تربیت اسلامى (روش پاداش و تنبیه)
معنى لغوى تشویق(پاداش)وتنبیه
تشویق به معناىبرانگیختن-به شوق آوردن-راغب ساختن وشایق کردن است.
تنبیه به معناى بیدار کردن-آگاه کردن-هوشیار ساختن وادب کردن است.
معروفترین قانونى که اسلام بدان دعوت نموده است تا در جهت تعلیم و تربیت بهره بردارى کند قانون تشویق است.
روش تشویق یکى از روشهاى تربیتى از دیدگاه امام على(ع)
امام على(ع)درباره نقش پاداش وکیفر الهی در تربیت آدمى میفرماید:
ناخداىسبحان پاداش را بر طاعت و کیفر را بر معصیت
خود قرار داده است تا بندگانش را از عذاب خویش باز
دارد و به سوى بهشت روانه سازد.
نهج البلاغه حکمت 368
اصل تشویق و تنبیه به عنوان امرى مسلم در تربیت اسلامى
بهشت و جهنم- انذار و تبشیرپیامبران-آیه هاى مربوط به پاداش و کیفر-وعده هاى شوق انگیز و خوفناک و…همه جلوه هایى از تشویق و تنبیه هستند.
خداوند در قرآن مجید(سوره بقره)میفرماید:اى پیامبر به کسانى که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده اند بشارت ده که جایگاه آنان در قیامت باغستانهایى است که نهرهاى آب در آن جاریست.
نظریاتى در مورد تنبیه وتشویق
افلاطون/تنبیه را وسیله اى براى بیدار کردن و تربیت میداند نه انتقام جوِیى.
کانت/پاداش از فرد موجودی تابع میسازد.
اسکینر/معتقد است که در انسانها یک استعداد ارثى وجود دارد که طبق آن افراد نسبت به کسانى که با آنها رفتار محبت آمیز دارند با محبت رفتارى میکنند و نسبت به کسانى که با انها رفتار خصمانه دارند با پرخاشگرى رفتارمیکنند.
تاثیر بیشتر تشویق در مقایسه با تنبیه
دانشمندان بر اساس بررسى هاى جدید دریافتند کودکان تا 12
سالگى برداشت چندان درستى از تنبیه ندارند و به تشویق به مراتب بیش از تنبیه واکنش نشان میدهید.
تشویق کودکان در 8 سالگى مراکز ویژه رفتارىرا درمغز تحریک میکنند و کودک رفتار مثبتى که تشویق شده تکرار میکند.
طبیعت انسان به گونه ایست که وقتى در انجام امور مورد تشویق قرار میگیرد به طور معمول در صدد بر مى آیند تا آن امور را بهتر انجام دهند و تشویق عاملى موثر در تحریک انگیزش هاى پیشرفت و عملکرد فرد در فرآیند یادگیرى و تقویت رفتار هاىمطلوب است.
حتى بزرگسالان نیز تا آخر عمر نیاز به تشویق دارند.
تشویق موجب رغبت و دلگرمى و نشاط و تحرک میشود و انسان را به جدیت وادار میکند.
شخص مورد تشویق احساس آرامش و رضایت خاطر و
اعتماد به نفس میکند و میتوان ادعا کرد فرد در پرتوى
تشویق به خلاقیت و ابداعات دست یابد.
در تربیت انسان اصل بر تشویق و ترغیب است نه تنبیه و مجازات.
امام على(ع):به وسیله خوبى با بدى بستیزید.
مشخصات و ویژگیهاى روش تشویق و تنبیه
رفتار متناسب با شخص:باید بین نیکان و بدان و شایستگان و ناشایستگان فرق گذاشت. با هر یک به تناسب وضع و حالش رفتار کرد و به وسیله تشویق و تنبیه مناسب آنان را هدایت نمود.
امام على(ع)در عهد نامه مالک اشتر فرمودند:
هرگز نباید نیکوکار و بدکار در نزد تو یکسان باشند که آن رغبت نیکوکار را در نیکى کم کند و بدکار را به بدى وادار نماید و هر یک از ایشان را مطابق کارش جزا ده.
تقویت انگیزه ها با تشویقات بجا:نقش تربیتى و مثبت تشویق نیروهاى خفته را برمى انگیزاند ومیل به تلاش و شادابى را فراهم میسازد.
نقش تنبیه در تربیت فراهم کردن ترس از بدى و پلیدى و نوعى ایمن سازى است.
امام على(ع): هر کس نفس خود را واگذاردهلاکش گرداند
تشویق باید
1.متناسب با روحیات شخص باشد.
2.در فرد موجبات رشد عقلى و تربیتى و عاطفى را فراهم کند.
3.باعث تقویت رفتار هاى مطلوب گردد.
4.اصل عمل مورد تشویق قرار گیرد.
5.به اندازه و به موقع انجام گیرد.
6.گاه گاه انجام شود.
گاهى لازم است تشویق
مادى
معنوى
رفتارى(لبخند)
گفتارى(عبارت محبت آمیز)
باشد.
امام على(ع)میفرمایند:
ستایش بیش از استحقاق تملق است و کمتر از استحقاق درماندگى یا رشک بردن است.
بدکاررا با پاداش دادن به نیکوکار از عمل بد بازدار.
معایب تشویق بیجا و بیش از حد
1.وابستگى فرد به عوامل کنترل بیرون از خود
2.کند شدن محرک هاى درونى
3.تبدیل شدن به رشوه
4. پرورش فرد پر توقع و طلبکار
5. عدم احساس مسئولیت
6.غرور و خود بینى
دقت و ظرافت در امر تنبیه
1.تنبیه باید سنجیده و محاسبه شده و دقیق باشد .
امام على(ع)فرمود:افراط در سرزنش کردن میزان لجاجت را افزونتر میکند.
2.در صورت به نتیجه رسیدن با اقدامات نرم و لطیف به هیچ وجه نباید به اقدامات سخت و شدید روى آورد.
3.نباید درتنبیه میل به انتقام گیرى باشد.
4.در صورت احساس پشیمانى نباید شخص را به یاد اشتباه و گناهش انداخت و به تکرار عذر خواهى واداشت.
امام على(ع) فرمودند:
تکرار نمودن عذر خواهى به یاد گناه انداختن است.
کسى که عذر خواست گویا گناه نکرده است.
پاداش و تنبیه در اصلاح
و تغییر رفتار انسان با
رعایت آداب و شرایط بسیارموثر است.
پایان