2
تنظیم بودجه
تهیه کنندگان :
استاد مربوطه :
3
واژه بودجه در ابتدا به معنی کیف چرمی حاوی صورت مخارج و در آمدهای دولت، و بعدها به معنی صورت مخارج ودر آمدهای دولت به کار رفت .
واژه بودجه
4
تعاریف بودجه
در سیر تکوینی بودجه سه دسته تعریف از بودجه ارائه شده است :
الف) تعاریفی که بر جنبه سیاسی بودجه تاکید دارند .
ب) تعاریفی که بر جنبه اقتصادی و مالی تاکید دارند .
ج) تعاریفی که بر جنبه های برنامه ای و مدیریت بودجه تاکید دارند .
5
الف)تعاریفی که بر جنبه سیاسی بودجه تاکید دارند:
بر این اساس بودجه یکی از اصیل ترین جریانات سیاسی جامعه است که نظارت بر آن ، به ابزاری جهت تفکیک قوای سه گانه تبدیل می شود.
نظریه های بودجه از بطن نظریه های اقتصادی زاده شده است.بودجه شاهرگ حیات دولت است که در شریان های آن منابع مالی و اقتصادی جاری است.
ب ) تعاریفی که بر جنبه های اقتصادی و مالی تاکید دارند:
6
ج)تعاریفی که بر جنبه های برنامه ای و مدیریت بودجه تاکید دارند :
تمامی نویسندگان ومتخصصین مالی بر ماهیت برنامه ای بودجه تاکید دارند.
بودجه ، برنامه مالی دولتها و سازمانها برای یک سال مالی است که حاوی پیش بینی درآمد ها و سایر منابع تامین اعتبار و برآورد هزینه ها برای انجام عملیاتی است که منجر به حصول به اهداف قانونی می گردد.
7
مبانی بودجه
1. بودجه مفهومی مقداری است: کلیه فعالیت های طرح ریزی شده واحد تجاری با یک واحد مشترک مانند پول یا تعداد محصولات تولید شده تشریح می شود.
2. بودجه مربوط به واحد تجاری مشخصی است: واحد تجاری در بودجه بندی ممکن است یک پروژه معین ،یک واحد تجاری یا در مفهومی وسیع تر یک ارگان دولتی یا کل دولت باشد . قبل از شروع مرحله تنظیم بودجه لازم است که واحد بودجه دقیقا مشخص شود.
8
3.بودجه مربوط به دوره معینی است:
بودجه باید نتایج مالی برنامه ها و فعالیت های طرح ریزی شده را در یک دوره معین(سالانه،بلند مدت یا کوتاه مدت) ارائه کند.
9
سازمان ها به سه دلیل به بودجه بندی نیاز دارند :
نشان دادن مفهوم مالی برنامه ها
شناساندن منابع مورد نیاز اجرای برنامه ها
کسب معیارهای سنجش،نظارت و کنترل نتیجه ها در مقایسه با برنامه ها
نیاز سازمان ها به بودجه بندی
10
اصول بودجه
اصل سالانه بودن بودجه
اصل جامعیت
اصل وحدت بودجه
اصل شاملیت یا تفصیل
اصل تخصیص و عدم تخصیص
اصل انعطاف پذیری بودجه
اصل تخمینی بودن در آمدها
اصل تحدیدی بودن هزینه ها
اصل تعادل
11
اصل سالانه بودن بودجه
دخل وخرج دولت برای یکسال پیش بینی میشود ویکبار برای سال مورد تصویت پارلمان قرار میگیرد .
اصل جامعیت
مبین این است که بودجه باید به صورت کامل و برای همه دستگاههای دولتی به صورت یکجا تهیه و به مجلس تقدیم گردد.
12
اصل وحدت بودجه
بر اساس این اصل تمام برنامه ها،فعالیت ها و طرح های دولت و دخل و خرج آن باید در سندی واحد ارائه گردد.
اصل شاملیت یا تفصیل
شاملیت در بودجه به معنی تهیه بودجه به صورت تفصیلی می باشد.
13
اصل تخصیص و عدم تخصیص
مبین این است که تمام ارقام منظور در بودجه باید به همان وضع و ترتیبی که در بودجه تعیین شده وصول یا به مصرف برسد.
اصل انعطاف پذیری بودجه
مدیران دستگاه های دولتی مجازند در قالب مکانیزم اصلاح بودجه ،تغییراتی جزئی در بودجه مصوب سالانه به عمل آورند.
14
اصل تخمینی بودن در آمدها
درآمدهای پیش بینی شده در بودجه جنبه تخمینی دارد و وصول آن ها نیازمند مجوز قانونی می باشد.
