به نام خداوند پدید آورنده آب
جشن آبانگان میراثی کهن از نیاکان
واژه آب مانند سایر عناصر چهارگانه، آب،آتش، خاک و باد، در آیین ایرانیان باستان بسیار مقدس بوده است.
در گذشته برای هریک از این چهار عنصر فرشته ویژه ای را نسبت داده بودند.
به گواهی اوستا، عناصر چهارگانه پایه نخستین زندگی هستند و زرتشتیان امروز نیز آن ها را پاک و ستوده می دانند.
آب
آبان یا همان آب + آن نام دیگری از نام های خدای آب ایرانیان یا آناهیتا است. وظیفه این الهه را در فرهنگ ایرانیان کهن مراقبت و نگهبانی از این نعمت لایزال الهی می دانند. اهمیت این ایزدبانو را زمانی درمی یابیم که بخش مهمی از کتاب اوستا را در مدح او خوانده باشیم. در این بخش از کتاب متن زیبایی در ستایش این زن نوشته شده است که او را زنی زیبا و جوان با چهره ای آراسته تصویر می کند و جایگاه او را در بلندترین طبقه آسمان تعریف می کند. در این نقطه از آسمان است که این فرشته به فرمان اهورامزدا باران و برف بر سر انسان ها می بارد.
آناهیتا
تعریف کامل آناهیتا در«اوستا» چنین می باشد:
او زنی است جوان، خوش اندام، بلند بالا، زیبا چهره، با بازوان سپید و اندامی برازنده، کمربند تنگ بر میان بسته، به جواهر آراسته، با طوقی زرین بر گردن، گوشواری چهارگوش در گوش، تاجی با سد ستاره هشت گوش بر سر، کفش هایی درخشان در پا، با بالاپوشی زرین و پرچینی از پوست سگ آبی. اَناهید گردونهای دارد با چهار اسب سفید، اسب های گردونه او ابر، باران، برف و تگرگ هستند.
او در بلندترین طبقه آسمان جای گزیده است و بر کرانه هر دریاچه ای، خانه ای آراسته، با سد پنجره درخشان و هزار ستون خوش تراش دارد. او از فراز ابرهای آسمان، به فرمان اهورامزدا، باران و برف و تگرگ را فرو می باراند.
آناهیتا همتای ایرانی «آفرودیت»، الهه عشق و زیبایی در یونان و «ایشتر»، الهه بابلی، به شمار می رود.
سرود بلند و زیبای اوستا با خیالْ نقش هایی دل پذیر، ویژه نیایش و ستایش آناهیتا یا فرشته آب اینچنین است:
اوست بَرومندی که در همه جا بلندْ آوازه است.
اوست که در بسیار فَرّه مَندی، همچندِ همهِ آبهای روی زمین است.
اوست زورمندی که از کوهِ هُکَر به دریایِ فراخْ کرت ریزد.
من – اهوره مَزدا – او را به نیروی خویش، هستی بخشیدم تا خانه و روستا و شهر و کشور را بپرورم و پشتیبان و پناه بخش و نگاهبان باشم
آبانگان چهارمِ آبان ماه به گاهشماریِ(تقویم) کنونی و دهمِ آبان ماه به گاهشماریِ یزدگردی است.
آبانگان یکی از جشن های ایرانی است که در ستایش و نیایش ایزدبانو آناهید (آناهیتا) ایزد آب های روان، برگزار می شده است.
آبانگان
پیشینه برگزاری جشن آبانگان در فرهنگ ایرانی به دوره های پیش از زرتشت باز می گردد.
در اسطوره های ایرانی روایت های متعددی از دلایل برگزاری این جشن وجود دارد، در روایتی آن را به شکست افراسیاب به دست زو پادشاه ایران مربوط می دانند که بعد از آن هفت یا پنج سال خشکسالی ایران پایان یافته است. همچنین در روایت دیگری اشاره به این دارد که نهرها و رودهایی که در دوران افراسیاب تورانی ویران شده بودند به دستور زو پسر طهماسب دوباره لایه روبی شدند و به کار گرفته شده اند. در این روز همچنین پادشاهی ضحاک به اتمام رسید و فریدون به پادشاهی رسید تا مردم طعم آسایش خوشی را بعد از مدت ها بچشند. تمامی این روایات دلایل محکم و قطعی برای برگزاری جشن آبانگان هستند.
