعی فرایند گردآوری ، اندازه گیری و گزارش معاملات و تاثیرات متقابل معاملات اجتماعی بین واحد تجاری و جامعه پیرامونی اوست.
حسابداری اجتماعی از طریق اندازه گیری و گزارشگری تاثیرات متقابل واحد تجاری و جامعه پیرامونی اش ، ارزیابی از توان ایفای تعهدات اجتماعی را امکان پذیر می سازد.
10
3. همچنین حسابداری اجتماعی را می توان در ارتباط با اطلاعات منتشره توسط یک سازمان که به طرفهای ذینفع امکان می دهد تا عملکرد سازمان را در مواجهه با مسائل اجتماعی ارزیابی کند ، تعریف کرد .
11
ارتباط دولت و حسابداری اجتماعی
در این میان نقش دولت به عنوان یک قدرت تعیین کننده قابل ملاحظه است . اعمال نفوذ دولت ممکن است به سه صورت انجام گیرد:
1) تعیین فعالیتهای اجتماعی و غیر قانونی. از جمله این موارد می توان به فعالیتهای تجاری نا مطلوب و تصویب و تدوین قانون در جهت ممنوعیت فعالیتهای مذبور اشاره کرد مانند قانون منع اشتغال به کار کودکان .
12
2) تصویب مقررات و قانون در جهت محدود نمودن توسعه فعالیتهایی که فی نفسه به حال اجتماع مفید بوده اما اجرای بدون محدودیت آن برای سلامت جامعه زیان آور است.
13
3) برخورد مناسب با یک سری فعالیتها که دارای هزینه های اجتماعی و اثرات منفی در اجتماع است.
مانند تعیین مالیات برای شرکت برای تامین هزینه خسارات وارده به اجتماع. هدف اصلی از تعیین اینگونه مالیاتها تشویق شرکتها به کاهش اثرات فعالیتهای مزبور و کنترل آنهاست.
طبق این نظریه مالیاتها باید به گونه ای تعیین شود که شرکتها حداقل خسارت را به محیط اجتماعی وارد کنند.
14
ازبحث در مورد ماهیت مقررات دولتی در حل مسائل اجتماعی مشخص می شود که تعریف مسئولیت اجتماعی شرکتها بسیار مشکل است.
برومت برای تجزیه و تحلیل مسئولیت شرکتها پنج سطح از مسئولیت اجتماعی را برای شرکتها تعریف نموده که به شرح زیر است:
15
مفاهیم حسابداری اجتماعی
1- منافع سود خالص
2- منافع منابع انسانی
3- منافع عمومی
4- منافع محیطی
5- منافع ناشی از تولید وانجام خدمات
16
1) منافع سود خالص : توجهی که به سایر اهداف اجتماعی به غیر از سود می شود باعث کاهش اهمیت «هدف سود» برای شرکتها نمی شود.
به عبارت دیگر یک نوع همبستگی بین سود شرکت و سایر اهداف اجتماعی وجود دارد وتشخیص منصفانه یک مساله اجتماعی ممکن است تاثیر مثبتی در عملکرد سازمان در کوتاه مدت یا بلند مدت داشته باشد.
17
به عنوان مثال بالا بودن ساعات کار در شرایط نامناسب ممکن است لطمات جبران نا پذیری به توانایی کارگران در حفظ سطح بازده داشته یا عدم توجه به کیفیت محصول و عدم توجه به عکس العمل مشتریان تاثیر زیادی در فروش و سود شرکت خواهد داشت.
18
2) منافع منابع انسانی: این منافع تاکید فعالیتهای سازمانی را بر روی افرادی که منابع انسانی را تشکیل می دهند می رساند.
3) منافع عمومی : در این سطح ، فعالیتهای سازمانی بر روی افراد یا گروههای عمومی برون سازمانی مورد ملاحظه قرار می گیرد. مانند منافع آموزشی – فرهنگی با ایجاد سازمانهای خیریه، حمایتهای مالی یا غیر مالی برای خدمات بهداشتی، خدمات شهری وپرداخت مالیات و ایجاد شغل و غیره.
19
4) منافع محیطی: این سطح شامل جنبه های محیطی تولید ، چگونگی استفاده از منابع طبیعی در فرایند تولید می باشد.
در سالهای اخیر توجهات زیادی به جنبه های منفی فعالیتهای سازمانی مانند آلودگی آب و هوا ، شلوغی و ازدحام وتخریب محیط شده است .
فعالیتهای اجتماعی شرکتها در کاهش اثرات منفی موارد فوق منجر به قبول بیشتر تکنولوژی کارا برای به حداقل رساندن این موارد شده است .
20
5) منافع ناشی از تولید و انجام خدمات : این سطح به جنبه های کیفی تولید و خدمات سازمانها می پردازد.مانند دوام و بقا عمر کالا.
علاوه بر این رضایت مشتری ، تبلیغات صحیح وبسته بندی مناسب ملاحظاتی هستند که از یک نظر در بازاریابی نقش دارند و از طرف دیگر بر جنبه های مسئولیت اجتماعی تاثیر خواهد داشت.