اصل تحدیدی بودن هزینه ها
اعتبارات مصوب برای هر نوع هزینه تا حد همان اعتبار مصوب قابل خرج است؛نه بیشتر و نه کمتر
15
اصل تعادل
مبین این است که بودجه نباید کسری داشته باشد و منابع درآمدی آن باید با جمع هزینه های آن برابر باشد.
16
روشهای تنظیم بودجه
پیش بینی در آمدها
روش سال ما قبل آخر
روش حد متوسط ها
روش پیش بینی مستقیم
روش سنجیده منظم
برآورد هزینه ها
بودجه متداول
بودجه ریزی افزایشی
بودجه ریزی عملیاتی
بودجه ریزی بر مبنای صفر
17
روشهای برآورد و تنظیم درآمدها
تجزیه و تحلیل درآمدها مرحله ای اساسی در بودجه بندی است . حجم بودجه و برنامه های دولت بیش از آنکه متاثر از نیازهای عمومی جامعه باشد ، انعکاس از درآمدها و منابع در دسترس است .
روش تهیه و تنظیم درآمد ( پیش بینی درآمد ) ، یعنی پیش بینی چگونگی و محل کسب درآمد .
18
عوامل متعددی در پیش بینی درآمدها موثر است و لذا پیش بینی دقیق آن دشوار خواهد بود . استفاده از هر یک از روش ها و یا ترکیبی از آنها می تواند متناسب با اوضاع اقتصادی دولت یا سازمان مطلوب باشد .
الف) پیش بینی درآمدها
19
روش سال ما قبل آخر
در این روش از بودجه سال مالی گذشته یعنی سالی که بلافاصله قبل از سال مالی جاری قرار دارد استفاده می شود .
این روش دارای مزایا و معایبی است .از محاسن این روش آن است که چون درآمدهای سال قبل قطعاً وصول شده است ، بودجه ، تعادل و استحکام خواهد یافت . عیب این روش نیز آن است که در این بین یک سال مالی فاصله دارد .
20
روش حد متوسطه ها
در این روش حد متوسطه افزایش یا کاهش هر یک از انواع درآمدها را در یک دوره قبلی ( سه تا پنج سال ) به دست آورده است . بر اساس آن درآمد سال آینده را پیش بینی می کنند .
21
روش پیش بینی مستقیم
در این روش کارشناسان با مطالعه و تجزیه و تحلیل گرایشهای اقتصادی ، مبالغ وصول شده درآمد در سالهای قبل و سایر آمارها و اطلاعات ، اثر عوامل گوناگون را بر هر یک از انواع درآمدها در مدت محدودی از زمان می سنجند و سپس با تکیه بر تخصص و تجارب خویش مبادرت به پیش بینی درآمد برای دوره آتی می نمایند .
22
روش سنجیده منظم
این روش دارای فنون و فرمولهای خاص است و پیش بینی درآمد بر اساس تجزیه و تحلیل همبستگی و جمع آوری پرسشنامه های نمونه و غیره انجام می شود . در تجزیه و تحلیل همبستگی ، ارتباط میان وصول مالیات ها و منابع مختلف درآمد در طی دوره یا دوره های معین اقتصادی مورد مطالعه قرار می گیرد و سپس بر اساس آن و با توجه به پیش بینی وضع اقتصادی در دوره آتی میزان درآمدهای پیش بینی می گردد .
23
روشهای برآورد هزینه ها
24
روش تنظیم بودجه متداول
بودجه متداول یا سنتی یعنی بودجه ای که در آن اعتبارات هر سازمان دولتی به تفکیک فصول و موارد هزینه مشخص می گردد . در این روش بودجه ریزی ، نوع و ماهیت هزینه ها نشان داده می شود . ولی مشخص نمی گردد که هر هزینه برای نیل به کدام هدف و یا برای اجرای کدام برنامه و یا فعالیت خاص انجام شده است .
25
در بودجه متداول برآورد هزینه معمولاً بر مبنای هزینه های قطعی سال ما قبل آخر و نیمه اول سال جاری به عمل می آید و تغییرات حجم کار در پیش بینی هزینه دقیقاً مورد بررسی قرار نمی گیرد . معذالک تصویب اعتبار در قالب موارد هزینه محدودیتی در خرج به وجود می آورد و از این رو همان طور که اشاره شد هر قدر اعتبارات به موارد ریز بیشتری تقسیم شود قابلیت انعطاف بودجه کمتر می شود ؛ زیرا نقل و انتقالات اعتبارات از یک ماده به ماده دیگر داخل یک فصل یا بین فصول مختلف بودجه معمولاً فقط تا میزان معین و تحت شرایط خاصی امکان پذیر است .