نقطه آغاز آبانگان
در این جشن که معمولاً در کنار چشمه ها و رودخانه ها برگزار می شده، ایرانیان مخصوصاً زنان ایرانی به نیایش آناهیتا می پرداختند. در ادامه این مراسم خواندن بخشی از اوستا که به آبان اختصاص دارد توسط موبد زرتشتی مرسوم بوده است. ایشان در این روز از اهورامزدا درخواست فراوانی و نعمت و بارش فراوان باران می کردند. نکته جالب توجه در این روز، هم زمانی مراسم با بارش باران است که در این صورت معتقد بودند که آبانگان به مردان اختصاص یافته و مردان تن خود را به آب می زدند و در غیر اینصورت روز به زنان تعلق داشته است. این مراسم هنوز در بین ایرانیان مرسوم است و سالیانه در شهرهای زرتشت نشین با شکوه فراوان برگزار می شود.
آداب آبانگان
آناهیتا الهه آب و باران است و به همین دلیل بهترین محل برای برپایی نیایشگاه های او در کنار رودها و چشمه های خروشان است.
«در جشن آبانگان، پارسیان به ویژه زنان در کنار دریا یا رودخانه ها، فرشته آب را نیایش می کنند. ایرانیان کهن آب را پاک (مقدس) می شمردند و هیچ گاه آن را آلوده نمی کردند و آبی را که ویژگی سه گانه اش (رنگ- بو- مزه) دگرگون می شد برای آشامیدن و شستشو به کار نمی بردند. در این روز خاص ایرانیان باستان با پوشیدن لباس سپید نو و ظاهری آراسته در کنار آبهای جاری به پایکوبی و شادمانی می پرداختند.
زرتشتیان نیز در این روز همانند سایر جشن ها به آدریان ها (آتشکده ها) می روند و پس از آن برای گرامی داشت مقام فرشته آب ها، به کنار جوی ها و قنات ها رفته و اوستای آبزور (بخشی از اوستا که به آب و آبان وابسته است) به دستیاری مُوبَد(روحانی زرتشتی) خوانده می شود، اهورامزدا را ستایش کرده و درخواست فراوانی آب و نگهداری آن را کرده و پس از آن به شادی می پردازند.
در برگردان فارسی آثارالباقیه ابوریحان بیرونی نیز می خوانیم:
«آبان روز دهم آبان ماه است و آن را عید میدانند که به جهت همراه بودن دو نام، آبانگان می گویند. در این روز " زو " پسر طهماسپ از سلسله پیشدادیان به شاهی رسید، مردم را به کندن قنات ها و نهرها و بازسازی آنها فرمان داد، در این روز به کشورهای هفتگانه خبر رسید که فریدون ، بیوراسب (ضحاک – آژی دهاک) را اسیر کرده، خود به پادشاهی رسیده و به مردم دستور داده است که خانه و زندگی خود را دارا شوند…»
در ایران کهن، آیین ها و جشن های زیبای فراوانی وجود داشته است اما متاسفانه به علت های گوناگون این جشن ها در بین مردم ایران کم رنگ شده است. امیدواریم با آشنایی همه مردم ایران با این آیین های زیبا دوباره این جشن ها در سراسر ایران عزیز، پاس داشته شود.
به امید ایرانی شاد و آباد
پایان
ویکیپدیا برگرفته از منابع زیر:
آبانْ یَشت، بندهای ۳–۶ در اوستا، کهن ترین سرودها و متنهای ایرانی، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، چاپ نهم، جلد یکم، ص ۲۹۸.
رضا طاهری، آناهیتا و ایزدبانوان دیگر در اسطوره ها و باورهای ایرانیان، نشر فروهر، ص ۱۲۵
وبسایت موج نیوزwww.mojnews.com
وبسایت گردشگری ایران تراولirantrawell.com
منابع