21
کارکردهای حسابداری اجتماعی
قرار داد واحد تجاری و جامعه پیرامونی اش، دو کارکرد مهم را برای واحدهای تجاری در پی دارد که عبارتند از:
1) تولید و ارائه کالاها و خدمات سودمند برای جامعه.
2)توزیع عادلانه امکانات اقتصادی، اجتماعی یا سیاسی بین گروههای اجتماعی که در واقع عامل پیدایش و دوام واحد تجاری هستند.
22
1) تولید و ارائه کالاها و خدمات سودمند برای جامعه.
در نقش تولید کالا و خدمات اجتماعی ، واحد تجاری کارکردی تولیدی دارد و فرض می شود که انتفاع اجتماعی حاصل از تولیدات واحد تجاری بیش از هزینه های اجتماعی آن است.
مدیریت واحد تجاری همزمان با تعیین آثار و نتایج سرمایه گذاریهای اقتصادی می بایستی هزینه – منفعت اجتماعی را نیز رد نظر بگیرد و سپس اقدام به سرمایه گذاری نماید.
23
2)توزیع عادلانه امکانات اقتصادی، اجتماعی یا سیاسی بین گروههای اجتماعی که در واقع عامل پیدایش و دوام واحد تجاری هستند.
وظیفه دوم واحد تجاری کارکرد توزیعی است .در کارکرد تولیدی به طور کلی به انتفاع یا هزینه های اجتماعی معاملات اجتماعی واحد تجاری توجه می شود ولی در کارکرد توزیعی به چگونگی توزیع این هزینه ها و منافع اجتماعی بین اقشار مختلف جامعه مطرح می شودکه آیا در اثر معاملات اجتماعی واحد تجاری همگی گروههای اجتماعی به شکل عادلانه انتفاع یا هزینه را متحمل شده اند یا توزیع ناعادلانه صورت گرفته است.
24
اهداف حسابداری اجتماعی
با توجه به دو کارکرد مذکور حسابداری اجتماعی اهداف سه گانه ای به شرح زیر را دنبال می کند :
1- تعیین و اندازه گیری خالص انتفاع و مشارکت اجتماعی واحد تجاری در طول دوره مالی، از طریق محاسبه هزینه ها و منافع اجتماعی .
سیاستها و اقداماتی نظیر استخدام افراد بیکار جامعه، آموزش نیروهای متخصص برای بهبود کیفیت تولیدات و تاسیس شعبه های جدید در مناطق کم رونق و فقیر نشین از جمله اقداماتی است که تاثیر مثبتی بر منافع اجتماعی دارد.
25
اهداف حسابداری اجتماعی
2- تعیین ارتباط استراتژی و عملیات جاری واحد تجاری با ترجیحات و معیارهای اجتماعی .
از طریق به کارگیری حسابداری اجتماعی مشخص خواهد شد که واحد تجاری در انجام وایفای تعهدات اجتماعی تا چه اندازه موفق است و عملیات روزمره اش تا چه حد با اهداف و معیارهای از پیش تعیین شده اجتماعی واحد تجاری مطابقت دارد.
26
اهداف حسابداری اجتماعی
3- ارائه اطلاعاتی مربوط درباره اهداف و سیاستها و برنامه های اجتماعی واحد تجاری
از نظر گزارشگری برون سازمانی و تامین نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان ، اطلاعاتی مربوط، کافی و مناسب برای کمک به استفاده کنندگان واحد تجاری باید گزارش شود تا استفاده کنندگان را در اتخاذ تصمیمات در تخصیص صحیح ترمنابع یاری دهد.
27
همانطور که دیدیم اهداف اول و دوم اهدافی هستند که به تعیین و اندازه گیری تاثیرات متقابل معاملات اجتماعی واحد تجاری و جامعه و ارزیابی عملکرد اجتماعی واحد تجاری تاکید دارد و هدف سوم به نحوه گزارشگری اجتماعی و تاثیر آن بر تصمیم گیریهای استفاده کنندگان اشاره دارد.
حسابداری اجتماعی با تکمیل اهداف سه گانه مذکور به تکمیل حسابداری مرسوم در گزارشگری و تامین اطلاعات کافی و مناسب برای استفاده کنندگان کمک می کند.
28
انواع گزارشگری اجتماعی
به طور کلی دو نوع گزارشگری اجتماعی مدنظر است :
1)گزارشگری اجتماعی غیر مالی
2)گزارشگری اجتماعی مالی
به دلیل مشکلات مربوط به کمی کردن اثرات معاملات اجتماعی و عدم توفیق در این زمینه کماکان مدلهای غیر مالی مذکور مورد توجه شرکتها قرار می گیرد.