26
مراحل تهیه و تنظیم بودجه متداول
شناسایی کامل وضع موجود دستگاه اجرایی
پیش بینی نیازها برای سال بودجه
تبدیل نیازهای پیش بینی شده به ارزش پولی
27
بودجه ریزی افزایشی
طبق این روش ، برای تصمیم گیری جدید به تصمیمهایی که قبلاً در زمینه مورد نظر گرفته شده مراجعه و با توجه به نیازهای موجود ، تغییراتی جزئی در آنها داده می شود . بودجه ریزی افزایشی برای اجتناب از مشکلات ناشی از کار عظیم و پر درد سر بودجه نویسی سالانه ابداع شده است . بدین ترتیب هر سال مجدداً از اول اقدام به کار پیچیده بودجه نویسی نمی شود ؛ بلکه بودجه ریزان با قبول بودجه سال گذشته توجه را روی تغییرات افزایشی متمرکز می کنند .
28
در این شیوه ، بودجه سال گذشته به عنوان پایه ای برای مصارف جاری فرض شده ، افزایش سالانه ای برای آن در نظر گرفته می شود که بستگی به روند تغییرات قیمتها ، تغییر حجم عملیات موجود ، تقبل وظایف جدید از طرف دولت و عواملی از این قبیل دارد .
بودجه ریزی افزایشی
29
در بودجه برنامه ای تلاش بر این است تا عملیات سازمان به شکل برنامه کاری تنظیم شود . برای این منظور عملیات سازمان به شکل برنامه تنظیم و برای هر برنامه کاری ، اعتباری در نظر گرفته می شود .
بودجه برنامه ای نوعی طبقه بندی است که قصد دارد با برقراری ارتباط میان موّاد هزینه و عوامل به کار گرفته شده و تنایج حاصله از انجام برنامه ها نشان دهد که در سال بودجه ای چه کالا و خدماتی به صورت محصول نهایی فعالیت های بخش دولتی برای رسیدن به اهداف مصوّب دولت تولید یا ارائه شده است .
بودجه برنامه ای
30
مزایای بودجه برنامه ای :
1) بهبود تنظیم برنامه و کنترل عملیات .
2) تجدید نظر و تصویب برآوردهای بودجه .
3) عدم تمرکز در برآورد هزینه ها .
4) هماهنگی عملیات .
5) بهبود روابط با مردم .
31
بودجه عملیاتی
در واقع همان بودجه برنامه ای به شکل پیشرفته تر است که به نحو دقیق تر و روشن تری اجرای برنامه ها را از دیدگاه فایده و هزینه تجزیه و تحلیل می نماید و با روش اندازه گیری حجم کار ، قیمت تمام شده تولید یا خدمت را به دست آورده و با نورمها و استانداردها مقایسه تطبیقی و تحلیلی نموده و به علل افزایش قیمت تمام شده واقف می گردد .
32
33
تفاوت اساسی بین بودجه برنامه ای و عملیاتی در اندازه گیری حجم عملیات است . در بودجه عملیاتی هزینه عملیات با استفاده از روش های قیمت تمام شده یا اندازه گیری حجم کار محاسبه می شود .
34
بودجه برنامه ای در سطح بالاتر از بودجه عملیاتی قرار دارد .
بودجه برنامه ای هزینه ها را به صورت چکی و فقط در سطح برنامه مطرح می کند در حالی که بودجه عملیاتی هزینه ها را به جزئی ترین شکل ممکن گزارش می کند .
تفاوت های بودجه برنامه ای با بودجه عملیاتی :
35
بودجه برنامه ای آینده نگرست در حالی که بودجه عملیاتی بر روند گذشته تجارب به دست آمده و استانداردهای موجود تکیده دارد .
4) از نظر ماهیّت بودجه برنامه ای تصویر کلّی از عملکرد دستگاه اجرایی و نتایج حاصله از منابع مورد استفاده در سطح برنامه به دست می دهد در حالی که بودجه عملیاتی هرم بودجه هر دستگاه اجرایی بوده که حجم کار هر فعالیت را مشخص می سازد .
36
در بودجه بندی برمبنای صفر ، که نقطه مقابل بودجه افزایشی است ، تعدیل بودجه بر تفاوت بین سال جاری و سال بودجه ای متمرکز است لذا اطلاعات گذشته در مورد هزینه ها و کارهای انجام گرفته برای بررسی میزان تغییر برنامه در سال آینده به کارگرفته می شود . در بودجه بندی بر مبنای صفر ، تحلیل گر بودجه طبعاً اطلاعاتی راجع به سطوح هزینه های گذشته و کارهای انجام شده درخواست خواهد نمود اما این داده ها مبنای کار او نخواهد بود و آنها را در این مورد نادیده خواهد گرفت.
بودجه بندی برمبنای صفر
37
بودجه بندی بر مبنای صفر در مقایسه با بودجه سنتی دارای مزایایی به شرح ذیل است :
الف. این بودجه درباره اینکه آیا فعالیت ها باید ادامه یابند و یا متوقف شوند ، توجیه بیشتری دارد .
ب. اشتراک مساعی تمام کسانی را که با بودجه ارتباط دارند مجاز می داند .
ج. از آنجا که هر یک از شقوق مختلف به طور کمی محاسبه می شوند ، معیارهای لازم برای مقایسه وجود دارند ؛ در نتیجه ، ارزیابی آنها روشن و خالی از ابهام است .
د. فعالیت هایی که اولویت پایین دارند با اطمینان خاطر حذف می شوند .
38
طبقه بندی بودجه
طبقه بندی بودجه، زمینه لازم را برای تجزیه و تحلیل و تصمیم گیری فراهم می کند.
39
40
طبقه بندی درآمد ها وسایر منابع تامین اعتبار
1-درآمد عمومی
2- درآمد اختصاصی
3- درآمد شرکت های دولتی
41
شامل درآمدهای وزارتخانه ها و موسسات دولتی و سود سهام شرکتهای دولتی و درآمد حاصل از انحصارات و مالکیت می باشد.
درآمد عمومی
42
درآمدهایی است که به موجب قانون ،برای مصارف خاص در بودجه کل کشور تحت عنوان درآمد اختصاصی منظور می گردد .
درآمد اختصاصی
43
عبارت است از درآمدهایی که در قبال ارائه خدمت ویا فروش کالا عاید این شرکت ها می گردد.
درآمد شرکت های دولتی
44
شامل مبالغی است که تحت عنوان وام،انتشار اوراق قرضه،برگشتی از پرداخت های سالهای قبل و عناوین مشابه در قانون بودجه پیش بینی می شود.
سایر منابع تامین اعتبار
45
طبقه بندی هزینه ها ،عملیات دولت را در قالب خدمات و کالاهایی که خریده است تشریح می کند.
46
طبقه بندی هزینه ها
طبقه بندی هزینه بر اساس فصول هزینه ها
1-هزینه های جاری
2-هزینه های سرمایه ای
3-پرداختهای انتقالی
47
هزینه های جاری در مقابل دریافت کالا ها و خدماتی که برای اجرای عملیات و وظایف جاری سازمان دولتی ضروری است هزینه می شود.
48
هزینه های جاری
انواع هزینه های جاری
هزینه های جاری معمولا شامل هزینه های پرسنلی و هزینه های اداری می باشد.
49
هزینه های پرسنلی
هزینه هایی هستند که تحت عناوین مختلف حقوق،دستمزد، مزایا ، پاداش،اضافه کار و امثال آن ها به کارکنان شاغل در سازمان های دولتی پرداخت می شود.
50
هزینه های اداری
هزینه هایی است که برای استفاده از خدمات خاص،نگهداری اموال منقول وغیر منقول،تسهیلات و تهیه مواد و لوازم مصرف شدنی و یا نظارت پرداخت می شود.
51
مخارجی هستند که موجب ایجاد یا افزایش اموال و دارائی های ثابت میشود .
52
هزینه های سرمایه ای
انواع هزینه های سرمایه ای
خرید ساختمان،خرید زمین،خرید ماشین آلات،خرید کالای مصرف نشدنی،سرمایه گذاری در بخش های عمومی و خصوصی و …
53
مخارجی است که به صورت یک طرفه از جانب دولت به افراد و واحدهای مختلف پرداخت میشود.
54
پرداخت های انتقالی
انواع پرداخت های انتقالی
بازپرداخت اصل و فرع بدهی ها و وام های دریافتی، کمک های بلاعوض به بخش خصوصی،پرداخت دیون سالهای قبل و.. میگردد.
55
طبقه بندی هزینه ها بر اساس مواد هزینه
در این طبقه بندی، هزینه های مربوط به هر فصل، برنامه یا فعالیت ،بر حسب نوع هزینه ها،به ترتیبی گروه بندی میشوندکه هزینه های متجانس و متشابه در طبقه واحدی قرار گیرند.
56
طبقه بندی عملیات
در این طبقه بندی، اعتبارات و هزینه های دولت با توجه به هدف آن ها،به صورت وظایف، برنامه ها،طرحها وفعالیت های مختلف ،پیش بینی می شود.
57
طبقه بندی اقتصادی
طبقه بندی اقتصادی عملیات دولت ،اطلاعاتی را که جهت بررسی آثار اقتصادی عملیات دولت مورد نیاز است در اختیار میگذارد.
58
59
منابع :
مبانی مدیریت – نوشته استیفن پی رابینز و دیوید ای.دی سنزو
مدیریت ( سازماندهی،رهبری،کنترل ) ، جلد 2 _ جمیز اف استونر و آر.ادوارد فری من و دانیل آر.گیلبرگ
Google.com
THANKS
FOR COMING
60