29
طبقه بندی هزینه های اجتماعی
طبق طبقه بندی به عمل آمده توسط انجمن حسابداران ملی آمریکا هزینه های اجتماعی واحد تجاری در رابطه با مسائل محیطی ناشی از عوامل زیر می باشد که افشای آن توسط شرکتها ضروری است:
30
1) هزینه های اجتماعی ناشی از آلودگی هوا
2) هزینه های اجتماعی ناشی از نقصان و انهدام منابع حیوانی
3) هزینه های اجتماعی ناشی از نقصان نا بهنگام منابع انرژی
5) هزینه های اجتماعی ناشی از تغییرات تکنولوژی
6) هزینه های اجتماعی ناشی از فرسایش خاک و قطع درختان
7) هزینه های اجتماعی ناشی از عدم به کارگیری و اتلاف منابع انسانی
8) هزینه های انسانی ناشی از اتلاف منابع انسانی
31
نتیجه گیری
از جمع بندی نتایج حاصل ، رهنمودهایی به شرح زیر حاصل می شود:
شناسایی، ثبت وگزارشگری هزینه، منافع ، منابع و حقوق اجتماعی در روال فعالیت عادی اقتصادی واحد تجاری ، ممکن است با اصول و استانداردهای حسابداری رایج دقیقا منطبق نباشد. در عین حال ارائه اطلاعات مربوط برای تصمیم گیریهای استفاده کنندگان و بخصوص مدیریت واحد تجاری باعث تصمیم گیریهای صحیح آنان خواهد شد.
32
2. گذشته از علاقه مدیریت و نیاز داخلی واحد تجاری ، الزامات قانونی که به عهده واحد تجاری گذاشته می شود ، باعث توجه واحد تجاری به حقوق اجتماعی شده و واحد تجاری مجبور خواهد بود برای تامین این نیازها و الزامات قانونی سیستم حسابداری اجتماعی را طراحی کند.
33
3. با توجه به اینکه حسابداری اجتماعی تا اندازه زیادی تحت تاثیر معیارها و قوانین اجتماعی است ، باید با شناسایی به موقع این تاثیرات و پیامدهای این تغییرات ، نسبت به ثبت و گزارش آنها اقدام نمود.
همچنین باید در نظر داشت که این قوانین می توانند مبانی و اصول ارزیابی عملکرد اجتماعی واحد تجاری باشند.
34
4. حسابداری اجتماعی قطعاً تاثیر فزاینده ای بر تئوری حسابداری خواهد گذاشت.همچنان که رشد علم مدیریت مرزهای تازه ای را در زمینه حسابداری اجتماعی گشود ، رشد علوم اجتماعی و افزایش آگاهی های اجتماعی مردم نیز مرزهای تازه ای را در زمینه حسابداری اجتماعی باز خواهد کرد.
35
5) تقاضا برای حسابداری اجتماعی به افزایش اگاهی های اجتماعی استفاده کنندگان و عموم مردم از سودمندی صورتهای مالی بستگی دارد. از سوی دیگر همگام با مباحث جدی مربوط به آلودگی محیط زیست ، توزیع ناعادلانه درآمد ، افزایش بیکاری و پیامدهای آن ، این جنبه از حسابداری را تقویت و از این طریق حسابداری سهم خود را در ارائه راه حل برای حل مسائل اجتماعی ادا خواهد کرد.
36
پیشنهاد ها
1. عدم اجرای حسابداری و گزارشگری اجتماعی ، باعث کتمان بسیاری از حقایق موجود در شرکتها می شود که این امر ممکن است منجر به تحریف واقعیات و در نتیجه ، عدم تخصیص بهینه منابع شود. بدین ترتیب لزوم وجود استانداردهای لازم در جهت ملزم ساختن شرکتها به افشا اطلاعات اجتماعی کاملاً محسوس است.
37
با توجه به این که سازمان حسابرسی مرجع قانونی تدوین استاندارد های حسابداری در ایران است پیشنهاد میشود سازمان مذکور اقدام به مطالعه و تحقیق در این رابطه نموده و پس از تدوین چارچوب نظری مناسب اقدام به صدور دستورالعمل اجرایی کند که در این امر می توان با پشتیبانی از پایان نامه های مربوط به موضوع ، از آنها بهره لازم را جست.
38
2. به علت اگاهی کم دانشجویان حسابداری با مبحث حسابداری اجتماعی توصیه می شود مباحث بدیع حسابداری در وهله اول در دانشگاهها آموزش داده شود و سپس از طریق آموزشهای همگانی سعی در بالا بردن دانش حسابداری عامه مردم و یا لااقل کارگذاران بورس و اوراق بهادار شود.
39
و در پایان
در واگه افظایش درک و شناخت جامعه اظ سودمندی اتلاعات هسابداری اجتماعی به تدریج متره می شود و تکامل می یابد و به زودی باید شاحد طلفیگ هسابداری مالی و هسابداری اجتماعی باشیم و قذارشقری اجتماعی نیظ به حمان انداظه که قزارشهای مالی اهمیت دارند اظ ارظش برخودار خاهد شد.
40
با تشکر از :
استاد محترم جناب دکتر همتی
و
همکلاسی های عزیز
سعید شیپوریان اردیبهشت88